Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznane
w latach 2009–2013
Bożena Kłos
Pensions from the Social Insurance Fund in 2009–2013
This article reviews the pensions paid in Poland in 2009–2013 from the Social Insurance Fund. The analyses performed include both the pensions calculated in accordance with previous and the current pension legislation. In the first part of the article the author examines the relevant regulations regarding the rights to pension benefits. Next, she focuses on the characteristics of the beneficiaries such as retirement age, professional experience, sex, as well as the pension amounts. Special attention is given to the issue of pensions granted under current law. The analyses presented in this article are based on data published by the Polish Social Insurance Institution (ZUS).
WSTĘP
Opracowanie poświęcone jest analizie emerytur przyzna‑
nych po raz pierwszy przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w latach 2009–2013. Analiza obejmuje świadczenia finan‑
sowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), a więc bez emerytur pomostowych finansowanych ze środków Funduszu Emerytur Pomostowych oraz bez nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych, finansowanych z budżetu państwa.
Rok 2009 był przełomowy dla polskiego systemu emerytal‑
nego, albowiem ZUS rozpoczął wypłaty świadczeń z nowego systemu emerytalnego. Jednocześnie lata 2009–2013 stano‑
wiły okres przejściowy pomiędzy starym na nowy systemem emerytalnym, w którym równolegle przyznawano świadcze‑
nia według zasad dotychczasowych i zasad wprowadzonych reformą z 1999 r.
Celem opracowania jest przede wszystkim analiza świad‑
czeń z nowego systemu emerytalnego. Dotychczas wiedza o nowym systemie oparta była na założeniach reformy ubez‑
pieczeń społecznych z 1999 r. oraz na licznych projekcjach i sy‑
mulacjach wysokości świadczeń1. Pierwsze lata wypłat emery‑
1 Problem szacowania wysokości emerytur w nowym systemie emerytalnym został szerzej omówiony w opracowaniu B. Kłos, Wyso-
tur z nowego systemu emerytalnego dostarczają wstępnych informacji o jego funkcjonowaniu. W opracowaniu dokonano porównania emerytur ze starego i nowego systemu emerytal‑
nego z uwzględnieniem takich parametrów jak: wiek przecho‑
dzenia na emeryturę, staż pracy, wysokość świadczeń i płeć.
W opracowaniu wykorzystano ogólnie dostępne dane staty‑
styczne publikowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Opracowanie składa się z dwóch części: w pierwszej zostały przedstawione najważniejsze regulacje prawne, na podstawie których ubezpieczeni nabywali w latach 2009–2013 prawo do emerytury oraz sposoby obliczania świadczeń emerytalnych.
Druga część poświęcona jest charakterystyce przyznanych emerytur w oparciu o dane ZUS.
I. Zasady przechodzenia na emeryturę w latach 2009–2013
Ubezpieczeni, którzy w 2009 r. i w następnych latach wy‑
stąpili po raz pierwszy o przyznanie emerytury, podlegali no‑
kość emerytur w nowym systemie emerytalnym [w:] System emerytalny 9 lat po reformie, Studia BAS nr 11, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, Warszawa 2008.
wemu lub staremu systemowi emerytalnemu. Co do zasady ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. zostali ob‑
jęci nowym systemem emerytalnym, ale przy ustalaniu prawa do emerytury w latach 2009–2013 najważniejszym (choć nie jedynym) kryterium podlegania starym lub nowym regułom była płeć, ze względu na różny wiek emerytalny kobiet i męż‑
czyzn. Pierwsze roczniki kobiet objęte nowym systemem eme‑
rytalnym osiągały powszechny wiek emerytalny i nabywały emerytury z tego tytułu według nowych zasad, a mężczyźni osiągający powszechny wiek emerytalny podlegali nadal re‑
gułom starego systemu emerytalnego.
Ponadto kobiety urodzone w latach 1949–1953 mogły z nowego systemu otrzymywać emeryturę tylko z I filara, tj.
z FUS lub z obu filarów: z FUS i okresową emeryturę kapitało‑
wą z otwartych funduszy emerytalnych (OFE).
Niektóre roczniki kobiet oraz niektóre grupy zawodowe z roczników objętych nowym system emerytalnym miały moż‑
liwość skorzystania z regulacji starego systemu emerytalnego (wcześniejszych emerytur pracowniczych i emerytur z tytułu pra‑
cy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze).
Populacja osób, które w latach 2009–2013 złożyły wniosek o emeryturę tworzy więc bardzo zróżnicowaną zbiorowość.
W efekcie w analizowanym okresie na podstawie obowiązu‑
jących przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery‑
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z 2013 r., poz. 1440, ze zm.) były przyznawane różne rodzaje emerytur, w różnym wieku emerytalnym i według różnych sposobów ich obliczania. Poniżej zostały przedstawione za‑
sadnicze warunki nabywania prawa do emerytur (wiek eme‑
rytalny, staż ubezpieczeniowy) naliczanych według starego i nowego systemu emerytalnego2.
1. Emerytury naliczane według zasad starego systemu emerytalnego
Formuła, według której obliczane były emerytury w sta‑
rym systemie emerytalnym zawiera dwa zasadnicze elemen‑
ty: część socjalną jednakową dla wszystkich ubezpieczonych (24% kwoty bazowej) oraz część emerytury obliczaną na pod‑
stawie indywidualnego przebiegu ubezpieczenia (liczba lat opłacania składek, okresy nieskładkowe, wysokość wynagro‑
dzeń od których opłacane były składki).
Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego wynagrodze‑
nia, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne w poprzednim roku kalendarzo‑
wym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego na‑
stępnego roku kalendarzowego.
Dla obliczenia podstawy wymiaru emerytury brane są pod uwagę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecz‑
ne lub na ubezpieczenie emerytalne z okresu:
• kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie, albo
2 Warunki nabywania prawa do niektórych rodzajów emerytur dotyczyły także innych warunków np. pozostawania w stosunku pra‑
cy lub podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Warunki te istotne z punktu widze‑
nia dostępności do świadczenia zostały pominięte ze względu na ich marginalne znaczenie dla celów niniejszego opracowania.
