Charakterystyka płytkich utworów lessopodobnych w lewobrzeżnym dorzeczu środkowego Wieprza - Biblioteka UMCS

U N I VE RSI T A T I S MARIAE C UR I E- S К Ł O D O W S КA LUBLIN — POLONIA

VOL. XX, 7 SECTIO В 1965

Z Katedry Gleboznawstwa Wydziału Rolniczego WSR w Lublinie Kierownik: prof, dr Bohdan Dobrzański

i

Z Zakładu Geografii Fizycznej UMCS Kierownik: prof, dr Adam Malicki

Józef BOROWIEC, Stefan NAKONIECZNY

Charakterystyka płytkich utworów lessopodobnych w lewobrzeżnym dorzeczu środkowego Wieprza A Characteristics of the Shallow Loess-like Formation

on the Left Side of the River Wieprz Basin

Opracowanie niniejsze dotyczy niewielkiego obszaru występowania płytkich utworów pyłowych, będących do dziś przedmiotem dyskusji naukowej, wynikłej na tle różnej interpretacji tych samych utworów w różnych opracowaniach kartograficznych, geologicznych i glebowych, o czym m. in. pisze Dobrzański (4). Autor ten ponad wszelką wątpliwość wykazuje na podstawie składu mechanicznego, że badane przez niego utwory mają przeważnie charakter glin pylastych, a nie lessów (3, 4). Podobne wyniki dało opracowanie utworów pyłowych uwa­ żanych od dawna za lessy w okolicach Leżajska (2).

Ponieważ utwory pylaste — tylko z wyglądu podobne do lessów — występują bardziej powszechnie niż się na ogół przypuszcza, autorzy wzmiankowanych wyżej publikacji postulują stopniowe lecz szczegó­

łowe ich zbadanie. W świetle tego postulatu traktujemy niniejsze opra­

cowanie jako fragment badań, które posłużą w przyszłości do mono­

graficznego opracowania zapowiedzianego w cytowanej już pracy Dobrzańskiego (4).

Badany obszar należy do dwu różnych jednostek geograficznych.

Obejmuje on północno-wschodnią część Płaskowyżu Świdnickiego oraz południowo-zachodni fragment Kotliny Dorohuckiej aż po rzekę Wieprz (wg podziału Jahna). Północną granicę interesującego nas obszaru stanowi rzeka Stawek, a południową — dolny odcinek Giełczwi.

Chałubińska i Wilgat (1) zaliczają północno-wschodnią część

tego wydzielenia — aż po krawędź plejstoceńskiej terasy Wieprza — do Wyżyny Lubelskiej, włączając ją do podregionu Równiny Łuszczew­

skiej. Równina ta w podziale morfologicznym Jahna (5) należy do najniższego (III) poziomu denudacyjnego (s. 52, ryc. 3 i 4). Brak jedno-

Ryc. 1. Szkic sytuacyjny badanego obszaru; 1 — obszar występowania pyłów spłaszczonych, 2 — obszar występowania pyłów o charakterze lessu, 3 — umiejsco­

wienie odkrywek (punktów badań)

The schematic map of the investigated region; 1 — the sandy-silt area, 2 — the loess-like area, 3 — the situation of the profiles investigated

litego poglądu na sprawę przynależności fizjograficznej tej części oma­ wianego obszaru wynika z jego przejściowego charakteru, co przyznają nawet sami autorzy podziałów.

W naszych rozważaniach rzeczą istotną jest zróżnicowanie morfolo­ giczne, jak również wysokości bezwzględne obu wyróżnionych jednostek.

Część południowo-zachodnia — wyżynna — zbudowana jest ze sto­ sunkowo odpornych na wietrzenie skał górnego mastrychtu i danu.

Cechą charakterystyczną dla tego terenu są szerokie garby przecho­ dzące łagodnie w równie szerokie obniżenia dolin przeważnie bezwod­ nych — co daje w efekcie wrażenie krajobrazu o lekko falistej po­ wierzchni. Na powierzchni tej zalega zwykle cienka pokrywa utworów pyłowych zaliczanych w różnych opracowaniach kartograficznych albo do piasków (9, 13), albo do lessów (7, 8, 10).

