Lehmann, Janusz
"Bulletin de l’Institut Royal du
Partimoine Artistique", R. IX, 1966 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 22/2 (85), 160-161
1969
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH *
BULLETIN DE L’INSTITUT ROYAL DU PARTIMOI- NE ARTISTIQUE. B ru k se la. U k azu je się raz w roku. Rocznik IX (1966) stron 256, ilustracje.
L e t r i p t y q u e d e la D é p lo r a t io n d e l’église d e W a t e r - v l i e t (Tryptyk „O płakiw anie” z kościoła w W atervliet), s. 9—93, 22 il.
P odobnie ja k w po p rzed n ich „ B iu le ty n a c h ”, w p ie rw szej części obecnego, zam ieszczano zespół p ięciu a r t y kułów o m a w iają cy c h w sze ch stro n n ie n ajw a żn iejsz ą p ra c ę In s ty tu tu w om aw ian y m okresie. J e s t to k o n se r w a c ja w ielk ieg o tr y p ty k u flam andzkiego „ O p ła k iw a n ie ” z kościo ła w W a te rv lie t, z p o cz ątk u XV I w. B a dan ia m a te ria łó w , te ch n ik , sta n u zachow ania, p rze - m a lo w ań , o k re śle n ia sposobów i z a k re su p ra c k o n se rw a to rsk ic h dok o n ał zespół p rac o w n ik ó w la b o ra to rió w In s ty tu tu . Z espół h isto ry k ó w sz tu k i p rz e b a d a ł d o k u m e n ty a rc h iw a ln e , ik o n o g rafię i sty listy k ę dzieła, co pozw oliło na o k reśle n ie źródeł in sp ira c ji a rty s ty i sp ro sto w an ie a try b u c ji try p ty k u . P rz ep ro w a d zo n y p ro g ra m b a d a ń technologicznych, h isto ry czn y ch i a r ty sty cz n y ch w p ły n ą ł n a u n ik n ięcie b łędów w p rz y w ró cen iu o ry g in aln ej postaci try p ty k u oraz na u sz a now anie n ie o d w ra c a ln y c h zm ian spow odow anych d ziała n ie m czasu i k olei losu na dzieło. Na zespół s k ła d a ją się n a s tę p u ją c e arty k u ły :
P. V a n a i s e De M e e s te r van W a t e r v l i e t en z ijn
N o o d G o d s (Mistrz z W atervliet i jego O płakiwanie)
s. 9—39, 9 il. A rty k u ł o m aw iając a try b u c ję d y sk u tu je p o g ląd y głów nie M. J. F rie d lä n d e ra , A. J. J. D elena, E. M ichel’a i p rze p ro w a d z a an a liz ę p o rów naw czą a u to p o rtre tó w a rty s ty na różn y ch dziełach z k ręg u o m a w ianego „ O p ła k iw a n ia ”.
N. V e r o n e e - V e r h a e g e n , Iconographie (Ikono
grafia), s. 40—53. 4 il. A rty k u ł obok te m a tu , k o m p o
zycji, id e n ty fik a c ji postaci i a u to p o rtre tu a rty s ty p rz e p ro w a d z a o znaczenia ro ślin um ieszczonych w tle o brazu, z k tó ry c h p ra w ie w szystkie b y ły leczniczym i i jeszcze do dziś z n a jd u ją zastosow anie w m e dycynie lu d o w ej.
P. V a n a i s e , M a t e r ië l e g esch ied en is (Historia m a
terialna), s. 54—72, 1 il. O m ów ienie w p o rzą d k u c h ro
nologicznym dziejó w try p ty k u od ro k u 1525 do 1954 z uw zględ n ien iem k o le jn y ch uszkodzeń, nap raw , k o n se rw a c ji, u zu p e łn ie ń i przeróbek.
N. G o e t g h e b e u r , R. L e f è v e , A. P h i l i p p o t , J. T h i ś s e n , M a t e r ië l e b e s c h r ijv in g , b e w a r in g s to e -
s t a n d e n b e h a n d e li n g (Opis m ateriałów stan zachow a nia i zabiegi zabezpieczające) s. 73—88, 6 il. A utorzy
o p isu ją sposób p rzy g o to w an ia p łycin try p ty k u (u k ła dy desek i łączenia) z d rew n a dębow ego, w sk az u ją na późniejsze obcięcia i re k o n stru k c je , om aw iają ram y , s k ła d i s tru k tu rę w a rs tw m a la rsk ic h , te c h n ik ę m a la r ską, sta n zachow ania i p rze m alo w a n ia obrazów . Z za biegów zabezpieczających opisano szczegółow o um oc nienie w a rstw m a larsk ic h p rzy pom ocy zakw aszonego k le ju zw ierzęcego i m a sy w oskow o-żyw icznej. R oz k le jo n e desiki sk le ja n o z po w ro tem , zm ieniono p a r- kiietaż środkow ej części try p ty k u na now oczesny za p ew n ia ją c y niezbędny stopień sw obody ru c h u d r e w nianej płyciny, przyw rócono p ie rw o tn ą fo rm ę s k rz y deł i obcięto ra m y dostosow ując je do now ej fo rm y skrzydeł. Z djęto w ern ik sy i p rzep ro w ad zo n o re tu sz o w an ie m etodam i klasycznym i.
