ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LV NR 2 WARSZAWA 2004: 385-395
PIO TR STACHOW SKI
KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZWIERCIADŁA WODY
GRUNTOWEJ N A ZWAŁOWISKU WEWNĘTRZNYM
ODKRYWKI „PĄTNÓW”
GROUNDWATER TABLE DYNAMICS IN THE INNER WASTE
HEAP OF “PĄTNÓW” OPENCAST MINE
K atedra M elioracji, K ształtow ania Środowiska i Geodezji A kadem ii Rolniczej im. A. C ieszkow skiego w Poznaniu
A bstract: The paper presents the estimation o f groundwater table dynamics in the inner waste
heap o f “Pątnów ” opencast mine against meteorological conditions in the years 1972-2002. The results indicate a tendency o f systematic groundwater level increase o f about 0,7 m. If this tendency maintains the actual rate, the groundwater level will achieve an average before-mining depth o f 3,0 meters under the surface in about 16 years.
Słowa kluczowe: poziom wody gruntowej, warunki meteorologiczne, gleby pogómicze. K ey w ords: groundwatertable, meteorological conditions, dump soil.
WSTĘP
E k sp lo a ta c ja o d k ry w k o w a k o p a ln ic tw a w ę g la b ru n a tn e g o w p ły w a na stan środow iska przyrodniczego. W yw ołuje zw łaszcza silne przekształcenia stosunków w o d n y ch obszaru i doty czy to zarów no u k ładu w ód p o w ierzch n io w y c h , ja k i podziem nych. Jak w ykazuje Kaniecki [1991] najistotniejsze przem iany to: rozwój re gionaln ego leja depresyjnego w ód poziom u trzeciorzęd ow eg o, zanik w ody w przypow ierzchniow ych w arstw ach w odonośnych, pow staw anie now ego system u odwadniającego, składającego się z kanałów i rowów prow adzących wody kopalniane. Zagadnieniom odwodnieniowej degradacji gleb w rejonie kopalnictw a odkryw kow ego w K onińsko-Tureckim Zagłębiu W ęglow ym czy też w rejonie Bełchatow a pośw ięcono szereg pu b lik acji [R ząsa i in. 1999, 2000, K lich, P olak 1997]. W ynika z nich jednoznacznie, iż kopalnictw o odkryw kow e odw adnia tereny bezpośrednio przyległe do w yrobisk kopalnianych, lecz zasięg tego odw odnienia je st stosunkow o niew ielki, niewpływający na obniżenie wartości rolniczej wielu gleb [Rząsa i in.2000]. Jak wskazuje
386 P. Stachow ski
М осек i inni [2002], procesy wyraźnego obniżenia się zw ierciadła w ód gruntow ych pod wpływem bariery odwodnieniowej odkrywek KWB Konin, nie pogorszyły stosunków wodnych gleb otaczających wyrobiska, a tym samym nie doprowadziły do ich degradacji i spadku plonow ania. A utorzy w skazują również, że praw idłow e określenie stopnia degradacji gleb pod w pływ em kopalnictw a odkryw kow ego w ym aga badań dw u etapow ych, przed uruchom ieniem bariery odwodnieniowej oraz podczas działalności w ydobyw czej. U ruchom ienie bariery odw odnieniow ej, a tym sam ym stopniow e obniżanie się zwierciadła wód gruntowych, doprowadziło do zmiany gospodarki wodnej tych gleb z gruntow ej w przeszłości na opadow ą obecnie [M ocek i inni 2002]. Z agadnien io m tym pośw ięcono szereg publikacji, a w k opalniach prow adzi się szczegółow e rozpoznanie tej problem atyki, co w efekcie przyczynia się do urealnienia poglądów na ten temat.
N iew iele je st natom iast opracow ań dotyczących procesów odbudow y na terenach zdegradow anych przez kopalnie odkryw kow e, zw ierciadła w ód podziem nych po zakończonej eksploatacji górniczej. Jest to szczególnie istotne na tych terenach, gdzie występuje opadowo-retencyjny typ gospodarki wodnej, a w przyszłości, co potwierdzają pom iary piezom ctryczne, nastąpi ponowne odtworzenie pierwotnego zw ierciadła wody i pow rót do gospodarki opadow o-retencyjno-gruntowej.