Część północno-wschodnia rozciągająca się wzdłuż doliny Wieprza szeroką na kilka do kilkunastu kilometrów strefą (strefa ta rozszerza się ku północy) stanowi równinę typu wybitnie nizinnego, usianą gęstą siecią zabagnionych dolinek i lokalnych zagłębień, wypełnionych prze­

ważnie torfem lub mieszanymi osadami organicznymi i mineralnymi.

Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez badany obszar; 1 — kreda (skała kredowa), 2 — piaski i mułki terasowe, 3 — utwory lessopodobne, 4 — osady organogeniczne

(Holocen)

Geological section through the investigated region; 1 — Cretaceous rock, 2 — sands and silts, 3 — loess-like formations, 4 — organic sediments (Holocene) Obniżenia te do niedawna stanowiły tereny podmokłe, trudno do­ stępne i dopiero w okresie międzywojennym zostały osuszone. Niemniej niektóre izolowane zagłębienia bezodpływowe do chwili obecnej wypeł­ nionesąnadal małymi jeziorkami.

Omawiana równina w stosunku do opisanej poprzednio wododzia­ łowej wierzchowiny obniżona jest tylko o 20—30 m. Jest ona zbudowana z miękkich wapieni i margli wapiennych o dużej zawartości CaCO3.

Skały te są bardzo podatne na działanie procesów krasowych.

Liczne zagłębienia tak charakterystyczne dla tej części badanego obszaru zawdzięczają swoje pochodzenie właśnie procesom krasowym

działającym tu jeszcze we wczesnym holocenie (5). W późnym holo- cenie zagłębienia te zostały wypełnione częściowo osadami orga­ nicznymi (głównie torfem). Istnieje wiele danych (na przytoczenie któ­ rych brak tu miejsca) wskazujących na krasowe predyspozycje gęstej sieci dolinek, które powstały z połączeń sąsiednich zagłębień krasowych i utworzyły ciągi dające początek tym dolinkom. Podobnego zdania jest Jahn (6) oraz Rzechowski (12), którzy uważają, że nawet do­ lina Stawka (ryc. 1) powstała na takiej właśnie drodze.

W odróżnieniu od poprzednio opisanej części, płytkie utwory lesso- podobne występują tutaj niewielkimi płatami na kulminacjach rozdzie­ lających zatorfione zagłębienia krasowe. Ciągła pokrywa materiału py­

łowego jest tylko na powierzchni kilkunastometrowej terasy plejsto­

ceńskiej Wieprza. Należy przy tym zaznaczyć, że pokrywa utworów lessopodobnych natych izolowanych płatach w obrębie nizinnej wierzcho­

winy, jak i występujących na terasie, leżą w tej samej wysokości, a więc musiały one tworzyć pierwotnie jednolitą całość. Rozmycie tej pokrywy i zredukowanie jej do niewielkich fragmentów nastąpiło póź­ niej, częściowo przez rozwój procesów krasowych, częściowo zaś przez denudację powierzchniową.

Izolowane płaty utworów lessopodobnych, zalegające na powierzch­

niach kulminacyjnych bezpośrednio na kredzie, przechodzą na terasie stopniowo bez wyraźnej granicy w mułki i piaski. Powstały więc one w jednym cyklu sedymentacyjnym (końcowa faza wygasania dyna­

miki wód w zbiorniku), którego zasięgi obejmowały również — leżącą na tej samej wysokości, co i terasa — powierzchnię równiny wierzcho­

winowej.

CHARAKTERYSTYKA BADANYCH UTWORÓW

Dla scharakteryzowania płytkich utworów lessopodobnych wybrano 9 punktów rozmieszczonych mniej więcej równomiernie na powierzchni badanego obszaru. W punktach tych wykonano odkrywki sięgające do spągu utworów pokrywowych, z których pobrano próbki do badań labo­ ratoryjnych.

W ramach prac laboratoryjnych oznaczono skład mechaniczny ma­

teriału glebowego oraz niektóre właściwości fizyczne i chemiczne.

