Jakub Pokora
Pomnik psa w Szczawnie-Zdroju
Ochrona Zabytków 27/4 (107), 305-308
REM ARKS ON T H E R EB U ILD IN G OF T H E LU B O M IRSKI P A LA CE, WARSAW
In th e years 1972 — 1973 to a th orou gh ren ovation w as sub jected the L u b om irsk i P a la ce situ a ted at th e s o -ca lled Iron G ate S q u are in W arsaw and con stitu tin g one of th e best ex a m p le s of th e P olish n eo -c la ssic a l architecture. The author of th e p resen t deals w ith som e problem s con n ected w ith th e ab ove ren ovation . As m ay be learned from v a rio u s sources th e P alace w as m ost certain ly stan d in g a lrea d y in 1712. In 1760, on th e in itia tiv e of P rince A n ton i L ubom irski its r e construction w as started in sp irit of th e la te Baroque based cn d esign p repared by th e a rch itect J. Fontana. The n e x t recon stru ction took p la ce in 1790 — 1793 w h en n eo -cla ssica l form s h a v e b een g iv e n to that building. T his later recon stru ction w a s d esign ed by J. H em p el (1762— 1831) to order g iv e n by P rin ce A le k sander L ubom irski then o w n in g th e P alace. In the course of th e n in eteen th cen tu ry th e objects changed m an y tim es the hands of its ow n ers losin g m ore and m ore its rep resen ta tiv e character.
In 1928 one sto rey w as added and, fin a lly , it w as co m p letely burnt dow n d u rin g th e bom bardm ent of W arsaw in S ep tem b er 1939.
In th e years 1947 — 1950 th e P a la ce w as reb u ilt by th e P olish A rm y C om m and according to d esign p re pared by T. Ż u row sk i w ho, h o w ev er, has not en tirely
restored to the m ain body its n e o -c la ssic a l ch aracter th a t w as given by J. H em pel. In 1970, in con n ection w ith th e n ew sp atial arrangem ent of th e c ity d istrict th e P alace w as sh ifted to a n ew site and tu rn ed by 78°. T he plan of sh iftin g w as prepared b y A. M o sto w sk i and th e w h ole operation has b een carried out by th e M unicipal E ngineering C om pany. T he la st resto ra tio n of th at ob ject in 1972 — 1973 by th e A te lie r s for C onservation of C ultural P rop erty, W arsaw w as aim ed at its adaptation to a n ew fu n ctio n as th e O ffice rs’ Club of the W arsaw garrison.
Som e critical rem arks concerning th is la tter r e sto r a tion w ere advanced by th e author w h o em p h a sised th at th e façad es of th e p alace m ain body w e r e g iv en a rch itectu ral character fu lly com p lyin g to original design of J. H em pel. H ow ever, it d e se r v e s to be regretted th at original shape has not b een restored to roof and th erefore th e attic ab ove th e m ain portico seem s to be too high and too m a ssiv e. It is fu rth er regretted by th e author th at th e w e ste r n fa ça d e w a s not ap propriately design ed thus poorly im ita tin g n e o -c la ssic a l sty le from th e end o f th e e ig h te e n th cen tu ry; th e beau ty of northern fa ça d e w a s spoiled b y the tw o b u ilt-in casin gs h ou sin g tran sform ers. C ritica lly assessed w ere also th e fin ish in g w orks sh o w in g slop p in ess in som e places.
JAKUB POKORA
POM NIK PSA W SZC ZAW NIE — ZD R O JU *
W o g ro d z ie ró ż a n y m p a r k u zd ro jo w e g o w S z c z a w n ie -Z d ro ju pod W a łb rz y c h e m , n a n ie w ie lk im p o stu m e n c ie sto i rz e ź b a psa. U sta w io n a p rz y ścieżce, z d a la od p ro m e n a d i a le je k p a rk o w y c h , częściow o z a s ło n ię ta k rz e w a m i zdo b i sto k w zgórza, u stó p k tó re g o z n a jd u je się p o m n ik H e n ry k a W ien ia w sk ieg o .