Celem pracy jest ocena kształtowania się zwierciadła wody gruntowej w południowej części zw ałow iska w ew nętrznego odkrywki “Pątnów ” Kopalni W ęgla B runatnego “K onin”, na tle przebiegu warunków meteorologicznych.
MATERIAŁ I METODY
W pracy przedstaw iono wyniki badań i obserwacji terenow ych prow adzonych na terenie pola dośw iadczalnego Zakładu Rekultywacji Akadem ii Rolniczej w Poznaniu, zlokalizow anego 10 km na północ od Konina. O bszar objęty badaniam i położony jest w południowej części zwałowiska wewnętrznego odkrywki Pątnów, na którym od 1978 roku prow adzone były zróżnicow ane zabiegi rekultywacji rolniczej, a obecnie obszar ten jest użytkow any rolniczo.
W pracy poddano szczegółow ej analizie kształtow anie się zw ierciadła w ody gruntowej w 3 otworach obserwacyjnych (piezometrach), założonych do głębokości od 60 do 110 m p.p.t., rozstaw ionych w odstępach co 200 m, które sięgają do w ód gruntow ych. Piezom etry zlokalizow ane są na dośw iadczalnych pow ierzchniach, na których upraw iane są: lucerna siewna, żyto ozime i pszenica ozima. Od jesieni 1992 r. K atedra M elioracji, K ształtow ania Środow iska i Geodezji, prow adzi com iesięczne pom iary stanu zw ierciadła w ody gruntowej, natom iast od roku 1972 wyniki pom iarów uzyskano z pracy W asilewskiego [ 1977] oraz m ateriałów archiwalnych Kopalni W ęgla Brunatnego „K onin.”
Ponadto stałe pom iary i obserw acje terenow e obejm owały: codzienne pom iary opadów dcszczomierzem Hellm anna oraz wykonywane od roku hydrologicznego 1993/ 1994, z częstotliw ością co 2 tygodnie, system atyczne pom iary w ilgotności gleby w w ybranych, typow ych dla badanych pow ierzchni profilach glebow ych, za pom ocą sondy neutronow ej, na głębokościach: 15, 40, 70 i 100 cm. W w ierzchnich w arstw ach
K szta łto w a n ie się zw iercia d ła w ody g ru n to w e j na zw a ło w isku w ew n ętrzn ym 3 8 7
badanych profili glebow ych pom ierzono infiltrację i perkolację m etodą podw ójnych pierścieni, w 3 pow tórzeniach dla każdego poziomu. Skład granulom etryczny oraz w łaściw ości fizyczne i chem iczne badanych profili glebow ych oznaczono ogólnie znanym i m etodam i w laboratorium K atedry M elioracji, K ształtow ania Środow iska i G eodezji A R w Poznaniu::
• skład granulom etryczny m etodą aerom etryczną C asagrande’a w m odyfikacji Pró szyńskiego, z podziałem m ateriału glebow ego na grupy granulom etryczne w edług PN-R-04033 [1998],
gęstość objętościow ą określono na podstaw ie pobranych w 4 pow tórzeniach z każdego poziom u próbek objętościow ych o nienaruszonej strukturze, cylindram i o pojem ności V = 100 cm ,
• porow atość (pełną pojem ność wodną) obliczono na podstaw ie gęstości fazy stałej gleby i gęstości objętościowej gleby suchej,
• zaw artość substancji organicznej w glebie określono m etodą pośrednią Tiurina, • krzyw e sorpcji w ody oznaczono na próbkach o nienaruszonej strukturze, w kom o
rach niskociśnieniowych.
Podstawowe właściwości wodne badanych gleb określono z otrzym anych krzywych (pF) i na ich podstaw ie ustalono:
• ilość w ody silnie związanej i niedostępnej dla roślin (powyżej pF 4,2),
• ilość w ody ogólnie dostępnej dla roślin (W OD) obliczono z różnicy pom iędzy zaw artością wody odpowiadającą polowej pojemności wodnej (pF = 2,0), a wilgotnością trw ałego w iędnięcia (pF = 4,2),
• ilość w ody łatwo dostępnej dla roślin (W ŁD), obliczono jako 2/3 tej różnicy [Sm edem a i Rycroft 1983].
Przebieg w arunków m eteorologicznych w okresie prow adzonych badań przean alizow ano w oparciu o codzienne pom iary opadów atm osferycznych z w łasnego posterunku w Pątnowie, na tle średnich z wielolecia lat hydrologicznych od 1965/1966 do 2001/2002.