• 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Obliczany jest indywidualny wskaźnik podstawy wymiaru emerytury, który wyraża procentową relację średniego wyna‑
grodzenia osoby ubezpieczonej z wybranego okresu ubezpie‑
czenia do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce naro‑
dowej. Indywidualna podstawa wymiaru emerytury to kwota bazowa pomnożona przez indywidualny wskaźnik podstawy wymiaru emerytury.
Emerytura wynosi: 24% kwoty bazowej oraz po 1,3% pod‑
stawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy i po 0,7% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1⁄3 uwzględ‑
nionych okresów składkowych.
Według tej formuły obliczane były emerytury przyznawane w latach 2009–2013 dla osób, które spełniły warunki dla uzy‑
skania prawa do emerytury obliczanej według starych zasad.
Wyższe przeliczniki za każdy rok okresów składkowych mają zastosowanie przy ustalaniu wysokości emerytur dla niektórych kolejarzy oraz dla górników (sposób obliczania emerytur dla tych grup zawodowych został przedstawiony w dalszej części opracowania).
1.1. Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym
Podstawowe warunki nabycia prawa do emerytury w po- wszechnym wieku emerytalnym na starych zasadach to:
• ukończony wiek emerytalny (kobiety 60 lat, mężczyźni 65 lat),
• posiadanie minimalnego stażu ubezpieczeniowego, tj.
okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.
Wskazane warunki dotyczące wieku emerytalnego – 65 lat – musieli spełnić mężczyźni urodzeni przed dniem 1 stycz‑
nia 1948 r. Podwyższanie wieku emerytalnego3 objęło także ostatni rocznik mężczyzn podlegający staremu systemowi emerytalnemu i wiek emerytalny dla tego rocznika wynosił:
• 65 lat i 1 miesiąc dla mężczyzn urodzonych od dnia 1 stycznia do dnia 31 marca 1948 r.,
• 65 lat i 2 miesiące dla mężczyzn urodzonych od dnia 1 kwietnia 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r.,
• 65 lat i 3 miesiące dla mężczyzn urodzonych od dnia 1 lipca 1948 r. do dnia 30 września 1948 r.,
• 65 lat i 4 miesiące dla mężczyzn urodzonych od dnia 1 października 1948 r. do dnia 31 grudnia 1948 r.
W 2013 r. prawo do świadczenia emerytalnego mogli na‑
być tylko mężczyźni urodzeni w I–III kwartale 1948 r.
Ubezpieczeni po osiągnięciu wieku emerytalnego i legity‑
mujący się wymaganym okresem ubezpieczenia (25 lat męż‑
3 Na podstawie ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z dnia 6 czerwca 2012 r. poz. 637) od dnia 1 stycznia 2013 r. rozpoczął się proces podnoszenia wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do‑
celowo do 67 lat, który będzie obowiązkowy dla mężczyzn od 1 paź‑
dziernika 2020 r., a dla kobiet od 1 października 2040 r.
czyźni, 20 lat kobiety) uzyskali gwarancję wypłaty emerytury w wysokości emerytury najniższej w sytuacji, gdy obliczona emerytura na podstawie stażu pracy i wynagrodzeń była niż‑
sza od kwoty emerytury minimalnej.
Do końca 2008 r. obowiązywały przepisy dotyczące tzw.
emerytury niepełnej. Prawo do niej zachowały osoby urodzo‑
ne przed dniem 1 stycznia 1949 r. Po osiągnięcia powszechne‑
go wieku emerytalnego obniżony był wymagany staż ubez‑
pieczeniowy: dla kobiet do lat 15, a dla mężczyzn do lat 20.
Tego rodzaju emerytury nie obejmowało jednak prawo do gwarancji wypłaty najniższego świadczenia emerytalnego.
1.2. Emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (wcześniejsze emerytury pracownicze)
Wcześniejsze emerytury pracownicze były przyznawane:
• mężczyznom urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy ukończyli 60 lat i udowodnili co najmniej 35‑letni okres składkowy i nieskładkowy4 lub w przy‑
padku, gdy zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy orzeczeniem lekarza orzecznika lub komisji le‑
karskiej ZUS – co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych,
• kobietom urodzonym w latach 1949–1953, które do dnia 31 grudnia 2008 r. ukończyły wiek emerytalny wynoszący 55 lat i udowodniły 30‑letni okres składkowy i nieskład‑
kowy lub w przypadku, gdy były całkowicie niezdolne do pracy – 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych.
Prawo do wcześniejszej emerytury obliczanych według sta‑
rych zasad zachowali więc mężczyźni objęci starym systemem emerytalnym oraz niektóre roczniki kobiet objęte nowym systemem emerytalnym, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego. W przypadku przynależności do OFE kobiety zainteresowane skorzystaniem z wcześniejszej emery‑
tury musiały zgłosić wniosek o przekazanie środków zgroma‑
dzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Kobiety urodzone w latach 1949–1953 mogły nabyć prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej obliczanej według starych zasad, jeśli z wnioskiem o przyznanie tego świadcze‑
nia wystąpiły najpóźniej w dniu poprzedzającym osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego.
1.3. Emerytura w niższym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
Prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Fundu‑
4 Przepis ten obowiązuje od dnia 8 maja 2008 r. w wyniku orzecze‑
nia Trybunału Konstytucyjny. TK w wyroku z 23 października 2007 r.
orzekł, że przepis art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Fun‑
duszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym mężczyźnie, który osiągnął wiek 60 lat i co najmniej 35‑letni okres składkowy i nie‑
składkowy (analogicznie do prawa kobiet w wieku 55 lat i z 30‑let‑
nim okresem składkowym i nieskładkowym), jest niezgodny z art. 32 i art. 33 konstytucji (Dz.U. z 2007 r. nr 200, poz. 1445).
szu Ubezpieczeń Społecznych przewidziały dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warun‑
kach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofi‑
zycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.
