Ocena warunków naturalnych oraz uzbrojenia terenu z punktu widzenia możliwości wprowadzenia mechanizacji prac polowych

JANUSZ SCHILBACH

OCENA WARUNKÓW NATURALNYCH ORAZ UZBROJENIA TERENU Z PUKTU WIDZENIA MOŻLIWOŚCI WPROWADZENIA

MECHANIZACJI PRAC POLOWYCH Zakład 'Geodezyjnego Urządzania Terenów W iejskich

Akadem ii Rolniczej w K rakow ie

Możliwość popraw y przestrzennych w arunków produkcji rolniczej uza­ leżniona jest od czynników, które w głównej mierze w ynikają z w arun­ ków naturalnych oraz z istniejącego i planowanego uzbrojenia terenu. Ponieważ nie może być mowy o nowoczesnym gospodarowaniu bez uwzględnienia mechanizacji zabiegów agrotechnicznych, analiza zarów­ no w arunków naturalnych, jak i uzbrojenia terenu powinna uwzględniać w swym zakresie ocenę możliwości wprowadzenia mechanizacji prac polowych. Wynika stąd konieczność przeprow adzenia odpowiedniej kla­ syfikacji gruntów ornych, mającej na celu określenie elementów linio­ wych i powierzchniowych utrudniających wprowadzenie mechanizacji oraz ustalenia stopnia, jaki może być osiągnięty w tej dziedzinie na danym terenie. Rozeznanie w tym zakresie mogłoby stanowić podstawię do podejmowania przedsięwzięć m ających na ceiu poprawę przestrzen­ nych w arunków produkcji rolniczej.

W takim ujęciu celem oceny terenu pod względem możliwości w pro­ wadzenia mechanizacji byłoby wyznaczenie na podkładzie mapowym możliwie dużych powierzchni, na których mogą być stosowane zestawy maszyn roiniczych odpowiadające właściwym stopniom mechanizacji. Ta­ ka ocena terenu stanow iłaby podstawę do popraw y zinwentaryzowanego układu niekorzystnych elementów powierzchniowych i liniowych, który w w yniku odpowiednich zabiegów (takich jak przekształcenie użytków, usunięcie wysokich miedz itd.) może stać się układem ekonomicznie uza­ sadnionym i bardziej właściwym z p u n k tu widzenia możliwości w pro­ wadzenia mechanizacji prac polowych.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zestaw studiów, uwzglę­ dniających w m iarę możności wszystkie czynniki m ające w pływ na m e­ chanizację prac polowych. Zestaw ten obejmuje studia dotychczas

wy-126 J. Schilbacih

konywane w różnych skalach, dla różnych obszarów i różnych celów [2, 3, 5, 7]. Opracowania te, ujęte w jedną całość, służą do oceny możliwo­ ści popraw y przestrzennych w arunków produkcji rolniczej. Omawiany zestaw powinien być wykonany w skali 1 : 5000, gdyż skala taka zapew­ nia możliwość w ykorzystania opracowań studialnych do projektów urzą­ dzeniowo rolnych. Te ostatnie związane są z geodezyjnym urządzeniem gruntów, m ającym na celu porządkowanie stru k tu ry w ładania oraz z in ­ w estycyjnym urządzeniem gruntów , przekształcającym niekorzystny układ elementów liniowych i powierzchniowych w układ ekonomicznie i gospodarczo uzasadniony. Proponowany zestaw studiów powinien obej­ mować:

1 — studium planowanego uzbrojenia terenu, zawierające inform acje dotyczące zamierzonych inwestycji, ze szczególnym uwzględnieniem prac niszczących układ stru k tu ry powierzchniowej gruntów (takich, jak pla­ nowane zabiegi melioracyjne, korekta układu komunikacyjnego, plano­ wane tereny zabudowane itd.);

2 — studium elementów terenowych utrudniających upraw ę mecha­ niczną, obejmujące w swej treści zinwentaryzowane istniejące zainwe­ stowanie [3], elem enty mikrorzeźby [5] oraz granic użytków gruntowych; 3 — studium spadków terenu, uwzględniające nachylenie teren u w przedziałach: 0—3°, 3—6°, 6— 10°, 10— 12° i > 12°;

4 — mapę gleobowo-rolniczą;

5 — studium ciężkości gleb do upraw y mechanicznej [2, 7], uwzglę­ dniające mechaniczny skład m ateriału glebowego w poziomie ornopróch- niczym;

6 — studium trudności gleb do upraw y mechanicznej, uwzględniające w swej treści ciężkość gleb do upraw y mechanicznej i spadki terenu [7];

7 — studium bonitacji terenów erozyjnych {7];

8 — inw entaryzację przeznaczonego do popraw y układu niekorzyst­ nych elementów liniowych i powierzchniowych, który w w yniku odpo­ wiednich zabiegów (takich jak tarasow anie pól, transform acja użytków gruntow ych, rekultyw acja gruntów , usuwanie krzaków) można prze­ kształcić w układ ekonomicznie i gospodarczo uzasadniony.