WYNIKI I DYSKUSJA
Charakterystyka powierzchni badawczej
P ole d ośw iadczalne Z akładu R ekultyw acji A R w P ozn aniu p o łożo ne je s t w południow ej części zw ałow iska w ew nętrznego odkrywki “Pątnów ” KW B Konin w pobliżu wsi Pątnów (52°20’N, 18°14’E). Badany obszar leży w Regionie W ielkopolskim, w zasięgu m ezoregionu 315.57 Pojezierza Kujawskiego [Kondracki 1994]. Zwałow isko wew nętrzne zbudow ane zostało m etodąnieselektyw nej gospodarki nadkładem. Zalicza się do typu zw ałowisk o wierzchowinie dostosowanej do poziom u terenów przyległych. W ierzchnią warstwę zwałowiska wewnętrznego odkrywki “Pątnów” tworzy m ieszanina w szystkich skał w ystępujących w nadkładzie: glin zw ałow ych, p iask ów cz w ar torzędowych, sporadycznie piasków mioceńskich i iłów. Rozmieszczenie oraz zmieszanie skał nadkładow ych jest bardzo przypadkowe [Gilewska 1991]. W wierzchniej warstwie
388 P. Stachow ski
TABELA 1. Niektóre właściwości fizyczne, chemiczne i wodne badanych profili glebowych TABLE 1. Some physical, chemical and water properties of investigated soil profiles
Nr profilu uprawa Pro file No. use Warstwa Layer [cm] Skład granu lomet ryczny Tex ture accor ding to PN-R 04033 Gęst. objęt. gleby suchej Bulk den sity Poro watość ogólna Poro sity Mate ria orga niczna Orga-nic mater Stan retencji w warstwie Water storage in layer 0-100 cm [mm] к [m • s '] [Mg-m 3] [%] DPPW Ku> l^ V T W 0-30 [cm] 30-60 [cm] 1 0-25 gP 1,68 33,4 0,34 2,36-10 5 0,38-10 5 Lucer 25-40 P 1,72 34,4 1,13 na 40-70 P 1,58 39,5 0,72 Alfalfa 70-100 Pg 1,62 28,4 0,11 195 107 34 i 100-120 Pg 1,87 30,0 0,09 i 120-150 P 1,82 30,0 0,10 : 2 0-25 g 1,81 31,6 1,60 0,36-10 5 0,04-10 5 j Żyto 25-40 gP 1,98 35,9 1,85 i ozime 40-70 gl 1,91 31,8 1,19 ï Winter 70-100 gl 1,97 27,9 0,78 280 144 64 rye 100-120 g 2,02 30,1 0,80 120-150 g 2,01 30,7 0,75
i
3 0-25 gP 1,72 31,2 1,02 0,38-10 5 0,04-10 5 j Pszeni- 25-40 gl 1,69 27,0 1,23 1 ca 40-70 g 1,80 27,0 1,02 ozima 70-100 g 1,88 23,8 1,12 280 145 63 i Winter 100-120 gc 1,88 24,4 0,88 ! wheat 120-150 gc 1,90 24,4 0,70RPPW - stan retencji przy polowej pojemności wodnej, RWŁD - stan retencji odpowiadający wodzie łatwo dostępnej dla roślin, RWTW - stan retencji przy wilgotności trwałego więdnięcia, к - wartość współczynnika infiltracji ustalonej dla warstwy ornej (0-30 cm) i współczynnika pcrkolacji dla warstwy podomej (30-60 cm), RPPW - water storage at field capacity, RWŁD - storage of water easely accessible for plants, RWTW - water storage at wilting point, к - value vertical percolation in layer (0-30 cm) and vertical percolation in layer (30-60 cm)
b ad anego zw ałow iska, w ystępuje duża zm ienność gleb, po w stały ch z g ru ntów pogóm iczych, tak w układzie przestrzennym , ja k i profilow ym . G leby pogóm icze tw orzące w ierzch n ią w arstw ą zw ałow iska zbudow ane są z u tw orów o składzie granulometrycznym : od piasku luźnego do gliny ciężkiej. Przew ażają utwory o składzie granulometrycznym piasków gliniastych mocnych i glin lekkich [Szafrański, Stachowski 1997]. Potw ierdziły to wyniki badań terenow ych, które w ykazały zróżnicow anie w składzie granulom etrycznym profili glebowych, typowych dla powierzchni, na których