Wykaz takich prac zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracow‑
ników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze‑
gólnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43, ze zm.).
Według przepisów ustawy emerytalnej za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się m.in.:
pracowników organów kontroli państwowej; pracowników or‑
ganów administracji celnej; pracowników wykonujących dzia‑
łalność twórczą lub artystyczną; dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dzienni‑
karzy oraz nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienio‑
ną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.
Wiek emerytalny dla tych kategorii pracowników został – w zależności od warunków pracy i jej charakteru – różnie usta‑
lony, ale najczęściej na 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Poza wiekiem niezbędnym warunkiem nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym jest udowodnienie określonego stażu pracy na danym stanowisku lub w danym zawodzie. Wymagany staż został najczęściej określony na 15 lat (przy ogólnym stażu dla kobiet 20 lat i 25 lat dla mężczyzn).
Warunki wieku, stażu ogólnego oraz stażu pracy w szcze‑
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze musiały być spełnione do dnia 31 grudnia 2008 r.
Emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze były obliczane w latach 2009–2013 według starych zasad, jeżeli wniosek o emeryturę został złożo‑
ny przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.
1.4. Emerytura nauczycielska bez względu na wiek
Nauczyciele urodzeni przed 1949 r. oraz w latach 1949–
1968 mogli przejść na emeryturę ze wskazanego wyżej tytułu pracy w szczególnym charakterze (w wieku o 5 lat niższym od powszechnego wieku emerytalnego) oraz na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela.
Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowali prawo do emerytury bez względu na wiek, jeżeli do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnili przesłanki do uzyskania emerytury, tj. posiadają 30‑letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakła‑
dów poprawczych i schronisk dla nieletnich – 25‑letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym. Drugim warunkiem jest brak przy‑
stąpienia do OFE albo w przypadku uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym – złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu emerytal‑
nym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Emerytura była obliczana według starych zasad, o ile wnio‑
sek o jej przyznanie był zgłoszony przez nauczyciela przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.
1.5. Emerytura kolejowa
Kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowe‑
mu urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który speł‑
nia łącznie następujące warunki:
• osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat,
• ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co naj‑
mniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Dla emerytur kolejowych każdy pełny rok zatrudnienia na kolei na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowi‑
skach manewrowych lub ustawiaczy liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.
Prawo do emerytury kolejowej przysługuje pracownikom kolejowym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli wskazane wyżej warunki do uzyskania emerytury spełnili do dnia 31 grudnia 2008 r. oraz nie przystąpili do OFE albo złożyli wniosek o przekazanie środ‑
ków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu eme‑
rytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu pań‑
stwa. Z tej grupy wiekowej tylko kobiety urodzone w latach 1949–1953 mogły spełnić te warunki. Emerytura była dla nich obliczana według starych zasad, o ile wniosek o jej przyzna‑
nie był zgłoszony przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.
1.6. Emerytura górnicza
Górnicy w ramach startego systemy emerytalnego mają odrębne zasady nabywania prawa do emerytury (wiek i staż pracy). Ponadto przy zachowaniu ogólnej formuły obliczania świadczenia emerytalnego stosowane są inne przeliczniki za każdy rok pracy górniczej.
Prawo do emerytury górniczej mają górnicy, którzy należą do roczników podlegających staremu systemowi emerytalne‑
mu jak i do roczników objętych nowym systemem emerytal‑
nym. W rezultacie emerytury górnicze tworzą de facto odręb‑
ny system emerytalny bazujący na starym systemie.
Uprawnienia do emerytury górniczej mogły być przyznane według zasad obowiązujących do dnia 31 grudnia 2006 r. lub od 1 stycznia 2007 r.
Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., mogą uzyskać prawo do emerytury górni‑
czej tak jak osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2006 r., jeśli do dnia 31 grudnia 2008 roku spełniły wymagane warunki:
• ukończyły 55 lat życia, mają okres pracy górniczej wy‑
noszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co naj‑
mniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 5 lat pracy górniczej albo
• ukończyły 50 lat i udowodnili okres pracy górniczej wy‑
noszący łącznie z okresami pracy równorzędnej i okre‑
sami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej określonej według przepisów obowią‑
zujących do dnia 31 grudnia 2006 r.5.
Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. zachowały tak‑
że prawo przejścia na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek według zasad obowiązujących w dniu 31 grudnia 2006 r. Świadczenie to może być im przyznane, jeśli do dnia 31 grudnia 2008 r. spełniły warunek wykonywania pracy gór‑
niczej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat.
Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. mogą nabyć prawo do emerytury górniczej na zasadach obowiązujących od dnia 1 stycznia 2007 r., jeśli:
• ukończyły 55 lat i mają okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej albo
• ukończyły 50 lat i mają okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej określonej według przepisów obowiązujących od dnia 1 stycznia 2007 r.6.
We wszystkich przypadkach dodatkowym warunkiem jest nieprzystąpienie do OFE albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur stosowane są następujące przeliczniki:
• 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod zie‑
mią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
• 1,8 za każdy rok pracy, np. w przodku bezpośrednio przy urabianiu urobku, czy w drużynach ratowniczych,
• 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią,
• 1,2 za każdy rok pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonują‑
cych roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.
Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur wprowa‑
dzono jednak ograniczenie polegające na tym, że łączny okres pracy obliczony z zastosowaniem przeliczników uwzględnia się w wymiarze nie dłuższym niż 45 lat.
