Dąbrowa Górnicza, 21 czerwca 2019 r.
dr hab. inż. Katarzyna Chruzik prof. AWSB
Akademia WSB, Wydział Nauk Stosowanych Katedra Transportu i Informatyki
ul. Cieplaka 1C, 41-300 Dąbrowa Górnicza
Recenzja Rozprawy Doktorskiej mgr inż. Michał Pająk
Ograniczanie ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym przez zastosowanie systemu monitorowania towarów niebezpiecznych
Promotor: dr hab. inż. Monika Madej, prof. PŚk
Promotor pomocniczy: dr inż. Przemysław Tyczewski
I. Informacje ogólne
Recenzja opracowana została na zlecenie Rady Wydziału Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej (pismo nr DR-63/540/02/2019 z dnia 10 maja 2019 r.) na podstawie dostarczonej rozprawy doktorskiej pod wyżej wymienionym tytułem.
Recenzowana praca jest wartościową, wdrożeniową pozycją z dziedziny zarządzania bezpieczeństwem w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych adresowaną nie tylko do pracowników naukowych, ale do szerokiego grona specjalistów zajmujących się bezpieczeństwem transportu, szczególnie zaś pro aktywnym podejściem do zarządzania bezpieczeństwem. Celem rozprawy jest opracowanie i wykazanie przydatności modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych, oraz jego zastosowanie w procesie zarządzaniu ryzykiem zagrożeń.
Przedstawiona do recenzji praca obejmuje:
− 125 stron,
− 50 rysunków, w tekście zasadniczym, ponumerowanych oraz podpisanych,
− 27 tabel w tekście zasadniczym, które są ponumerowane i opisane,
− bibliografię liczącą 129 pozycji krajowych i zagranicznych w tym: 5 współautorskich pozycji Autora rozprawy.
II. Kryteria oceny rozprawy
Mając na uwadze wymagania Ustawy z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym (z późniejszymi zmianami), przy ocenie rozprawy doktorskiej mgra inż.
Michała Pająka przyjęto następujące kryteria: znaczenie tematyki dla otoczenia gospodarczego, oryginalność podjętej tematyki, stopień rozeznania Doktoranta w badanej tematyce, poprawność sformułowania celu i hipotezy badawczej, zasadność zastosowanej metodyki badań oraz spójność struktury rozprawy i jej stronę warsztatową.
III. Ocena doboru tematu rozprawy
Tematyka rozprawy doktorskiej mgra inż. Michała Pająka koncentruje się na opracowaniu modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych oraz jego wykorzystaniu w zarządzaniu ryzykiem zagrożeń transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka. Model systemu został opracowany z wykorzystaniem koncepcji warstwowych modeli systemów bezpieczeństwa, co umożliwiło ocenę relacji pomiędzy jego poszczególnymi elementami. Przeprowadzona w ramach badań analiza ryzyka zagrożeń dla transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka, stanowi jeden z elementów modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych. Składowymi obszaru analiz były m. in. drogi krajowe, podzielone na odcinki o długości do 1 km oraz ludność przebywająca w ich bezpośrednim otoczeniu. Podczas kwantyfikacji poziomów strat zastosowano autorską metodę obliczania gęstości zaludnienia uwzględniającą dobową migrację ludności. Ocenę ryzyka zagrożeń wykonano indywidualnie dla wszystkich, zamodelowanych odcinków dróg krajowych. Ponadto zaprezentowano wybrane elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem towarów niebezpiecznych: analizę wypadków, które miały miejsce w latach 2010-2017 w Polsce, system monitorowania dostępności miejsc parkingowych dla pojazdów transportujących towarów niebezpiecznych oraz krajową bazę danych z informacjami o skali transportu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka.
Opracowano również autorską aplikację do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przejazdu pojazdów transportujących towary niebezpieczne dużego ryzyka korzystającą z algorytmu Dijkstry, opartą na przeprowadzonej analizie ryzyka. Do przeprowadzenia badań i analiz
oprogramowanie GIS. Rozprawa może stanowić rozwiązanie istotnych problemów związanych z przeniesieniem i redukcją rankingu ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych dużego ryzyka..
Zarządzanie bezpieczeństwem stało się obecnie jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanych przez operatorów transportowych do utrzymywania i zwiększania poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług. Proces ten wykorzystywany jest przez wszystkich przedstawicieli branży transportowej i wynika z wdrożenia wymagań prawnych i zaleceń mających na celu poprawę bezpieczeństwa transportu. Obowiązek zarządzania ryzykiem obejmuje również podmioty zaangażowane w transport i zadania związane z monitorowaniem bezpieczeństwa. Celem zarządzania jest poprawa sprawności, skuteczności i efektywności funkcjonowania, a w przypadku zarządzania ryzykiem wynikającym z procesów transportowych poprawa bezpieczeństwa przewozów/transportu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka.
