Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
Ewa Pr u s ic k a- Ko ł c o n
Sz k l a n e p u c h a r k i d z w o n o w a t e z Za m o ś c i a o d k o ń c a
XVI
w i e k u d o k o ń c aXVII
w i e k uB o g a ta ilo ść w y ro b ó w sz k la n y c h p o z y sk a n y c h w czasie badań i nadzorów archeologicznych na terenie Starego M iasta w Zam ościu skłania do om ów ienia przy najm niej jednej grupy naczyń, stosunkow o licznie w y stępującej w m ateriale archeologicznym 1. Z e względu na swój kształt nazw ano je pucharkam i dzw onow atym i. Ich interpretacja opiera się głów nie na jedynej ja k dotąd pró bie ujęcia tego tem atu dla terenów całej Polski (S. C ie piela 1966, s. 248-252) oraz jedynej krótkiej publikacji dotyczącej Zam ościa i terenów L ubelszczyzny (I. Kuty- łow ska 1981, s. 91-95). Z abytki dotąd opisane i publi kow ane dają obraz naczyń o w ysokości około 8-10 cm, które posiadały dzw onow aty brzusiec, lekko w ychyloną na zew nątrz kraw ędź w ylew u, dno silnie zw ężone pozo rując szeroką nóżkę przechodzącą następnie w okrągłą stopkę z lekkim w ysklepieniem od spodu i śladem po odryw aniu przyczepca (S. C iepiela 1987, s. 74).
Zabytki szklane przedstaw ione w niniejszym opra cow aniu pochodzą z badań archeologicznych przepro w adzonych (z przerw am i) w latach 1970-76 przez pra cow ników Pracow ni A rcheologiczno-K onserw atorskiej PP PKZ O ddziałów w L ublinie i W arszawie oraz M u zeum A rcheologicznego w K rakow ie, przede wszystkim jed n ak z badań w ykopaliskow ych, sondażow ych i nad zorów archeologicznych prow adzonych w latach 1977-
1991 przez PAK Zam ojskiego Oddziału PKZ. Zasięg prac badaw czych, którym i było objęte Stare M iasto w latach 1970-1991 został ujęty w odrębnej publikacji (E. Pru- sicka 1991, s. 180-286).
Z Zam ościa znany je s t je d en pucharek dzw onow aty zrekonstruow any w całości z 10 elem entów (ryc. 2: 4). Znaleziony został na terenie B astionu VII w w ykopie XII, założonym w 1979 r. (T. N aw rolski 1987, s. 64; A. W itkow ski 1988, s. 23). Ponadto praw ie w całości zachow ały się dw a egzem plarze pucharków w ydobyte z w ykopów 1970 r. na ul. Staszica (I. K utyłow ska 1971, fot. 18). N atom iast je s t spora ilość tego typu zabytków o dobrze zachow anym denku z czaszą do połow y jej w y sokości (ryc. 2: 2, 3; ryc. 4: 2; ryc. 5: 1). N ajw iększą ilość pucharków spotyka się jed n ak jak o części denek w postaci okrągłej, dość grubej stopki z odchodzącą od
' Niniejsze opracowanie powstało w ramach programu Regional nego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Lublinie realizowanego od kilku lat przez autorkę. Program dotyczył nowożytne go szkła z badań archeologicznych na terenie Starego Miasta w Zamo ściu.
niej krótką szyjką. Znacznie rzadziej w ystępują fragm en ty czasz, które często ze w zględu na bardzo m ałe roz m iary trudno naw et identyfikow ać z pucharkam i dzw o nowatym i. Sporadycznie spotykane są praw ie w całości zachow ane czasze z w yw iniętym na zew nątrz brzegiem (ryc. 3 :1 ).