Kolejność wymienionych studiów w ynika z proponowanego sposobu opracowania „mapy kw alifikacji terenu pod względem możliwości w pro­ wadzenia m echanizacji”. Powinna ona zawierać wydzielone możliwie du­ że (jak tylko na to pozwalają w arunki) powierzchnie uprawowe, z okre­ śleniem ich przydatności do upraw y mechanicznej.

Podstaw ą opracowania tej m apy (wykonywanej metodą nakładania kalki na kolejne studia) pow inny być studia S -l i S-2, planowanego uzbrojenia terenu i elementów utrudniających upraw ę mechaniczną. Na podstawie wymienionych studiów powinno nastąpić wydzielenie odpo­

wiednio dużych połaci terenu ograniczonych elementami, które są n atu ­ ralnym i granicami powierzchni uprawowych. Studium S-6, wykonane na podstawie S-3 i S-5, powinno służyć do w eryfikacji wydzielonych po­ wierzchni z p un ktu widzenia przydatności gleb do upraw y mechanicznej. Studium S-7 (wykonane na podstawie S-3 i S-4) jest podstaw ą do usta­ lenia koniecznych zabiegów przeciwerozyjnych, zaś studium S-8 powinno zawierać inform acje dotyczące zabiegów, których przeprowadzenie spro­ wadziłoby układ granic wydzielonych powierzchni do regularnych kształtów, koniecznych z p u n k tu widzenia mechanizacji prac polowych.

Przedstaw iony zestaw studiów stanow iłby ocenę w arunków n atu ra l­ nych oraz uzbrojenia terenu pod względem możliwości mechanizacji prac polowych, nie biorąc pod uwagę istniejącego stanu w ładania gruntam i.

Zaletą takiego ujęcia jest zinwentaryzowanie i wyznaczenie możli­ wie dużych powierzchni uprawowych, odznaczających się granicam i do­ stosowanymi do rzeźby teren u i tzw. „niezmienników terenow ych”. Po przeprowadzeniu dodatkowo [4] oceny jakości produkcji gleb, stanowiącej dalszy etap oceny istniejących w arunków naturalnych, powierzchnie ta ­ kie, określone dla terenów o przewadze sektora indywidualnego, mogłyby być podstaw ą wydzielenia stref o jednakowym kierunku produkcji. Wy­ znaczenie takich stref ułatw iłoby taką organizację produkcji roślinnej na sąsiadujących ze sobą gruntach gospodarstw indywidualnych, aby powstały bloki jednolitych upraw [6], na których może być zastosowana pełna mechanizacja.

Dla terenów o przewadze sektora uspołecznionego można by w opar­ ciu o mapę kw alifikacji terenu podjąć prace mające na celu założenie ewidencji pól do opracowania danych na EMC. Przykładem takiej ewi­ dencji może być kartoteka pól opracowana w NRD [1], obejmująca infor­ macje z ostatnich 10— 15 lat, zaw ierająca dane:

— ogólne — dotyczące powierzchni, długości i szerokości pola, odle­ głości od ośrodka gospodarczego, magazynu itd.,

— główne — obejmujące najważniejsze wskaźniki charakteryzujące pole, łącznie z jego technologiczną przydatnością do produkcji,

— okresowe — zawierające w yniki badań gleby i zalecenia dotyczące nawożenia poszczególnych pól,

— produkcyjne — w yrażające cechy szczególne roślin uprawowych, — norm atyw y — zawierające term iny w ykonania robót, wykaz sto­ sowanych maszyn i narzędzi itp.,

— inne dane — obejmujące stosowane środki ochrony roślin, dawki nawozowe oraz osiągane w yniki produkcyjne.

Takie opracowanie danych dla gospodarstwa uspołecznionego umożli­ wia zestawienie wyników roku gospodarczego oraz pozwala przeprow a­ dzić analizę wyników uzyskiwanych na przestrzeni kilku lat.