K szta łto w a n ie się zw ierciadła w ody g ru n to w e j na zw a ło w isku w ew n ętrzn ym 3 8 9
zlokalizowano piezometry. W profilu nr 1, typowym dla powierzchni lucerny, dom inują utwory o składzie granulometrycznym piasków (tab.l ). Jedynie w wierzchniej warstwie (0 -2 5 cm) profilu glebowego, charakterystycznego dla tej pow ierzchni przew ażają gliny piaszczyste. N atom iast w utworach zalegających poniżej tej w arstw y przew ażają piaski gliniaste. Zupełnie inne utwory występują w wierzchniej warstwie profili, typowych dla pow ierzchni pod upraw ą żyta ozim ego i pszenicy ozimej. Jak w ynika z prze prow adzonych badań gleboznaw czych, na pow ierzchniach tych przew ażają utw ory o składzie granulometrycznym glin lekkich oraz glin, z niewielkimi wtrąceniami glin ciężkich (profil nr 3). Zróżnicowanie składu granulometrycznego badanych powierzchni, wpłynęło także na różnice we właściwościach wodnych analizowanych profili gleb pogóm iczych. Stan retencji odpowiadającej polowej pojem ności wodnej (R ) w w arstw ie 0 -1 0 0 cm jest najmniejszy w profilu glebowym, usytuowanym na powierzchni lucerny i wynosi 195 mm. W pozostałych analizow anych profilach glebow ych stan retencji przy PPW je st w iększy i wynosi średnio 280 mm. Różnice istnieją rów nież w ilości w ody łatwo dostępnej dla roślin (W ŁD), upraw ianych na badanych pow ierzchniach. Ilość W ŁD w profilu nr 1, typow ym dla pow ierzchni lucerny, zbudow anym z gliny piaszczystej przechodzącej w piaski oraz piaski gliniaste, wynosi 107 mm, natom iast w profilu nr 3, zbudow anym z gliny lekkiej przechodzącej w glinę, ilość W ŁD w tej w arstw ie wynosi 145 mm. Przeprow adzone badania wykazały również istotne zróżnicow anie zdolności in filtracyjnych w ierzchnich w arstw badanych profili gleb p og ó m iczy ch (ta b .l). W spółczynnik infiltracji ustalonej, w warstw ie 0 -3 0 cm, w aha się od 0,36-10_:) (profil nr 2) do 2,36-10-5 m • s"1 (profil nr 1). N atom iast w spółczynnik perkolacji w w arstw ie 3 0 -6 0 cm osiąga wartość od 0,04-10_:> do 0,38* 10-5 m • s”1. Potw ierdzają się zatem spostrzeżenia innych autorów [W asilewski 1977], że utw ory o składzie g ranu lo m etrycznym glin lekkich i glin, pochodzące z glin zw ałowych szarych, deponow ane na zw ałow iskach są w w ysokim stopniu skonsolidow ane, m ało przepuszczalne oraz charakteryzują się dużą ściśliwością, co ogranicza infiltrację wody do głębszych warstw. K lich i P o lak [1997] zauw ażają, że zm n iejszen ie (średnio o 2 ,3 M O "5 m • s-1) w spółczynnika filtracji utw orów deponow anych na zw ałowiskach, w stosunku do tego jaki w ykazyw ał w w arunkach naturalnych, pow oduje znacznie m niejsze od pierw otnie
prognozow anego, tem po odbudow y zw ierciadła wody.
