Wełtyń - odkrycie i konserwacja
polichromii.
Ochrona Zabytków 15/2 (57), 77
Tykocin — za m ek
T yniec — opactwo bene
d y k ty ń s k ie
W e łty ń — odkrycie i k o n
serwacja polichrom ii
Ż u ła w y — d o m y podcie
niow e
W 1961 r. rozpoczęte zostały prace odkrywczo-badawcze na obszarze dawnej tw ierdzy, położonej na północnym brzegu Narwi, wśród bagnistych rozlew isk rzecznych. Zamek tykociński — jedno z najw iększych i n ajn ow o cześniejszych w XVII w. założeń obronnych na terenie Polski, zniszczony praw ie doszczętnie w czasie I w ojny św iatow ej nie był znany badaczom i stan ow ił do niedawna jedną z bardziej zagadkowych pozycji. Prace do prow adziły w ubiegłym sezonie do częściow ego odsłonięcia fundam entów zam ku oraz pozw oliły stw ierdzić istnienie szeregu faz budowlanych u jaw nia
jących — w cześniejsze niż dotąd sądzono — pochodzenie budowli.
W roku ubiegłym przystąpiono do prac w ykopaliskow ych na terenie opactwa benedyktyńskiego w Tyńcu. W yniki ich okazały się rew elacyjne. W w ykopach pod posadzką prezbiterium odkryto fundam enty rom ańskiej bazyliki trójnaw ow ej, orientowanej z trzema absydami. Dawna rzekoma „kaplica” — znana z odkryć A. Szyszko-Bohusza okazała się jedną z naw bazyliki. Budow la datowana jest na drugą poł. XI w. i stanow i n ajw cześ niejszy ze znanych na terenie P olsk i przykład przesklepienia naw kościelnych.
W obrębie m urów św iątyni natrafiono na pięć grobów z zachow anym częściow o wyposażeniem grzebalnym . Najbardziej interesujące są tu: k ie lich złoty tzw. „calix viaticus”, patena z w izerunkiem krzyża i praw icy Boga Ojca w obłokach, pozłacany nodus pastorału, ornam entowany m otyw em zwierząt i ptaków i inskrypcją krzyżyk ołowiany, w reszcie fragm enty tkanin przetykanych złotem. Jest to najstarsze tego typu znalezisko w Polsce i drugi w Europie w ypadek odnalezienia param entów szczerozłotych.
W kościele parafialnym p. w. św. Szczepana w W ełtynie została częścio w o odsłonięta, w partii prezbiterialnej, polichrom ia z początku XVI w., przy czym stwierdzono jej istnienie na w szystkich ścianach wnętrza, na pew nej w ysokości. Zasadą kom pozycji jest w ertykalny podział ścian pasami z d e koracją roślinną na poszczególne pola (podkreślające rozm ieszczenie okien i otworów), w których um ieszczone zostały pojedyncze postacie św iętych w nadnaturalnej w ielkości — zrównoważony horyzontalnym pasem dolnym w ypełnionym dekoracją w form ie zw isających opończy. Należy tu podkreślić różnorodność potraktowania poszczególnych elem entów kompozycji: pasy dzielące, opracowane zostały płasko i konturowo, natom iast postacie i dra perie na neutralnym tle potraktowano pełnoplastycznie. (Część odsłonięta została poddana konserwacji).
Wśród objętych remontem w 1961 r. trzech domów podcieniow ych w Stogach (pow. malborski) nr 25 z 1793 r. i w Marynowach (pow. N ow y Dwór Gdański) nr 54 z 1803 r. i 55 z 1802 r. najbardziej zagrożony a za razem najciekaw szy jest ostatni. Zbudowany przez Piotra Loewena repre zentuje form y neoklasycyzm u zarówno w architektonicznych detalach sze roko rozbudowanego sześciosłupow ego podcienia jak i bogatej, zachowanej bez zmian form ie w ystroju stolarskiego (balustrada schodów, drzwi, okna, szafy, ścienne). W yjątkowo w ysoki stopień zużycia budulca, narażonego w żuław skich warunkach na szczególnie aktyw ne oddziaływ anie opadów