A. i P. P h i 1 i p p o t, La re stau ration . (Restauracja) s. 89—93. 3 il. O statn i a r ty k u ł pośw ięcony try p ty k o w i z W a te rv liet om aw ia re s ta u ra c ję obrazu, k tó ra o b e j m ow ała oczyszczenie, zdjęcie rozłożonych i p o ciem n ia łych w erniksów , u sunięcie daw nych p rzem alow ań i retuszów . N a jtru d n ie jsz e było rozw iązan ie p ro b le m ów zw iązanych z przy w ró cen iem o b ciętych f ra g m en tó w sk rzy d e ł try p ty k u i tra k to w a n ie m rozległych ub y tk ó w na złączach desek sk rzy d e ł try p ty k u , w ta k i sposób, by u n ik n ą ć im ita to rstw a , a rów nocześnie za chow ać w ysokie w alo ry estety czn e i nie rozbić je d ności oryginału.
P. C o l m a n , A. M. D i d i e r - L a m b o r a y , L ’i n
v e n ta i r e p h o to g r a p h iq u e d u p a t r i m o i n e a r t i s t i q u e d e L iè g e (Inwentarz fotograficzny zabytków Liège)
s. 94—113, 15 il. O d 1953 do 1961 r. p rzeprow adzono in w en tary za cję za b y tk ó w m ia sta Liège. Co ro k u od w iosny do jesien i p raco w ały w L iège 4 ekipy in w e n ta ry z ato ró w , każda złożona z h isto ry k a sztu k i, fo to grafa i pom ocnika. W ykonano p onad 13 tysięcy zd jęć form . 18 X 24 cm i 13 X 18 cm. Razem z fo to g ra fia m i w yk o n an y m i w przeszłości (głów nie w la ta c h 1941— 1944) in w e n ta rz fo to g raficzn y L iège liczy o k o ło 24.500 sz tu k . K lisze z a re je stro w a n e w księdze in w en ta rzo w ej o trzy m ały sy g n a tu ry i są p rze ch o w y w a ne w o p tym alnych w a ru n k a c h . Z każd ej kliszy w y konano o d b itk i stykow e, n a k le jo n o je n a k a r ty k a r tonow e, na k tó ry c h podano: sy g n a tu ry kliszy, ro k w y k o n an ia zdjęcia, lokalizację, nazw ę, a u to ra , d a to w anie, ty tu ł lub te m at, m a te ria ł, w y m ia ry , s y g n a tu ry, m onogram y, znaki, punce, in sk ry p cje, znaki sz cz e gólne, in fo rm ac je o k o n se rw ac ja ch i n ap ra w a ch , w s k a zania b ibliograficzne, odsyłacze do k atalo g ó w w y staw . K a rty sta n o w ią fo to tek ę ułożoną w p o rzą d k u zgodnym z lo k alizacją obiektów . K ata lo g fo to te k i posiada u k ła dy: rzeczow y, a lfa b ety c zn y i topograficzny.
* S tały p rze g ląd zagranicznych czasopism k o n se rw a - zam ieszczono w z. 3 (62) ro cz n ik a XVI (1963) „O chro-to rsk ic h o b e jm u je 11 w y d aw n ictw , k tó ry c h ze sta w na Z a b y tk ó w ”, s. 69.
P. d e H e n a u , R. K l é b e r , L. M a s c h e l e i n - ■ K l e i n e r , J. T h i s s e n , F. T r i c o t - M a r c k x ,
L es pein tu re s m u ra le s Mayas de B o n a m p a k. A n a l y ses des m a té r i a u x (M alowidła ścienne M ajów z Bo- nampak. A naliza m ateriałów) s. 114—124, 7 il. W vniki
a n a liz chem icznych m a te ria łó w fre sk ó w z św ią ty n i M ajów w B o n am p ak (pogranicze G u a te m a li i M eksy ku), d ato w a n ej na ок. V III w . n.e., opuszczonej w IX —X w. A nalizie podd an o kam ien ie, za p raw y , w y p ra w ę (l’en d u it), b a rw n ik i, spoiw a i zanieczyszcze nia pow ierzchni. Z astosow ano m ik ro sk o p ię , d y fra k c ję re n tg e n o w sk ą, sp e k tro fo to m e trię (także w p o d cz er w ieni) i ch ro m a to g rafię.