IV. Analiza zakresu, celu i treści rozprawy
Analiza rozprawy doktorskiej mgra inż. Michała Pająka pozwala na stwierdzenie, że jej Autor podjął się opracowania i wykazania przydatności metody pozwalającej na efektywne zarządzanie bezpieczeństwem w systemie przewozu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka. Opracowany w ramach badań naukowych model zarządzania ryzykiem w obszarze systemu przewozu towarów niebezpiecznych uwzględnia problematykę udziału czynnika organizacyjnego, technicznego i środowiskowego.
Zasadnicza treść rozprawy doktorskiej zawarta jest w rozdziałach 1-6. Treść kolejnych rozdziałów powiązana jest z tytułem rozprawy oraz odpowiada przedstawionemu celowi rozprawy, który Autor zapisał jako „Opracowanie modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych, oraz jego implementacja w zarządzaniu ryzykiem zagrożeń opartym o metodę Trans-Risk”. Autor rozprawy zdefiniował również cele cząstkowe.
Wykaz ważniejszych skrótów i oznaczeń (4 str.).
Baza pojęć (4 str).
Rozdział 1. Wstęp do problematyki rozprawy (2 str.) w tym krótką analizę stanu w opisywanym zakresie. Rozdział ten stanowi wprowadzenie do problemu badawczego rozprawy.
Rozdział 2 (11 str.), zawiera informację w zakresie klasyfikacji towarów niebezpiecznych (opartą na ADR) oraz przewozu towarów niebezpiecznych w Polsce wraz z krótką charakterystyką tego obszaru. Opisano w nim również podstawowe informację na temat parkingów dla pojazdów przewożących towary niebezpieczne w Polsce wraz z wskazaniem ich lokalizacji oraz przedstawiono krótką charakterystykę zdarzeń z udziałem towarów niebezpiecznych w aspekcie dużej liczby ofiar śmiertelnych.
Rozdział 3 (7 str.) obejmuję opis obecnego stanu wiedzy w obszarze zarządzania ryzykiem zagrożeń transportu towarów niebezpiecznych. Wskazano w nim również luki badawcze, na podstawie których sformułowano główny cel rozprawy. Na podstawie zaprezentowanych w tym i wcześniejszych rozdziałach informacji w jasny i prawidłowy sposób sformułowano cel, zakres oraz tezę pracy.
Rozdział 4 (58 str.) obejmuje charakterystykę metod zarządzania ryzykiem stosowanych w transporcie i koncentruje się na opracowaniu modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych oraz jego wykorzystaniu w zarządzaniu ryzykiem zagrożeń transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka. Scharakteryzowano w nim również model tego systemu z wykorzystaniem koncepcji warstwowych modeli systemów bezpieczeństwa. Ponadto przeprowadzono analizę ryzyka zagrożeń dla transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka uwzględniającą zamodelowane drogi krajowe i obszary przyległe z uwzględnieniem gęstości zaludnienia, podział na porę doby, wybrane źródła zagrożeń, pozwalającą na zamodelowanie mapy bezpieczeństwa ruchu drogowego przewozu towarów niebezpiecznych.
Efektem przeprowadzonych badań są propozycje systemowych działań zawarte w Rozdziale 5 (25 str.) mające na celu przeniesienie i ograniczanie ryzyka zagrożeń w systemie przewozu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka. W piątym rozdziale scharakteryzowano wybrane elementy tego systemu. Przeprowadzono analizę wypadków z udziałem towarów niebezpiecznych w Polsce. Ponadto scharakteryzowano: krajową bazę na temat transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka, aplikację do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu oraz system monitorowania wolnych miejsc postojowych dla pojazdów transportujących towary niebezpieczne. Określono również priorytety do lokalizowania parkingów dla pojazdów transportujących towary niebezpieczne.
W Podsumowaniu i wnioskach końcowych (Rozdział 6, 3 str.) Doktorant przedstawił odpowiedzi na szczegółowe problemy badawcze sformułowane w dysertacji, uzasadnienie udowodnienia hipotezy badawczej oraz wnioski wynikające z pracy oraz zarysowanie kierunków dalszych badań.
Rozprawę zamyka Literatura (str. 7).