Wyniki analiz zestawiono w tab. 1 i 2. Stratygrafię przebadanych pro­

fili — z zaznaczeniem górnej granicy występowania СаСОз — przedsta­

wiono na ryc. 3.

Do celów porównawczych wykonano podobne oznaczenia w prób­

kach pobranych z profilu lessowego na Sławinku k. Lublina. Profil ten figuruje na rysunkach i w tabelach jako ostatni z kolejnym numerem 10.

Ryc. 3. Stratygrafia badanych profilów; 1 — materiał pyłowy, 2 — materiał mie­

szany (pył + piasek), 3 — piasek, 4 — podłoże kredowe (zwietrzelina), 5 — górna granica występowania CaCO3

Stratigraphy of the investigated profiles; 1 — silt material, 2 — mixed material (silt + sand), 3 — sand; 4 — Cretaceous bed rock (weathered material), 5 — upper

layer of the occurrence of CaCO3

Tab.1.Składmechanicznybadanychutworów Mechanicalcompositionoftheinvestigatedformations Procentcząstekośrednicy:(wmm) Percentageofparticlesatdiameter:(inmm)

аэщэЗо;

uiszbj ji

Profilepłytkichutworówlessopodobnych Theprofilesofshallowloess-likeformations 33 35 U 325 336 2244 17 1 20 1 16 30 32 27 38 37 15

300

*0 ^{CD 03 —• •—* ’-H O CD О 00 t-4} co co ł—<

800

*0 —900*0 OQ Ю D- tn ^{О ОО О IO} "Ф uo co t- co co

900

*

0- 20‘0 ^{О CD D-} TH H N нr- co c- 12 1 11 1 9 25 24 17 24 15 66 aaqjaSoj

ins

uiazB.t {Xd ⁶⁰

,8 68,7 27,4 72,8 61,5 52,6 78,6 6,7 44,8 10,8 33,9 66,7 63,6 56,6 57,9 60,8 25,7

80

*0 —90*0 ₄⁶ ₄^{5 9} C- r-Ч СЧCO 60' 1 18 0 6 СЧ 00 CT>

ТГ TF 00 38 36 88

30'0—1*0

14,8 17,7 18,4 25,7 20,5 20,6 ^{IO CO CO CO}co" to co о—< cq —< cq 24,7 20,6 17,6 18,9 24,8 12,7

.laqjaSo;

Pubs ШМ

-bj qasBid ⁶

,2 2,3 66,6 3,3 2,5 3,4 4,4 92,3 35,2 88,2 50,4 3,3 4,4 6,4 4,1 2,2 64,4

1*0 —32*0 ₂^,7 1,2 25,7 1,4 1,2 1,5 1,7■ 28,6 13,8 34,4 21,6 1,4 1,7 2,4 1,9 1,1 20,4

32

*0 —3*0 ₂^,9 ₀^,7

28,1 1,2 0,8 1,0 1,9 52,6 14,7 38,5 20,3 0,9 1,9 2,7 0,7,1,5 0,30,8 12,831,1

9*0 —1 ₀^,6 ₀^,4 ₇^,8 ₀^,7 ₀^,5 0,9 0,8 11,1 6,7 15,3 3,5 ^{О 00 00}r-Г о" T-4

Głębokość Depth incm 0—20 Brzeziczki 20—50 50-70 5-20 20—30 40—60 0-20 80—105 100—140 140-160 165—200 6-15 15—30 50—70 0-20 20-60 60—85

Miejscowość' Locality MajdanBrzezicki Dominów DominówII Mełgiew

U Ó 3 ° £ i U

Q, Ч-t P, 44 T-H CN ⁰⁰ Ю

40 33 37 34 25 ^{Qi СО Ю CM}CO CO CO CO 38 43 41 29 35 22 39 44 32 33 Profil„typowego”lessugłębokiego Theprofileof„typical”loess 39 42 36 32 36 35 36 35