Zrekonstruow any w całości pucharek dzw onow aty z bastionu V II znaleziony został w w ykopie X II założo nym przy południow o-w schodnim narożniku nadszań- ca, na terenie tzw. fosy w ew nętrznej bastionu. N aczynie w ykonane było z przezroczystego szkła o odcieniu ja- sno-zielonkaw ym z w idocznym i pęcherzykam i pow ie trza. W ysokość naczynia w ynosi 10,6 cm, zaś średnica w ylew u czaszy 9,5 cm . Stopka p u ch ark a o średnicy 5,2 cm nosi na dnie ślady po odry w an iu przyczepca w końcow ej fazie w yrobu naczynia. W edług S. Ciepieli, typ pucharka m ożna określić jak o „B ” gdzie dno je st w y raźnie zlepione ze ścianką na skutek silnego w gniecenia podczas form ow ania szyjki naczynia (S. Ciepiela 1966, s. 249). Średnica szyjki w ynosi 2,3 cm. C zasza w górnej części rozszerza się lekko i zakończona je st dość silnie wygiętym na zew nątrz brzegiem . O pisany pucharek (ryc. 2: 4) je st analogiczny do tego typu dw u naczyń znale zionych w 1970 r., je s t jed n ak od nich nieco niższy i bar dziej przysadzisty.
Na terenie Starego M iasta podczas badań archeolo gicznych tylko PAK PK Z w Zam ościu pozyskano 15 ty sięcy fragm entów zabytków szklanych, w tym 110 cha rakterystycznych fragm entów pucharków dzw onow a- tych, tj. stopek i fragm entów stopek, je d n ą zachow aną czaszę bez stopki i dw a w ylew y czasz. Trudne do w y dzielenia niecharakterystyczne fragm enty naczyń, głów nie środkow e części czasz, um niejszają niew ątpliw ie ilość tego typu znalezisk. Zabytki wykonane zostały prze w ażnie ze szkła jasnozielonego, sporadycznie ciem no zielonego. W w ielu fragm entach zauw ażono liczne pę cherzyki pow ietrza i ślady nie stopionej krzem ionki, a czasam i całe skupiska ziaren krzem ionki św iadczące o dużej niedokładności produkcyjnej naczyń.
Form y i sposób produkcji pucharków z Zam ościa nie odbiegają od znalezisk z innych części Polski. Przy ty pologicznym określaniu zabytków (ryc. 1) należy się za tem posłużyć podziałem opracow anym jeszcze w 1966 r. przez S. C iepielę w yróżniającą dw a typy naczyń przede w szy stk im w o p arciu o sposób ufo rm o w an ia stopki (S. C iepiela 1966, s. 249). Zarów no typ „A ” o szerokiej, nie zlepionej ściance stopki ze ścianką nóżki ja k i typ
Sz k l a n ep u c h a r k id z w o n o w a t ez Za m o ś c i a o dk o ń c a X V I w i e k u d ok o ń c aX V II w ie k u 231
„В ” o zlepionych stopkach, posiadają podobną średnicę stopek w ahającą się od 4,4 cm do 5,8 cm. R óżnica pole ga jedynie na proporcji nóżki w zględem całego naczy nia. Przy m ocniejszym ściśnięciu nóżki podczas produk cji, w pucharkach typu „B ” je st ona w yższa i naczynie w ydaje się sm uklejsze, zaś rozszerzona nieco i niższa nóżka w typie „A ” nadaje w yrobom form ę bardziej przy sadzistą. O ba ro d zaje p u ch ark ó w rep rezentow ane są w m ateriale zabytkow ym z Zam ościa niem al w identycz nych proporcjach i nie w ydaje się aby jed n a forma była w łaściw a i zam ierzona, zaś druga jak ą ś niedoróbką. N ie w ątpliw ie o form ie ukształtow ania nóżek, podobnie jak o form ie i stopniu w ygięcia na zew nątrz brzegów czasz, decydow ał w yłącznie przypadek. Pucharki z Zam ościa, ja k w ynika z analizy, nie odbiegają ani form ą, rozm iara mi, ani też sposobem w ykonania od innych tego typu zabytków z terenów Polski.
Pokaźna ilość znalezisk pucharków dzw onow atych je st niew ątpliw ie w ynikiem dużego zasięgu w szelkiego rodzaju badań archeologicznych jakim i objęto zam ojskie Stare M iasto, szczególnie w czasie prac rew aloryzacyj
nych renesansow ych kam ieniczek na przełom ie lat 70- tych i 80-tych. C hociaż w śród badań dom inow ały nad zory archeologiczne, najw ięcej m ateriałów i najlepiej zachow anych, pochodzi z system atycznych badań w y kopaliskow ych na terenie A kadem ii i daw nego klaszto ru OO B azylianów (tab. 1).
