Korporacje akademickie w Poznaniu w okresie
dwudziestolecia międzywojennego
1Wprowadzenie
Współczesne akademickie dzieje Poznania rozpoczynają się w momencie otwarcia 7 maja 1919 r. uniwersytetu, który pierwotnie nosił nazwę Wszechnicy Piastowskiej. 10 kwietnia 1920 r. nazwa została zmieniona na Uniwersytet Po-znański2. W Poznaniu działały jeszcze prywatne szkoły wyższe. W 1926 r. powsta-ła Wyższa Szkopowsta-ła Handlowa, która przemianowana zostapowsta-ła w momencie uzyska-nia pełnych praw szkoły wyższej w 1938 r. na Akademię Ekonomiczną (na mocy tego samego rozporządzenia, które dotyczyło prywatnych szkół ekonomicznych w Krakowie i Lwowie). Studia w pierwszym roku działania Szkoły rozpoczęło 242 studentów. W czwartym roku istnienia uczelni, liczba studiujących wzrosła już do 820 osób. Uczelnia prowadziła 7 specjalności: handlową, bankową, ubezpiecze-niową, transportową, konsularną, spółdzielczą i pedagogiczną3. Drugą szkołą była protoplastka Politechniki Poznańskiej, założona w 1919 r. Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn4, która w roku 1929 zmieniła nazwę na Państwową Wyż-szą Szkołę Budowy Maszyn i Elektrotechniki. Nie miała ona pełni praw uczelni wyższej w okresie II RP5.
1 Artykuł opiera się na niektórych ustaleniach prezentowanych przez Autora w
pra-cy Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939. Struktura, myśl polityczna, działalność, Toruń 2011, jest jednak wersją znacznie rozszerzoną i poprawioną.
2 G. Łukomski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pięć wieków
tra-dycji, s. 13–15, https://amu.edu.pl/__data/assets/pdf_fi le/0015/50523/Uniwersytet-im.-Adama-Mickiewicza-w-Poznaniu-Piec-wiekow-tradycji.pdf [dostęp: 2.08.2019]; P. Hübner, Uniwersytet Poznański, [w:] Zwierciadło nauki. Mała encyklopedia pol-skiej nauki akademickiej, Kraków 2013, s. 222–223.
3 A. Nadolny, Szkolnictwo kupieckie w Wielkopolsce w latach 1918–1939, „Studia
Lubuskie. Prace Instytutu Prawa i Administracji PWSZ w Sulechowie” 2006, nr 2, s. 125.
4 Od 1891 roku w Poznaniu działała Państwowa Szkoła Budownictwa.
5 K. Kapitańczyk, Słowo o sprawach minionych, [w:] Szkoły inżynierskie w Poznaniu
Na terenie szkół wyższych rozwijała się w II Rzeczypospolitej działalność sto-warzyszeń akademickich, przede wszystkim różnego rodzaju kół naukowych, or-ganizacji śpiewaczych, stowarzyszeń regionalnych, a także korporacji akademic-kich. Wzorów ruchu korporacyjnego szukać należy w niemieckich stowarzysze-niach – landsmannschaftach (land – kraj w znaczeniu małego regionu, mannschaft – drużyna), corpsach (czyli korpusy) i burschenschaftach (nazwa pochodzi od bur-sy czyli specyfi cznego internatu, w którym odbywały się również zajęcia). Korpo-racje akademickie w XIX w. rozwijały się na terytoriach znajdujących się przede wszystkim pod wpływem niemieckiego systemu uniwersyteckiego. W XIX w. ustrój korporacyjny świetnie sprawdzał się przy prowadzeniu działalności samo-kształceniowej, ale również tajnej – patriotycznej. Wzorce korporacyjne szybko znalazły więc naśladowców w gronie studentów Polaków.
Polskie tradycje korporacyjne sięgają również XIX w. Przyjęło się, że pierwsza polska korporacja akademicka powstała w roku 1828 w Dorpacie – (dzisiejsze Tartu w Estonii) – i przyjęła nazwę „Konwent Polonia”. Korporacja jako swe bar-wy obrała kolory: amarantobar-wy-błękitny-biały symbolizujące Koronę, Litwę i Ruś. Wcześniej istniały związki o charakterze korporacyjnym we Wrocławiu i Berlinie, ale nie przetrwały próby czasu i nie uznaje się ich jako protoplastów polskiego ruchu korporacyjnego6. Kolejnymi polskimi korporacjami były założone w Rydze „Akronia” i „Welecja”. Korporacje te odwoływały się do dziedzictwa Filaretów i Filomatów.
Korporacje posiadały i posiadają bogatą obrzędowość7, zwyczaje, które są trochę inne dla każdego związku. Korporantów obowiązuje tajemnica wewnątrz konwentu, a przyjęcie nowych członków polega na zapraszaniu osób przez stowa-rzyszenie, nie można było więc po prostu zapisać się do korporacji.
Większość z korporacji uznawała pojedynki lub przynajmniej postępowanie honorowe. W korporacjach obowiązywało kilka kodeksów honorowych, najczę-ściej korzystano z Kodeksu Postępowania Honorowego napisanego przez Włady-sława Boziewicza lub Kodeksu honorowego i reguł pojedynku Zygmunta Pomiana. W związkach istniał podział członków na kilka kategorii – zazwyczaj: fuksów (cza-sami nazywanych smykami lub giermkami), nowoprzyjętych, bez pełnych praw, rycerzy – z pełnymi prawami i fi listrów (czasami nazywanych starymi strzechami), czyli osobami, które ukończyły już studia, a dalej czuły się zawiązane z korpo-racją. Zwyczajowo pełnoprawni członkowie korporacji zwracali się wzajemnie
per comilitonie. Korporacje w czasach II RP miały charakter organizacji przede
wszystkim wychowawczej, ale również samopomocowej, towarzyskiej, naukowej,
6 Szerzej zob. M. Wawrykowa, Polskie związki studenckie w Niemczech 1817–1824,
„Przegląd Historyczny” 1969, t. 60, nr 2.
7 Korporacje posiadały własne herby, barwy, hymny, niektóre ubiór (zwany litewką),
a wszystkie – nakrycia głowy, wyszywane czapki z określoną symboliką (zwane dekla-mi), a także rapiery, sztandary i monogramy (zwane cyrklami). Posiadały wewnętrzną nomenklaturę. Organizowały uroczyste spotkania zwane komersami, a także mniej ofi cjalne fi dułkami, a w niektórych korporacjach od dnia spotkań – sobótkami. Więcej w dalszej części artykułu.
a nawet sportowej8. Spotkać je można było we wszystkich miastach uniwersytec-kich, a Poznań był jednym z prężniej rozwijających się ośrodków tego ruchu.
Ustrój wewnętrzny korporacji opierał się na kilku założeniach: przede wszyst-kim prawa głosu mieli pełnoprawni członkowie działający w Kole Rycerswszyst-kim, którzy zazwyczaj w trybie semestralnym wybierali Prezydium (zarząd). Koło Ry-cerskie było władzą ustawodawczą korporacji. Koło uchwalało statut korporacji i wybierało władze. To ono decydowało o akceptacji nowych członków (kandy-datów) do korporacji, zazwyczaj po kilku, aby tworzyli cetus9. Zadaniem Koła było także układanie budżetu, dysponowanie majątkiem organizacji. Zwoływane Koła dzieliły się na zwyczajne i nadzwyczajne. W skład prezydium (w zależności od wielkości korporacji) wchodzili prezes, wiceprezes lub wiceprezesi, skarbnik, sekretarz i olderman, ten ostatni był osobą odpowiedzialną za wychowanie fuk-sów. Poza urzędami były piastowane funkcje, które pojawiały się w korporacjach np. gospodarz – osoba odpowiedzialna za lokal korporacyjny nazywany kwaterą, czasami magister cantandi – odpowiedzialny za śpiew, a także kierownik nauko-wy, czy też sportowy. Ponadto fi listrzy tworzyli oddzielne Koło Filistrów. Koło Filistrów posiadało organizację wewnętrzną uproszczoną w stosunku do czynnego konwentu. W poznańskiej korporacji „Surma” organami stowarzyszenia fi listrów były: Walne Zebranie, Prezydium i jego władze, Komisja Rewizyjna jako organ kontrolny i Sąd Polubowny10.
Jako przykład struktury wewnętrznej można podać działającą w Poznaniu kor-porację „Mercuria”. Była ona dość mocno rozbudowana i nie wszystkie korpo-racje aż taką posiadały. Najważniejszy, szczególnie w ujęciu założycielskim, czy też historycznym, był „ojciec” korporacji. „Ojciec” (w przypadku „Mercurii” był nim Leopold Hebda Prezes Zarządu Banku Cukrowego) był spoiwem całej we-wnętrznej struktury, nadzorował prace konwentu. W nim wyróżnione było Koło Rycerskie, stanowiące ogół czynnych członków konwentu, i będące władzą naj-wyższą. Koło wybierało prezesa, który do pomocy miał urzędników działających w Zarządzie (wybieranych – kanclerz, skarbnik, sekretarz). Korporacja ze wzglę-du na swoją misję wychowawczą, w tym wypadku powołała nie tylko oldermana (urzędnik czuwający nad wychowaniem fuksów), ale całą „Radę Wychowawczą”, w której urzędnikami byli prezes, marszałek i olderman. Marszałek prowadził działalność wychowawczą w ramach Salonu Rycerskiego, a więc wśród
pełno-8 Szerzej zob. P. Tomaszewski, Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939.
Struktura, myśl polityczna, działalność, Toruń 2011, s. 33–62; M. Laszczkowski, We-lecja. Dzieje korporacji, Warszawa 2012, s. 20–23; P. Hübner, Ruch korporacyjny, [w:] Zwierciadło nauki…, s. 699–705; W. Muszyński, J. Persa, II Rzeczpospolita kor-porancka, „Glaukopis” 2003, nr 1, s. 7–9.