K ształto w anie się zw ierciadła w o d y gruntow ej i uw ilg otnien ia b ad anych gleb teren ó w p o góm iczych, na tle przebiegu w a ru n k ó w m eteoro log iczn ych . W okresie prow adzonych badań wystąpiły lata hydrologiczne, które m ożna zaliczyć pod w zględem sum y opadów do średnich i m okrych. O statnie 10 lat obserw acji, od roku hydrologicznego 1992/1993 do roku 2001/2002, m ożna zaliczyć do m okrych, ze względu na sum y opadów (rys. 1). Jednak lata hydrologiczne, w których prow adzono obserw acje i p om iary terenow e, ch arak teryzow ały się zm ien n o śc ią w arun kó w m eteorologicznych, szczególnie w idoczną w następujących po sobie półroczach. W roku hydrologicznym 1993/1994, podobnie ja k w 1998/1999, po m okrym półroczu zim ow ym n astąpiło suche półrocze letnie. N a szczeg ó ln ą uw agę zasłu g u je rok hydrologiczny 19 9 5 /1996 z sum ą opadów przekraczającą średnią z w ielolecia aż o 225
RYSUNEK 1. Odchylenia sum opadów atmosferycznych (P) rocznych (A) i półrocznych (B) od średnich z wielolecia 1965/1966-2001/2002 w latach hydrologicznych od 1992/1993 do 2001/2002, mierzone w posterunku opadowym Konin-Pątnów
FIGURE 1. Deviation of the yearly (A) and the half-yearly (B) sums of precipitation (P) from mean for years 1965/1966-2001/2002, for the hydrological years from 1992/1993 to 2001/2002, measured at the Konin-Pątnów
39 0 P S ta c h o w sk i
RYSUNEK 2. Zmiany zapasów wody w warstwie 0-100 cm badanych profili glebowych, na tle miesięcznych sum opadów (P) i temperatur powietrza (T) FIGURE 2. Changes of water content in layer 0-100 cm of investigated soil profiles, against a background of monthly precipitation (P) and air temperature
K sz ta łt o w a n ie się zw ie rc ia d ła w od y g ru n to w e j na zw a ło w is k u w e w n ę tr z n y m 3 9 1
392 P. Stachow ski
mm. Na taką w ielkość opadów w tym roku miało w pływ przede w szystkim półrocze letnie, w którym opady przewyższały o 93% średnią z wielolecia, a prawdopodobieństwo ich w ystąpienia równało się raz na 100 lat. Duża różnica sum opadów w ystąpiła również m iędzy półroczam i hydrologicznymi lat 1996/1997 i 2001/2002. W obu latach po półroczach zimowych o niższych sumach opadów od średniej z wielolecia, w ystąpiły bardzo m okre półrocza letnie, w których opady odpowiednio o 40 i 54% przew yższały średnią z wielolecia. M okre, pod w zględem sumy opadów, były rów nież półrocza letnie lat hydrologicznych 1999/2000 i 2000/2001. Pozostałe półrocza miały wysokości opadów zbliżone do średnich z wielolecia.
N ajw iększe zapasy wody w wierzchniej jednom etrow ej w arstw ie analizow anych p rofili glebow ych, zaobserw ow ano w półroczach zim ow ych an alizo w an y ch lat hydrologicznych oraz latem, w okresach o większej sumie opadów (ryc. 2). N ajw iększe uwilgotnienie w analizowanych profilach gleb pogórniczych, osiągające wartości większe od polow ej p ojem no ści w odnej (PPW ), w y stąpiło w p ó łro czach zim o w y ch lat h ydrologicznych 1993/1994 i 1997/1998, w którym sum a opadów była w yższa odpow iednio o 75 i 92 mm od średniej z wielolecia. W półroczach zim ow ych lat hydrologicznych 1995/1996 i 1996/1997, pomimo sumy opadów niższej odpowiednio o 75 i 45 mm od średniej z wielolecia, zapasy wody w badanych profilach osiągały w artości zbliżone do PPW. Sprzyjały tem u niższe tem peratury pow ietrza w tych okresach. N ajw iększe przyrosty zapasów wody w półroczach letnich om aw ianych lat, w ystępow ały w lipcu, sierpniu i w rześniu po znacznej sumie opadów. N atom iast w okresach w egetacyjnych, przy w zm ożonym zapotrzebow aniu na w odę przez rośliny upraw ne oraz przy w ystępow aniu niedoborów opadów, w stosunku do średnich z wielolecia, zapasy wody w wierzchniej, jednometrowej warstwie szybko opadały. Często ju ż na początku okresów w egetacyjnych, zapasy wody w w ierzchnich w arstw ach badanych gleb spadały poniżej wilgotności trwałego w iędnięcia, a okres niedoborów wilgoci trwał bardzo długo.
Przeprow adzona analiza uw ilgotnienia gleb terenów pogórniczych, na przykładzie w ierzchniej w arstw y zw ałow iska w ew nętrznego odkrywki “Pątnów ” potw ierdziła, że zależy ono przede w szystkim od przebiegu w arunków m eteorologicznych. W zrost zapasów wody w badanych profilach glebow ych był zw iązany przede w szystkim z w ysokością i przebiegiem opadów atmosferycznych.