Spory udział pucharków dzw onow atych w m ateria le archeologicznym św iadczy niew ątpliw ie o ich m aso wej produkcji. Ma to na pew no zw iązek z bardzo inten syw nym w tym okresie rozw ojem leśnych hut szkła jak rów nież m ało skom plikow aną p rodukcją tych naczyń. H uty szkła lokow ane były w zależności od określonych w aru n k ó w n a tu ra ln y c h i sp o łec zn o -ek o n o m iczn y ch . N ajczęściej budow ano je n a terenach podgórskich lub pagórkow atych, w bliskim sąsiedztw ie potoków lub nie dużych rzek o bystrym prądzie, w pobliżu lasów, które dostarczały surow ca na opał oraz popiołu i potażu nie zbędnych przy w ytopie szkła. A trakcyjne m iejsca pod budow ę hut to także te ze złożam i piasków i dobrej gli ny. Istotne były rów nież dogodne w arunki transportu oraz bliskość ośrodka m iejskiego ja k o rynku zbytu. Czynniki
Tab. 1. Znaleziska zabytków szklanych z badań Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej PKZ O/ Zamość w latach 1977- 1991 na terenie Starego Miasta w Zamościu.
Obiekt Wykop Rodzaj badań Fragmenty naczyń
szklanych
Fragmenty pucharków dzwonowatych
Rynek Wielki - n. a. 2653 23
Rynek Wielki XII n. a.; w. 1514 2
Rynek Wielki XIII n. a., w. 1063 2
Rynek Wielki XVIII A n. a. 760 4
Rynek Wielki XVIII в n. a. 860 3
Rynek Wielki XIX n. a.; w. 94 1
Rynek Wielki XX n. a.; w. 68
-Rynek Wielki XXI n. a.; w. 315
-Rynek Wielki XXII n. a.; w. 193
-Rynek Wielki XXIII n. a.; w. 1605 ■
-Rynek Wielki XXIV n. a.; w. 56
-Brama Lubelska Stara n. a. 161
-Brama Lubelska Nowa n. a. 263
-Brama Szczebrzeska n. a. 44
-Potema kurtyny 6-7 n. a.
-Wykop przy kojcu, przekop przez fosę n. a. 7
-Furta Wodna n. a. 57
-Kolektor „Ulgi” w. 165 5
Bastion VII n. a.; w. 1589 7
Blok III - n. a. 800 -Blok XXVI - n. a. 1005 1 Blok XXVII - n. a. 117 -Akademia s., w. 796 14 Klasztor Bazylianów w. 487 48 Razem 14 672 ПО n. a. - nadzór archeologiczny w. - badania wykopaliskowe s. - badania sondażowe
Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
Sz k l a n ep u c h a r k id z w o n o w a t ez Za m o ś c i ao dk o ń c aX V I w i e k u d ok o ń c aX V II w ie k u 233
Ryc. 2. Zamość-Stare Miasto. Pucharki dzwonowate: d - pucharek znaleziony na terenie bastionu VII; a-c i e-h - znaleziska z terenu dawnego Klasztoru OO Bazylianów.
2 3 4 Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
Ryc. 3. Zamość-Stare Miasto. Pucharki dzwonowate: a-c - zabytki z terenu dawnego Klasztoru OO Bazylianów; d-h - zabytki z Rynku Wielkiego.
Sz k l a n ep u c h a r k id z w o n o w a t ez Za m o ś c i a o dk o ń c aX V I w i e k u d ok o ń c aX V II w i e k u 2 3 5
2 3 6 E
w a Pr u s ic k a- Ko l c o n
Ryc. 5. Zamość-Stare Miasto. Pucharki dzwonowate: a-b - zabytki z terenu Akademii; c-i - zabytki z Rynku Wielkiego; i - zabytek z Bloku XXVI.
Sz k l a n e p u c h a r k id z w o n o w a t ez Za m o ś c i ao dk o ń c a X V I w i e k ud ok o ń c a X V I I w ie k u 2 3 7
te w yraźnie w płynęły na duże zagęszczenie ośrodków produkcji szkła w Polsce południow ej przy niem al ich całkow itym braku, z w yjątkiem okolic G dańska, na te renach północnej Polski (A. W yrobisz 1987, s. 50-51, m apa 4).