2. Emerytury naliczane według zasad nowego systemu emerytalnego
W latach 2009–2013 emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym według nowych zasad mogły uzyskać tylko
5 Zob. Art. 36. ust.1.ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu‑
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
6 Zob. Art. 50c. ust.1.ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu‑
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
kobiety urodzone w latach 1949–1952 oraz urodzone w I–III kwartale 1953 r., albowiem poczynając od 1 stycznia 2013 r.
wiek emerytalny dla kobiet urodzonych po dniu 31 grudnia 1952 r. jest podwyższany o jeden miesiąc co kwartał w odnie‑
sieniu do ubezpieczonych urodzonych w tym samym kwartale.
Wiek emerytalny dla kobiet urodzonych w 1953 r. wynosi:
• 60 lat i 1 miesiąc dla urodzonych w I kwartale 1953 r.,
• 60 lat i 2 miesiące dla urodzonych w II kwartale 1953 r.,
• 60 lat i 3 miesiąc dla urodzonych w III kwartale 1953 r.,
• 60 lat i 4 miesiące dla urodzonych w IV kwartale 1953 r.
Zgodnie z regułami nowego systemu emerytalnego prawo do emerytury przysługuje bez względu na wymiar udo- wodnionych okresów składkowych. Warunek stażu ubez‑
pieczeniowego ma zastosowanie tylko dla gwarancji wypłaty emerytury minimalnej. Osoby, które w latach 2009–2013 otrzy‑
mały emeryturę minimalną z nowego systemu emerytalnego, musiały legitymować się stażem ubezpieczeniowym wynoszą‑
cym co najmniej 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet7. Podstawę obliczenia emerytury z FUS stanowi kwota skła‑
dek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubez‑
pieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwać będzie emerytura. Kwota ta obejmie zgromadzone na koncie składki na ubezpieczenie emery‑
talne, ich coroczną waloryzację oraz zwaloryzowany kapitał początkowy, jeżeli ubezpieczony objęty był ubezpieczeniem społecznym przed dniem 1 stycznia 1999 r. Wysokość eme‑
rytury wynika z podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, tj. liczbę miesięcy, w któ‑
rych przeciętnie będzie pobierana nowa emerytura. Średnie dalsze trwanie życia jest ustalane wspólnie dla mężczyzn i ko‑
biet i podawane w formie tablic dalszego trwania życia przez Prezesa GUS każdego roku w terminie do dnia 31 marca. Na podstawie tablic ustalana jest wysokość emerytur na wnioski złożone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Emerytury w powszechnym wieku emerytalnym dla kobiet z roczników 1949–1953, które były członkami OFE i złożyły wniosek o ustalenie okresowej emerytury kapitałowej, były obliczane według wyżej wskazanych zasad8. W przypadku, gdy emerytura przysługująca z FUS łącznie z okresową eme‑
ryturą kapitałową była niższa niż kwota gwarantowana, pod‑
7 Wymagany staż dla kobiet jest sukcesywnie wyrównywany do stażu mężczyzn. Od 1 stycznia 2014 r. wynosi 21 lat i będzie wynosił:
22 lata od 1 stycznia 2016 r.; 23 lata od 1 stycznia 2018 r.; 24 lata od 1 stycznia 2020 r.; 25 lat – od 1 stycznia 2022 r.
8 Okresowe emerytury kapitałowe wypłacane są na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U.
nr 228, poz. 1507, ze zm.). Emerytury kapitałowe przysługują osobom mającym ustalone prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Członek OFE nabywa prawo do okresowej emerytury kapitałowej, jeżeli ukończył wiek emerytalny oraz kwota środków zgromadzonych na rachunku członka OFE oraz środków zewidencjo‑
nowanych na subkoncie, ustalona na ostatni dzień miesiąca poprze‑
dzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, jest równa lub wyższa od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgna‑
cyjnego. W FUS powstały w ramach kont ubezpieczonych subkonta, na których ewidencjonowana jest część składki dotychczas przekazy‑
wanej do OFE w wyniku obniżenia z dniem 1 maja 2011 r. składki prze‑
kazywanej do OFE na mocy przepisów ustawy z dnia z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 75, poz. 398).
wyższana była emerytura z FUS w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od kwoty świadczenia minimalnego.
Prawo do obliczania emerytury według tych zasad przysłu‑
guje także osobom podlegającym staremu systemowi emery‑
talnemu (tj. urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.). Do‑
tyczy to tych osób, które po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuowały aktywność zawodową (podle‑
gały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu) i wystąpiły z wnioskiem o emeryturę po dniu 31 grudnia 2008 r. Emerytu‑
ra obliczona według nowych zasad jest wypłacana, gdy jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.
Kobiety urodzone w latach 1949–1953, które nie przystą‑
piły do OFE, miały ustalane emerytury w sposób mieszany, tj.
według starego i nowego systemu. Emerytury mieszane zo‑
stały wprowadzone, aby zapewnić łagodne przejście ze stare‑
go do nowego systemu ustalania wysokości świadczeń. Zgod‑
nie z art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wysokość tzw. emerytury mieszanej wynosi:
• 80% emerytury obliczonej na zasadach dotychczaso‑
wych oraz 20% emerytury obliczonej na nowych zasa‑
dach dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2009,
• 70% emerytury obliczonej na zasadach dotychczaso‑
wych oraz 30% emerytury obliczonej na nowych zasa‑
dach dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2010,
• 55% emerytury obliczonej na zasadach dotychczaso‑
wych oraz 45% emerytury obliczonej na nowych zasa‑
dach dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2011,
• 35% emerytury obliczonej na zasadach dotychczaso‑
wych oraz 65% emerytury obliczonej na nowych zasa‑
dach dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2012,
• 20% emerytury obliczonej na zasadach dotychczaso‑
wych oraz 80% emerytury obliczonej na nowych zasa‑
dach dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2013.
Kobiety z roczników 1949–1953, które przystąpiły do OFE, również mogły mieć ustalane emerytury według mieszanych za‑
sad pod warunkiem, że złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytal‑
nym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Prawo do ustalenia emerytury w sposób mieszany ubez‑
pieczone zachowują także w przypadku kontynuowania zatrudnienia po osiągnięciu wieku emerytalnego i złożenia wniosku o emeryturę w późniejszym terminie.