128 J. Schilbacih LITERATURA

{1] Eii с h D., K u h n G.: Jednolita kartoteka pól do opracowania danych na EMC. Międzynar. Czas. roi. 1980, s.

[2] H o p f e r A., U r b a n M.: Geodezyjne urządzenia terenów rolnych. PWN, Warszawa 1975.

[3] bnstrukcja nr 1 w sprawie scalenia i w ym iany gruntów. M inisterstwo R ol­ nic twa, 1973,.

[4] M a z u r s k i K. R.: W yznaczanie średniej rolniczej przydatności gleb. N o­ w e Kol. 1980, 22'.

[5] N o g a K., S c h i l b a c h J.: Pomiar spadków i opracowanie studium rzeźby terenu. Zes*. nauk. AR Krak. Geodezja 1974, z. 4.

[6] P o n i к o w s к i М.: K om pleksow ość usług świadczonych przez SKR. N ow e roi. 1978/17.

[7] S t r z e m sk-i M. u in.: Przydatność rolnicza gleb Polski. PWRiL, W arsza­ w a 1973. Я . ШИ ЛЬВАХ ОЦЕНКА ПРИГОДНОСТИ УСЛОВИЙ И ПОДГОТОВКА ПОЛЕЙ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ВОЗМОЖНОСТИ МЕХАНИЗАЦИИ ПОЛЕВЫХ РАБОТ Кафедра геодезического устокства сельской местности Сельскохозяйственной академии в Кракове Р е з юме Современнее землеустройство является комплексным мероприятием, целью которого является создание технических и пространственных условий для оптимального использо­ вания земелькой площади для сельскохозяйственных целей, с учетом требований природной среды и жизненных нужд человека. При таком определении работ по землеустройству возникает необходимость оценки возможности улучшения пространственных условий сельскохозяйственного производства, составляющего основу для определения правильного способа будущего использования зе­ мельной площади. Такая оценка должна заключаться в: — приспособлении границ пахотных почв к распределению неизменных объектов на данной площади, связанных с существующим и планируемым капитальным строитель­ ством на указанной площади, а также к элементам микрорельефа, — элиминировании из сельскохозяйственного использования пахотных игодий по­ двергнутых угрозе эрозии, а также земель слишком трудных для обработки, — доведение границ пахотных земель к возможно прямолинейной форме, облегчающей механизацию полевых работ. В статье проведены исследования составляющие основу для изготовления карты ква­ лификации земель с точки зрения возможности внедрения механизации. На этой карте по­ казываются определенные обрабатываеме участки характеризующиеся приспособлением к рельефу местности, почвенным условиям и неизменным (образованным в результате су­ ществующих и планируемых сооружений) границам. Кроме того, рассматриваются возможности использования такого вида карты, а также возможности ведения на основе этой карты учета земель с использованием ЗВТ.

J. SCHILBACH

ESTIMATION OF NATURAL CONDITIONS AND THE AREA PREPARATION FROM THE VIEWPOINT OF FIELD WORK MECHANIZATION

Departm ent of Geodetic M anagem ent of Urban Areas, Agricultural U niversity of Cracow

S u m m a r y

The contem porary land organization constitutes a com plex measure aiming at form ation of technical and spatial conditions for an optim um land use in agriculture, taking into consideration requirem ents of natural environm ent and human life needs.

In such a definition of land organization works it is necessary to estim ate the possibility of im provem ent of spatial conditions of agricultural production, constituting a basis for establishm ent of a correct w ay of the future land use. This estim ation should consist in:

— adaptation of borders of arable soils to the arrangement of area constants follow ing from the existing and planned investm ents on the area and to the m i­ crorelief elem ents,

— elim ination from the agricultural utilization of arable soils being under threat of erosion and of those very difficult for cultivation,

— reduction of borders of arable soils to their possibly rectilinear shape, faci­ litating the field work m echanization.

A necessary range of studies constituting a basis for w orking out the map of area qualification w ith regard to the filed work m echanization possibility are presented. D efin ite cultivation planes wiith borders adapted to the area relief, soil conditions and area constants (formed in consequence of existing and planned investm ents on the area) are presented in the map.

Moreover, possibilities of utilization of such a map as w ell as possibilities of establishm ent of the record o f data su itable for processing by m eans of the ECT are considered.

D r J a n u s z S c h ilb a c h Z a k ła d G e o d e z y jn e g o U rządzania. T e r e n ó w W ie js k ic h A R