N a terenie ordynacji zam ojskiej pod koniec X V I w. funkcjonow ało kilka hut szkła. Ź ródła inform ują o hu tach: w Turobinie, N iedzieliskach, Topólczy i Szczebrze szynie (A. Tarnawski 1935, s. 245). H uty w trzech pierw szych m iejscow ościach w ym ienił ordynacki archiw ista M. Stw orzyński2, zaś ośrodek szczebrzeszyński w spo m niał B. M orando w liście z 1594 r. do kanclerza Jana Zam oyskiego z racji w yrabiania w hucie szyb do oszkle nia kolegiaty zam ojskiej3. W edług A. W yrobisza, naj praw dopodobniej huta w Topólczy i huta w N iedzieli skach oraz huta szczebrzeszyńska, to jed en i ten sam zakład produkcyjny zm ieniający tylko lokalizację w sto sunku do okolicznych osad. W niosek ten m a wynikać z faktu, że Topólcza i N iedzieliska położone są w odle głości od siebie zaledw ie 10 km, obie zaś leżą w pobliżu Szczebrzeszyna (A. W yrobisz 1968, s. 41). Interpretacja ta w ydaje się je d n a k nieco m glista, zaś prześledzenie do skonałych w arunków natu raln y ch tych m iejscow ości i duży rynek zbytu jak i oferow ał now o pow stały Zam ość z ów czesnym niezm iernie intensyw nym osadnictw em , skłania do stw ierdzenia, że produkcja m ogła jed n o cze śnie odbyw ać się w trzech ośrodkach hutniczych poło żonych w bardzo bliskim sąsiedztw ie. N a pew no jednak sam odzielnym ośrodkiem produkcyjnym była huta pod Turobinem . O prócz w ym ienionych ośrodków na terenie ordynacji zam ojskiej, w om aw ianym okresie w dobrach Jana Z am oyskiego czynna była huta w starostw ie beł skim w Pankow ie, położonym nad górnym W ieprzem , niedaleko Zam ościa. Ponadto funkcjonow ała huta w W i sience w starostw ie gródeckim należącym do Jana Z a m oyskiego od 1585 r., w zm iankow ana w latach 1565- 1566 i 1570 r., zapew ne czynna rów nież później (A. W y robisz 1968, s. 41). Pom im o istnienia kilku ośrodków produkcji szkła w pobliżu Zam ościa, Zam oyski sprow a dzał w 1585 r. szkło francuskie do szklenia okien pałacu w Zam ościu4. B yć m oże był to zw ykły kaprys Z am oy skiego, ale najpraw dopodobniej m iejscow e huty nie były w stanie dostarczyć w dużej ilości i dobrej jak o ści tego typu szkła. Ich produkcja ukierunkow ana była głównie na potrzeby lokalne m ało w ym agającego klienta. H uty nie były ponadto nastaw ione w yłącznie na produkcję szyb, du żą część stanow iło zapew ne szkło użytkow e, w tym rozpow szechniające się coraz bardziej pucharki
2 M. Stworzyński, Opisanie siatystyczno-historyczne dóbr ordy nacji zamojskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwistę 1834 roku, Biblioteka Narodowa w Warszawie, BOZ 1815, k. 40, 93 v.