Emerytury w sposób mieszany ustalane były w latach 2009–
2013 również dla emerytur w niższym wieku emerytalnym.
Przepisy ustawy emerytalnej (art. 184) zagwarantowały prawo do emerytury w niższym wieku pracownikom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r.
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, którzy wymagany staż pracy osiągnęli do dnia 1 stycznia 1999 r. (ogólny staż pracy dla mężczyzn – 25 lat, dla kobiet – 20 lat oraz określony staż pracy w szczególnych wa‑
runkach lub w szczególnym charakterze), ale wymagany niż‑
szy wiek emerytalny osoby te mogą osiągnąć po 2008 r.
W przypadku, gdy o tę emeryturę ubiegał się ubezpieczo‑
ny, który był członkiem OFE, zobowiązany był złożyć wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwar‑
tym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa.
Składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego koncie w ZUS, podlegały wówczas zwiększeniu poprzez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. Wskaź‑
nik ten odzwierciedla stosunek pełnej wysokości składki na ubezpie czenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w ZUS.
II. Emerytury przyznane w latach 2009–2013 w świetle statystyk ZUS
1. Liczba nowo przyznanych emerytur Analiza danych za lata 2006–2013 pokazuje, że szczyt przechodzenia na emerytury przypadł na lata 2008–2009, a więc w okresie bezpośredniego „styku” starego i nowego systemu emerytalnego (tab. 1). Na decyzje o zakończeniu aktywności zawodowej duży wpływ miała chęć jak najszyb‑
szego uzyskania korzystniejszych warunków przechodzenia na emeryturę. Zmiana systemu emerytalnego i związane z tym obawy w wielu przypadkach mogły przyspieszyć de‑
cyzje o przejściu na emeryturę. W latach 2010–2013 liczba osób przechodzących na emerytury była znacznie niższa i w 2013 r. kształtowała się na poziomie zbliżonym do 2006 r.
i lat poprzednich.
W latach 2009–2013 równocześnie funkcjonowały oby‑
dwa systemy z wyraźną tendencją zwiększania się udziału emerytur z nowego systemu emerytalnego. Udział emerytur naliczanych według nowych zasad dynamicznie zwiększał się w latach 2009–2011 (wzrost z 31,1% do 64,7%), a w latach 2012–2013 ustabilizował się na poziomie powyżej 2/3 wszyst‑
kich emerytur.
2. Płeć, wiek i staż pracy osób, którym przyznano emerytury
2.1. Płeć
Wśród świadczeniobiorców, którym przyznano emerytury po raz pierwszy w latach 2009–2013 przeważali mężczyźni, z wyjątkiem 2009 r. (tab. 2).
W strukturze emerytów według zasad naliczania emerytu‑
ry proporcje płci kształtowały się odmiennie: w starym syste‑
mie wyraźnie dominowali mężczyźni (np. w 2013 r. – 72,6%
mężczyzn i 27,4% kobiet), natomiast w nowym systemie eme‑
rytury uzyskiwało więcej kobiet, ale udział płci był bardziej zrównoważony (np. w 2013 r. 43,6% mężczyzn i 56,4% kobiet).
W analizowanym okresie emerytury na nowych zasadach otrzymywało przeciętnie rocznie ponad 40% mężczyzn i po‑
nad 50% kobiet.
2.2. Wiek
Przeciętny wiek osób, którym przyznano emerytury w la‑
tach 2009–2013, był wyższy niż w latach poprzednich.
Sytuacja jednak inaczej kształtowała się wśród mężczyzn i kobiet. Przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę męż‑
czyzn uległ obniżeniu z 61,1 lat w 2008 r. do 59,7 lat w 2013 r., natomiast wśród kobiet wzrósł o ponad 3 lata w porównaniu z 2008 r. (tab. 3).
Wśród mężczyzn średnio tylko co czwarty świadczenio‑
biorca przechodził na emeryturę po osiągnięciu powszech‑
nego wieku emerytalnego, tj. 65 lat (tab. 4). Odsetek ten nie różnił się od okresu poprzedzającego wejście w życie wypłat z nowego systemu emerytalnego. Jednak w latach 2011–2013 wiek emerytalny mężczyźni osiągali tylko w ramach naliczania emerytur według starych zasad – mężczyźni w wieku 65 lat i więcej stanowili ponad 50% świadczeniobiorców.
Tab. 1. Liczba nowo przyznanych emerytur* w latach 2006–2013 według zasad naliczania emerytury (tys.)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ogółem 103,9 215,4 340,5 243,0 92,3 102,5 120,1 104,4
Stare zasady × × × 166,5 41,1 36,2 38,5 32,9
Nowe zasady × × × 76,5 51,2 66,3 81,6 71,5
Udział emerytur według nowych zasad (%) × × × 31,1 55,5 64,7 67,9 68,5
* Bez świadczeń realizowanych na podstawie umów międzynarodowych oraz bez świadczeń pobieranych łącznie ze świadczeniami rolniczymi.
Źródło dla tabel 1–13: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.
Tab. 2. Odsetek nowo przyznanych emerytur w latach 2006–2013 według płci (%)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Mężczyźni 32,4 32,9 57,4 44,8 51,8 55,3 54,0 52,8
Kobiety 67,6 67,1 42,6 55,2 48,2 44,7 46,0 47,2
Tab. 3. Przeciętny wiek osób, którym przyznano emerytury w latach 2006–2013
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ogółem 56,6 57,1 59,0 59,3 59,6 59,8 59,9 59,5
Mężczyźni 57,9 59,7 61,1 61,0 60,2 60,1 60,2 59,7
Kobiety 56,0 55,8 56,2 57,8 59,0 59,5 59,5 59,3
W ramach nowego systemu emerytalnego mężczyźni na‑
bywali prawo do emerytury przed ukończeniem powszechne‑
go wieku emerytalnego. Korzystali oni z prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze obliczanej według mieszanych zasad.
