KRZYSZTOF R. MAZURSKI
WSKAŹNIK KONCENTRACJI GLEB JAKO MIERNIK ICH ROLNICZEJ PRZYDATNOŚCI
Katedra G eografii Ekonomicznej Akadem ii Ekonomicznej w e W rocławiu
WSTĘP
Intensyw ny rozwój urbanizacji i przem ysłu w naszym k raju spowo dował wzmożenie przejm ow ania gruntów rolnych na cele nierolnicze oraz zanieczyszczenie gleb przez skażoną atmosferę. Przyczynia się to do w y łączania nowych przestrzeni z produkcji środków żywności i rozbijania zwartości obszarów gleb przydatnych dla celów rolniczych. Stąd też och rona gleb w Polsce ma ogromne znaczenie. Rozwój niekorzystnych zja wisk ham ują przepisy praw no-adm inistracyjne [10], głównie przez stoso wanie opłat za przejmowanie gruntów [11]. Nie zapobiega to jednak wza jem nem u przenikaniu się przestrzeni zurbanizowanej i rolniczej na kształt stru k tu r mozaikowych [13], także w obrębie regionów intensywnego roz woju rolnictwa [7]. W ydana w roku 1982 skodyfikowana ustaw a o ochro nie gruntów rolnych i leśnych również tem u nie zapobiega [17]. Tym czasem wiadomo, że szachownice gruntów u trudniają i zm niejszają p ro dukcję rolniczą [5]. Dlatego w ochronie środowiska glebowego należy brać pod uwagę także i inne cechy przestrzenne. W niniejszej pracy podjęto próbę ustalenia takiego m iernika przestrzennej koncentracji zgrupowań glebowych, który mógłby posłużyć do oceny zwartości rolniczo wyko rzystyw anych gleb w różnych układach terytorialnych.
ZAŁOŻENIA METODYCZNE
Rolnicza przestrzeń produkcyjna, najogólniej mówiąc, obejmuje tę część środowiska, w której odbywa się produkcja rolnicza. Brakuje dotąd ilościowych m ierników oceny owej przestrzeni [1]. Studium niniejsze w ią że się częściowo z problem atyką zgrupowań glebowych [3], składających się ze zmiennych w przestrzeni elem entarnych areałów glebowych w u ję ciu R o z a n o w a [15]. O ich wydzielaniu decydują kry teria genetycz- no-geometryczne. Próbę ilościowego sformułowania problem u
przestrzeń-166 K. R. Mazurski
gdzie: f 2 Wi X t
= średnia ważona,
D w = odchylenie absolutne ważone.
Z kolei inną metodę zaproponował J a n u s z e w s k i [8]:
gdzie:
a-, = powierzchnia г-tej działki,
n = liczba działek.
[4]
(3) nego rozproszenia gleb przedstawił Friedland (za [4]). Zaproponował on nastepuiacy wzór:
gdzie:
P = obwód konturu omawianych gleb, *S = powierzchnia konturu.
Jakkolw iek dla badań wycinkowych i małoobszarowych propozycja powyższa w ydaje się dobra, to dla badań masowych nie jest ona dogod na z uwagi na konieczność mierzenia obwodu. Znane są również dwie in ne metody ustalania koncentracji gleb, nie wymagające dodatkowych po miarów. Pierwsza z nich to propozycja S t e c z k o w s k i e g o [16]. For m ułuje on tzw. wskaźnik prosty koncentracji:
gdzie:
f = liczba jednostek, X\ = wartość zmiennej,
D = odchylenie absolutne zaś
O ^ W f c ^ l , przy czym 0 oznacza rozmieszczenie idealne. Natomiast wkaźnik ważony jest pew ną modyfikacją:
(2)
Różne ujęcia przedstaw ił B r o m e k l[2], które nie okazały się przy datne. W arto natom iast przytoczyć niektóre istotne stwierdzenia tego au tora. Do najważniejszych jest zwrócenie uwagi na liczbę porównywanych jednostek. Im jest ich więcej, tym dokładniejsze uzyskuje się rezultaty. O trzym any w formie kartogram u obraz jest jedyną znaną metodą w geo grafii ekonomicznej, która umożliwia porównywanie rozmieszczenia cech o różnej wielkości na tym samym terenie, w tym przypadku — elemen tów poszczególnych zgrupowań glebowych.