R zeźba z p iask o w c a p rz e d s ta w ia leżącego doga w ielk o ści n a tu ra ln e j. P ie s m a łeb p o d n iesio n y , le k k o sk rę c o n y w lew o, p rz e d n ie ła p y w y s u n ię te w z d łu ż tu ło w ia, ty ln e — p o d k u rc z o n e , u ło żo n e p rz y le w y m b o k u w ra z z d łu g im , z a w in ię ty m ogonem . S z y ję o k a la sz e ro k a o broża, d e k o ro w a n a e le m e n ta m i h e ra ld y c z n y m i. W ysokość rz e ź b y w y n o si 73 cm , d łu g o ść — 110 cm . N ie r e g u la rn a , o w a ln o -p ro s to k ą tn a p ły ta p iask o w ca g ru b o śc i 16 cm je st p o d s ta w ą rz e ź b y i sta n o w i ra z e m z n ią p ie rw o tn ą całość, u sta w io n ą na p ie d e s ta le o w ysokości 56 cm .
M im o ogólnego zniszczen ia p iask o w c a w p ły w a m i a tm o sfe ry c z n y m i, o d ła m a n e g o fra g m e n tu p r a w e j p rz e d n ie j ła p y i o d tłu c z o n y c h d o ln y c h p a r tii obu łap ty ln y c h , s ta n z a c h o w a n ia rz e ź
* A utor d zięk u je serd eczn ie p a n i doc. dr S ta n isła w ie J a g ie lsk ie j za zach ętę do p o d jęcia p rezen to w a n eg o w k o m u n ik a cie tem atu.
b y je st jeszcze z a d o w a la ją c y , je d n a k ż e ta sam a rz e ź b a n a z d ję c iu sp rz e d o k o ło c z te rd z ie s tu la t p re z e n tu je się zn a czn ie le p ie j. W y ra z isto ść szczegółów o p ra co w an ia rz e ź b ia rs k ie g o u w i d ac zn ia się p rz e d e w sz y stk im w ta k ic h d e ta lach , ja k psi łeb, u szy i obroża. D ziś w iz e ru n e k doga s tra c ił ju ż św ieżość w y ra z u . N a jw id o c z n ie jsz e z m ia n y zaszły w p rz e d s ta w ie n iu łb a — z a ta rc iu u le g ł m o d e lu n e k oczu, n osa, p y s k a i uszu. N ie m o żna ju ż p ra w ie d o strz e c m o ty w ó w d e k o ru ją c y c h obrożę. P o w ie rz c h n ię rz e ź b y ,,z d o b ią” liczn e w y d ra p a n e lu b w y s k ro b a n e in s k ry p c je , u p a m ię tn ia ją c e w a n d a ló w b a w ią c y c h u w ó d szczaw ień sk ich . S p rz y ja te m u n ie w ła śc iw e u s y tu o w a n ie rz eźb y , s to ją c e j n a n i sk im p o stu m en cie, tu ż p rz y ścieżce n a s k r a ju p a r k u zdrojow ego^
C zy żb y o w y m n ie fo rtu n n y m , z a m a s k o w a n y m n ie ja k o u sta w ie n ie m z a b y tk u n a le ż y tłu m a c z y ć fa k t, iż k a m ie n n y dog, o b iek t w y ją tk o w e j k la sy, zo stał z u p e łn ie z a p o m n ia n y p rz e z p o lsk ą h is to rię sztu k i, l i te r a tu r ę p o p u la rn o -n a u k o w ą i tu ry s ty c z n ą *.
1 W yjątk iem jest jed yn ie praca A. S z y p e r s k i e g o ,
N a jw c z e śn ie jsz ą w z m ia n k ę o rzeźb ie psa z n a j d u je m y w n a js ta rs z y m , szczegółow ym opisie za m k u p ia sto w sk ie g o w B rze g u n a d O d rą p rz e d jego zn iszc zen ie m w 1741 r. P och o d zi ona z 1689 г., a jej a u to re m je s t F. L ucae, n a d w o rn y k a z n o d z ie ja P ia stó w b rz e sk ic h do 1675 r. O to tre ś ć o w ej w z m ian k i: „ A n der e in en E c k e n der
m i t t e l s te n Gallerie Ъеу d e m d r e y fa c h e n A l t a n ligt ein grosser E n g e llä n d is c h e r H u n d in S t e i n a u s g e h a u e n w e lc h e r e in stm a ls Ъеу A n k u n f t seines H e r r n H e rzo g s Georgii II vor F r e u d e n v o n selb ig er H ö h e h e r u n t e r g e s p r u n g e n g le i c h sa m d e n s e lb e n z u e m p fa n g e n da h er desse l ben B ild n is z u m A n d e n c k e n seiner T r e u h ieh ier g e ste lle t w o r d e n ” 2.