W przypadku kobiet nastąpił wyraźny wzrost odsetka przy‑
znanych emerytur po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat): z 37,5% w 2009 r. do ponad 70% w następnych latach.
Oznacza to zasadniczą zmianę w odniesieniu do lat wcześniej‑
szych, gdy odsetek kobiet przechodzących na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego był marginalny (0,5–1,3%).
Kobiety wówczas nagminnie korzystały z emerytur wcześniej‑
szych po ukończeniu 55 lat.
Wśród kobiet z emeryturami naliczanymi według starych za‑
sad przeciętnie co czwarta kobieta miała 60 lat i więcej. Według nowych zasad odsetek kobiet przechodzących na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wyniósł już ponad 80%.
W ramach nowego systemu emerytalnego zwiększył się odsetek kobiet, które złożyły wnioski o emeryturę w wieku 61 lat i więcej (z 8,1% do 10,4%).
2.3. Staż
Dane ZUS przedstawiają także przeciętny staż ubezpiecze‑
niowy osób, którym przyznano emerytury według starych za‑
sad (tab. 5). W latach 2009–2013 przeciętny staż ogółem uległ zmniejszeniu z 36,6 lat do 33,7 lat, co spowodowane zostało bardzo znaczącym spadkiem stażu pracy mężczyzn z 38,9 lat
w 2009 r. do 32,8 lat w 2013 r. Przeciętny staż kobiet wzrósł w 2009 r. w stosunku do 2008 r., był stabilny w latach następ‑
nych i uległ wyraźnemu wzrostowi w 2013 r. Kobiety odcho‑
dzące na emerytury w 2008 r. i wcześniej legitymowały się stażem o ponad 3 lata krótszym niż w 2013 r.
Tendencje te w zależności od płci jeszcze bardziej widocz‑
ne są na tle wszystkich osób pobierających emeryturę w grud‑
niu 2013 r. Jeżeli porównamy staż pracy nowych emerytów z przeciętnym stażem ogółu emerytów, to spadek liczby lat pracy w przypadku mężczyzn jest jeszcze większy (36,8 lat versus 32,8 lat), a dla kobiet jeszcze większy wzrost (32,4 lata versus 36,4 lata).
3. Wysokość emerytur
3.1. Wysokość emerytur ogółem i według zasad obliczania emerytury W latach 2009–2013 wysokość przeciętnej nowo przy‑
znanej emerytury systematycznie wzrastała. Ale dane ZUS pokazują bardzo istotne różnice w wysokości emerytur obli‑
czanych według starych i nowych zasad (tab.6). Potwierdzają one zapowiadany spadek wysokości emerytur naliczanych w systemie zdefiniowanej składki. W 2009 r. przeciętna eme‑
rytura z nowego systemu była niższa o 18,5% od emerytury ze starego systemu, ale w latach następnych różnice zaczęły wzrastać. W 2013 r. emerytura z nowego systemu była niższa o 38,7% od emerytury ze starego systemu.
Tab. 4. Odsetek osób, które przeszły na emeryturę po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego według płci i zasad naliczania emerytury w latach 2006–2013
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ogółem b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 45,8 49,6 47,1
Mężczyźni – ogółem – stare zasady – nowe zasady
26,6
××
28,6
××
9,9
××
19,5 bdbd
25,5 bdbd
25,7 52,60,0
27,8 61,50,0
24,1 55,50,0 Kobiety
– ogółem – stare zasady – nowe zasady
1,0
××
0,5
××
1,3
××
37,5 bdbd
64,8 bdbd
70,6 26,880,7
75,1 34,183,2
72,9 25,383,5
Tab. 5. Przeciętny staż osób, którym przyznano emerytury w latach 2006–2013
2006 2007 2008 2009 2010* 2011* 2012* 2013*
Ogółem 34,2 35,1 37,4 36,6 35,3 34,3 33,7 33,7
Mężczyźni 36,4 38,7 40,6 38,9 35,5 34,2 33,4 32,8
Kobiety 33,1 33,3 32,9 34,8 34,9 34,8 34,7 36,4
* Staż dotyczy emerytur przyznanych według starych zasad
Tab. 6. Wysokość przeciętnych emerytur* przyznanych w latach 2009–2013
2009 2010 2011 2012 2013
Ogółem (zł) 1 879,87 2 059,75 2 036,26 2 059,31 2 228,75
Stare zasady (zł) 1 995,94 2 493,14 2 660,55 2 759,89 3 036,82
Nowe zasady (zł) 1 627,49 1 711,69 1 694,84 1 728,59 1 856,51
Relacja emerytur według nowych zasad
do emerytur według starych zasad (%) 81,5 68,6 63,7 62,6 61,3
* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi
Relacja przeciętnej emerytury do przeciętnego miesięcz‑
nego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracownika, w starym systemie wynosiła od 64,3% do 83,2%, a w nowym systemie od 49,1% do 53,1% (tab. 7). Natomiast relacja emerytury do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracownika kształtowała się na poziomie 73,5–95,1%
dla emerytur ze starego systemu i 56,1–60,7% dla emerytur z nowego systemu.
Jeśli porównamy wyżej wskazane relacje dla emerytur ob‑
liczonych według nowych zasad z relacjami dla przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS, to okazuje się, że te ostat‑
nie w latach 2011–2013 były wyższe. Została więc złamana dotychczasowa prawidłowość, że przeciętna nowo przyznana emerytura jest wyższa od przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS, co wynikało z faktu, że wzrost wysokości wynagro‑
dzeń jest większy niż wzrost emerytur w wyniku waloryzacji.
Jest to kolejne potwierdzenie niskiej hojności nowego syste‑
mu emerytalnego.