CO o 00 co c-

т-H T—1 r—1 CM CM r—< r"4 ł—4 CMt—< ⁹ 12 15 10 7 7 Oi г-t ел c©

T—< »—< Ю CM Qi CM O CM »—<»—< ł—1 ł—4 rd т—< ł—< »—<

Г- т-4 СО СО Ю

ł—4 CD H Tf co

ł—4 •—< co co co CO CO CO Ю o

^4 COb-lOCOCOC-COOi

b- b- —< Ю CO

CM CM •“* * 21 15 7 12 23 23 18 15 15 14 24 19 13 18 57,6:22 55,620 61,820 66,8117 61,618 62,5i18 60,0!16 54,1i15

55,0 59,6 60,6 65,9 46,6 52,8 54,2 57,7 64,4 58,5 53,7 54,9 66,6 64,9 62,1 58,7 51,9 64,3 56,5

39 43 43 48 27 42 42 46 43 41 41 38 51 52 46 49 39 49 43 COr-4 b- CM CO Ol co CM

16,0 16,6 17,6 17,9 19,6 10,8 12,2 11,7 16,4 17,5 12,6 18,3 15,6 12,9 13,1 9,7 12,9 15,3 13,5 11,6 14,6 14,8 14,1 13,6 13,5 14,0 12,1

5,0 2,4 2,4 3,1 28,4 8,2 7,8 7,3 3,6 3,5 3,4 2,7 4,4 5,1 8,9 2,3 4,1 3,7 10,5 3,4 2,4 2,2 1,9 2,4 2,5 4,0 10,9

2,2 0,8 1,2 1,4 12,5 3,4 4,7 3,3 1,7 1,5 1,4 1,3 2,6 3,4 5,3 1,0 2,1 1,7 5,5 2,3 1,8 1,7 1,3 1,5 1,6 2,7 6,4

2,3 1,4 1,1 1,2 12,6 4,2 2,7 3,3 1,7 1,3 1,2 0,9 1,4 1,5 1,4 0,9 1,4 1,6 3,5 0,7 0,4 0,5 0,4 0,6 0,7 0,9 3,2i

0,5 0,2 0,1 0,5 3,3 0,6 0,4 0,7 0,3 0,7 0,8 0,6 0,4 0,2 1,2 0,4 0,6 0,4 1,2 0—200,4 20—400,2 60-1000,0 100—120;0,2 140—1600,3 180-2000,2 220—2400,4 260—2701,3

0—25 25—40 4065 65—100 105—139 0—22 22—32 35—50 50-75 0—35 35-50 50—95 120—140 140—160 180—200 0—25 25-70 70—100 120—160

Popławy Stróża Milejów Kajetanówka Sławinek

CD 00 Oi

O

Tab.2.Niektórewłaściwościfizyczneichemicznebadanychutworów Somephysicalandchemicalpropertiesoftheinvestigatedformations CaCO3 % Profilepłytkichutworówlessopodobnych Theprofilesofshallowloess-likeformations 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

o o' о

Przepusz-1 czalność Permeabil­ ity cm/sec. 0,00015 0,00048 0,00131 0,00024 0,00017 0,00032 0,00011 0,00015 0,00009 0,00022 0,00013 0,00292

' 1 о £ P -u (D C3

Ä o ś S S 2 «

° с о h 2 g CU CX Q.

7,27 4,48 3,64 4,93 3,04 1,36 3,87 6.00 3,47 8,11 2,31 2,87

kapilarnapojem­ nośćwodna Capillaryporosity objętoś­ ciowa Volume 41,20 44,20 43,15 53,90 49,25 42,70 47,10 44,00 41,10 45,30 40,60 40,70

wagowa Weight % 33,58 37,76 33,03 51,44 40,00 28,00 37,68 34,11 27,77 36,24 26,39 25,98

Porowa­ tość ogólna General Porosity % 48,47 48.68 46,79 58,83 52,29 44,02 50,96 50,00 44,57 53,41 42,91 42,94

Ciężarwłaściwy Specificgravity objętoś­ ciowy Volume g/cm3J 1,35 1,36 1,42 ^{CO IC Q} _{r-4 IQ}

T—< r-M ł—1 1,28 1,32 1,48 1,23 1,53 1,54

rzeczy­ wisty Actual density g/cm3 2,62 2,64 2,65 2,57 2,62 2,68 2,62 2,61 2,67 2,64 2,68 2,69