W 1741 r., po z b o m b a rd o w a n iu za m k u p rz ez w o jsk a p ru s k ie i a d a p ta c ji o ca la ły ch w n ę tr z n a m a g a z y n y w o jsk o w e o ra z u rz ą d p o d atk o w y , k a m ie n n a rz eźb a p sa zo stała p rz e n ie sio n a do m iejsco w o ści W sz ech św ię te pod O leśnicą. B y ła to p o siad ło ść g e n e ra ła von H a u tc h a rm o i, p ie rw szego p ru sk ie g o k o m e n d a n ta B rzegu. W 1757 r., gd y g e n e ra ł p o leg ł w b itw ie pod P ra g ą , zw ło ki jego sp ro w a d z o n o do w sp o m n ia n e j p o d o leśn ic- k ie j re z y d e n c ji i poch o w an o w ta m te js z y m k o ściele, s ta w ia ją c n a p ły cie n a g ro b n e j rz eźb ę psa 3. N a p o c z ą tk u la t c z te rd z ie sty c h X IX w ie k u rz e ź b ę z a k u p ił d o k to r A u g u st Z e m p lin i p rz e n ió sł ją do S z c z a w n a -Z d ro ju 4. A. Z e m p lin (1784— 1864), le k a rz , założyciel b ard zo n o w o czesnego, ja k n a p ie rw sz ą ćw ie rć X IX w iek u , k u r o r tu w S zczaw n ie, p ie rw sz y szc zaw ie ń sk i b a ln e o lo g 5, był ta k ż e m iło śn ik iem sztu k i. To z jego in ic ja ty w y , gospodę n a W zgórzu G e d y - m in a (w łaściw ie: G ó ra P a rk o w a , S tró żek ) w S zczaw nie, w y b u d o w a n ą w 18.31 r., ozdobiono liczn y m i fr a g m e n ta m i a rc h ite k to n ic z n y m i pó ź- n o g o ty c k im i i re n e sa n so w y m i, p o ch o d z ący m i
2 [F.] L u c a e , S ch les ien s curieuse D e n k w ü r d i g k e i t e n o der v o l l k o m m e n e Chro nica vo n O b e r - u n d N ic d e r - S c h l e s i e n ..., F ran ck fu rt am M ayn 1689, s. 1371. 3 O n agrob k u gen erała w obecnym k o ściele M atki B o skiej C zęsto ch o w sk iej w e W szech św iętych w sp om in a H. L u t s с h, V e rze ic h n is d e r K u n s t d e n k m ä l e r d e r P r o v i n z Schle sie n, t. II, B reslau 1889, s. 529. Ten z a b ytek n ie fig u ru je już jednak w k artotece O środka D o k u m en ta cji Z ab ytk ów w W arszaw ie, a w ięc p r z y p u szcza ln ie nie istn ieje.
4 D zieje rzeźby na podstaw ie: K. S c h o e n w a e l - d e r, G e s c h ic h t li c h e O r ts — n ach ric h te n von Brieg, t. II, B rieg 1847, s. 74; H. К u n z, Das Sch loss d e r P ia sten z u m Briege, B rieg 1885, s. 24. B yć m oże p rze n iesien ie rzeźby z B rzegu do W szech św iętych n astąp iło w 1752 r. por. (b.a.) Führe r d urch Bad S a lz b ru n n u n d U m g e b u n g , S ch w eid n itz (1918), s. 20.