5 AGAD, BOZ 681.
4 Archiwum Jana Zamoyskiego, t. IV, 1585-1588, wyd. K. Lepszy, Kraków 1948, s. 29, nr 1099; s. 414, nr 16.
dzw onow ate. Jakość produkow anych w yrobów szkla nych staje się je d n a k coraz lepsza, bow iem ju ż w 1594 r. huta szczebrzeszyńska produkow ała szyby dla kolegiaty zam ojskiej. W X V II w. na terenie ordynacji zam ojskiej pow stały kolejne huty szkła: pod K rzeszow em w lesie B rzeźnica (w zm iankow ana w 1638 i 1656 r.), pod To m aszow em : H ucisko Tom aszow skie, huta na U low ie, h u ta S zaro w o lsk a, h u ta C io tu sk a, H u cisk o Z ielo n e, w zm iankow ane w latach 1660-1666 i pod Rybnicą: H u cisko Rybnickie, huta Susiecka, w zm iankow ane w la tach 1643-1694 (A. W yrobisz 1968, s. 42). W szystkie w ym ienione pow yżej ośrodki m iały decydujące znacze nie pod koniec X V I i w X V II w ieku w zaspakajaniu p o trzeb m ieszkańców Z am ościa na w yroby ze szkła. Spora ilość hut na terenach położonych w okolicach Zam ościa, przy ich całkow itym braku m.in. n a Lubelszczyźnie, była zw iązana na pew no z lepszym i w arunkam i naturalnym i um ożliw iającym i produkcję, ale przede w szystkim m ia ło to zw iązek z w ielką w łasnością ziem ską. O rdynacja zam ojska zapew niała bow iem stałą pańszczyźnianą siłę roboczą (A. W yrobisz 1966, s. 244).
Znaleziska pucharków dzw onow atych skłaniają do udzielenia także odpow iedzi na pytanie o funkcję tych przedm iotów . N a podstaw ie przeprow adzonych dotąd badań archeologicznych należy stw ierdzić, że om aw ia ne pucharki były niew ątpliw ie pierw szym i, najbardziej popularnym i i pow szechnie używ anym i szklanym i na czyniam i stołow ym i na ziem iach polskich. Były one tak popularne, pochodzące z m asow ej produkcji, a zarazem m ało oryginalne, że brak ich w źródłach ikonograficz nych. W ystępow ały m asow o, a przez to były tanie i p o w szechnie dostępne. W Z am ościu znajdow ane są na te renie całego m iasta, zarów no w dzielnicy zam ieszkałej niegdyś przez Polaków, ja k rów nież w częściach gdzie osiedlili się R usini, Żydzi i O rm ianie. W ystąpiły w spo rych ilościach zarów no na terenie obiektów św ieckich (Akadem ia) ja k i klasztornych (klasztor OO Bazylianów). W W arszawie pow szechnie były znajdow ane w dzielni cy z a m ie sz k a łej n ie g d y ś p rz e z lu d n o ść n a ju b o ż sz ą (S. C iepiela 1966, s. 251). P ucharkam i pito najpopular niejsze w ów czas napoje: piw o i rozpow szechniające się w tym okresie u bogatszych wino w ypierające coraz b ar dziej ze stołów m iód (K. B ockenheim 1998, s. 49). Na pew no niesłuszna je s t interpretacja funkcji pucharków w yłącznie jak o naczyń o jak im ś szczególnym przezna czeniu, np. do czynności liturgicznych. Świadczy o tym m.in. fakt, że w czasie rem ontu kaplicy Świętej Trójcy na Zam ku w Lublinie w 1956 r. zauw ażono, że znale zione liczne ułam ki tych naczyń nie traktow ali siedem nastowieczni użytkownicy w sposób szczególny, ale znaj dow ały się one w śród innych odpadków i zniszczonych przedm iotów w w arstw ie użytkowej z tego okresu (I. K u tyłow ska 1981, s. 92-93). Pow szechnie pucharki znaj dow ane są w siedem nastow iecznych poziom ach użytko w ych ulic i rynków Zam ościa.
238 Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
Źr ó d ł a
[M. Stworzyński], Opisanie statystyczno-historyczne dóbr or- Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), BOZ
dynacji zamojskiej przez Mikołaja Stworzyńskie- 681.
go archiwistę 1834 roku, Biblioteka Narodowa Archiwum Jana Zamoyskiego, t. IV, 1585-1588, wyd. K. Lep-
w Warszawie, BOZ 1815, k. 40, 93 v. szy, Kraków 1948, s. 29, nr 1099; s. 414, nr 16.
Li t e r a t u r a
B o c k e n h e i m K.
1998 Przy polskim stole, Wrocław. C i e p i e l a S.
1966 Pucharki dzwonowate w Polsce od końca XVI w. do końca XVII wieku, „Szkło i Ceramika”, R. 17, nr 9, s. 248-252.
1987 Wyroby szklane od połowy XIII do połowy XVII wieku [w:] Polskie szkło do połowy X IX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 70-79. K u t y ł o w s k a I.