9 Cetus – obejmował studentów z tego samego naboru, a także rok przyjęcia osoby do
korporacji. W różnych korporacjach były inne kryteria przyjmowania kandydatów. Przykładowo w korporacji „Mercuria” kandydat musiał zostać zaproszony do konwen-tu, zdać egzamin z przedmiotów określonych w części szczegółowej programu i później zostać przyjętym przez koło większością 2/3 głosów na giermka. Zob. Conwent Mercu-ria, Korporacja Akademicka w Poznaniu 1926–1931, Poznań 1931, s. 30.
prawnych członków korporacji, olderman w Izbie Giermków, w której zasiadali już przyjęci giermkowie oraz dopiero aspirujący do tego miana kandydaci. Koło Rycerskie powoływało Komisję Rewizyjną nadzorująca pracę Zarządu oraz dwu-instancyjny sąd – Sąd Konwentowy, a jako II izbę – Trybunał Sądzący. Równole-gle do Koła Rycerskiego działało Koło Filistrów, na czele którego stało Prezydium Filistrów wybierane z grona fi listrów zwyczajnych i honoris causa. Ponadto istniał Sąd Filistrów11.
Korporacje zrzeszały się w centralach ogólnopolskich, największą z nich – o proweniencji narodowej – był założony w 1921 r. Związek Polskich Korpora-cji Akademickich. Mniejszą była korporacja związana z nurtem chrześcijańskim – założona w 1924 r. – Zjednoczenie Polskich Korporacji Chrześcijańskich oraz związana ze środowiskiem młodych piłsudczyków, założona w 1932 r. Federacja Polskich Korporacji Akademickich. Organizacje te posiadały przedstawicielstwa w poszczególnych ośrodkach akademickich. ZPKA – koła międzykorporacyjne, ZPAKCh – koła środowiskowe, zaś FPKA – rady korporacyjne. Korporacje nale-żące do tego środowiska nie uznawały pojedynków jako sposobu rozwiązywania spraw honorowych.
Na terenie Wszechnicy Piastowskiej studenckie życie organizacyjne rozpoczę-ło się z chwilą jej powstania. W dniu 13 września 1919 r. w Poznaniu odbył się Nadzwyczajny Zjazd Grup Narodowych, który podjął decyzję o zmianie nazwy na Zjednoczenie Młodzieży Narodowej. Była to organizacja o charakterze piłsud-czykowskim działająca we wszystkich ośrodkach akademickich. Wszechpolacy na przełomie lat 1919/1920 powołali Narodowe Zjednoczenie Młodzieży Akade-mickiej. Formalna działalność organizacji zaczęła się w lutym 1920 r., ale grupy jej na terenie Wszechnicy Piastowskiej pojawiły się już w październiku 1919 r. Obok organizacji o charakterze ideowo-politycznym powstały też koła naukowe, np. Koło Naukowe Historyków (w październiku 1919 r.), Koła Naukowe Matema-tyków (w lutym 1920 r.)12, w 1919 r. powstało też Koło Polonistów13, Akademicki Związek Sportowy14 oraz koło regionalne Akademickie Koło Pomorzan15. Brat-nia Pomoc Studentów UP powstała jako organizacja samopomocowa, jej zebranie konstytucyjne przeprowadzono w dniach 4–17 listopada 1919 r.16. Z czasem liczba organizacji studenckich rosła, wzrastała też liczba studentów na UP. W roku akade-mickim 1926/1927 organizacji studenckich było 89, a w 1932/1933 już 11617.
11 Struktura wewnętrzna korporacji „Mercuria”, [w:] Conwent Mercuria, Korporacja
Akademicka w Poznaniu 1926–1931, Poznań 1931, (wkładka między stronami 41–42).
12 A. Czubiński, Ruch studencki na Uniwersytecie Poznańskim w latach 1919–1925,
s. 174–175.
13 1919–1929. Księga pamiątkowa wydana na 10-lecie istnienia Koła Polonistów
Uni-wersytetu Poznańskiego, Poznań 1930.
14 Zob. R. Wryk, Zarys działalności Akademickiego Związku Sportowego w Poznaniu
1919–1949, Poznań 2007, 23–25.
15 Księga Pamiątkowa Akademickiego Koła Pomorskiego przy UP, Poznań 1929, s. 79. 16 A. Czubiński, Ruch studencki na Uniwersytecie Poznańskim…, s. 175.
Tabela 1. Liczba studentów Uniwersytetu Poznańskiego w wybranych latach na tle innych uczelni
Lp.
Nazwa uczelni Rok szkolny 1923/1924 Rok szkolny 1928/1929 Rok szkolny 1933/1934 Uczelnie państwowe 1. Uniwersytet Warszawski – od 1935 Uniwersytet Józefa Piłsudskiego
9. 419 9.371 9.181 2. Uniwersytet Jagielloński 5.379 6.772 6.502 3. Uniwersytet Jana Kazimierza 6.091 5.748 6.092 4. Uniwersytet Stefana Batorego 2.209 3.177 3.562 5. Uniwersytet Poznański 3.313 4.125 5.170 Źródło: H. Wittlinowa, Atlas szkolnictwa wyższego, Warszawa 1937, s. 46–47; Organizacja życia
akademickiego. Przewodnik, Warszawa 1927, s. 3.
Tabela 2. Wyznanie i język ojczysty studentów UP i WSH w roku akademickim 1934/1935
Uczelnia Wyznanie Język ojczysty
Polska ogółem w % rzym.-kat. grec.– kat. prawo-sławne
ewang. mojż. polski ukr. białor. żyd. niem. 76,4 3,1 2,7 2,7 14,8 86,0 3.0 0,4 6.9 1,2
Poznań
UP 91,6 1,4 0,8 4,3 1,7 95,0 1,4 - 0,3 2,8 WSH 92,3 3,2 0,3 3,9 0,3 93,9 2,8 - - 2,8 Źródło: A. Pilch, Studencki ruch polityczny w Polsce w latach 1932–1939, Warszawa–Kraków 1972, s. 12. Zob. też H. Wittlinowa, Atlas szkolnictwa wyższego, Warszawa 1937, s. 50–51.
W stolicy Wielkopolski ruch korporacyjny18 przyjmowany był początkowo nie-chętnie. Kojarzył się pracownikom naukowym z niemieckim wzorcem, utożsa-mianym raczej z pojedynkomanią oraz libacjami alkoholowymi19. Konsekwencją sceptycznego nastawienia władz uczelni do korporacji było zakazanie ich działal-ności w czerwcu 1920 r. na UP20. Jednak młodzież zaczęła organizować korporacje bez zgody władz uczelni. Z czasem Poznań stał się bardzo prężnym ośrodkiem życia korporacyjnego. Podobnie jak w innych ośrodkach, korporacje należały do „centrali” ogólnopolskich, takich jak ZPKA, ZPAKCh lub FPKA.
Do korporacji trafi ała młodzież często jeszcze niewyrobiona politycznie, szu-kająca raczej wsparcia starszych kolegów. Bycie korporantem było w niektórych
18 Na temat prawników należących do korporacji pisał Bartłomiej Wróblewski. Zob.
B. Wróblewski, Prawnicy w poznańskich korporacjach akademickich w latach 1920– 1939, „Kronika Miasta Poznania. Prawnicy” 2008, nr 3, s. 151–166; oraz artykuł w znacznej mierze oparty na ustaleniach niniejszego tekstu: A.K. Bucholz, Polskie korporacje akademickie w Poznaniu w latach 1920–1939, „Kronika Miasta Pozna-nia” 2018, nr 1, s. 195–212.
19 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy. Świadomość pomorska w myśli i
działalno-ści akademickiego ruchu korporacyjnego w Polsce w czasach II RP, Toruń 2006, s. 18.
20 B. Koszel, Korporacje akademickie w II Rzeczypospolitej, „Z Dziejów Ruchu
środowiskach w „dobrym tonie”. Do korporacji nie trafi ali raczej studenci o pro-weniencji lewicowej. Dziennikarz Feliks Fikus wspominał: „Dziennikarstwem za-cząłem się parać w czasie studiów na Uniwersytecie Poznańskim (1924–1929); »pasowano« mnie wtedy na »rycerza« korporacji »Posnania« i włożono na głowę fi oletową czapkę ze złotym otokiem. Pod wrażeniem lektury dzieł Romana Dmow-skiego, a szczególnie jego Myśli nowoczesnego Polaka, wstąpiłem z kolei do Mło-dzieży Wszechpolskiej, młodzieżowej organizacji Stronnictwa Narodowego. Z jej ramienia zostałem wybrany do zarządu Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Poznańskiego, którego sekretarzem generalnym byłem w latach 1926–1929”21.
PRZEGLĄDKORPORACJIAKADEMICKICHDZIAŁAJĄCYCHW POZNANIU WLATACH 1920–1939
Pierwszą korporacją, która rozpoczęła działalność w Poznaniu była „Polo-nia”, założona 13 marca 1920 r. z inicjatywy dwóch studentów fi lozofi i ówcze-snej Wszechnicy Piastowskiej (a późniejszego Uniwersytetu Poznańskiego) – Franciszka Bohma i Leona Wojtaszewskiego. Powstała organizacja ideowo-wy-chowawcza o nazwie „Koło Polonia”, wzorowana na niemieckich
burschenscha-ftach. Korporacja „Polonia” nie była kontynuatorką działających przed I wojną
światową korporacji w Dorpacie. Dość szybko jednak nawiązała stosunki z dzia-łającym od 1919 r. w Wilnie konwentem „Polonia”22, a zbieżność zadań oraz kor-poracyjny charakter obu organizacji doprowadził do podpisania 17 marca 1921 r.