Poszczególne cechy statystyczne, jakie określono w toku dalszego po stępowania (korelacja, test Studenta, współczynnik determ inacji, odchy lenie standardowe), obliczono metodami, jakie opisał Gregory [6]). Do rozstrzygnięcia pozostaje jeszcze przy badaniach ilościowych kwestia m iernika jakości gleb. W swoim czasie autor zaproponował wprowadze nie wskaźnika rolniczej przydatności gleb (wrpg) [9]. Jego użyteczność po twierdzono w różnych sytuacjach [12]. Istota iorpg polega na przypisaniu poszczególnym kompleksom rolniczej przydatności gleb określonej w ar tości w przyjętej skali, a więc na ustaleniu relatyw nej wartości kom pleksów. Zaproponowany przez autora wskaźnik dobrze spełnił swoje za danie w badaniach gleb Ziemi Kłodzkiej. Podobne badania, przeprow a dzone przez IUNG z okazji prac nad przyrodniczą bonitacją rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce na podstawie doświadczeń z plonowa niem polowym na obszarze 2000 ha w różnych w arunkach fizjograficz nych [19], ustaliły relatyw ną wartość kompleksów, niemal idetyczną z re zultatam i autora (tab. 1). Potwierdziło to słuszność koncepcji i pozwo liło zarazem zmodyfikować skalę wyceny na dziesięciostopniową, gdzie 10 punktów oznacza wartość/przydatność najwyższą, 0 punktów — n a j
niższą/brak. 7 ;- ^ 2 ; ' К o - e ; : ; o ś ć kor. p i : .%.;ćw z . ' i : ; i o z c - j ; we i ł i j r r e l t : .vn--*.? . : r : : y ù : i t r . o J c i o u c c c a s i o r . o f c o m p l e x e s o f a r r . i o . i l t u r ; - . ! u s . i b i l i c y o : . .oi .1.:: •iccordinj* »c th'’ i r r-_-litivo j i t у A c d ł u ę a . i t o r ^ k o mp l ek s y Co m p l e x es p . cc o r d i n g t o t h e a u t h o r ■Vedrur 1UTJX ko ra yl ek sy Сo i n o l e x e я a c c o r d i n g t o Iu'MG .vyc г. . pu;’ к т; у У. у х о x JLra:*. c i o n , pOiî' t ii 1 1 ■ 1 0 2 2 9 10 10 3 4 4 7 8 3 б 3 - 1 1 3, 11 5 5 5 4 0 12, 0 3 b 6 2 12 7 , 13 1 7 14 О 13 14 x IUNG - I n s t i t u t e o f S o i l S c i e n c e a n d C u l t i v a t i o n o f P l a n t s
168 K. R. Mazurski
TEREN BADAN
W przedstawionych badaniach ze względów praktycznych zdecydo wano się na wybór tzw. rejonu Wrocław, obejmującego następujące gmi ny: K ąty Wrocławskie, Kobierzyce, Mietków, Sobótka, Sw. K atarzyna i Żórawina; łącznie 146 obrębów ewidencyjno-geodezyjnych w woj. wroc ławskim. W tym czasie obręby gminy Mietków nie były jeszcze wydzie lone z gminy K ąty Wrocławskie. Chodziło o przeprowadzenie badań w te renie, który był już opracowany i dzięki tem u znano sporo inform acji uzyskanych w toku prac nad mapami glebowo-rolniczymi 1:5000. Z dru giej strony, jest to teren o silnie zróżnicowanych w arunkach fizjograficz nych, rozciągający się od plejstoceńskiej pradoliny Odry po w aryscyjski zespół krystaliczny Masywu Ślęży. Na podstawie pracy Walczaka [18] można go w skrócie scharakteryzować następująco.