5 B liższe in fo rm a cje o Z em p lin ie m.in. u G. Z i e b о 1 z, F e s ts c h r if t z u m s i e b e n h u n d e r tj ä h r i g e n B e ste h e n d e r L a n d g e m e i n d e O b er S a lz b ru n n (1921), ss. 17— 18 i w liczn ych n iem ieck ich p rzew od n ik ach po S zcza w n ie- -Z droju oraz w p u b lik acjach o w ła ściw o ścia ch le c z n i czych u zd row isk a, uk azu jących się już od 1836 r. e Por. H. L u t s c h , o.e., s. 257 i W. R e i m a n n, Führer d u r c h W a l d e n b u r g , S alz brunn, S ch w eid n itz 1891, s. 57; J. U r b a n , Führer d urch B ad S a lz b ru n n (1900), s. 30; (b.a.), Führer..., s. 20; tam że d ok ład n iejsze
m ięd zy in n y m i z k a m ie n ic w ro c ła w sk ic h 6. J e d n y m ze w sp a n ia ls z y c h a k c e n tó w d e k o ra c y jn y c h sta ła się rzeźb a psa, um ieszczon a po p rz y w ie zie n iu ze W sz ech św ię ty c h w k o lu m n a d z ie go sp o d y ~. B yła ta m jeszcze w 1918 r .8, a le ju ż w 1921 r. zn a la zła się w o grodzie p a r k u z d ro jo w ego w S z c z a w n ie -Z d ro ju ”, g d zie stoi do dziś. N ie m a tu m iejsca n a p re z e n to w a n ie p rz e m y ś le ń i sp o strze żeń a u to ra jak o h is to ry k a sz tu k i n a te m a t o m aw ian e g o z a b y tk u . W y s ta rc z y stw ie rd z ić , że n iszcz ejąc a rzeźb a p sa w S zczaw n ie — to w y b itn e j k la sy dzieło ren esan so w e , p o w sta łe p rz ed 1586 r., to zn aczy jeszcze za ży cia k sięcia Je rz e g o II b rzesk ieg o , w y b itn e g o m ec e n a sa sztu k i. T w ó rc ą je j je s t p rz y p u sz c z a l n ie n a d w o rn y a r ty s ta k sięcia — M ichał K r a m e r 10. D la u p a m ię tn ie n ia sw eg o u lu b io n eg o doga, k tó ry ciesząc się z p o w ro tu p an a, skoczył k u n ie m u z w y so k ic h k ru ż g a n k ó w z a m k o w y ch i p a d ł ro z trz a s k a n y n a dzied ziń cu , p o lecił k sią żę J e r z y w y k o n a ć tę rzeźbę. D ziś sta n o w i ona n ie z w y k le rz ad k i, b y ć m oże n a w e t u n ik a ln y p rz y k ła d r e n e s a n s o w e g o p o m n i k a w y s t a w i o n e g o z w i e r z ę c i u .
W y d a je się, że co do d alszy c h losów ow ego p o m n ik a istn ie ć m oże ty lk o je d e n p o stu la t: po ja k n a jp rę d z e j w y k o n a n e j k o n se rw a c ji, po p rz eszło 2 0 0 -letn iej tu łacz ce p o m n ik p sa p o w i n ie n od by ć jeszcze jed n ą, ty m ra z e m ju ż o s ta t n ią p o d ró ż — p ow ró cić n a za m e k w B rzegu . S zczeg óln ie te ra z , g d y w zw iązk u z p rz y p a d a ją c ą w 1975 r. trz e c h s e tn ą ro czn icą śm ie rc i o sta tn ie g o P ia s ta tr w a ją in te n s y w n e p ra c e n ad o d b u d o w ą i k o n se rw a c ją zam ku . J u ż w 1959 r. M. Z la t zw rócił uw agę, że d e ta l a r c h ite k to n ic z n y z g ro m a d zo n y w za m k o w y m la p id a riu m po w in ie n zostać w tó rn ie w p ro w ad zo n y n a w łaśc
i-op isy gospody z jej w ieżą w id ok ow ą w yb u d ow an ą w 1841 r. i in form acje o rozbudow ie w 1852 r. L iteracki opis ow ej gospody oraz p ięknych w id ok ów z wneży daje w jed n ym ze sw ych opow iadań J. K o r z e n i o w s к i, S p o tk a n i e w S alzbru n n , [w:] Dzieła J ó ze f a K o r z e n io w s k ie g o , W arszaw a 1872, s. 449. O becnie p lan u je się rek on stru k cję tego obiektu.
7 Por. p ozycje przyp. 4 i 5. 8 (b.a.), Führer ..., s. 20.
* G. Z i e b o 1 z, o.e., s. 34. J ed yn ie A. S z y p e r s k i , o.e., s. 128, n iesłu szn ie podaje, że Zem plin po sp ro w a d zeniu rzeźby ze W szech św iętych u sta w ił ją tam , gd zie stoi do dziś.
10 P ierw szy m i jedynym dotychczas badaczem , który zw rócił b aczniejszą u w agę na ten zabytek jako ob iek t zain teresow an ia historyk a sztuki jest К. В i m 1 e r, Die schlesis che R en aissan ceplastik, B reslau 1934, s. 97. Z literatu ry p olsk iej tylk o popularna praca A. S z y p e r s k i , o.e., s. 128, w spom ina o rzeźb ie doga. P o m ija ją ją natom iast p ow ażn iejsze p ozycje tak ie, jak np. M. Z l a t , Brzeg, W rocław 1960; T. C h r z a n o w s k i , R z e ź b a z lat 1560— 1630 w ś r o d o w i s k u a r t y s t y c z n y m B rzeg u i N y s y , K raków 1971 (m a szy n o pis); T. R u d k o w s k i , M ecenat a r t y s t y c z n y J e r z e go I I brzesk ieg o , [w:] Funkcje d zieła sz tu k i, W arsza w a 1972, ss. 193—207.