Aktu Unifi kacji, powołującego do życia korporację „Polonia” z równorzędnymi
władzami w Wilnie i Poznaniu. Po pewnym czasie doszło jednak do konfl ik-tu między dwoma konwentami i ostatecznie ich drogi rozeszły się. W księdze pamiątkowej poznańscy korporanci pisali, iż rozłączenie obu korporacji nastą-piło pod naciskiem koła wileńskiego, które zażądało zmiany nazwy przez koło poznańskie, ponadto zwrócenia wszystkich akcesoriów korporacyjnych związa-nych imiennie z nazwą „Polonia”, a także zwrotu archiwum. Były to warunki dla korporacji poznańskiej nie do przyjęcia, zważywszy, że w korporacjach od założenia ZPKA ważną rolę odgrywało starszeństwo korporacyjne (czyli data za-łożenia korporacji – wpływająca chociażby na ustawienie w pocztach sztandaro-wych podczas różnego typu uroczystości uczelnianych czy też korporacyjnych). Rozejście się dwóch kół „Polonii” spowodowało uznanie korporacji poznańskiej za dużo młodszą. Akt unifi kacyjny obu korporacji defi nitywnie został zerwany w 1924 r., a do roku 1928 trwała sprawa uregulowania sporu o nazwę pomię-dzy korporacjami23. Kronikarz „Konwentu Polonia” Minkiewicz wspominał ro-zejście się obu korporacji następująco: „Unifi kacja ta nie przetrwała na skutek
21 F. Fikus, Ze wspomnień, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1973,
t. 12, nr 1, s. 109.
22 Szerzej zob. P. Tomaszewski, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie w latach
1919–1939. Studium z dziejów organizacji i postaw ideowych studentów, Toruń 2018, s. 228–231.
23 Korporacja Magna-Polonia 1920–1930, Poznań 1930, s. 57, 63, 67–68; Rocznik
znacznych różnic stylu życia i zwyczajów (np. przyjmowanie przez poznaniaków tzw. »fi listrów honorowych« i to spoza świata naukowego, czego konwent nigdy nie robił i nie mógł tolerować)”24. Podczas trwania sporu ZPKA, zdominowane przez korporacje „stare”25 często połączone ze sobą kartelami26, wydało werdykt zgodny z oczekiwaniami wileńskiej „Polonii”. W jego rezultacie aktem z dnia 24 czerwca 1928 r. konwent poznański (występujący od 1924 r. jako „Polonia-Posnaniensis”) przyjął nazwę „Magna-Polonia”27 ze starszeństwem z 1920 r.28. „Magna-Polonia”29 przyjęła barwy: biel – amarant – błękit oraz dewizę Omnia
pro Polonia – „Wszystko dla Polski”30. Korporacja należała do ZPKA do roku 1933 i ponownie od roku 1938. Wśród fi listrów honoris causa konwentu znaleźli się prawnik i literat dr Antoni Marczyński, prawnik, poseł i senator Antoni Ba-naszak, prawnik związany z endecją Adam Ruszczyński. Pierwszym kuratorem korporacji był fi lolog dr Adam Kleczkowski31.
Kolejną korporacją była „Lechia”, która wspólnie z „Magna-Polonia” w znacz-nym stopniu przyczyniła się do powstania i ukształtowania poznańskiego środo-wiska korporacyjnego. Myśl o założeniu korporacji krystalizowała się od maja 1920 r., a propagatorami jej byli Wojciech Trynkowski, Julian Makowski i Feliks Tomaszewski. Założona została 15 czerwca 1920 r. Jej działalność została prze-rwana, ponieważ członkowie wstąpili na mocy uchwały Zarządu do armii ochot-niczej. Prace ruszyły ponownie, gdy wszyscy ochotnicy szczęśliwie powrócili do Poznania32. W skład pierwszego Prezydium wchodzili: prezes Wojciech Trynkow-ski, wiceprezes Zygmunt Kurek, sekretarz i skarbnik Jan Chylewski. Pierwszym oldermanem został w 1921 r. Łucjan Klein. Kuratorem „Lechii” z ramienia UP był fi zyk prof. dr Alfred Denizot. Już w 1922 r. ukonstytuowało się Koło Filistrów. Korporacja przyjęła barwy: modrakową – białą – pomarańczową (początkowo w latach 1920–1921 granatową – białą – zieloną), symbolika barw była następu-jąca: wierność zasadom korporacyjnym, nieskazitelność obywatelska, dojrzałość rycerska. Dewizą zaś: „Honor i Ojczyzna”. „Lechia” zawarła kartele: z lwowską „Lutyko-Venedyą” (15 stycznia 1922 r.), wieczysty z warszawską „Sarmatią” (13 czerwca 1925 r.), trzyletni z krakowską „Gnomią” (9 czerwca 1933 r. –
prze-24 A. Minkiewicz, Konwent Polonia, (na prawach rękopisu), Londyn 1978, s. 11. 25 Sięgające tradycją do XIX w. jak wspomniana „Polonia”, ale też „Welecja”,
„Arko-nia”.
26 Dokument mówiący o współpracy, można rzec „braterstwie” między konwentami. 27 Aby łatwiej zrozumieć, o którą korporację chodziło, Autor w artykule posługuje się
nazwą „Magna-Polonia” konsekwentnie od roku 1920.
28 Korporacja Magna-Polonia 1920–1930, Poznań 1930, s. 63, 67 i n.
29 Przy „Magna-Polonii” kandydowały „Silesia”, „Helionia”, „Masovia”, „Slensania”,
„Icaria”, która przeszła do ZPAKCh, zaś przy „Lechii” kandydowały „Corona”, „Le-gia” i „Primislavia”, która to przeszła do FPKA.
30 P. Tomaszewski, Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939…, s. 481. 31 Korporacja Magna-Polonia 1920–1930…, s. 29.
32 Ł. Bielecki, Na 75-lecie konwetu „Lechia”, [w:] Polskie Korporacje
Akademic-kie. Biuletyn Zarządu Stowarzyszenia Filistrów Polskich Korporacji Akademickich w Warszawie, Warszawa 1995, s. 74.
dłużony na 15 lat, po upływie tego czasu miał przejść w wieczysty) oraz 3 maja 1932 r. z wileńską „Batorią” (2 maja 1937 r. przedłużony na wieczysty). W okresie międzywojennym były to – zdaniem wielu – najsilniejsze kartele w skali kraju33.
W tym okresie najważniejszym wydarzeniem było wzięcie udziału przez przedstawicieli „Lechii” w założeniu ZPKA (obok „Magna-Poloni”)34. Tytuł ho-norowego ojca korporacji przyjął, cieszący się dużą estymą w tym środowisku, gen. Józef Dowbor-Muśnicki, który został również pierwszym prezesem Koła Filistrów35.
Od roku 1921 w Poznaniu zaczynają się organizować kolejne korporacje. Już 4 stycznia 1921 r. powołano „Posnanię”36. Korporacja ta, jako zadanie stawiała so-bie pracę z Polakami poza granicami kraju. Kuratorem konwentu z ramienia Sena-tu UP został – związany z obozem narodowym – prawnik, prof. Bohdan Winiarski. Korporacja miała kartel z warszawską „Grunwaldią”, należała do ZPKA. Preze-sami Poznańskiego Koła Międzykorporacyjnego byli aż czterej członkowie „Po-snanii”: Eugeniusz Kolasiński (1925 r.), Franciszek Remelski (1926/1927), Józef Sikorski (1928/1929) oraz Feliks Mikołajczak (1935/1936)37. Korporacja przyjęła barwy: fi oletową, białą i złotą oraz dewizę: Hosti frontem, pectus amico – „Wrogo-wi sta„Wrogo-wiamy czoła, przyjacielo„Wrogo-wi dajemy serce”.
Do prężniejszych korporacji należały bez wątpienia „Chrobria”, która zosta-ła założona 28 marca 1921 r. przez 11 studentów38, zdemobilizowanych ofi ce-rów i żołnierzy z powstania wielkopolskiego oraz wojny polsko-bolszewickiej39. „Chrobria” przyjęła barwy: czarną, zieloną i białą, a za dewizę: Honori et
amici-tiea – „Dla honoru i przyjaźni”. Korporacja już w listopadzie 1921 r. zgłosiła akces
do ZPKA, przyjęta została w 1922 r. Kuratorem i fi listrem honoris causa korpora-cji został drugi rektor – prof. Stanisław Dobrzycki40. Korporacja „Chrobria” była dużym konwentem, niebawem po jej utworzeniu powstało Koło Filistrów, a liczba członków rzeczywistych przekraczała zazwyczaj 50 osób.
„Chrobria” w wychowaniu giermków akcentowała sport i naukę. Ulubionym sportem uprawianym przez Chrobraków była szermierka. Zasadą było, że każdy giermek musiał przejść kurs fechtunku sportowego. Najzdolniejsi uczestniczyli
33 Korporacja Lechia. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.pl/
index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-lechia/ [dostęp: 2.09.2019].
34 P. Tomaszewski, Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939…, s. 86. 35 Korporacja Lechia, http://webartpro.sisco.com.pl/lechia_portal/?page_id=174
[do-stęp: 2.09.2019].
36 A. Czubiński, Ruch studencki na Uniwersytecie Poznańskim…, s. 179.
37 Korporacja Posnania. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-posnania/ [dostęp: 2.09.2019].
38 M. Zajęcki, Album Academicorum. Biogramy członków korporacji akademickiej
Chrobria 1921–1939, Zakrzewo 2011, s. 26.