V. Ocena rozprawy
Na podstawie przeprowadzonej analizy rozprawy uważam, iż mgr Michał Pająk porusza się swobodnie w badanej tematyce, wykazuje umiejętność samodzielnego zdefiniowania problemu naukowego i prowadzenia badań, interpretacji i uzasadnienia wyników oraz weryfikowania hipotez na podstawie przyjętych założeń. Zaprezentowane w części empirycznej rozprawy rozważania potwierdziły dojrzałość naukową Doktoranta.
Jako główny problem naukowy przyjęto opracowanie i wdrożenie modelu systemu monitorowania towarów niebezpiecznych oraz jego wykorzystanie w zarządzaniu ryzykiem zagrożeń transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka wraz z wykazaniem przydatności opracowanej metody. Uważam, że problem ten Autor zdefiniował prawidłowo oraz w sposób logiczny i przejrzysty przedstawił jego rozwiązanie.
Za najważniejsze osiągnięcia Autora rozprawy uważam:
1. Opracowanie koncepcji analizy ryzyka zagrożeń przewozu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka z uwzględnieniem infrastruktury oraz gęstości zaludnienia dla pory dziennej i nocnej
2. Opracowanie założeń dla aplikacji do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka w aspekcie rankingu ryzyka zagrożeń
3. Identyfikację źródeł zagrożeń przewozu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka:
analiza wypadków z udziałem towarów niebezpiecznych w Polsce, krajowa baza danych na temat transportu towarów niebezpiecznych dużego ryzyka, system monitorowania wolnych miejsc parkingowych ADR na MOP.
Wszystkie wymienione elementy rozprawy stanowią o jej wartości merytorycznej.
Pod względem edytorskim:
− kolejność rozdziałów i podrozdziałów tworzy logiczny układ,
− styl jest poprawny, stosowana terminologia nie budzi poważnych zastrzeżeń (uwagi przedstawione poniżej),
− praca napisana jest na wystarczającym poziomie edytorskim,
− praca nawiązuje do aktualnych pozycji literatury krajowej i międzynarodowej . Problemy, do których prosiłabym o ustosunkowanie się Pana mgra inż. Michała Pająka podczas publicznej obrony, są następujące:
1. Zarządzanie ryzykiem przewozu towarów niebezpiecznych jest elementem prac Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (Krajowy Plan Zarzadzania Kryzysowego), a także elementem funkcjonowania doradcy ds. przewozu towarów niebezpiecznych w przedsiębiorstwach transportowych. Stawia to w zapytaniu tezę „Dotychczas nie zarządzano ryzykiem zagrożeń związanych z transportem towarów niebezpiecznych w skali kraju”
2. „Elementy zarządzania ryzykiem zagrożeń są używane do wspierania decyzji na różnych poziomach zarządzania w transporcie drogowym” – st. 25 – proszę o wyjaśnienie stwierdzenia
3. Rysunek 4.2, str. 34 – czym różni się ocena ryzyka zagrożeń od oceny ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym
1. Autor w wielu miejscach pracy mówi o szczegółowej ocenie (analizie) ryzyka zagrożeń dla transportu drogowego towarów niebezpiecznych dużego ryzyka definiując obszary zagrożeń dla bardzo ograniczonej liczby źródeł zagrożeń – rys.
4.4., str. 38). Czy nie jest to nadinterpretacja obszaru badawczego?
2. Zastrzeżenia recenzenta budzi definicja kolizyjnych odcinków dróg wobec stosowanej w praktyce - odcinki dróg z skrzyżowaniami kolizyjnymi
3. Dlaczego pomimo stwierdzenia Autora w zakresie dominujących przyczyn inicjacji zdarzeń transportowych - 95% czynnik ludzki – str. 39, 96 - te źródła zagrożeń nie zostały należycie uwzględnione w obszarach zagrożeń
4. Czy źródłem zagrożenia mogą być „małe wartość współczynnika ataków terrorystycznych w Polsce na tle innych krajów (HS 9)” – str. 40,
wystąpieniem strat osobowych w wyniku aktywizacji zagrożeń…” Z czego wynika 4- krotność?
1. Str. 55 – dlaczego analiza dostępności MOP obejmuje jedynie granice RP?
2. Na jakiej podstawie dobrano wartości w Tabela 4.6., str 56?
3. Czy powstałe mapy zagrożeń bezpieczeństwa ruchu drogowego (str. 57) były konfrontowane z analizą wypadków z udziałem towarów niebezpiecznych zawartą w kolejnym rozdziale
4. W jaki sposób opracowano matryce wartościowania ryzyka i dobrano wartości graniczne – tab. 4.12, str. 75?
5. Str 91, pkt 5.1., akapit 2, czy „… -aplikacja do wyznaczania najkorzystniejszej trasy przewozu TNDR (RRM 4)…”, nie zawiera „…- systemu monitorowania dostępnych miejsc parkingowych ADR na MOP (RRM 1)…”?