Teren, objęty badaniami, leży na styku dwóch makroregionów fizycz- no-geograficznych: Niziny Śląskiej i Przedgórza Sudeckiego. Jest to jakby prostokąt usytuow any między SW-NE, w przybliżeniu o wym iarach 70 X 60 km. Znajduje się w nim 57 810 ha użytków rolnych. W części północno-wschodniej skrajne obręby położone są na terasach Doliny Od ry (101-132 m n.p.m.). Dominują tu mady o różnym składzie mechanicz nym, a wyżej bielice. Przew ażają użytki zielone. G runty orne obej m ują w dużej mierze kompleksy żytnio-ziemniaczane i pastewne. Główna część tego terenu należy jednak do Równiny Wrocławskiej (156-165 m n.p.m.), niem al płaskiej i pokrytej utw oram i gliniastym i i pylastym i W yraźną przewagę m ają tu czarne ziemie, dzięki czemu jest to rejor. intensyw nej produkcji polowej i warzywniczej. Sprzyja jej łagodny kli m at i dobre stosunki wodne. W przeciwległym krańcu wznosi się Ma syw Slęży, w którym osadnictwo wraz z upraw am i polowymi wciska się między samą Slężę (718 m n.p.m.), a Wzgórza Oleszyńskie w piętrze 200-450 m n.p.m. Liczne wzniesienia i stoki o płytko zalegających gle bach nadają im charakter górski. W ystępuje tu często szkielet skalny, pow stały z granitu, gabra i serpentynitu. O ile w niższych partiach gleby pylaste zaliczają się do kompleksów pszennych, to w wyższych — do kompleksów górskich: do pszennego, zbożowego i owsianych.
Przedstaw iona zmienność w arunków fizjograficznych wprowadza do badań duże zróżnicowanie, które obiektywizuje losowo próbkę, składającą się ze zlokalizowanych tu 146 obrębów. Cały ten teren, z małymi w y jątkam i, zaliczony został do regionu intensywnego rozwoju rolnictwa. Poza nim znalazły się Radwanice w gm. Sw. K atarzyna, które są strefą podmiejskiej zabudowy Wrocławia. Północno-wschodnia część tej gminy leży w Dolinie Odry, Sobótka i K ąty Wrocławskie to miasta, a w rejo nie Mietkowa budowane jest jezioro zaporowe.
PRZEBIEG BADAŃ
W pierwszym etapie wybrano dla celów porównawczych 6 obrębów, usytuow anych w różnych w arunkach fizjograficznych i stanowiących próbę reprezentatyw ną dla całego badanego obszaru. Dla każdego z nich ustalono liczbę i powierzchnię konturów, które obejmowały poszczególne zgrupowania kompleksów rolniczej przydatności gleb: pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego, pszennego wadliwego i pszenno-żytniego (oznaczonych num eram i 1-4). Ich właściwości są bardzo zbliżone [14], dzięki czemu dają zakładaną jednorodność rolniczej przestrzeni produk cyjnej pod względem glebowym, a ty m samym i w arunków produkcyj nych. Część bowiem gleb kompleksu 4 (żytniego bardzo dobrego albo pszenno-żytniego) już teraz ma cechy kompleksu pszennego. Reszta zaś łatwo może być weń przekształcona i podobnie użytkowana. Za granice takich zgrupowań przyjęto również większe cieki wodne, linie komuni kacyjne i pasma zabudowań. Dla każdego obrębu ustalono nadto udział kompleksów 1-4 w ogólnej powierzchni gruntów ornych, w rpg jako śred nią ważoną dla wszystkich gruntów ornych, a W k) W w i к według poda nych uprzednio wzorów (tab. 2).