Głębokość Depth incm 0—20 20—50 50—70 0—20 20—30 40-60 0—15 15—30 50—70 0—25 20—60 60—75

Miejscowość Locality Brzeziczki Majdan DominówII Mełgiew

Nr profilu No ofprofile

r—< Ol

© © © o CO

© © o' o' © 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 4,7 10,4 0,0 0,0 0,0 7,7 Profil„typowego”lessugłębokiego Theprofileof„typical”loess 0,0 0,0 0,0 8,1 11,3 12,5

0.00034 0,00013 0,00029 0,00012 0,00042 0,00031 0,00081 0,00025 0,00030 0,00019 0,00025 0,00078 0,00084 0,00062 0,00016 0,00041 0,00014 0,00029 0,00072 0,00028 0,00038

4,84 5,15 4,62 5,76 6,62 7,64 6,07 3,18 2,07 7,63 2,75 2,04 6,65 6,17 3,59 4,01 3,83 6,50 1,77 5,65 1,75

41,70 38,00 36,80 35,42 43,00 38,60 40,20 44,70 36,70 38,02 42,60 36,45 38,75 38,90 38,45 40,00 40,39 37,51 42,17 41,50 40,01

29,78 25,67 23,44 23,20 32,82 26,98 27,91 33,11 22,80 25,00 29,15 23,43 27,61 26,83 26,22 26,48 28,18 23,30 27,88 20,22 26,56

46,54 43,15 41,42 41,18 49,62 46,24 46,27 47,88 38,77 45,63 45,35 38,49 45,40 45,07 42,04 44,01 44,22 44,01 43,94 47,15 43,73

1,39 1,49 1,57 1,58 1,31 1,43 1,44 1,35 1,61 1,52 1,47 1,56 1,45 1,45 1,53 1,54 1,40 1,45 1,48 1,39 1,52

2,60 2,62 2,69 2,65 2,60 2,66 2,68 2,59 2,63 2,67 2,99 2,66 2,60 2,64 2,65 2,70 2,52 2,59 2,64 2,65 2,70

0—25 25—40 40—65 65—100 100—130 0—22 22—32 35—50 59—70

0 -

Popławy Stróża Milejów Kąjetanówka Sławinek

CO ^{00 ©} © т—<

Aby profil ten mógł być porównywany z profilami płytkich utworów lessopodobnych wybrano takie miejsce, gdzie less spoczywa na zalega­ jącym niezbyt głęboko podłożu wapiennym (2,75 m).

W składzie mechanicznym badanych utworów występują bardzo istotne różnice przede wszystkim we frakcji piasku (1—0,1 mm). Dane liczbowe, zestawione w tab. 1, ze względu na ich mnogość nie dają przejrzystego obrazu stosunków ilościowych dla poszczególnych frakcji, dlatego przedstawiono je również graficznie dla lepszej czytelności obrazu (ryc. 4). Na wykresach widać wyraźnie, że mamy tu do czy­ nienia z dwomarodzajami utworów. Pierwszy charakteryzuje się znaczną zawartością frakcji piasku szczególnie w dolnej części profilu lub w po­ staci przewarstwień (profile nr 1, 3, 5). Drugi posiada charakter utworu pyłowego (profile nr 2, 4, 6, 7, 8, 9) i pod względem składu mechanicz­

nego nie odbiega w zasadzie od profilu lessowego ze Sławinka (pro­

fil nr 10). Zawartość frakcji piasku utrzymuje się w granicach paru do kilku procent i dopiero w części spągowej wzrasta do 10%, lub nieco wyżej, co jest charakterystyczne również dla profilu lessowego (tab. 1).