Zauważając niewątpliwy spadek wysokości emerytur, należy z dużą ostrożnością odnieść się do skali tego spadku w oparciu o publikowane dane ZUS. O różnicach w poziomie emerytur decyduje nie tylko formuła obliczania świadczenia.
W zbiorowości osób przechodzących na emerytury z nowe‑
go systemu przeważają kobiety, które mają niższe wynagro‑
dzenia niż mężczyźni, natomiast wśród emerytów ze starego systemu zdecydowanie dominują mężczyźni. Ponadto do emerytur ze starego systemu wliczane są emerytury górni‑
cze, mające istotny udział w emeryturach przyznawanych na starych zasadach. W 2011 r. stanowiły one 19,2% emerytur według starych zasad, w 2012 r. – 19,6%, a w 2013 r. – 23,1%, a w ogóle nowo przyznanych emerytur odpowiednio: 6,8%;
6,3% i 7,3%. Emerytury górnicze są też znacznie wyższe od emerytur przyznawanych na zasadach ogólnych: emerytury powyżej 3 500 zł otrzymało 76,8% górników w 2011 r.; 84,7%
w 2012 r. i 90,3% w 2013 r. Z powyższych względów wskaza‑
ne wcześniej różnice w wysokości emerytur z obu systemów okazały się tak wysokie. Bardziej miarodajne dla oceny różnic w wysokości emerytur według sposobu ich obliczania byłoby traktowanie emerytur górniczych jako odrębnego subsyste‑
mu i wyłączenie ich z emerytur ze starego systemu.
Interesujących informacji dostarczają dane dotyczące struktury emerytur według ich wysokości. Dysponujemy tutaj danymi za lata 2011–2013 (tab. 8).
Tab. 8. Struktura emerytur* przyznanych w latach w la- tach 2011–2013 według wysokości świadczeń w grudniu
Wysokość emerytury
(zł) 2011 2012 2013
600,00 i mniej 4,1 3,2 3,8
600,01–700,00 6,1 5,0 3,9
700,01–800,00 3,6 4,5 3,4
800,01–900,00 3,0 3,2 4,1
900,01–1000,00 3,7 3,8 3,3
1000,01–1200,00 8,4 8,6 7,5
1200,01–1400,00 7,7 8,0 7,1
1400,01–1600,00 6,6 6,4 5,8
1600,01–1800,00 6,4 5,8 4,7
1800,01–2000,00 6,8 6,3 4,9
2000,01–2200,00 6,7 6,3 5,4
2200,01–2400,00 5,7 6,0 5,6
2400,01–2600,00 4,7 5,3 5,5
2600,01–2800,00 3,9 4,3 4,9
2800,01–3000,00 3,2 3,5 4,1
3000,01–3500,00 6,3 6,2 7,9
3500,01 i więcej 13,1 13,6 18,1
* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.
Zróżnicowanie wysokości emerytur przyznanych po raz pierwszy charakteryzuje koncentracja wokół wysokich świad‑
czeń (3 500,01 zł i więcej), ze względu na dużą wagę emerytur górniczych. Natomiast w niższych przedziałach rozkład był równomierny. Ogółem przeciętnie nieco powyżej 50% świad‑
czeniobiorców pobierało emeryturę w wysokości poniżej przeciętnej emerytury.
Analiza struktury emerytur według zasad ich obliczania wskazuje na bardzo istotne różnice pomiędzy starym a no‑
wym system emerytalnym (tab.9).
W nowym systemie wyższy jest odsetek emerytur niskich (do 800 zł) – ponad 15%, podczas gdy w starym systemie ta‑
kich emerytur było tylko od 4,4% w 2011 r. do 1,8% w 2013 r.
Duży odsetek wysokich emerytur występuje w starym sy‑
stemie, natomiast znacznie niższy w nowym systemie i nie odbiega od wielkości w pozostałych przedziałach. Generalnie struktura emerytur obliczonych według nowych zasad jest bardzo zrównoważona, nie ma wyraźnej koncentracji świad‑
czeń w określonych przedziałach wysokości emerytur. W każ‑
dym z systemów emerytalnych odsetek emerytur poniżej Tab. 7. Przeciętna emerytura w % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Przeciętna emerytura wypłacana przez ZUS a) 50,0
b) 57,1 a) 51,4
b) 58,8 a) 52,7
b) 60,2 a) 52,5
b) 59,9 a) 52,3
b) 60,8 a) 54,0 b) 61,7 Przeciętna emerytura nowo przyznana a) 59,3
b) 67,7 a) 60,6
b) 69,2 a) 63,9
b) 73,0 a) 59,9
b) 68,5 a) 58,5
b) 66,8 a) 61,1 b) 69,8 Przeciętna emerytura przyznana według
starych zasad × a) 64,3
b) 73,5 a) 77,3
b) 88,4 a) 78,3
b) 89,4 a) 78,4
b) 89,6 a) 83,2 b) 95,1 Przeciętna emerytura przyznana według
nowych zasad × a) 52,4
b) 59,9 a) 53,1
b) 60,7 a) 49,9
b) 57,8 a) 49,1
b) 56,1 a) 50,9 b) 58,2 a) Relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjna składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pra‑
cownika.
b) Relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracownika.
przeciętnej emerytury dla tych systemów kształtował się na zbliżonym poziomie (nieco powyżej 50%).