Przed rozpoczęciem górniczej eksploatacji poziom zwierciadła wody gruntowej zalegał na głębokości do 7,5 m. p.p.t., średnio od 2 do 4 m p.p.t. Naturalne w ahania zw ierciadła wody w cyklu rocznym m iały am plitudę od 0,4 m do 3,8 m [M aćkowiak i in. 1998]. W wyniku odwodnienia i eksploatacji górniczej odkrywki „Pątnów”, pierwotne zwierciadło wody zostało obniżone o około 5 5-60 m. Z m ateriałów archiw alnych wynika, że obniżenie zwierciadła wody wyniosło: od 50 m w centrum odkrywki do 20 m na obrzeżach zasięgu leja depresji [Kaniecki 1991]. W m iarę przem ieszczania się w ydobycia w ęgla brunatnego w kierunku północnym i wyeksploatowania południowej części złoża, system o d w o d n ien io w y i odk ry w k a „P ątn ó w ” p rz esu w ały się sto p n io w o , w y p e łn ian e zw ałow iskiem w ew nętrznym . W początkow ym okresie po w y łączeniu studzien odw odnieniow ych, zw ierciadło wód gruntowych ulegało szybkiem u podnoszeniu. W
K szta łto w a n ie sią zw ierciadła w ody g ru n to w e j na zw a ło w isku w ew n ątrzn ym 39 3
RYSUNEK 3. Zmiany zalegania zwierciadła wody gruntowej w piezometrach odkrywki „Pątnów” KWB Konin, w latach od 1972 do 2002
FIGURE 3. Changes in groundwater levels in piezometers of the „Pątnów” opencast mine Konin’s Quarry, in years from 1972 to 2002
2002
roku 1972 poziom w ody gruntowej w piezom etrach nr 1 i 2, zalegał na głębokości około 29 m p.p.t., a w piezom etrze nr 3 na głębokości około 28 m p.p.t. [W asilewski 1977]. W ciągu czterech pierw szych lat obserwacji, do roku 1975, nastąpiło gwałtowne podniesienie się lustra w ody o około 11 m, we wszystkich piezom etrach (ryc.3). Poziom w ody w zrastał w tym czasie średnio o 2,8 m rocznie. N ajw iększy w zrost zw ierciadła w ody w piezom etrach nastąpił w roku 1973, gdzie stany w ody podniosły się średnio o 3,4 m. W następnych latach do roku 1988, odnotowano system atyczny, choć znacznie m niejszy w stosunku do lat poprzednich, w zrost zw ierciadła wody. W tym czasie, w roku 1980, najw iększy w zrost lustra w ody średnio o 2,2 m, zaob serw ow an o w
394 P. Stachow ski
piezom etrze nr 3. Natom iast w pozostałych dwóch piezometrach, w tym sam ym okresie zw ierciadło wody podniosło się średnio o 0,7 m (piezom etr nr 1) oraz średnio o 1,5 m w piezom etrze nr 2. W kolejnym okresie obserwacji do roku 1998, następow ał dalszy system atyczny w zrost stanów w ody gruntowej, średnio o 1,5 m w piezom etrach nr 2 i 3. N atom iast w tym sam ym czasie w piezom etrze nr 1 zw ierciadło w ody podniosło się średnio o 4,5 m. W ostatnich latach prow adzenia obserwacji lustro w ody ulegało nadal niewielkiem u, choć system atycznem u podnoszeniu, średnio w ciągu 4 lat (1998-2002) o 0,7 m rocznie. Obecnie lustro w ody utrzym uje się na poziom ie od 14 m (piezom etr nr 3) do 15,2 m p.p.t. (piezom etr nr 1) Pojawiła się rów nież tendencja rocznych w ahań zw ierciadła wody, w ynoszących średnio od 25 cm do 30 cm (rok 2001). Jeśli tendencja migracji wód w coraz wyżej położone w arstw y gruntów pogóm iczych utrzym a się, na obecnym poziom ie (około 0,7 m rocznie), to zw ierciadło w ody osiągnie średni poziom zalegania sprzed eksploatacji górniczej (3 m p.p.t.) za około 16 lat.
WNIOSKI
1. Przeprow adzona analiza uw ilgotnienia gleb terenów pogóm iczych, na przykładzie wierzchniej warstw y zw ałow iska w ew nętrznego odkrywki “Pątnów ” potw ierdziła, że zależy ono przede wszystkim od przebiegu warunków meteorologicznych. W zrost zapasów w ody w badanych profilach glebowych był zw iązany przede w szystkim z w ysokością i przebiegiem opadów atmosferycznych.