1. S z c z a w n o - Z d r ó j , p a r k z d r o j o w y , p o m n i k psa z z a m k u b r z e s k i e g o , s t a n z 1934 r. ( w e d lu g K. B im le r a , Die s c h l e s is c h e R e n a i s s a n c e p l a s t i k , B r e s l a u 1934, s. 99, rys. 42) 1. S z c z a w n o - Z d r ó j , th e spa p a r k ; s c i d p t u r e o f a do g f r o m t h e B r z e g C a stle in its s t a te o f p r e s e r v a t i o n in 1934 (cf. K. B i m l e r , Die s c h l e s is c h e R e n a i s s a n c s p l a s t i k , B r e s l a u 1934, p. 99, ill. 42) 2. S z c z a w n o - Z d r ó j , p a r k z d r o j o w y , p o m n i k p sa z z a m k u b rz e sk ie g o , w i d o k ogóln y, s t a n o b e c n y (fot. P ista Balazs ) 2. S z c z a w n o - Z d r ó j , t h e spa p a r k ; s c u l p t u r e o f a dog fr o m th e B r z e g Castle, general v i e w 3. S z c z a w n o - Z d r ó j , p a r k z d r o j o w y , p o m n i k psa z z a m k u b r z e s k ie g o , s t a n o b e c n y (fot. Piśta B alazs) 3. S z c z a w n o - Z d r ó j , th e spa p a r k ; s c u l p t u r e o f a dog f r o m t h e B r z e g C astle in it s p r e s e n t st a te o f p r e s e r v a t i o n
w e m ie jsc e 11. P o p ie ra ją c te n p o s tu la t, p ro p o n u ję, a b y ta k ż e p o m n ik książęceg o doga p o w ró cił n a p ie rw o tn e m iejsce. J e d n a k ż e b ard zo tru d n o je z id e n ty fik o w a ć w obecnej s y tu a c ji, g d y p ie r w o tn e w n ę trz a is tn ie ją ty lk o w e w sch o d n im sk rz y d le z a m k u i n ie z n a n e je s t n a w e t ro zm iesz czenie k o m n a t k siążę cy ch 12. In fo rm a c ja o ich u s y tu o w a n iu u ła tw iła b y o k re ś le n ie m iejsca p o m n ik a, n a le ż y bow iem p rz y p u szczać, że rz e ź ba doga, u lu b io n e g o i w ie rn e g o p sa k sięcia J e rzego II, s ta ła u p ro g u k o m n a ty sw ego p a n a 13. W ty m ce lu trz e b a b y d o k ła d n ie j zan alizo w ać c y to w a n y ju ż w c ześn iej fr a g m e n t k ro n ik i z 1689 r.: „ A n d e r e in en E c k e n der m i t t e l s t e n
G allerie b e y d e m d r e y fa c h e n A l t a n light ein grosser E n g e llä n d isc h e r H u n d ...,'>
Z am e k b rz e sk i p o siad ał trz y p ię tro w e k ru ż g a n ki, a le trz e c ie p ię tro b y ło w ła śc iw ie p o d d aszem z o zd o b io n y m i fa c ja ta m i u . M ożna za te m p r z y jąć, że L u c a e u z n a je k ru ż g a n k i za d w u p ię tro w e i s tą d o k re śle n ie die m i t t e l s t e Gallerie, k tó
reg o u ży w a się p rz ecież ty lk o w p rz y p a d k u n ie p a rz y s te j liczb y k o n d y g n a c ji.
P o m n ik zn a jd o w a ł się w ięc n a p ie rw sz y m p ię trz e k ru ż g a n k ó w . Das d r e y fa c h e A l t a n — to w za sad zie nic in nego, ja k ro d z a j loggii p o w s ta łej w n aro żu , n a s ty k u dw ó ch ciągów a rk a d , co ju ż w c ześn iej u d o w o d n ił H. K u n z ,5. T r u d no o k re ślić, k tó ry to b y ł n a ro ż n ik — b y ć m oże je d e n z d w ó ch p rz y le g ły c h do s k rz y d ła f r o n tow ego.