39 Korporacja Akademicka Chrobria. Ad perpetuam rei memoriam de occasione LXXXV
annis, Poznań 2006, s. 13; H. Kurzawa, Polska Akademicka Korporacja Chrobria, [w:] Polskie korporacje Akademickie. Biuletyn Zarządu Stowarzyszenia Filistrów PKA w Warszawie, nr 10, Warszawa 1995, s. 63–67.
w treningach sekcji szermierczej AZS-u i występowali w zawodach akademickich. Korporacja organizowała też zawody strzeleckie41. Ponadto członkowie „Chrobrii” w latach 30. podjęli się wydawania ogólnopolskiego „Życia Korporacyjnego”, któ-rego redaktorem naczelnym został student prawa (fi lister od 1936 r.) Aleksander Ciesielski42.
Wśród Chrobaków znalazło się wielu wybitnych przedstawicieli ruchu korpora-cyjnego. Warto wspomnieć chociażby o dwóch prezesach Poznańskiego Koła Mię-dzykorporacyjnego: Michale Jankiewiczu, będącym prezesem koła międzykorpo-racyjnego w 1925 r. oraz pełniącym tę funkcję w roku akademickim 1934/1935 Wiktorze Namyśle. Michał Jankiewicz był nie tylko prezesem Poznańskiego Koła, ale również jednym z założycieli korporacji „Surma”, z której przeszedł do „Chro-brii”, ponadto był redaktorem czasopisma „Awangarda”43.
Między korporacjami „Chrobrią” a „Surmą” istniał spór co do starszeństwa tych korporacji – a więc daty faktycznego uznania za założone zgodnie z przyję-tymi uregulowaniami przez ZPKA. „Surma” powstała w kwietniu 1921 r. z reor-ganizacji Akademickiego Towarzystwa „Surma” będącego początkowo Towarzy-stwem Śpiewaczym, powstałym już w roku 1920. Przekształciła się pod wpływem korporacji „Magna-Polonia”44 oraz „Lechii” w organizację typu korporacyjnego45. O jej śpiewaczym charakterze świadczą zapisy w statucie Koła Filistrów „Surma”, gdzie wśród celów zapisano „szerzenie pieśni akademickiej”46. Statut „Surmy” został zatwierdzony przez Senat UP 24 czerwca 1921 r., kuratorem został prof. Romuald Paczkowski, a od 1922 r. prof. Łucjan Kamieński47.
41 Tamże, s. 29–30. 42 Tamże, s. 31, 62.
43 P. Tomaszewski, Recenzja książki M. Zajęckiego »Album Academicorum. Biogramy
członków korporacji akademickiej Chrobria 1921–1939«, Zakrzewo 2011, „Historia Academica” 2012, nr 3, s. 299.
44 Rocznik Korporacyjny 1828–1929, Warszawa 1929, s. 28.
45 Surma korporacja akademicka przy Uniwersytecie Poznańskim 1921–1931, Poznań
1931, s. 19–22.
46 Koło Filistrów „Surma”. Statut, Poznań 1939, s. 2.
47 Korporacja Surma. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.pl/
index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-surma/ [dostęp: 1.09.2019].
Tabela 3. Liczebność korporantów „Chrobrii”
Rok Filistrzy Rycerze Kandydaci
i giermkowie Suma 1922/1923 28 29 12 69 1925/1926 43 58 14 115 1930/1931 73 60 24 157 1934/1935 110 45 13 168 1937/1938 121 39 22 182
Źródło: M. Zajęcki, Album Academicorum. Biogramy członków korporacji akademickiej Chrobria
7 grudnia 1921 r. powstała „Baltia”48, która szybko stała się jedną z najpręż-niejszych korporacji w poznańskim środowisku akademickim. Założona została w przeważającej mierze przez młodzież pochodzącą z Pomorza, często byłych Filomatów Pomorskich. Korporacja miała wyraźnie nacjonalistyczny charakter, a wśród jej fi listrów honoris causa znaleźć można takie postacie obozu wszech-polskiego, jak przywódca endecji Roman Dmowski, redaktor naczelny „Gazety Warszawskiej”; krytyk literacki i senator w czasach II RP Władysław Jabłonow-ski; prezes Klubu Związku Ludowo-Narodowego Stanisław Kozicki; prezydent Torunia w latach 1922–1924, działacz Obozu Wielkiej Polski (OWP) Stanisław Michałek; czy też senator z ramienia Stronnictwa Narodowego na Pomorzu Paweł Ossowski49. Korporacja przyjmuje barwy: wiśniową, białą i złotą oraz dewizę Salus Rei publicae suprema lex esto – „Dobro Ojczyzny niech będzie najwyższym prawem”. Barwy korporacji odpowiadały barwom Gdańska. Kor-poracja złożyła akces i została przyjęta do ZPKA50. „Baltia” w 1924 r. utworzyła Koło Filistrów. Prezesami miejscowej reprezentacji korporacyjnej Poznańskie-go Koła MiędzykorporacyjnePoznańskie-go było czterech Baltusów: w roku akademickim 1925/1926 Stanisław Szayna oraz Stefan Stypa, w 1930/1931 Marian Smoczkie-wicz oraz w 1938/1939 Józef Kortas, w 1937/1938 prezesem Związku Polskich Korporacji Akademickich został Franciszek Przytarski. Przy „Baltii” kandydo-wały nowopowstające poznańskie korporacje „Laconia”, „Filomatia Posnanien-sis” i „Odra”51. Wśród członków „Baltii” byli m.in.: Wacław Ciesielski, dzia-łacz Młodzieży Wszechpolskiej (MW), pierwszy prezes korporacji, po studiach prawniczych redagował „Gońca Nadwiślańskiego”, „Gazetę Bydgoską”, „Słowo Pomorskie”, był kierownikiem Ruchu Młodych OWP na Pomorze; Stanisław Iwicki – pierwszy wiceprezes „Baltii”, działacz Towarzystwa Gimnastyczne-go „Sokół”, jeden z założycieli MW w Poznaniu; Zygmunt Kurowski – prezes „Baltii” (1932), członek władz okręgu OWP w Wielkopolsce; Henryk Młodec-ki – wiceprezes (1939) PoznańsMłodec-kiego Koła Miedzykorporacyjnego, farmaceuta, działacz koła farmaceutów, w 1938/1939 członek zarządu MW; Marian Palicki – wchodził w skład pierwszego czynnego konwentu „Baltii”, prawnik, kierownik Ruchu Młodych OWP w Bydgoszczy; Franciszek Przytarski – admirał (prezes po zmianie nomenklatury w korporacji) „Baltii” w 1932/1933, redaktor „Biule-tynu Korporacyjnego ZPKA”, prezes ZPKA w 1938 r., jeden z przywódców MW i SN w Poznaniu; Stanisław Kazimierz Szayna w 1923/1924 i 1928/1929 admirał korporacji „Baltia”, a także prezes w 1925/1926 Poznańskiego Koła
Między-48 Od morza jesteśmy od morza. Historia Baltii. Korporacji Studentów Uniwersytetu
Poznańskiego 1921–1939, Poznań, (b.r.w.) (rękopis), s. 23. Słowa hymnu tej korpo-racji napisał Jan Kasprowicz, który według relacji w „Gazecie Bydgoskiej”, miał je napisać na prośbę R. Dmowskiego, gdy wspólnie uczestniczyli w komersie „Baltii” 11 czerwca 1923 r. Zob. „Gazeta Bydgoska”, nr 10, z 14 stycznia 1925 r., s. 5.
49 Korporacja „Baltia”. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-baltia/ [dostęp: 1.09.2019].
50 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 118.
51 Korporacja „Baltia”. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
korporacyjnego, jako jeden z organizatorów Ruchu Młodych OWP na ziemiach zachodnich, został wybrany w roku 1927 Sekretarzem Generalnym Komitetu Młodych OWP Dzielnicy Zachodniej, a także członkiem Komitetu Głównego Młodych OWP; Jan Szyszczyński – jeden z przywódców Ruchu Młodych OWP w Poznaniu, prezes MW w latach 1931/1933, wydawca i redaktor pisma „Czu-wamy” w 1933/1936; członek władz naczelnych Związku Młodych Narodow-ców (ZMN) po 1934 r.52
W Poznaniu powstawały także inne, poza „Baltią”, korporacje regionalne, gro-madzące młodzież z danego regionu. Jedną z nich, skupiającą działaczy z terenów Działdowszczyzny, Pomorza i Kaszub była „Mazovia”. Innymi, zrzeszającymi Ślązaków: „Silesia” (działająca przy UP), „Slenzania” (działająca przede wszyst-kim przy WSH)53 oraz powstała z przekształconego pod koniec lat 30. korpusu – korporacja „Odra”54.
Pierwszą z korporacji „śląskich” była „Silesia” (utworzona w styczniu 1922 r.). Senat UP zatwierdził jej statut w czerwcu 1923 r. Kuratorami z ramienia uczelni byli prof. Jan Sajdak, a następnie prof. Zygmunt Wojciechowski. Koło Filistrów powstało 1925 r. w Katowicach. Filistrem honoris causa konwentu został Woj-ciech Korfanty. „Silesia” przyjęła barwy: białą-błękitną i złotą, a za dewizę Fortes
fortuna adiuvat – „Mocnym los sprzyja”55. Oprócz „Silesi” młodzież akademicką ze Śląska skupiała wspomniana wyżej korporacja „Slensania”, założona w 1926 r. przy Wyższej Szkole Handlowej, chociaż należeli do niej również studenci UP. Korporacja ta przystąpiła również do ZPKA. Jej dewizą było: Pro Patriae et
Si-lesia – „Dla Ojczyzny i Śląska”. Miała barwy: białą, złotą i niebieską. Są to
bar-wy Śląska. Autorem hymnu korporacji był jej fi lister honoris causa, znany pisarz i śląski działacz społeczny – Gustaw Morcinek56. Korporacja w roku 1932 liczyła przeszło 100 członków (trudno powiedzieć czy dane dotyczyły również fi listrów). Posiadała swój lokal, w nim bibliotekę. Koło Filistrów korporacji zostało w roku
52 Zob. Z. Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność
społeczno-politycz-na, Poznań 1980; Od morza jesteśmy od morza. Historia Baltii. Korporacji Studen-tów Uniwersytetu Poznańskiego 1921–1939, Poznań, (b.r.w.) (rękopis), s. 23–33; „Awangarda” 1929, nr 5/6; W. Muszyński, J. Persa, II Rzeczpospolita korporanc-ka…, s. 42–56.