Warto w tym miejscu dokładniej przyjrzeć się niskim świad‑
czeniom emerytalnym w kontekście gwarancji najniższej emerytury (tab.10). Brak jest dokładnych informacji w tym zakresie, albowiem ZUS nie publikuje danych pokazujących, ile osób otrzymało w danym roku gwarantowane najniższe świadczenie. Dostępne dane wskazują tylko na tendencję wzrostu emerytur poniżej emerytury minimalnej, co oznacza, że na emeryturę przechodzi coraz więcej osób nie posiadają‑
cych wymaganego stażu ubezpieczeniowego dla najniższego świadczenia. W latach 2006–2009 odsetek emerytur poniżej minimalnej był niewielki, ale od 2010 r. wyraźnie wzrasta i za ten wzrost odpowiadają emerytury przyznawane według no‑
wych zasad. Brak warunku minimalnego stażu w nowym sy‑
stemie powoduje, że osoby nawet z incydentalną aktywnością zawodową mogą otrzymać świadczenie emerytalne, podczas gdy w starym systemie emerytury poniżej minimalnej otrzy‑
mywały osoby z co najmniej 15 letnim stażem ubezpieczenio‑
wym. Brak warunku minimalnego stażu przyczynia się też do
obniżenia poziomu przeciętnej wysokości emerytury obliczo‑
nej według nowych zasad.
3.2. Struktura wysokości emerytur według płci i zasad obliczania emerytury
Zmienną, która bardzo wpływa na wysokość emerytury jest płeć (tab.11). Dane dla nowo przyznanych emerytur ogó‑
łem wskazują na:
• znacznie większy odsetek niskich emerytur wśród ko‑
biet niż mężczyzn, np. w 2013 r. emeryturę do 900 zł otrzymało 30,4% kobiet i tylko 1,5% mężczyzn;
• znacznie niższy odsetek wysokich emerytur wśród ko‑
biet niż mężczyzn, np. w 2013 r. emeryturę powyżej 3500 zł otrzymało 5,4% kobiet i 29,6%% mężczyzn;
• największy odsetek kobiet pobierał emerytury w wyso‑
kości 1001–1600 zł (w 2013 r. 32,4%), a wśród mężczyzn powyżej 3001 zł (41,5% w 2013 r.).
Tab. 11. Struktura emerytur* przyznanych w latach w la- tach 2011–2013 według wysokości świadczeń w grudniu i według płci
Wysokość emerytury (zł)
2011 2012 2013
M K M K M K
600,00 i mniej 0,2 9,8 0,2 6,7 0,2 7,9 600,01–700,00 0,2 13,3 0,1 10,7 0,1 8,1 700,01–800,00 0,9 7,0 0,9 8,8 0,2 7,0
800,01–900,00 0,5 6,2 0,4 6,5 1,0 7,4
900,01–1000,00 1,1 7,0 0,8 7,3 0,6 6,5
1000,01–1200,00 3,7 14,2 3,1 14,9 2,5 13,0 1200,01–1400,00 4,7 11,3 4,2 12,3 3,4 11,2 1400,01–1600,00 5,4 7,9 4,9 8,3 3,7 8,2 1600,01–1800,00 7,4 5,0 6,5 5,0 4,1 5,4 1800,01–2000,00 9,5 3,5 8,7 3,4 5,8 3,9 2000,01–2200,00 9,8 3,0 9,2 2,8 7,7 2,8 2200,01–2400,00 8,4 2,3 8,9 2,6 8,2 2,7 2400,01–2600,00 7,2 1,7 8,0 2,3 8,0 2,7 2600,01–2800,00 5,9 1,5 6,6 1,7 7,1 2,4 2800,01–3000,00 4,8 1,2 5,3 1,4 5,9 2,0 3000,01–3500,00 9,5 2,4 9,6 2,2 11,9 3,4 3500,01 i więcej 20,8 3,6 22,6 3,1 29,6 5,4
* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi Tab. 9. Struktura emerytur* przyznanych w latach w la-
tach 2011–2013 według wysokości świadczeń w grudniu i według zasad obliczania emerytur
Wysokość emerytury
(zł) Stare zasady Nowe zasady 2011 2012 2013 2011 2012 2013 600,00 i mniej 0,8 0,7 0,6 5,9 4,4 5,3
600,01–700,00 1,1 0,3 0,3 8,8 7,1 5,5
700,01–800,00 2,5 2,8 0,9 4,2 5,4 4,6
800,01–900,00 1,0 0,9 2,3 4,1 4,3 4,9
900,01–1000,00 2,0 1,7 1,1 4,7 4,8 4,4
1000,01–1200,00 6,2 5,8 4,5 9,6 9,9 8,8 1200,01–1400,00 7,6 7,5 5,8 7,7 8,2 7,7 1400,01–1600,00 7,1 7,2 5,6 6,3 6,1 5,9 1600,01–1800,00 5,9 6,2 4,5 6,6 5,6 4,8 1800,01–2000,00 5,5 5,1 3,6 7,5 6,8 5,5 2000,01–2200,00 5,3 4,8 3,6 7,5 7,0 6,2 2200,01–2400,00 4,5 4,9 4,0 6,4 6,5 6,3 2400,01–2600,00 3,7 4,6 4,5 5,3 5,7 6,0 2600,01–2800,00 3,4 3,6 4,3 4,2 4,6 5,1 2800,01–3000,00 3,1 3,2 3,7 3,2 3,6 4,3 3000,01–3500,00 9,4 7,7 8,7 4,6 5,5 7,5 3500,01 i więcej 30,9 33,0 42,0 3,4 4,5 7,2
* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.
Tab. 10. Struktura wysokości emerytur niskich* przyznanych w latach 2006–2013 według wysokości świadczeń w grudniu i emerytury minimalne
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Najniższa emerytura** (zł) 597,46 597,46 636,29 675,10 706,29 728,18 799,18 831,15
Odsetek emerytur do 600,00 zł 4,6 3,7 0,7 1,5 2,7 4,1 3,2 3,8
Odsetek emerytur od 600,01 do 700,00 zł 1,2 0,9 2,0 2,5 5,2 6,1 5,0 3,9
Odsetek emerytur od 700,01 do 800,00 zł 2,5 1,8 1,0 1,2 3,4 3,6 4,5 3,4
Ogółem odsetek emerytur do 800,00 zł 8,3 6,4 3,7 5,2 11,3 13,8 13,7 11,1
* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi
** Najniższa emerytura obowiązująca od dnia 1 marca danego roku.