R e a su m u ją c trz e b a stw ierd z ić , że p o m n ik p sa w S z c z a w n ie -Z d ro ju , w y b itn y p rz y k ła d rz e ź b y re n e sa n so w e j sp rz ed 1586 r., p rz y p u s z c z a ln e dzieło M ich ała K ra m e ra , p o w in ien zo stać ja k n a jp rę d z e j z a k o n s e rw o w a n y i p rz e n ie sio n y na n a m iejsce, sk ą d pochodzi, czyli n a z a m e k p ia sto w sk i w B rzegu.
mgr Jakub Pokora P P D esa
W arszaw a
11 M. Z 1 a t, Z a m e k w B rzeg u nad Odrą. D o k u m e n t a cja h is to r y c z n a do prac k o n s e r w a t o r s k i c h , W rocław
1959 (m aszynopis), s. 51.
12 M. Z 1 a t, Z a m e k ..., s. 49.
1:1 (b.a.) Führer ..., s. 20.
14 M. Z 1 a t, Z a m e k ..., ss. 48—49.
15 II. K u n z , o.e., s. 33.
THE MONUMENT OF A DOG AT SZCZAWNO-ZDRÓJ
In the spa park at Szczaw n o-Z d rój near W ałbrzych stands a fo rg o tten and u n cared -for tod ay scu lp tu re rep resen tin g a dog in actu al size th at has b een h ew n in san d ston e. It is a portrait of th e b elo v ed great D an e th at b elon ged to P rince G eorge II w h o h im se lf w as a g rea t patron of artists o w n in g th e C astle at B rzeg upon the Odra R iver.
The scu lp tu re in q u estion co n stitu tes a rather rare e x a m p le of a R en aissan ce m on u m en t d evoted to an anim al. It w as created prior to 1586 and according to ev ery p ro b a b ility is th e w ork of the P rin ce’s court sculptor, M ichael Kram er. U n fo rtu n a tely , to th is scu lp tu re none P o lish sc ie n tific or p ou larizin g p u b lic a tion has u n til n ow b een devoted.
T he author rem in d s th e long and liv e ly history of
th at m on u m en t w h ich after the year 1741 and prior to 1757 w as transferred to W szech św ięta near O leśnica. In th e early 1840’s it has b een m oved to S zcza w n o but w as situ ated in anther place. A fter th e year 1918 th e scu lp tu re w a s placed w ith in the rosary w h ere it is sta n d in g still today.
In v ie w of e x te n s iv e restoration carried out in th e C astle of B rzeg in con n ection w ith th e forth com in g 300th an n iversary of death of th e last S ilesia n ruler, a d escen d en t of th e P y a st fa m ily , w h ich w ill be celebrated in 1975, th e author advanced th e p rop osal that th e sculpture, after in d isp en sab le restoration, be transferred to its origin al localization , i.e. th at in th e corner of th e first floor loggia of th e reb u ilt resid en ce of princes at Brzeg.
MARIA ERDMAN-PRZELOMCOWA ALOJZY KURACZYK
KAUTER Z TYPOW EJ LUTOW NICY ELEKTRYCZNEJ
B ra k u ją c e n a rz ę d z ia p rz y w y k o n y w a n iu z a b ie gów k o n s e rw a to rs k ic h m ożna n ie k ie d y za stą p ić n a rz ę d z ia m i ła tw ie j d o stę p n y m i, choć w y p ro d u k o w a n y m i do in n y c h celów ; oczyw iście p rz e z o d p o w ie d n ią ic h m o d y fik a c ję .
W p rz y p a d k u b ra k u k a u te r a m ożna posłu ży ć się w p ra c a c h k o n s e rw a to rs k ic h m in ia tu ro w ą l u
308
to w n icą, p ro d u k o w a n ą p rzez S p ó łd z ieln ię In w a lid ó w „ Je d n o ść ” w B ędzinie. P rz y s to so w a n ie lu to w n ic y do n o w ej fu n k c ji w y m ag a w y k o n a n ia p e w n y c h p rz e ró b e k . P rz e d e w sz y stk im n a leży zm ien ić k s z ta łt m ied zian e j końców ki, k tó ra w w y k o n a n iu fa b ry c z n y m stan o w i śc ię ty k lin o w a to p rę t o śre d n ic y 5 m m , dług ości p a r u