2. W yniki przeprow adzonych badań potw ierdziły różne tem po odtw orzenia zw iercia dła w ody gruntowej. W okresie pierw szych lat, po zaprzestaniu odw odnienia i za- zw ałow aniu odkrywki, poziom w ody gruntowej w zrastał średnio o 2,8 m rocznie, natom iast w ostatnich latach lustro wody podniosło się średnio o 0,7 m rocznie. 3. W yniki badań wykazały, że system atyczne podnoszenie się zw ierciadła w ody grun
towej w ystępuje pom im o okresow ych zm ian w arunków m eteorologicznych. Jeżeli tem po podnoszenia lustra w ody gruntowej utrzym a się w przyszłości na obecnym poziom ie (0,7 m rocznie), to za około 16 lat, zw ierciadło wody gruntowej osiągnie średni poziom zalegania z przed eksploatacji górniczej (3 m p.p.t.).
LITERATURA
GILEW SKA M. 1991 : Rekultywacja biologiczna gruntów pogómiczych na przykładzie KWB “ Ko nin” . Rocz. AR Pozn. 211: 59 ss.
KANIECKI A. 1991: Przemiany Środowiska Geograficznego Obszaru Konin-Turek. Wyniki reali zacji programu RR.II. 14 w okresie 1986-1990. Wyd. Inst. Badań Czwartorz. UAM Pozn.: 137-
150.
KLICH J., POLAK K. 1997: Problemy związane z odbudową stosunków wodnych na obszarach przekształconych przez kopalnie węgla brunatnego. Mat. Konf. Nauk. pt.: ’’Górnictwo odkryw kowe a ochrona środowiska - fakty i mity”. Wyd. AGH Kraków: 381-392.
KONDRACKI J. 1994: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno geograficzne. Wyd. PWN, War szawa: 339 ss.
MAĆKOW IAK J., SIEKIELSKA T., GRADECKI D.1998: Wpływ odwadniania złóż węgla bru natnego w rejonie konińskim na przypowierzchniowy poziom wodonośny.
K szta łto w a n ie się zw ierciadła w ody g ru n to w e j na zw a ło w isku w ew n ętrzn ym 395
MAZUREK S., MATERSKI J.1998: Uwarunkowania środowiskowe i formalnoprawne odwad niania złóż w rejonie konińskim.£/i// Inform. Porozumienia Producentów Węgla Brunatne
go 1 (22): 24-25.
MOCEK A., OW CZARZAK W., KACZMAREK Z. 2002: Zmiany zalegania wód gruntowych w glebach otaczających wyrobisko węgla brunatnego „Koźm in” . Rocz. AR Pozn. CCCXLII,
Melior. Inż. Środ. 23: 331-342.
RZĄSA ST., OW CZARZAK W., MOCEK A. 1999: Problemy odwodnieniowej degradacji gleb uprawnych w rejonach kopalnictwa odkrywkowego na Niżu Środkowopolskim. Wyd. AR Pozn.: 394 ss.
RZĄSA ST., MOCEK A., OW CZARZAK W.2000: Podatność gleb na kopalnianą degradację odwodnieniową w aspekcie merytorycznych i formalnym. Rocz. AR Pozn. CCCXVII, Roln. 56: 225-239.
SMEDEMA L., RYCROFT D., 1983: Land drainage: planning and desing o f agricultural drainage systems. Basford Academic and Educatioral Ltd London: 29-34.
SZAFRAŃSKI C., STACHOWSKI P. 1997: Skład granulometryczny i właściwości fizykowodne rekultywow anych gruntów pogómiczych. Rocz. AR Pozn.-292, Melior. Inż. Środ. 18: 9 1 -
1 0 1.
WASILEW SKI S. 1977: Ocena przydatności gruntów pogómiczych Zagłębia Konińskiego do rolniczej rekultywacji. Cz. 1. Właściwości gruntów pogómiczych. Arch. Ochr. Środ. 1: 57-79. POLSKA NORMA PN-R-04033 1998: Gleby i utwory mineralne-podział na frakcje i grupy granu-
lometryczne. Wyd. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa.
dr inż. P io tr Stachow ski
K atedra M elioracji, K ształtow ania Środow iska i G eodezji AR ul. P iątkow ska 94, 61-691 Poznań,