53 Jubileusz Konwentu Slensania, „Kurier Poznański”, nr 563, z 3 grudnia 1936 r., s. 2. 54 Organizacjami typu korporacyjnego były także korpusy, które przyjmowały
struk-turę wewnętrzną oraz obrzędowość przypominającą korporacyjną. Korpusy różniły się jednak znacznie w swych zapatrywaniach ideowych od korporacji. Szczególnie mocno podkreślały swą apolityczność, zarzucając przy tym korporacjom, iż są orga-nizacjami rozpolitykowanymi, przez co nie wypełniają swych podstawowych założeń wychowawczych. Szerzej zob. P. Tomaszewski, Konfederacje i korpusy akademickie w czasach II RP, [w:] Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą poli-tyczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010.
55 Korporacja „Silesia”. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-silesia/ [dostęp: 28.08.2019].
56 Korporacja „Slensania”, Archiwum Korporacyjne,
1932 przeniesione z Poznania do Katowic, kierował nim wówczas Kazimierz Otmianowski57.
Kolejną korporacją o silnym zabarwieniu regionalnym była korporacja chrze-ścijańska „Pomerania”58. Powstała w grudniu 1923 r., należeli do niej w chwili po-wstania byli członkowie Towarzystwa Tomasza Zana (TTZ). Od 1926 r. należała do Zjednoczenia Polskich Korporacji Chrześcijańskich. Była jedną z prężniejszych korporacji o tym profi lu. W statucie z 1925 r. zapisano, że jej celem jest:
a) wychowanie członków na ludzi samodzielnych i prawych obywateli Polaków; b) wyrobienie u członków wysokiego poczucia honoru i zasad etycznego
postę-powania;
c) pielęgnowanie przyjaźni i braterskości;
d) rozszerzania i pogłębianie wiedzy i kultury polskiej;
e) propagowanie idei morskiej wśród polskiego społeczeństwa. Do osiągnięcia powyższych celów służą:
a) posiedzenia i referaty;
b) ścisłe przestrzeganie zasad honorowych oraz statutów i regulaminów K! Pome-rania59;
c) wypełnianie obowiązków członkowskich, studenckich i obywatelskich, a zwłaszcza regularne zdawanie egzaminów oraz kończenie studiów w czasie przepisowym;
d) biblioteka i czytelnia;
e) praca kulturalno-oświatowa i społeczna zwłaszcza na terenie pomorskim, gdań-skim, Powiśla, Warmii i Mazur, powiatu Złotowskiego i Pomeranii pruskiej60.
57 Korporacja Akademicka „Slensania” w Poznaniu, „Śląska Myśl Akademicka” 1932,
nr 1 (lipiec), s. 66.
58 W maju 1925 roku powstała z inicjatywy kilku studentów Uniwersytetu
Poznańskie-go korporacja „Astria”, która współpracowała z „Pomeranią” organizując wspólnie różne uroczystości, odczyty i komersy. Jej dewizą było: Per aspera ad astra – Przez ciernie do gwiazd. Korporacja za cel obrała sobie zbliżenie polsko-litewskie. Korpo-racja ta nie przetrwała próby czasu i prawdopodobnie w roku 1934/1935 nie wykazy-wała aktywności, a uchwałą Senatu UP została rozwiązana 24 czerwca 1936 r. W roku 1938 podjęto starania reaktywacji „Astrii”. Przyniosły one rezultat, gdyż reaktywo-wano ją na terenie UP i WSH. Odrodzona korporacja stawiała sobie za cel pracę na rzecz Kresów Wschodnich. Fakt, iż jej działanie zostało dostrzeżone przez organ Służby Młodych Obozu Zjednoczenia Narodowego wskazywać może na powiązanie tych organizacji. W marcu 1939 r. „Astria” wydała Biuletyn, w którym przedstawio-no historię korporacji oraz założenia programowe. Zob. S.K. Wichrzycki, Konwent „Astria”. Jego przeszłość, praca i dążenie, „Pomerania” r. 3, z 8 grudnia 1928, s. 163 i n; Młodzież na ziemie wschodnie, „Jutro Polski” nr 24, z 11 czerwca 1939, s. 2; Biu-letyn Konwentu „Astria”, Korporacja studentów UP i AH w Poznaniu, nr 1, 5 marca 1939, (rękopis).
59 „Uwaga korporacja „Pomerania” dozwala jedynie na załatwianie spraw honorowych
na drodze ugodowej, sprzeciwia się natomiast stanowczo pojedynkom”. Sprawę tę określał kodeks korporacyjny.
Korporacja przyjęła barwy: błękitną – białą – zieloną (symbolika barw: morze – piasek – lasy i łąki) oraz dewizę: In scientia veritas, in amititia unitas – „W nauce prawda, w przyjaźni jedność”61.
22 lutego 1924 r. powstała wspomniana wcześniej korporacja „Masovia”. Ini-cjatorem powołania korporacji był prezes Akademickiego Komitetu Obronnego, ówczesny prezes „Magna-Polonia” oraz PKM Tadeusz Pietrykowski. Szczegól-nym celem ideowym „Masovii” miała być praca nad uświadomieniem narodowym ludności polskiej na Warmii i Mazurach62. Ponadto za cel stawiano sobie krze-wienie w społeczeństwie zainteresowania zagadnieniami Prus Wschodnich63. Kor-poracja rekrutowała przeważnie sympatyków obozu narodowego. Jej pierwszym prezesem został Feliks Dropiński64. Do „Masovii” należeli między innymi: Michał Howorka – działacz narodowy, w latach 1923/1924 w zarządzie MW, w roku 1931 członek Rady Wojewódzkiej Stronnictwa Narodowego, zaś w roku 1934 utworzył własną organizację Stronnictwo Wielkiej Polski; publicysta i redaktor „Biblioteki Prawniczej” Edward Piszcz – dziennikarz, działacz społeczny i narodowy; czło-nek Bratniej Pomocy Studentów UP, w późniejszym okresie przewodniczący Rady Miasta Gdyni, twórca Wydziału Młodych SN na Pomorzu, od 1935 r. pełnił funk-cję wiceprezesa SN w Gdyni65.
Pewne zabarwienie regionalne miała również „Gedania Posnaniensis”, założo-na 6 grudnia 1926 r. Działała przy WSH. Korporacja ta zmieniała przyzałożo-należność do central ogólnopolskich, ze względu na powiązania z „Pomeranią” wstąpiła począt-kowo do Zjednoczenia Polskich Korporacji Chrześcijańskich, następnie zaś w la-tach 1932–1933 związana była z Federacją Polskich Korporacji Akademickich, ostatecznie przystąpiła do ZPKA66. Podkreślała powiązania z Gdańskiem, miała na celu promocję handlu morskiego. Jej barwy to: czerwień – zieleń – złoto, symbo-lizujące – zapał i szlachetność oraz nadzieję w potęgę polskiego morza, dewiza:
Omnia pro Patria et mori polono – „Wszystko dla ojczyzny i polskiego morza”67. Ojcem korporacji został Stanisław Waschke, dyrektor Izby Przemysłowo-Handlo-wej w Poznaniu, a fi listrem honoris causa został m.in. ówczesny minister handlu i przemysłu Eugeniusz Kwiatkowski68. Wśród nazwisk członków korporacji było wielu działaczy Młodzieży Wszechpolskiej, Bratniej Pomocy Studentów WSH, a także Akademickiego Koła Polsko-Czechosłowackiego. Od roku 1935
korpora-61 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 22, 128.
62 Korporacja „Masovia”. Archiwum Korporacyjne,
http://www.archiwumkorporacyj-ne.pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-masovia/ [dostęp: 28.08.sierpnia 2019].
63 Księga pamiątkowa Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego „Masovia”
wydana z okazji 70-tej rocznicy jej założenia (1924–1994), Poznań 1996, s. 63.
64 Feliks Drobiński (1897–1971) mgr praw; uczestnik powstania wielkopolskiego,
na-czelnik Wydziału Magistratu Poznania; prezes Tow. Miłośników Poznania.
65 Zob. D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 107, 111. 66 Tamże, s. 22–23.
67 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 121.
68 K. Odrobny, Historia Korporacji Gedania Posnaniensis, [w:] Korporacja Gedania
cja miała wspólny lokal z kartelową korporacją „Surma” przy ul. 27 Grudnia 569. Zagadnienia regionalne poruszała jeszcze działająca przy WSH (powstała 7 grudnia 1926 r.) korporacja „Laconia”. Przyjęła za dewizę: Tibi et gloriae Tuae,
Patria – „Dla Ciebie i Twojej chwały Ojczyzno” oraz barwy: zieloną –
amaranto-wą – złotą70. „Laconia” należała do ZPKA. Odwoływała się w swoich ideałach do zagadnień związanych z rozwojem Pomorza71. Podobny charakter miała, założona również przy WSH w marcu 1931 r., korporacja „Gdynia”. Należała początko-wo do ZPKA, nie uzyskała jednak pełnych praw, następnie należała do FPKA, zrzeszała działaczy związanych z sanacyjnym Legionem Młodych, a jej prezesem mógł być tylko komendant Legionu Młodych w Poznaniu. Korporacja była zobo-wiązana przyjmować corocznie 15 osób wskazanych przez komendanta Legionu. W 1936 r. ojcem Korporacji został gen. Edmund Knoll-Kownacki72. Odniesienia do Polski nad Bałtykiem miała również, założona przy WSH w 1930 r., korporacja „Codania”. Korporacja działała w ZPAKCh. Nie jest znany okres jej aktywności. Przyjęła barwy: wiśniową – błękitną – złotą, a za dewizę: In mari vis et via
Polo-norum – „W morzu siła i droga Polaków”73.
