Daniel Tworek
Nieniszcząca metoda pomiaru pH
papieru w obiektach zabytkowych
Ochrona Zabytków 16/2 (61), 69usztyw nienie całej płaszczyzny. Po założeniu płótna na odwrocie i zabezpieczeniu całej płaszczyzny nawoskowanym papierem dziurko wanym, parom a w arstw am i gazet i kocem, m a lowidło wstawiono pod prasę. Po dw utygod niowym w iązaniu masy łączącej, zdjęto zabez pieczenia z lica malowidła kolejno w arstw am i, przez namoczenie kompresam i z letniej wody7.
7 Przy w prow adzaniu nadm iaru wody, tynk z m a lowidłem grubości 3 mm wiotczał, co groziło znisz czeniem obiektu.
Po usunięciu resztek kleju wykonano wąskie obram ienie z zaprawy kazeinowej z w ypełnia czem (miałki węglan wapnia;), w celu zabezpie czenia krawędzi malowidła przed w ykrusze niem. Pomiędzy nimi a blejtram em pozosta wiono 10-centymetrowy m argines wolnego płótna, jako rezerw ę dla ew entualnych naprę żeń.
Malowidło znajduje się obecnie w M iejskim Muzeum w Brzegu.
Wacław W agner
NIENISZCZĄCA METODA POMIARU pH PAPIERU W OBIEKTACH ZABYTKOWYCH
Od dawna znana jest zależność między kwasowością papieru i jego trw ałością w cza sie. P apiery posiadające pH niższe od 7 ulega ją szybko zmianom, objaw iającym się, między innymi, obniżeniem ich w ytrzym ałości m echa nicznej, a więc trwałości. Niszczące działanie kwasów szczególnie widoczne jest na przykła dzie książek i gazet w ydaw anych w naszym stuleciu, w których stosowany jest papier o niskim pH. W starych tekstach zabytkowych można niejednokrotnie zauważyć lokalne osła bienie papieru, w ynikające z użycia atram en tów, zakwaszających z biegiem czasu podłoże (jak np. atram en ty żelazowo-galusowe). Obser wować również można ,.przechodzenie” liter z jednej k arty na drugą. Opisywane są przy kłady szkodliwego oddziaływania papieru silnie zakwaszonego na znajdujący się w kontakcie z nim papier, w olny od kwasów.
W świetle powyższego oczywiste staje się, że dla praw idłow ej oceny stanu obiektu, jak też dla opracowania m etody postępowania kon serwatorskiego, niezbędne jest określenie pH papieru. Powszechnie stosowana w przem yśle papierniczym i u jęta norm am i m etoda ek strak cyjna określania pH polega na m ierzeniu pH wodnego wyciągu, sporządzonego z kilku gra mów ścinków papieru. W przypadku obiektów zabytkowych pobieranie tak dużych próbek
1 Metoda została opracow ana przez mgr m gr D. Tworka i P. Rudniewskiego z Głównego Laboratorium PKZ oraz przez m gr inż. J. Kopicką, dr inż. T.
Mis-jest niedopuszczalne i z tego względu ograni cza stosowanie tej m etody jedynie do oznaczeń pH papieru nowego, używanego do zabiegów konserw atorskich.
Poszukując nieniszczącej m etody1 oznacza nia pH, zwrócono uwagę na wzmiankową w li teraturze m etodę stykową, w której dokonuje się pom iaru pH kropli wody, naniesionej na po w ierzchnię papieru. Oznaczenie dokonywane jest m etodą elektrom etryczną, przy użyciu spe cjalnie skonstruow anych elektrod: szklanej i kalomelowej oraz peham etru lampowego. Istotną zaletą tej m etody jest możliwość określenia pH w dowolnym miejscu powierzch ni obiektu oraz szybkość wykonywania ozna czenia, która wynosi 10 do 15 m inut. Łatwość w ykonywania pom iaru według tej m etody po zwoli na prowadzenie niezbędnych oznaczeń w każdej placówce, zajm ującej się konserw acją papieru w obiektach zabytkowych.
O trzym ane w yniki są zbieżne z w ynikam i uzyskiwanymi na drodze ekstrakcyjnej. Szcze gółowe dane dotyczące metody, użytych przy rządów oraz doświadczeń, w ynikających z jej stosowania, będą przedm iotem osobnej publi kacji.
Daniel Tworek
sala i inż. W. Szackiego z In sty tu tu Przem ysłu O rga nicznego w Warszawie.