T a b e l a 2 N ie k t ó r e ce chy p l e b wybranych obrębów r e j o n u .Vrocław
Gome fer'» tu r e s о Г :î o.i J > :* с: плол .r e c to r s in the .Yrociuw r e g i o n
Obrçb J e c t o r L i c z b n konturów Number o f c o n t o u r s Koir.plekt'.y 1-4 w pr o c en t ac h p v .v ; - r r . c h n i Complexe я 1-4 in >< o f the -ir::n wk ,7 л к % K r ó l i k o w i c e 2 9 ,2 93,4 0 0 3 1 , 6 G a rn c -лгзко 2 8 , 6 96, 3 0 С) 7 1, 9 Będkowice 6 7 , r> 3 7 , 0 0, 11« 0 , 0U46 4 7, 0 G r o b l i c e 8 7, 1 5 3 , " С,иООЗ 0, 00 0 1 42,8 S t r ó że 10 7,S 3 7 , 0 0,066 0, 0045 41, 2 S i e c h n i c e 1b 9, 5 ГО О 0, 0 0 1 0, 0254 30, 0 x In d ex o f j ä g r . u s . o f aoiJ.3
Z dokonanych obliczeń wynika, że wraz ze wzrostem liczby kon turów /zgrupow ań (czyli wzrostem rozproszenia jednostek glebowych) zmniejsza się rolnicza przydatność gleb i udział kompleksów 1-4 w po wierzchni gruntów ornych. Natomiast zmniejsza się zdecydowanie sto pień koncentracji mierzony wzorem (4). Zróżnicowanie W k i W w nie ma cech stałych, obliczone zaś wartości nie nadają się do łatw ej in terp reta cji, są bowiem mało czytelne. Dodatkowo osiągają wartości zerowe jesz cze przy dwóch konturach, a przecież 0 oznacza w nich m aksym alną koncentrację, czyli istnienie jednego tylko konturu. Wskaźnik к nato m iast jest dla Królikowic i G arncarska różny, mimo tej samej liczby konturów. W ynika to z metody obliczania, gdyż w pierwszym obrębie
170 K. R. Mazurski
kontury m ają 21,0 i 293,8 ha, w drugim — 30,4 i 259,7 ha. Tak więc pa ram etr к oddaje nie tylko liczbę konturów, ale i ich wzajemną propor cji- U jęty w formie odsetek jest łatw y do odczytania i przekazania po szukiwanej inform acji co do stopnia koncentracji lub rozproszenia jed nostek glebowych. Dodatkową zaletą stało się też uproszczenie procesu obliczeniowego, co dla badań masowych ma nader istotne znaczenie. W efekcie powyższe względy zadecydowały o w ybraniu wskaźnika • kon centracji к dla potrzeb niniejszego studium.
W dalszym toku postępowania obliczono dla wszystkich obrębów współczynnik к i wskaźnik rolniczej przydatności gleb w rpë. Między ty mi param etram i korelacja wynosi zaledwie r = —0,41, przy przedziale ufności 99%, Wskazuje to, że param etry te trzeba rozpatrywać nieza leżnie.
REZULTATY
Rozkład wskaźnika rpg w badanych obrębach kształtuje się nastę pująco: 5,0—5,4 2 7,5—7,9 13 5,5— 5,9 1 8,0—8,4 25 6,0—6,4 3 8,5—8,9 36 6,5—6,9 4 9,0—9,4 33 7,0—7,4 9 9,5—9,9 20
Można więc powiedzieć, że ogólnie rolnicza przydatność gleb bada nego rejonu Wrocław jest wysoka, gdyż dla 87% obrębów wrpg wyno si 7,5 punktu i odpowiada kompleksom 1, 2, 10 i 4. Dla całego rejonu
w rpg = 8,6. Odchylenia są niewielkie, gdyż odchylenie standardowe
o = 0,96.
Stopień koncentracji gleb najlepszych jest także wysoki i wynosi к = 86,4%, przy czym o = 17,6%. Szczegółowy jego rozkład jest nastę pujący: 26— 30 3 66— 70 11 31—40 0 71— 75 10 41—45 3 76— 80 10 46—50 3 81— 85 5 51—55 3 86— 90 4 56—60 4 91— 95 8 61—65 3 96—100 79
Dodać trzeba, że spośród wszystkich obrębów aż 79 ma к = 100%. Oznacza to, iż w 79 obrębach istnieje bezpośrednie sąsiedztwo/łączność wszystkich konturów gleb kompleksów najlepszych. W takim razie o upraw ie ich decydują nie w arunki przyrodnicze, lecz stosunki własno ściowe.