Powstawały również korporacje zrzeszające studentów jednego kierunku stu-diów, do takich należały zdominowane przez prawników (Wydział Prawno-Eko-nomiczny UP) „Palestria” i „Iustitia”. Pierwsza z nich powstała w 1931 r. z ini-cjatywy byłego korporanta „Magna-Polonii” – Stanisława Szymczewskiego. Była
związana z Myślą Mocarstwową74. Szymczewski był jej prezesem w roku
aka-demickim 1932/1933. Należała do założycieli ogólnopolskiej Federacji Polskich
69 Tamże, s. 24.
70 Rocznik korporacyjny 1828–1928, Warszawa 1929, s. 94. 71 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 126.
72 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 122; Korporacja Gdynia,
Archi-wum Korporacyjne, http://www.archiArchi-wumkorporacyjne.pl/en/index.php/fraternities- http://www.archiwumkorporacyjne.pl/en/index.php/fraternities-museum/poznan/pozostae/ [dostęp: 28.08.2019].
73 D. Pater, P. Tomaszewski, Od morza jesteśmy…, s. 119.
74 Związek Akademicki „Myśl Mocarstwowa” – polska organizacja akademicka
zało-żona w 1926 r. skupiająca studentów o poglądach imperialistycznych i konserwatyw-nych. Jej pierwszym komendantem został Rowmund Piłsudski. W latach 1926–1929 nosiła ona nazwę Akademicka Młodzież Zachowawcza.
Tabela 4. Prezesi „Gedanii Posnansiensis”
Rok akademicki Prezes
1930/1931 Florian Breitenbach 1932/1933 Franciszek Żynda 1933/1934 Stanisław Sieciechowicz 1934/1935 Paweł Dąbrowski 1935/1936 Stanisław Dominikowski 1936/1937 Stefan Knopiński 1937/1938 Witold Gosieniecki 1938/1939 Chwalisław Wojtkiewicz
Korporacji Akademickich. Przyjęła barwy: zieloną – amarantową – złotą oraz de-wizę: Omnia pro Patria et iustitia – „Wszystko dla Ojczyzny i sprawiedliwości”75. Wśród fi listrów honoris causa znaleźli się Roger Adam hr. Raczyński, ziemianin, polityk konserwatywny, dyplomata, od 1926 r. związany z obozem sanacyjnym, prezes Związku Pracy Mocarstwowej, wojewoda poznański 1929–1934, wicemi-nister rolnictwa 1934–1936, ambasador RP w Rumunii 1938–194076.
Na skutek rozłamu w „Palestrii” powstała korporacja o podobnym charakte-rze czyli wspomniana wyżej „Iustitia”. Została założona 23 maja 1932 r. pcharakte-rzez sześciu studentów Wydziału Prawno-Ekonomicznego UP, byłych członków „Pa-lestrii”. Inspiratorem odejścia z „Palestrii” i stworzenia konkurencyjnej korpora-cji akademickiej łączącej słuchaczy prawa i ekonomii był Bolesław Tyc. Przyjęła barwy: niebieską – złotą – zieloną oraz dewizę: Pro Patria et Iustitia – „Dla Oj-czyzny i Sprawiedliwości”77. W roku 1938 „Iustitia” zaczęła zbliżać się do ZPKA. Oddzielną korporację mieli również studenci Wydziału Lekarskiego UP, była to założona w 15 października 1930 r. „Aesculapia”. Przystąpiła do ZPKA, a kandy-dowała pod opieką korporacji „Chrobria”. Korporacja przyjęła barwy: purpurową – błękitną – złotą i dewizę: Servitudo pro humanitatis sanitate – „Wszystko dla ludzkiego zdrowia”78. Również studenci uczący się na Wydziale Rolniczo-Leśnym UP posiadali własną korporację. Była to „Demetria”, która została założona przez grupę studentów leśników i rolników Uniwersytetu Poznańskiego, aby – jak pisa-li – przełamać bierność studentów Wydziału Rolniczo-Leśnego UP. Została założona 31 lutego 1931 r. Nazwa nawiązywała do mitologicznej bogini Demeter, opiekującej się płodami rolnymi. Dewizą korporacji było: Per Deum et naturam ad Reipublicae
laudem – „Przez Boga i naturę ku chwale Rzeczypospolitej”. Przyjęto barwy: zieloną –
symbolizującą lasy, czarną – symbolizującą ziemię i złotą – odnoszącą się do godności rycerskiej. Pierwszym prezesem został Zbigniew Peczke, a wiceprezesem Seweryn Samulski. Statut został zatwierdzony przez Senat Uniwersytetu 20 marca 1931 r. Ku-ratorem został botanik prof. dr Konstanty Stecki, a po nim od 1936 r. zoolog i lekarz, w latach 1928–1929 rektor UP – prof. Edward Lubicz-Niezabitowski, który był rów-nież fi listrem honoris causa korporacji79. Już w 1932 r. ukonstytuowało się Koło Fili-strów. Jego prezesem od 1936 r. był kolejny filister honoris causa, były dzia-łacz społeczny i dziennikarz związany z endecją, Tadeusz Michał Powidzki (1880–1960). Należy wspomnieć, że pierwszym filistrem honoris causa został działacz łowiecki i pisarz religijny ks. Ludwik Niedbała (1872–1937). Preze-sami „Demetrii” byli: Zbigniew Paszke (1931–1933), Stanisław Pulkowski
75 P. Tomaszewski, Polskie korporacje…, s. 481.
76 Korporacja Palestria. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-palestria/ [dostęp: 4.09.2019]; na temat R. Raczyńskiego szerzej zob. E. Leszczyńska, Roger Adam Raczyński (1889–1945), „Kronika Miasta Poznania” 2018, nr 1, s. 213–228.
77 Korporacja Iustitia. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.pl/
index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-iustitia/ [dostęp: 4.09.2019].
78 P. Tomaszewski, Polskie korporacje…, s. 477.
79 Rys historyczny korporacji „Demetria”, „Demetria. Trymestralny biuletyn
(1934–1935), Czesław Gołuński (1935–1937), Marian Przewoski (1938–1939)80. Ostatnim prezesem przed wojną został Brunon Przybisz. Aktywnym członkiem „Demetrii” w okresie międzywojennym był Kazimierz Gawęcki, późniejszy pro-fesor, doktor honoris causa i rektor Akademii Rolniczej w Poznaniu81. „Demetria” miała charakter narodowy, została przyjęta do ZPKA 7 czerwca 1932 r. „Zakładała przygotować członków przede wszystkim do pracy na wsi polskiej. Po ukończeniu studiów jej członkowie mieli pracować nad:
– podniesieniem oświaty i kultury rolnej i leśnej wsi polskiej;
– rozbudzeniem wśród Polaków zamiłowania do przyrody i ochrony jej zabyt-ków;
– uchronieniem wsi polskiej od zgubnych wpływów obcych; – propagowaniem handlu polskiego.
Ponadto „Demetria” miała brać udział w racjonalnym łowiectwie i sporcie strzeleckim, przez współpracę z „Łowcem Wielkopolskim” (był to „Ilustrowany dwutygodnik. Organ Towarzystwa Łowieckiego w Poznaniu poświęcony spra-wom myślistwa i rybołówstwa”). Miała udział w organizowaniu corocznych międzykorporacyjnych zawodów strzeleckich w Poznaniu82. Kolejną korporacją działającą na Wydziale Rolniczo-Leśnym UP była „Agraria”. Założona w 1927 r. działała w ZPKACh, z którego wystąpiła w 1931 r. Współpracowała z „Pome-ranią” i „Astrią”. Rozwiązana w 1934 r. Ciekawostką jest, że została założona przez młodzież związaną z Polską Akademicką Młodzieżą Ludową, co było nie-zwykle rzadkie w środowisku korporacyjnym. Jej prezesem w roku akademickim 1931/1932 był działacz Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej – Stanisław Siejak83. Liczba członków korporacji w roku 1933 wynosiła 25. W 1934 r. została rozwiązana. Wśród Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej panowały różno-rakie opinie na temat tej korporacji, niektórzy działacze zwracali uwagę, że rozbija ludowe środowisko akademickie, uważano też, że zasady wychowawcze
korpo-80 Marian Przewoski (ur. 25 marca 1913 w Brusach – zm. 8 lutego 1994 w Toruniu),
syn Leonarda i Katarzyny z Cysewskich, brat Jana (Demetria), absolwent Gimna-zjum w Kościerzynie (1934), student leśnictwa UP (1935–1939 oraz 1945), cetus – 1936, prezes sem. zim. – 1938/1939, prezes Koła Naukowego Leśników, ppor. rez. (1937), żołnierz kampanii wrześniowej 1939, w czasie wojny w AK, inż. leśnik/mgr nauk agrotechnicznych UP (1950), po wojnie m.in. nadleśniczy Nadleśnictwa Świt, Wiatrołom, Lutówko, współorganizator i działacz Polskiego Związku Łowieckiego, w Nadleśnictwie Lutówko organizator słynnych polowań, w których brali udział lu-dzie kultury, dyplomaci, władze państwowe. Za: Korporacja Demetria. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.pl/index.php/muzeum-korporacyj-ne/poznan/k-demetria/ [dostęp: 5.09.2019].