1971 Zamość. Sprawozdanie z nadzorów archeolo gicznych prowadzonych w 1971 roku, mps ROSiOŚK O/Lublin.
1981 Materiały do badań nad kulturą materialną Lu belszczyzny w XVI i XVII wieku. Szklane pu charki dzwonowate z Zamościa i Lublina, St. Mat. Lub., T. 8, s. 91-95.
N a w r o l s k i T.
1987 Próba oceny metody badań bastionu VII w Za mościu [w:] Problematyka konserwatorska fo r tyfikacji nowożytnych, Zamość-Warszawa, s. 43-68.
P r u s i c k a E.
1991 Stan badań archeologicznych nad zespołem Sta rego Miasta w Zamościu, Pr. i Mat. Zam., t. 2, s. 180-286.
T a r n a w s k i A.
1935 Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, Lwów.
W i t k o w s k i A.
1988 Zamość-Stare Miasto. Bastion VII. Wyniki ba dań i nadzorów Archeologicznych, t. I-III, mps ROSiOŚK O/Lublin.
W y r o b i s z A.
1966 Liczba i rozmieszczenie hut szkła w Polsce od XIV do XVII wieku, „Szkło i Ceramika”, R. 17, nr 9, s. 240-244.
1968 Szkło w Polsce o d X IV do XVII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków.
1987 Wytwórczość szklarska od połowy XIII do po łowy XVII wieku [w:] Polskie szkło do połowy X IX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Ew a Pr u s i c k a- Ko ł c o n
Gl a s s Be l l Be a k e r sf r o m Za m o ś ć Be t w e e nt h e En do ft h e 1 6t ha n dt h e En do ft h e 1 7t h Ce n t u r ie s
The richness of the glass items found during the archa eological excavations carried out in 1977-1991 in the area of the Old Town in Zamość by the Office for the Conservation of Monuments in Zamość, Lublin and Warszawa, as well as the Archaeological Museum in Kraków inspired a discussion of one group o f the vessels, which, due to their shape, were cal led bell beakers. They are 8-10 cm high vessels with a bell shaped belly, a slightly everted rim and a strongly narrowed bottom, thus creating a broad stem turning into a round foot with a slight indentation underneath and traces o f releasing the fastening.
In Zamość, only one bell beaker has been known, which was fully reconstructed from 10 elements. It was found in the area of the fortification - Bastion VII. Additionally, there were two almost fully preserved beakers which were discovered in the trenches set up in 1970 in Staszic street. There were also 110 recorded characteristic fragments of beakers, that is, feet and fragments o f feet, one fully preserved body without a foot,
and two rims. The non-characteristic fragments, which were difficult to distinguish, as they mainly comprised the middle parts of bodies, lessen the value of such findings.
The items from Zamość were made mainly from light gre en, and less often from dark green glass. In quite a number of fragments there were numerous air bubbles and traces of unmel ted silica, and sometimes entire clusters of silica grains, which suggests the lack of precision in the production of these ves sels.
Undoubtedly the beakers come from the nearby glass works belonging to the Ordynacja Zamoyska (Zamość Estate). Za mość, witnessing new settlement after a recent localisation, was an excellent trading outlet. Towards the end of the 16th century, the territory o f the Ordynacja Zamoyska had functio ning glass works in Turobin, Niedzieliska, Topólcza and Szcze brzeszyn. Additionally there were two glass works belonging to Jan Zamoyski: the works in Panków, Bełżec district, and in Wisienka, Gródek district. In the 17lh century, new estate glass
Sz k l a n ep u c h a r k id z w o n o w a t ez Za m o ś c i ao dk o ń c a X V I w i e k ud ok o ń c a X V I I w i e k u 2 3 9
works came to being in Krzeszów, the Brzeźnica forest, near Tomaszów (Hucisko Tomaszowskie, Ułów, Szarowole, Ciotu- ska, Hucisko Zielone), and near Rybnica (Hucisko Rybnickie, Susiec).
The bell beakers were found in the area of Zamość both on sacral and laic sites, in the quarters of the city which were
inhabited by Poles, Jews, Russians as well as Ormians. They were found on the sites o f households as well as streets and locations of former rubbish pits. The beakers came from a mass scale production and therefore they were hardly original, tho ugh cheap and easy to acquire. They were undoubtedly the first glass vessels to be used at table.