Zróżnicowanie powyższych param etrów, choć niekiedy dość subtelne, rysuje się także w skali całych gmin (tab. 3). Stosunkowo najniższą
przy-j 1 ' H o l n i c z i i p r ; ; y d a t n o r . ć / ; l - ; b i k o n c o n t r a c j a #tl>: b n a c i . w a k a l i crai.n A g r i c u l t u r a l u n a b i l i t y o f u o i l s a n d c o n c e n t r a t i o n оГ tli*r b o n t c : i l r; i n t h e s c a l e о Г c o m m u n e s G m i n a - Commune ^ P S к K ' j t j ' W r o c ł a w s k i e Hf 1 :> 3 , 0 3 w . K a t a r z y n a U . 3 « 1 , 1 . ' i o b ó t kn 0 , 3 9 1 , 7 K o b i ^ r / . y c e ; 5, >> Ż ó r a w i n a ' Л , 4 x I n ' J e :< О' - а д г . ч . : . о Г :;.ri ; ;■
datnością odznaczają się gleby gminy K ąty Wrocławskie, położone w do linach i na krawędziach wysoczyzn morenowych. Podobnie wpływa na to występowanie utworów rzecznych Doliny Odry w gminie Sw. K ata rzyna i gleb górskich w gminie Sobótka. Podobnie, acz w stopniu tylke ogólnym, kształtuje się koncentracja gleb najlepszych. Niższy w rpg zwią zany jest z rozmieszczeniem gleb gorszych, na obszarach dość płaskich, w ystępujących na ogół w terenie w postaci plam. Obniża to oczywiście wskaźnik k. Nie jest to jednak zależność prosta, gdyż gmina Żórawina, mimo posiadania gleb najlepszych, nie odznacza się najwyższą ich kon centracją. Jeszcze raz skłania to do rozdzielnego traktow ania obu para metrów.
Obliczenia powyższe posłużyły do wykreślenia map. Ich podstawową sieć tw orzą granice obrębów ewidencyjnych, gdyż za nimi przem awiają następujące argum enty:
— duża stosunkowo trwałość w czasie,
— duży stopień dokładności danych nie obciążonych nadm ierną ge- neralizacją i uśrednianiem,
— przechowywanie danych ew idencyjno-kartograficznych w układzie obrębowym,
— szczegółowy obraz badanych stosunków.
Mapa 1 rolniczej przydatności gleb wykazuje, że wartość w rpg kwa lifikuje cały ten teren do regionu intensywnego rozwoju rolnictwa. Wszystkie bowiem obręby mają gleby o wartości powyżej 5 punktów, co obejmuje kompleksy pszenne, pszenno-żytnie, żytnie górskie i pastew ny mocny.
Na mapie 2 przedstawiono stopień koncentracji gleb najlepszych kom pleksów: 1-4 i 10. Tylko w 9 obrębach, tj. w 6,1'% ich ogólnej liczby, koncentracja owa wynosi poniżej 50%. Można tu oczywiście przyjm o
Rye. 1. Średnia rolnicza przydatność gleb rejonu W rocław
1 — granice gmin, 2— granice obrębów, 3 — ośrodki gmin, 4 — w iększe kom pleksy leśne; wskaźnik rolniczej przydatności gleb: 5 — < 7 ,0 , 6 —
7 ,0 — 7 ,4 , 7 — 7 ,5 — '7,9, 8— 8,0— 8 ,4 , 9 — 8 ,5 — 8 ,9 , 10 — 9 ,0 —9,4 , 11— > 9 , 4
Mean agricultural usability of soils of the Wrocław region
1 — borders of communes, 2 — borders of sectors, 3 — commune centers, 4—i greater forest com plexes; ind ex of agricultural usability of soils:
1 — granice gmin, 2 — granice obrębów, 3 — ośrodki gmin, 4 — większe kom pleksy leśne;wskaźnik koncentracji (%): 5 — 31—40, 6 — 41—50, 7 — 51—60, 8 — 61—70, V — 71—80, 10 — 81—90, 11 — 91—100
Concentration on the best soils in the Wrocław region
2 — borders of communes, 2 — borders of sectors, 3 — commune centres, 4 — greater forest complexés; soils concentration index (%): 5 — 31—40, 6 — 41—50, 7 — 51—€0, 8 — 61—70, 9 — 71—80, 10 — 81—90, 11 — 91—100
K. R. Mazurski
wać różne wartości jako graniczne, co jest kwestią dalszego postępowa nia, ale przy progu 50% właśnie 9 obrębów nie kwalifikowałoby się do regionu intensywnego rozwoju rolnictwa. Korzyści bowiem z wartości gleb mogą być mniejsze od kosztów produkcji, w ynikających z ich roz proszenia; także naw et w skali obrębu, który w zasadzie wyznacza pod stawowy zasięg organizacji produkcji rolnej — z uwagi na gospodarkę indywidualną. Najniższa koncentracja lub inaczej — największe rozpro szenie, związane głównie z dużą ilością zgrupowań glebowych, w ystę puje w obrębach: Siechnice 30,8%, zgrupowań 16 Blizanowice 30,1 17 Kotowice 30,7 15 Stróże 41,2 10 Wszemiłowice 42,2 10 Borzygniew 44,0 7 Żórawina 46,0 5 Będkowice 47,0 6 Sulistrowice 50,4 3
Jak widać, sytuacja ta związana jest z położeniem obrębów w doli nach rzecznych (przemieszanie utworów fluwialnych) i na terenach gó rzystych. W yjątek stanowi Żórawina, gdzie przyczyną rozczłonkowanis areału stał się układ tras kom unikacyjnych dużej szerokości.