81 J. Szabon, Korporacja studencka Wydziału Rolniczo-Leśnego Uniwersytetu
Poznań-skiego, „Studenckie Materiały Ośrodka Kultury Leśnej” 2013, nr 12, s. 147.
82 Zakres pracy korporacji „Demetria”, „Demetria. Trymestralny biuletyn
korporacyj-ny Studentów Uniwersytetu Poznańskiego” 1938, nr 1 (listopad), s. 4–5.
83 Akademicka Młodzież Ludowa w II Rzeczypospolitej. Relacje, materiały, dokumenty,
racji są sprzeczne z demokracją84. Z prezesów tej korporacji z ruchem ludowym związany był nie tylko Siejak, ale również Franciszek Szeląg, który był współza-łożycielem wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej oraz Jan Wójkiewicz prezes Wojewódzkiego Zarządu Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, sekretarz (1936–1938) miesięcznika WZMW „Społem”, członek Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” w Warszawie.
Tabela 5. Prezesi korporacji „Agraria”
Rok akademicki Prezes
1927/1928 Marian Strzelczyk
1928/1929 Józef Nowicki
1929/1930 Franciszek Szeląg 1930/1931 Benedykt Tomaszewski 1931 (zmiana prezesa) Zbigniew Wiśniewski
1932 Stanisław Siejak
1932 Jan Wojkiewicz
1933 Jan Wojkiewicz
Źródło: H. Ciekotowa, Akademicy ludowcy w Poznaniu, [w:] Akademicka Młodzież Ludowa w II
Rze-czypospolitej. Relacje, materiały, dokumenty, red. S. Malewski, Warszawa 1974, s. 248–249.
Znaną korporacją była „Legia”. Jak sama nazwa wskazuje korporacja zaintere-sowana była sprawami związanymi z wojskiem. Założona została 4 lutego 1924 r. pod nazwą „Akolia”. Podobnie jak w przypadku „Mazovii” utworzona z inicja-tywy Akademickiego Komitetu Obronnego, organizacji utworzonej w związku z zamieszkami w 1923 r. w Krakowie, mającej na celu „obronę całości i spoistości wewnętrznej narodu przed jakiemikolwiek atakami zewnętrznymi, a nadewszyst-ko wewnętrznymi”. Inicjatorem powołania nadewszyst-korporacji był prezes Akademickiego Komitetu Obronnego, ówczesny prezes „Polonii” oraz Poznańskiego Koła Mię-dzykorporacyjnego Tadeusz Pietrykowski85.
11 marca 1923 r. powstała korporacja „Helania”. Inicjatorami założenia korpo-racji byli Władysław Szczepański, Stanisław Krawczyński i Ryszard Rajszys. Kor-poracja przystąpiła do ZPKA. Przyjęła barwy: amarantową – srebrną – złotą oraz dewizę: „Jednością silni, rozumni szałem, razem młodzi przyjaciele”. „Helionia” miała w herbie swastykę. Korporacja powstała jednak w 1923 r., gdy swastyka nie kojarzyła się z ruchem nazistowskim86. Statut korporacji został zatwierdzony przez Senat UP 27 kwietnia 1923 r. Kuratorem organizacji został prawnik prof. Józef Suł-kowski. Lokal korporacji znajdował się kolejno na ul. Skarbowej 6 m. 8, w Pałacu
Działyńskich i na Starym Rynku 7887. Korporacja w wychowaniu wewnętrznym
84 H. Ciekotowa, Akademicy ludowcy w Poznaniu, [w:] Akademicka Młodzież Ludowaw
II Rzeczypospolitej…, s. 246–248.
85 Korporacja Legia. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.pl/
index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-legia/ [dostęp: 4.09.2019].
86 L. Ter-Oganjan, Album insygniów i hymnów korporacyjnych, Warszawa 1994, s. 33, 48. 87 R. Sierchuła, Historia człowieka myślącego. Lech Karol Neyman 1908–1948,
zwracała uwagę na zagadnienia gospodarcze88. Wśród fi listrów honoris causa zna-lazł się prof. prawa, senator z ramienia Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego 1922–1927, sędzia Trybunału Kompetencyjnego 1935–1939 Stanisław Kasznica (senior).
Ciekawym przykładem poznańskiej korporacji jest „Corona”, powstała dość wcześnie (22 września 1922 r.), a założona przez młodych ziemian z Wielkopolski i Pomorza. Korporacja przyjęła barwy: białą – niebieską – pomarańczową oraz dewizę: Pro Patria et corona – „Dla Ojczyzny i korony”. Od 1922 r. należała do ZPKA, poza którym była w latach 1934–193889. Już dewiza korporacji świadczy-ła o jej monarchistycznych afi liacjach. Wśród jej członków znajdowali się dzia-łacze Organizacji Młodzieży Monarchistycznej w Poznaniu, jak późniejszy prof. Uniwersytetu we Fryburgu, logik, sowietolog, ojciec Józef Maria Bocheński, czy też jeden z założycieli korporacji, Józef Bolesław Robakowski, prezes Młodzieży Monarchistycznej, później członek Rady Naczelnej, sekretarz generalny Zarządu Głównego Organizacji Monarchistycznych, zastępca starosty grodzkiego w Byd-goszczy90. Sekretarzem korporacji w 1923 r. był pierwszy prezes Młodzieży Mo-narchistycznej Stanisław Grabowski91. Korporacja zawarła kartele z korporacjami o podobnym charakterze: „Helonia” z Gdańska, „Regia” z Warszawy i „Corolla” z Krakowa92.
13 października 1926 r. powstała korporacja „Mercuria”, która była prężnie działającym konwentem powstałym przy Wyższej Szkole Handlowej. Wśród za-łożycieli byli Lubomir Smyczyński i Tadeusz Czerwiński. „Mercurią” opiekowała się „Posnania”93. „Mercuria” przystąpiła do ZPKA, jednak w latach 1933–1939 działała poza ZPKA. Jej barwy to: czerń – błękit – złoto. Za dewizę miała Semper
fi delis – „Zawsze wierny”, Filistrem honoris causa był prawnik, prof. UP i
dyrek-tor WSH Antoni Peretiatkowicz.
Ważną w środowisku poznańskim korporacją działająca na terenie WSH była, założona w grudniu 1926 roku, „Hermesia”. Przystąpiła do ZPKA. Ze względu na szkołę, przy której powstała zajęła się zagadnieniami rozwoju ekonomicznego Polski94. Założycielami byli Mikołaj Czyściecki – student UP, Józef Pustolski, Sta-nisław Liberek oraz Ryszard Busz – studenci WSH. Ojcem Korporacji został eko-nomista dr Stanisław Pernaczyński. Korporacja przyjęła dewizę „Viribus unitis do potęgi gospodarczej Polski”. Jako symbole korporacji początkowo przyjęto barwy:
88 Najbliższe nasze zadania, „Ekonomista”, jednodniówka korporacji „Helionia”
I–II 1925, s. 7 i n.
89 P. Tomaszewski, Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939…, s. 478. 90 J. Majchrowski, Ugrupowania monarchistyczne w latach Drugiej Rzeczypospolitej,
Wrocław–Warszawa–Kraków 1988, s. 28.
91 „Myśl Mocarstwowa” 1927, nr 1 (czerwiec), s. 14.
92 Korporacja „Corona”. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-corona/ [dostęp: 1.09.2019].
93 T. Czerwiński, Na końcu drogi pięciolecia, Conwent Mercuria, Korporacja
Akade-micka w Poznaniu 1926–1931, Poznań 1931, s. 14–22.
94 Księga pamiątkowa K! Hermesia, W trosce o naszą przyszłość… 1926–1931, Poznań
niebieską, złotą, czerwoną oraz dekle z pomarańczowym denkiem. Giermkowie nosili barwy czerwono-niebieskie. Uchwałą z dnia 20 listopada 1927 r. przepro-wadzono zmianę barw na niebieską, czerwoną i złotą dla rycerzy i fi listrów, zaś giermkowie nosili barwę niebieską w obramowaniu złotym. Zmienił się też kolor dekla z pomarańczowego na niebieski. Ponadto uchwalono kształt herbu i brzmie-nie hymnu korporacji. W skład pierwszego prezydium weszli: prezes: Stanisław Liberek, wiceprezes: Ryszard Busz i sekretarz: Henryk Zajdel95. Wśród korpo-rantów „Hermesii” byli zwolennicy Obozu Narodowo-Radykalnego, jak Edmund Cieślak, Teofi l Gołębiewski, Janusz Kuliński.
15 października 1927 r. założona została „Primislavia”. Korporacja miała cha-rakter katolicki. Grupowała przede wszystkim młodzież pochodzenia ziemiańskie-go. Zadaniami „Primislavii” było „szczepienie członkom świadomości i odpo-wiedzialności wobec Boga, Ojczyzny, Honoru i Obowiązku pracy”. Pisano: „Pri-mislavia wychowuje członków. Pragnie dać Polsce synów użytecznych. Pragnie być głazem pod gmach Polski wielkiej w czyn wskazań Bolesława Chrobrego. Polska musi być wielka, wielka przez wielkich synów. Obszar jej winien zadość-uczynić ilości Polaków, by Polska mogła wyłączyć marnotrawstwo Polaków poza Polską. Polska jest dla Polaków. Trwały mieszkaniec Polski powinien być Pola-kiem – mieć miłość Polski, czyli gwarantować przywiązanie do Polski, i pracę dla Polski”96. Członkowie „Primislavii” nie mogli brać udziału w pojedynkach, ani w charakterze strony ani jako obserwatorzy. Za złamanie tej zasady groziło wyklu-czenie z korporacji97. Początkowo działała w ZPKA, jednak już po roku była poza Związkiem. Z czasem, w kwaterze „Primislavii” zaczęły się odbywać spotkania korporacji FPKA, a zanim ta „centrala” powstała, udzielano gościny Poznańskie-mu Komitetowi Korporacji Niezrzeszonych.