J ó z e f d e C o o, Een ve rg e ten 14 de e e u w s gepoly-
chram e erd St. P etrusbeeid . I dentificatie en B ehan- deling (Nieznany św . Piotr — rzeźba polichrom ow a na z XIV w ieku. Id entyfikacja i konserw acja) s. 125—
—(137, 5 il. Opis k o n se rw a c ji fig u ry d re w n ia n e j p o li ch ro m o w an ej (wys. 57,3 cm) zakupionej w 1900 r. w H o landii dla M useum M ayer v an den B ergh w A n t w erp ii. K o n serw ac ja polegała na u su n ię ciu licznych p rze m alo w a ń i odsłonięciu stosunkow o d o b rze zacho w anej p o lic h ro m ii i in sk ry p c ji z X IV w. Pozw oliło to na ściślejsze d ato w a n ie (1360— 1380), i na o k re ślenie p rzy n ależn o ści do szkoły d o ln o re ń sk ie j. O dsło n ię tą p o lic h ro m ię i drew n o zabezpieczono p rzy uży ciu m asy w oskow o-żyw icznej.
P. P h i 1 i p p o t, L a notion de patine et le n ettoyage
des p einture s (W yobrażenie patyny a czyszczenie m a lowideł), s. 138—143. A u to r ro zw aż ają c estety czn e i h i
sto ry cz n e a sp e k ty k o n se rw ac ji obrazów p o d d a je k r y tycznej a n a liz ie sta so w an e sposoby re g e n e ra c ji, m y cia i zd ejm o w an ia w ern ik só w . Z w raca u w ag ę na w ie le a sp e k tó w zagadnienia, m. in. na n ieo d w racaln o ść procesów sta rz e n ia m a te ria łó w p o w o d u jąc ą odczucie ory ginalności ak tu aln e g o sta n u dzieła. Z w ra ca r ó w nież uw ag ę na d ążenie do zachow ania w czasie k o n se rw ac ji zarów no tego a sp e k tu orygin aln o ści, ja k i jedności dzieła sztuki.
J. Н е y l e n , R. K l é b e r , H. R o o s e n s , A. N. S c h r e u r s . In tro d u ctio n à la datation des m a té
r ia u x organiques par le radiocarbone (W prowadzenie datow ania m ateriałów organicznych m etodą w ęgla prom ieniotwórczego), s. 144—164, 3 il. A rty k u ł p o św ię
cony je s t om ów ieniu teorii m e to d y d ato w a n ia m a te ria łó w o rganicznych przez p o m ia r p rom ieniotw órczości izotopu w ęgla Ci4, p rzy g o to w a n ia prób do p om iarów , sposobem pom iarów , błęd ó w p o m iarow ych w y n ik a ją cych ze sposobu p o m ia ru , rozbieżności m iędzy p o je d y ń -
czym i w y n ik am i, zakłóceń prom ien io tw ó rczy ch oraz n a tu ry badanego m a te ria łu . K olejno om ów iono ro d za j a p a r a tu r y sto so w a n ej w In sty tu c ie, zw iązan ą z nią te ch n ik ę p o m ia ró w i u zy sk iw an e w yniki.
C. D. С u 1 1 1 e r , T h e M aster of Dijon D iptych, A n
a d d e n d u m to the N e w Engla nd M u s e u m s Corpus (Mistrz D yptyku z Dijon, wzbogacenie kolekcji m u
zeum w N ow ej Anglii) s. 165— 169, 2 il. Id e n ty fik a c ja
p o r tre tu m ęskiego na o b razie z M useum W a d sw o rth w N ow ej A nglii z postacią m ę sk ą d y p ty k u z M uzeum w D ijon, ja k o p o rtre tu a rty s ty i p ro p o zy c ja o k re ślenia go jako M istrza D y p ty k u z D ijon.
I. V a n d e v i v e r e , Le m o b ilie r liturgique en laiton
fo n d u dans les anciens P a y s-B a s M é r id i o n a u x du X V e au m ilie u du X V I e sc. Précisions te chnologi ques. (Liturgiczne sprzęty m osiężne odlew ane w d aw nych N iderlandach Południow ych od X V do pol. XVI w ieku. U ściślenia technologiczne) s. 170—180, 4 il.