Na zakończenie podkreśla się, że opracowanie niniejsze ma charak ter studialny. Zastrzega się, że przy kw alifikowaniu obrębów nie mogą być brane rygorystycznie pod uwagę tylko przytoczone wskaźniki. P rzy kładem może tu być obręb Żórawina, który z uwagi na niską koncen trację gleb najlepszych (к <C 50:°/o) nie powinien znaleźć się w regionie intensywnego rozw oju rolnictwa. Jednakże przy w rpg = 9,3 i przy poło żeniu wokół obrębów o wysokim к, a więc łączności zgrupowań glebo wych w skali ponadobrębowej, pozostawienie Żórawiny poza owym re gionem nie byłoby celowe.
WNIOSKI
Przeprowadzone studium umożliwiło sformułowanie następujących spostrzeżeń:
1. Wyznaczenie wskaźnika rpg pozwala w sposób wymierny, ilościo wy określić relatyw ną jakość gleb, a tym samym może on być użyty jako kryterium kw alifikujące dane obszary do regionów intensywnego rozwoju rolnictwa.
2. Wskaźnik koncentracji form uły (4) pozwala czytelnie i precyzyj nie oddać stopień skupienia lub rozproszenia określonych zgrupowań gle bowych, stąd z uwagi na znaczenie przestrzeni w produkcji polowej po winien być wprowadzony jako k ryterium kw alifikacji do regionów in tensywnego rozwoju rolnictwa.
LITERATURA
i[l} B e d n a r e k R., P r u s i n k i e w i c z Z.: Geografia gleb. PWN, Warszawa 1980, 29-36.
[2] B r o m e k Z.: Miary i m etody koncentracji w geografii ekonomicznej. Prze gląd geogr. 39, 1967, 1.
i[3] F r i e d l a n d W.M.: Gieom etriczeskaja charaktieristika struktur poczwiennogo pokrowa. W: Struktura poczwiennogo pokrowa i m ietody jego izuczenija. M oskwa 1953, 4-15.
[4] G ł a z o w s k a M.A.: Gleby kuli ziemskiej. PWN, Warszawa 1-981.
[5] G ł ę b o c k i B.: Czynniki kształtujące przestrzenną strukturę rolnictwa. Zesz. U niw. Adama M ickiewicza, Poznań 1979, s. 135.
[6] G r e g o r y s . : M etody statystyki w geografii. PWN, Warszawa 1970.
[7] H a s i ń s к i W., M a z u r s k i K.R.: Regiony intensywnego rozwoju rolnictwa a średniia rolnicza przydatność gleb Polski. N owe Roi. 28, 1979. 2.
[8] J a n u s z e w s к i J.: Ćwiczenia z geografii rolnictwa dla studentów zaocznych. Zesz. nauk. Uniw. Wrocł. 1971.
[9] M a z u r s k i K.R.: W yznaczanie średniej rolniczej przydatności gleb. Nowe roi. 29, 1980, 22.
[10] M a z u r s k i K.R.: Ochrona gruntów w woj. wrocławskim . Woj. Biuro Geo dezji i Terenów Rolnych, W rocław 1980, 3-14.