Frakcje pyłowe (0,1—-0,02 mm) stanowią — podobnie jak w profilu nr 10 — główny składnik masy utworu, osiągając często wartość ponad 60%. Tylko w poziomach iluwialnych ilość pyłu zmniejsza się czasem nieznacznie na korzyść frakcji ilastej, co zresztą jest wynikiem procesów glebotwórczych i zaznacza się również w profilu lessowym ze Sławinka. Profil nr 6 odbiega nieco od reszty profilów tej grupy ze względu na znaczny wzrost frakcji piasku w części spągowej. Jednak z uwagi na podobieństwo stosunków pomiędzy frakcjami w pozostałych

częściach profilu zaliczono go do grupy utworów pyłowych.

Zawartość węglanu wapnia w utworach lessowych uważana jest często za jedną z charakterystycznych cech tych utworów. Niektóre badane przez nas profile pozbawione są CaCO3. Odnosi się to szczegól­ nie do tych, które posiadają bardzo małą miąższość (profil nr 2, 4, 7, ryc. 3). Nie należy— naszym zdaniem — wyciągać z tego faktu wniosku, że one nigdy nie posiadały tego składnika.

W naszych warunkach klimatycznych proces wypłukiwania węglanu wapnia zachodzi we wszystkich utworach lessowych. Na przykład w pro­

filu lessowym ze Sławinka CaCO3 wyługowany jest do głębokości po­ nad 100 cm. Jest więc rzeczą zrozumiałą, że płytkie utwory lessopo- dobne, których miąższośćnie osiąga tej głębokości, są pozbawione węgla­

nów w całym profilu, a czasem nawet w stropowej części samej zwie- trzeliny wapiennej. Natomiast profile o większej miąższości (profil 8 i 9, ryc. 3) zawierają w głębszych partiach CaCO3 i to w ilościach odpo­ wiadających lessom „typowym” (tab. 2).

Z Stróża

S. Kajeta понка

0.1-0.05

П~Т~! i I I I ni i i i i -i 1-0.1

Ryc. 4. Skład mechaniczny badanych utworów Mechanical composition of the formations investigated

/ Wniosek, jaki nasuwa się z powyższych rozważań, można by sfor­ mułować następująco: brak węglanu wapnia w badanych utworach jest wynikiem wypłukiwania CaCO3 przez wody opadowe, jak również dzia­ łania innych czynników warunkujących przebieg procesów glebotwór-

czych typowych dla naszej strefy klimatycznej. W związku z tym brak węglanu wapnia w utworach lessopodobnych o małej mąiższości nie może eliminować tych utworów jako genetycznie odmiennych od lessów.

Wydaje się, że bardziej obiektywne będzie porównywanie ich nie z ca­ łym profilem lessów, lecz tylko z ich warstwą stropową, która podlegała działaniu podobnych czynników— wykluczając jednak przypadki, kiedy warstwa ta została zredukowana przez procesy erozyjne. W tych bowiem przypadkach węglan wapnia występuje w lessach bardzo płytko — często nawet od samej powierzchni.

Pod względem innych właściwości badane przez nas utwory lesso- podobne nie różnią się w sposób istotny od utworów lessowych ze Sła- winka (tab. 2), o czym już była mowa wyżej. Pomijając więc kwestię genezy lessów w ogóle, nie widzimy uzasadnienia do wydzielania bada­

nych płytkich utworów pyłowych (profile nr 2, 4, 6, 7, 8 i 9) w od­ dzielną grupę genetyczną. Podział utworów lessowych na płytkie i głę­

bokie może być uzasadniony raczej względami czysto praktycznymi (np. gospodarczymi), nie powinien jednak sugerować „z góry” ich od­ mienności genetycznej.

PODSUMOWANIE

W obszarze badanym mamy do czynienia z utworami dwojakiego rodzaju: utworami pylastymi ze znacznym udziałem frakcji piasku (glinki pylaste) i utworami pyłowymi właściwymi, nie różniącymi się od lessów. Obydwa rodzaje utworów występują na różnym podłożu i w odmiennych warunkach geomorfologicznych.

Pierwsze występują w południowo-zachodniej części badanego ob­ szaru na wyżej położonych partiach wierzchowin i działów wodnych Wieprz-Bystrzyca, zbudowanych ze skał wieku najwyższego mastrychtu i danu. Utwory pylaste (glinki pylaste) cechują się większą odpornością na czynniki klimatyczne i znaczną zawartością piasku w swoim składzie.