S tu d iu m technologii odlew n ictw a m osiądzu p rz e p ro w adzone w o parciu o p rz e k a z y źródłow e i w y n ik i b a d ań m e talo g ra ficzn y c h m osiężnych o b ie k tó w l it u r gicznych z p ołudniow ych N id e rla n d ó w z X V —X V I w. G. M e s s e n s , Nota ove r de v e r d o e k in g v a n een
P e r m e k e op de v a c u u m - w a r m e ta fel (Notatka o du blow aniu obrazu P erm eke’a na podgrzew anym stole próżniowym ) s. 181—186, 3 il. O pis d u b la ż u o b razu
P e rm e k e ’a „R zeźnik”, przep ro w ad zo n eg o na p ró ż n io w y m sto le grzejn y m , po zd jęciu daw nego d u b la żu , k tó r y już nie sp e łn ia ł sw ego zadania. S k ła d m asy w o skow o żyw icznej — w o sk u 7 części, d a m a ry 2 części,
elem i 1 część.
D. T h o m a s - G o o r i e c k s , C o n trib u tio n à l’é t u
de d u „Damas”. L es canons de fusils de la vallée de la V esdre (Przyczynek do studium „dam astu”. Lufy strzelb z doliny Vesdre), s. 187—196, 6 il. S tu d iu m
technologiczne i m e talo g ra ficzn e sta li d am a sk in o w a - n ej, sto so w an ej do w y ro b u lu f strz e lb w d o lin ie rz e k i V esdre (region Liège) od ok. 1800 do 1930 r. M. S a V к o, La resta uration d ’u n e p e in tu re m urale
de l’église d ’E r p e k o m tra n sfere e au M usée en ple in air de B o k r i j k (Restauracja m alow idła ściennego k oś cioła z Erpekom przeniesionego do skansenu w B o krijk) s. 197—205, 6 il. O pis zd jęcia k o n se rw a c ji m a
lo w id ła ściennego z X III w., o w ym . 2,3 X 2 m z k o ś ció łk a z E rpekom i za in stalo w an ia go w sk a n sen ie
w B o k rijk .
R. L e f è V e en J. V y n c k i e r , P ro efb eh a n d e lin g van
na t opgegraven hout m e t p o ly e th y le e n g ly c o l (Zabez pieczenie drewna mokrego z w ykopalisk za pomocą glikolu polietylenow ego), s. 206—212. 2 il. W y n ik i doś
w iad czeń n a d im p re g n a c ją na zim no p ró b d re w n a d ę bow ego w ydobytego podczas w y k o p alisk z m okrego g ru n tu , p rz y użyciu 40°/o ro z tw o ru g lik o lu p o lie ty le
now ego o c.c. 4000.
C h ro n iq u e (Kronika) s. 213—253. S p ra w o z d a n ie z n a j w ażniejszych p ra c i działalności I n s ty tu tu za ro k 1965 .w raz z w ykazem p u b lik a c ji p ra c o w n ik ó w I n s ty tu tu
ogłoszonych w 1965 r.
J a n u s z L e h m a n n .
R E C E N Z J E
O M A W I A N I E K S I Ą Ż K I
H e l m u t R u h e m a n n , T he Cleaning of P a in tings: P ro b le m s and P otentialities („Czyszczenie obra zów: problem atyka i m ożliw ości”). B ib lio g rafia i m a
te ria ły u zu p e łn ia ją ce opracow ane p rze z J o y c e P l e - s t e r s. L o n d y n 1968, F a b e r a n d F ab er, 508 stro n , 6 ilu s tra c ji b arw n y ch , 95 ilu s tra c ji c z arn o -b iały ch , 4 ry su n k i. C ena 126 szyi. ang.
W o statn ich d ziesiątk ach la t k o n se rw a c ja dzieł s z tu k i zaczęła się ra p to w n ie p rze k szta łc ać z e m p iry czn e j w iedzy ta je m n e j w o tw a rtą sy ste m a ty c z n ą sp e c ja li zację. M im o je d n ak , że te c h n ik a p ra c y oraz p oglądy n a za k res i cel prow ad zo n y ch zabiegów uleg ły już w ie lu zasadniczym p rze o b ra żen io m , istn ie je n a d a l je szcze sz ereg sprzeczności i k o n tro w e rsji, w y n ik a ją cych m ięd zy in n y m i z d aw n y ch przy zw y czajeń .