Wielkim wzmocnieniem dla chrześcijańskiej korporacji „Pomerania” było po-wstanie w 1927 r. „Romy”. Korporanci tego konwentu nie uznawali pojedynków, jako sposobu rozwiązywania sporów honorowych. Barwy korporacji były: białe – żółte – czerwone. Symbolizowały: biały – czystość intencji we wszelkich poczy-naniach oraz sumienność w spełnianiu obowiązków swego stanu; żółty – wierność Kościołowi Katolickiemu; czerwony – miłość ojczyzny. Dewiza: Omnia
instaura-re in Christo – „Wszystko odnowić w Chrystusie”. Utworzenie „Romy” należy
ko-jarzyć z objęciem – po śmierci Edmunada Dalbora – prymasostwa przez Augusta Hlonda. Wspierał on działalność organizacji chrześcijańskich, objął też patronat nad „Romą”. Korporacja była powiązana – podobnie jak „Pomerania” – ze Sto-warzyszeniem Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, choć pierwszy prezes, Nikodem Śniadecki, był członkiem Sodalicji Mariańskiej. W roku 1932, ze
95 Księga pamiątkowa K! Hermesia…, s. 253; Korporacja Akademicka Hermesia 1926–
1939–2007 (idea, historia, postaci), red. Piotr M. Pilarczyk, Poznań 2009, s. 30.
96 Druga rocznica założenia korporacji Primislavia, „Gazeta Powszechna” nr 291,
z 5 grudnia 1928, s. 5.
97 Korporacja Primislavia (rękopis), oprac. A. Godlewski, Z.K. Nowakowski, W.
Szu-man, J. Zdziechowski, 1986 r., Archiwum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, sygn. 601/90.
względu na prężność korporacji „Roma”, przeniesione zostało do Poznania Prezy-dium ZPAKCh98.
W maju 1929 r. powstała „Filomatia Posnaniensis”. Nazwą korporacja nawią-zywała do chlubnych tradycji Filomatów. Przystąpiła do ZPKA, a kandydowała przy korporacji „Baltia”. Do roku 1935 miała barwy heliotropową – czerwoną – złotą, zaś po roku 1935 granatową – czerwoną – złotą. Za dewizę: „Ojczyzna – na-uka – cnota”. Korporacja w 1935 r. połączyła się z założoną w 1925 r. korporacją „Quiritia”, która miała kłopoty z rejestracją po reformie szkolnictwa wyższego w 1933 r. (miała małą liczbę członków)99. „Quiritia” w ZPKA miała datę starszeń-stwa 17 marca 1927 r., barwy: granat – czerwień – złoto i dewizę Perfer et obdura
hic tibi produerit olim – „Znoś i wytrwaj, to Ci się kiedyś przyda”100. W środo-wisku związanym z FPKA powstała korporacja „Husaria”. 26 listopada 1931 r. założyło ją piętnastu słuchaczy UP, głównie studentów prawa. 30 marca 1932 r. Senat Uniwersytetu zatwierdził statut korporacji, a na kuratora wyznaczył prof. Wiktora Schramma101.
Specjalistyczną korporacją, zajmującą się w założeniach szkoleniem młodych pilotów, była założona w 1931 r. przy UP korporacja „Icaria”. Przyjęła barwy: gra-nat – srebro – amarant oraz dewizę: „Ponad poziomy”. Należała do ZPKA102.
Jedną z ostatnich korporacji powstałych w Poznaniu była „Odra”. Korporacja „Odra” zrzeszająca studentów ze Śląska, utworzona została na skutek przekształce-nia założonego w marcu 1933 r. korpusu „Odra” w korporację. Działała w ZPKA. Barwy miała: złotą – niebieską – srebrną oraz dewizę: Salus Silesiae – Salus
Re-ipublicae – „Dobro Śląska – Dobrem Ojczyzny”103. Należała więc w latach 30. do grona korporacji zrzeszających młodzież akademicką z danego regionu. Przyjęcie do niej było obwarowane pochodzeniem ze Śląska.
Nie wiemy wiele o korporacjach działających przy Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki. Pewne jest, że w roku 1933 powstała korporacja „Fer-rumia”, założona przez środowisko związane z piłsudczykowskim Legionem Mło-dych. Nazwa odnosiła się do potęgi, jaką daje w przemyśle żelazo – ferrum. Barwy miała: karminową – niebieską – srebrną, zaś dewizę: Veritate ac labore – „Praw-dą a pracą”. Filistrem honoris causa był Stanisław Rejowicz, inż., prof., dyrektor
98 Zob. S. Gajewski, Katolickie organizacje akademickie w II Rzeczypospolitej, Lublin
1987, s. 281–282. Natomiast pismo „Vox Universitatis” wskazywało, że „Roma” nie należała do ZPAKCh. Zob. „Vox Uniwersitatis” 1932, nr 2 (styczeń), s. 8. Podobnie W. Jankiewicz, Organizacja poznańskiego życia akademickiego, „Wiadomości Kor-poracyjne” 1932, nr 3 (styczeń), s. 8; A. Pilch, Rzeczpospolita Akademicka. Studenci i polityka, Kraków 1997, s. 213.
99 Z. Popławski, Związek Polskich Korporacji Akademickich w latach 1928–1939,
[w:] Polskie Korporacje Akademickie. Biuletyn Zarządu Stowarzyszenia Filistrów PK!A w Warszawie, z. 9, Warszawa 1995, s. 37.
100 Rocznik korporacyjny 1828–1928, Warszawa 1929, s. 94.
101 Korporacja Husaria. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-husaria/ [dostęp: 4.09.2019].
102 P. Tomaszewski, Polskie korporacje…, s. 480. 103 Tamże, s. 481.
WSBMiE104. Kolejną korporacją była założona w 1934 r. „Hetmania”, związana z Myślą Mocarstwową. Miała dewizę: Salus Reipublicae suprema lex – „Dobro Rzeczypospolitej najwyższym prawem”105. Pierwszym jej prezesem w roku 1934 został Władysław Stankiewicz106. Przy Szkole dział jeszcze Korpus Stefan Czar-niecki.
Część poznańskich korporacji działała krótko, o niektórych mamy tylko szcząt-kowe informacje. Więcej zachowało się o konwentach należących do ZPKA, mniej o korporacjach, szczególnie związanych z Federacją Polskich Korporacji Akademickich. Oprócz wspomnianych, do Federacji należały przez pewien okres korporacje: „Viritia”107, „Selenia”108, „Sigismundia”109, „Panslavia”110, „Husaria”, „Historica”111, „Piłsudia Posnaniensis”112, „Imperia”113. Dokumenty dotyczące po-szczególnych korporacji federacyjnych wskazują, iż Poznańska Rada Korporacyj-na, mimo dość dużej liczby należących do niej korporacji borykała się z proble-mami absencji przedstawicieli poszczególnych konwentów na zebraniach (szcze-gólnie „Sigismundii” i „Palestry”), a także z problemami fi nansowymi, gdyż część z korporacji nie płaciła składek. Podobnie, jak w przypadku członków korporacji należących do ZPKA, działaczy związanych z FPKA zobowiązano do
przynależ-104 Korporacja Ferrumia. Archiwum Korporacyjne, http://www.archiwumkorporacyjne.
pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-ferrumia/ [dostęp: 2.09.2019]; Były trzy. Rozmowa z mgr. inż. Janem Matczakiem, absolwentem WSBMiE, „Absolwent. Kwar-talnik stowarzyszenia absolwentów Politechniki Poznańskiej” 2005, nr 39 (marzec) s. 2–3.
105 Były trzy. Rozmowa z mgr. inż. Janem Matczakiem…, s. 2–3; P. Tomaszewski, Polskie
korporacje…, s. 480.
106 Do wysokiego prezydium korporacji Palestria, AUAM, sygn. 601/98
107 Powstała w 1927 r. Od dnia 27 kwietnia 1931 r. należała do Związku Polskich
Kor-poracji Akademickich (data starszeństwa związkowego: 27 kwietnia 1931 r.). Kandy-dowała pod opieką „Helionia”. Kuratorem był w roku akademickim 1931/1932 prof. Jan Sajsak, a prezesem Bazyli Bereżański. Za: Uniwersytet Poznański. Skład osobowy 1931/1932, Poznań 1932, s. 59.
108 Powstała ok. 1929 r. z inicjatywy „Panslavia”. Kuratorem był w roku akademickim
1931/1932 prof. Antoni Jurasz, a prezesem Jerzy Schoeppingk. Za: Uniwersytet Po-znański. Skład osobowy…, s. 59.
109 Założona 2 maja 1930 r. Barwy: amarant – błękit – srebro, działała na rzecz zbliżenia
polsko-węgierskiego. Kuratorem był w roku akademickim 1931/1932 prof. A. Pere-tiatkowicz, a prezesem Edmund Borecki. Za: Uniwersytet Poznański. Skład osobo-wy…, s. 59.
110 „Panslavia” została założona 7 lutego 1930 r. przez grupę studentów Wyższej Szkoły
Handlowej. Powstała z inicjatywy konserwatywnej organizacji sanacyjnej Myśl Mo-carstwowa.
111 Założona w 1932 r. Należała do członków założycieli FPKA.
112 Założona prawdopodobnie w 1933 r. Senat Uniwersytetu zatwierdził statut korporacji
uchwałą z dnia 20 marca 1935 r. Kuratorem z ramienia UP został prof. Zygmunt Pie-truszczyński.
113 Założona 27 kwietnia 1933 r. Barwy: czerwień – biel – niebieski. Dewiza: Omnia pro