6. Rys. 5.2, str 93 obrazuje „Ofiary śmiertelne i ranne w wypadkach z udziałem towarów niebezpiecznych w latach 2010-2017” przy jednoczesnym stwierdzeniu autora „W Polsce w wyniku wypadków drogowych z udziałem TN, w tym wypadków z udziałem TNDR, w latach 2010-2017 nikt nie zginął oraz nie został poszkodowany”
– warto rozpisać to zagadnienie III. Spostrzeżenia
Pomimo wszystkich zalet i dobrej oceny rozprawy pod względem zawartości merytorycznej, dysertacja ma pewne niedostatki. Nie umniejszają one jednak wartości merytorycznej pracy, a utrudniają jedynie zrozumienie jej fragmentów.
Niektóre z nich przytaczam poniżej:
− dysertacja zawiera nieliczne błędy stylistyczne i edycyjne (np. str. 20, 33, 35, 82 czy 114),
− dysertacja zawiera stwierdzenia poniżej/powyżej nie przystające do opracowania o tej randze (str, 37, 60, 104, 109, 112)
− cytowany na str. 13 Raport NIK pochodzi z 2013 roku pomimo publikacji nowego (cytowanego w Literaturze) z 2018 roku,
− przegląd obecnego stanu wiedzy jest raczej spisem publikacji w analizowanym obszarze,
− zwyczajowo poziom wartości dla kryterium strat przyjmuje się większy niż dla kryterium prawdopodobieństwa aktywizacji zagrożeń,
− statystyczna liczba przeprowadzonych ankiet nie jest proporcjonalna do dostępnej grupy badawczej,
− wspomniany w Podsumowaniu i wnioskach końcowych, kompleksowy system bezpieczeństwa dla transportu drogowego towarów niebezpiecznych w Polsce powinien opierać się na procesowym podejściu do zarządzania bezpieczeństwem i obejmować dużo większą liczbę narzędzi i kryteriów,
− brak załączników dotyczących analitycznych części badań.
IV. Wniosek końcowy oceny rozprawy
Uważam, że przedstawiona do recenzji rozprawa, mimo przedstawionych uwag, które nie podważają zasadniczego dorobku Doktoranta, została wykonana na dobrym poziomie merytorycznym. Wyznaczony przez mgra inż. Michała Pająka cel rozprawy został osiągnięty, a teza udowodniona. Dokonując oceny całości rozprawy, wyrażam opinię, iż stanowi ona oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, zdolność do analitycznego spojrzenia na rozpatrywany problem, umiejętność samodzielnego prowadzenia badań naukowych oraz wskazując na odpowiedni poziom wiedzy teoretycznej jej Autora i umiejętności praktyczne w dyscyplinie naukowej „Transport”, w której mieszczą się zagadnienia objęte rozprawą. Na wyróżnienie zasługuje duży potencjał wdrożeniowy wyników opiniowanej rozprawy doktorskiej, które będą mogły być wdrożone do zastosowań praktycznych. Należy stwierdzić, że:
− formalny układ pracy jest prawidłowy,
− dysertacja dobrze nawiązuje do aktualnej wiedzy i praktyki, a w niektórych elementach wnosi do nich nowe treści,
− Doktorant dokonał trafnego wyboru tematyki swojej pracy, a jej zakres spełnia stawiane wymagania,
− zasadnicze cele pracy zostały w pełni osiągnięte w zakresie przyjętym przez
prezentowane wyniki są uzyskane w poprawnie przeprowadzonych studiach i eksperymentach własnych i mogą służyć do dalszych prac,
− praca ma duży potencjał aplikacyjny.
Reasumując, stwierdzam, że rozprawa mgra inż. Michała Pająka pt. „Ograniczanie ryzyka zagrożeń w transporcie drogowym przez zastosowanie systemu monitorowania towarów niebezpiecznych”, spełnia warunki przewidziane w Ustawie z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, Dz. U. Nr 65, poz. 595 (z późniejszymi zmianami). Stawiam więc wniosek o przyjęcie opracowania przedstawionego do recenzji – jako rozprawy doktorskiej mgra inż. Michała Pająka na stopień doktora nauk technicznych w dyscyplinie Transport i dopuszczenie jej do publicznej obrony.