[11] M a z u r s k i K.R.: Ekonomiczne aspekty ochrony gruntów rolnych. Gosp. Planowa 27, 1982, nr 8.
[12] M a z u r s k i K.R.: R elief a rolnicza przydatność gleb Ziemi Kłodzkiej. Probl. Zagosp. Ziem górs. 1982, nr 22.
[13] M a z u r s k i K.R.: Wskaźnik rolniczej przydatności gleb a ochrona gruntów. Rocz. glebozn. 36, 1984, 1, 107-112.
[14] Przydatność rolnicza gleb Polski. Oprać. M. Strzemski, J. Siu ta, T. Witek. P.WRiL, Warszawa 1973, s. 228.
[15] R o z a n o w B.G.: Poczwien.ny pokrow ziemnogo szara. Izd. Mosk. Uniw., Moskwa 1977.
[16] S i e c z k o w s k i J.: Propozycja w zakresie stosowania pew nej m iary kon centracji. Przegl. geogr. 39, 1967, z. 1.
[17] U stawa z dnia 26.03.1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dz. U staw 1982 nr 11, poz. 79.
[18] W a l c z a k W.: Obszar przedsudecki. PWN, Warszawa 1970. Wpłynęło do Redakcji 3.III.1984
K.P. МАЗУРСКИ ПОКАЗАТЕЛИ КОНЦЕНТРАЦИИ ПОЧВ КАК КРИТЕРИЙ ИХ СЕЛЬСКОХОЗЯЙ СТВЕННОЙ ПРИГОДНОСТИ Кафедра хозяйственной географии Высшей экономической школы во Вроцлаве Р езю м е Развитие промышленных и городских аггломераций в Польше связано с охватыванием сельскохозяйственных площадей городским строительством. Это приводит к серьезным нарущениям сельскохозяйственного производства, а тем самым и к повышению его сто
174 K. R. Mazurski имости. Поэтому возникает необходимость учитывания в оценке сельскохозяйственной пригодности данной площади содержания в ней почв используемых сельским хозяйством. В труде предпринимается попытка внедрения в качестве критерия сельскохозяйственной пригодности почв показателя их концентрации. Для проверки этого метода была выбрана окрестность э. Вроцлава с различными физиогеографическими, в том числе и почвенными условиями. Исследования охватывали концентрацию наилучших почв в 146 селах, для ко торых определяли также предложенный автором средний показатель сельскохозяйственной пригодности. Концентрацию как таковую анализировали предверительно с помощью раз ных других методов. Исследования показали, что с помощью предложенного показателя пригодности почв можно количественно определять относистельное качество почв располагая картографи ческо-почвенными данными. Этот показатель пригоден для массовых исследований и по зволяет определять довольно точно степень концентрации или рассеяния определенных почвенных группировок. Он дифференцируется даже в случае объектов с одинаковым ко личеством группировок, но с разной площадью. К. R. MAZURSKI
INDICES OF CONCENTRATIONS OF SOILS AS A CRITERION OF THEIR AGRICULTURAL USABILITY
Department of Economie Geography Academ y of Economics in W rocław S u m m a r y
The developm ent of industrial and m unicipal aglom erations in Poland is connected with spreading urbanized areas over agricultural ones. It leads to serious disturbances in the agricultural production and thus to a growth of its costs. Therefore the necessity arises to take into consideration in estim ation of agri cultural usability of the given area the content in it of soils utilized in such a way.
An attem pt of using the index of concentration of soils as a criterion of their agricultural usability is made in the work. To check this method, environs of the city of W rocław w ith differentiated physiogeographical conditions, including pedo logie ones, have been chosen. The investigations comprised concentration of the best soils in 146 villages, for which also the mean agricultural usability index proposed by the author was determined. The soil concentration as such was analyzed pre lim inarily using other different methods.
The investigations have proved that it is possible to estim ate quantitatively relative quality of soils by means of the proposed soil usability index having at disposal the cartographico-pedological data. The above index is suitable for m assy investigations and allows to determine fairly precisely the degree of con centration or dissipation of the definite soil groupings. It undergoes differentiation even in case of the objects of the same number of groupings, but of different area. Dr K r z y s z to f R. Mazurski