Niekiedy podściela je warstwa piasku lub gliny piaszczystej.

Drugie (utwory pyłowe właściwe) zalegają na miękkich wapieniach i marglach wapiennych, w strefie nizinnej równiny przydolinowej Wieprza, nawiązującej wysokością do terasy plejstoceńskiej (bałtyckiej wg Jahna), oraz na powierzchni samej wspomnianej terasy. Utwory pyłowe zalegają tu bezpośrednio na skałach wapiennych, których po­ wierzchnia nosi charakter denudacyjny. Natomiast w obrębie terasy plejstoceńskiej te same pyły przechodzą ku dołowi stopniowo bez wi­

docznej przerwy sedymentacyjnej w piaski terasowe. Ten fakt zdaje się wskazywać na to, że proces akumulacji piasków terasowych zakoń­

czony został frakcją rozlewiskową przy zupełnym zaniku ruchu wody

w tej części doliny. W rezultacie czego osadzały się w tym okresie tylko frakcje drobniejsze.

Ponieważ strefa piasków terasy leży prawie dokładnie na wysokości powierzchni strefy przydolinowej, rozlewiska obejmowały prawdopo­

dobnie całą jej szerokość. Idąc śladem takiego rozumowania dochodzimy do wniosku, że pokrywa płytkich utworów pyłowych w rozpatrywanym terenie powstała w warunkach rozlewiskowych, a więc w środowisku wodnym.

Istnienie (w przeszłości geologicznej zachodniej części Kotliny Doro- huckiej) rozlewisk, związanych z doliną Wieprza, dostatecznie przeko­

nywająco wykazał Ja hn (6). Przyczyną ich powstania była prze­

szkoda morfologiczna zamykająca Kotlinę Dorohucką od północy w postaci garbu kredowego, który uważany był przez W o11 oso­ wi c z a (14) za łuk moreny czołowej i nazywany „lukiem Łęcznej”. Przeszkoda ta powodowała spiętrzenie wód roztopowych („peryglacyjne powodzie rzeki Wieprza — Tyśmienicy” wg Jahna) w Kotlinie Dorohuckiej i osadzanie piasków i mułków terasy w dolinie Wieprza,

a po jej wypełnieniu również zawiesiny pyłów lessowych pokrywa­ jących zarówno piaski i mułki terasy akumulacyjnej, jak i nizinną

część skrasowiałej powierzchni wierzchowinowej w badanym terenie.

Powstanie przełomu Wieprza koło Łęcznej, które Zaborski (15) wiąże ze zlodowaceniem środkowopolskim, a Ja h n (5) z okresem zlodowacenia bałtyckiego, położyło kres rozlewiskom w Kotlinie Doro­ huckiej.

Spłynięcie wód rozlewiskowych nowo powstałym przełomem spowo­ dowało odsłonięcie utworów pyłowych i ich osuszenie, co w warun­ kach mroźnego klimatu peryglacyjnego — w okresach bezśnieżnych — musiało prowadzić do rozwiewania tych pyłów i wynoszenia ich poza obszar kotliny. Nie jest zatem wykluczone, że skład pyłowy stropowej części płytkich utworów lessopodobnych Płaskowyżu Świdnickiego jest efektem akumulacji pyłów wynoszonych przez wiatry z Kotliny Doro­

huckiej.

Takie przypuszczenie nasuwa się w związku z pewną prawidło­

wością, a mianowicie: w kierunku SW od Kotliny Dorohuckiej miąższość pokrywy pyłowej w utworach lessopodobnych zmniejsza się wyraźnie.

I tak np. w profilu 6, który znajduje się na pograniczu Kotliny Doro­

huckiej i Płaskowyżu Świdnickiego, pokrywa pyłowa ma miąższość około 100 cm, lecz w spągu frakcja piasku osiąga stosunkowo wysoki procentowy udział, upodabniając ten profil do profilów z Płaskowyżu Świdnickiego. Zatem profil ten jest jakby przejściowym pomiędzy wy­ mienionymi obszarami. W miarę jak śledzimy profile bardziej oddalone