WYBÓR OPTYMALNEGO ħRÓDàA I/LUB SPOSOBU FINANSOWANIA ODNOWIENIA ĝRODKÓW TRWAàYCH PRZEDSIĉBIORSTW BUDOWLANYCH

(1)

Acta Sci. Pol. Architectura 14 (4) 2015, 25–33

WYBÓR OPTYMALNEGO ħRÓDàA I/LUB SPOSOBU FINANSOWANIA ODNOWIENIA ĝRODKÓW TRWAàYCH PRZEDSIĉBIORSTW BUDOWLANYCH

Roman Tracz

Kijowski Narodowy Uniwersytet Budownictwa i Architektury, Kijów, Ukraina

Streszczenie. W artykule zostaáa przeanalizowana efektywnoĞü ekonomiczna odnowie- nia Ğrodków trwaáych na podstawie obliczenia wskaĨnika czystego dochodu dyskontowa- nego (NPV). Zaproponowano rozwiązanie problemu wyboru optymalnej formy i Ĩródáa inwestowania oraz zbudowano algorytm modelowania odnowienia parku maszynowego w przedsiĊbiorstwie. Rozpatrzono perspektywy zastosowania ekonomiczno-matematycznego modelowania inwestycyjnego zabezpieczenia innowacyjnej wymiany wyposaĪenia parku maszynowego przedsiĊbiorstw budowlanych na Ukrainie.

Sáowa kluczowe: przedsiĊbiorstwa budowlane, efektywnoĞü innowacji, model ekonomiczno- -matematyczny, zabezpieczenie inwestycyjne

WSTĉP

Na wspóáczesnym etapie rozwoju przedsiĊbiorstw budowlanych na Ukrainie dla procesu ksztaátowania i funkcjonowania parków maszynowych stawiane są jakoĞciowo nowe zadania, a jednym z najwaĪniejszych z nich jest innowacyjny kierunek rozwoju.

Nasycenie rynku nowoczesną techniką budowlaną i drogową, wyposaĪenie wielu maszyn w szeroki zestaw osprzĊtu wymiennego, liczne elementy robocze dają szerokie moĪliwo- Ğci dla ich wielowariantowego doboru, w zaleĪnoĞci od rodzaju wykonywanych robót budowlanych, z uwzglĊdnieniem wymogów jakoĞci wykonania.

O koniecznoĞci wyboru innowacyjnej drogi rozwoju przedsiĊbiorstw budowlanych napisano równieĪ w dokumencie programowym rządu Ukrainy, dotyczącym rozbudo- wy sieci drogowej „DerĪawna cilowa ekonomiczna programa rozwytku awtomobilnych dorih zahalnoho korystuwannia na 2013–2018 roky” [PaĔstwowy celowy program ekonomiczny rozwoju dróg publicznych na lata 2013–2018]. Stan transportowo-eksploata- Adres do korespondencji – Corresponding author: Roman Tracz, Kijowski Narodowy

Uniwersytet Budownictwa i Architektury, PovitroÀ otsky 31, 03680, Kijów, Ukraina, e-mail: trach1978@gmail.com

(2)

cyjny przytáaczającej wiĊkszoĞci dróg samochodowych (dáugoĞü dróg Ukrainy wynosi 169,5 tys. kilometrów) nie odpowiada wspóáczesnym wymaganiom i potrzebuje poprawy z uwzglĊdnieniem spoáeczno-ekonomicznych potrzeb paĔstwa. Gáówny problem polega na tym, Īe drogi samochodowe, mosty i budowle inĪynieryjne na nich są w takim stanie, w którym nie moĪna w peáni zapewniü szybkiego, komfortowego, ekonomicznego i bez- piecznego przewozu pasaĪerów i áadunków, rozwoju przewozów tranzytowych, dalszego spoáeczno-ekonomicznego rozwoju paĔstwa, a w przyszáoĞci jego integracji ze wspólnotą europejską.

Dlatego wymiana wyposaĪenia technicznego, wprowadzenie nowych technologii do budowy dróg samochodowych i zmniejszenie energocháonnoĞci prac są najwaĪniejszymi kierunkami dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw budowlanych.

Przed rozpoczĊciem projektu inwestycyjnego naleĪy udowodniü jego wykonalnoĞü.

W podjĊciu decyzji o zastąpieniu Ğrodków trwaáych moĪe pomóc wykorzystanie dynamicznego programowania (klasyczne zadanie dynamicznego programowania – zadanie z wymianą sprzĊtu). Ten problem bĊdzie analizowany w dalszych badaniach.

Podstawowym celem niniejszego artykuáu jest analiza istniejących modeli ekonomiczno-matematycznych inwestycyjnego zabezpieczenia dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw budowlanych.

Analizy zmian w podejĞciu do ksztaátowania parków maszynowych przedsiĊbiorstw budowlanych dokonaá zespóá prof. W.M. Iwanow [Iwanow i Tro¿ mowa 2012]. Takie podejĞcie pozwala na ksztaátowanie i rozwój parków maszynowych z uwzglĊdnieniem technologii wykonywanych prac, kompleksowej oceny wydatków na roboty budowlane i otrzymywanych efektów.

MATERIAàY I METODY

Mimo istniejących róĪnych sposobów ksztaátowania i rozwoju parków maszynowych, naleĪy stwierdziü, Īe do tej pory w Īadnym z nich nie wykorzystano modelowania matematycznego. àuckiy i Landsman [2003] przedstawili nowe podejĞcie do odnowienia technologicznego przedsiĊbiorstw budowlanych. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ uzasadnili, Īe w warunkach normalnego zuĪycia parku maszynowego jego odnowienie zwykle jest skutecznym sposobem poprawienia efektywnoĞci funkcjonowania przedsiĊ- biorstwa. Zadanie badawcze polega jednak nie na okreĞleniu efektu, lecz na wyborze priory- tetów przezbrojenia technicznego przedsiĊbiorstwa, niezbĊdnych wkáadów kapitaáowych i okreĞlenia Ĩródeá ¿ nansowania. Do ¿ nansowania nowej techniki mogą byü zaangaĪo- wani zleceniodawcy oraz banki, którzy są zainteresowani w realizacji projektów inwestycyjnych. Szczególnie dotyczy to budowy nowych, czĊsto nietypowych obiektów, gdzie taka innowacyjna technika jest niezbĊdna w kontekĞcie konkurencyjnoĞci.

Podstawowa ekonomiczna zasada dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstw budowlanych polega na dąĪeniu do moĪliwie najwyĪszej efektywnoĞci ekonomicznej, czyli do osiągniĊcia przewagi wyników jego dziaáalnoĞci (zysku) nad wydatkami. Tej zasadzie są podpo- rządkowane wszystkie racjonalne decyzje kierownicze. Problemy oceny skutków ekonomicznych (efektywnoĞci ekonomicznej) inwestycji ukierunkowanych w infrastrukturĊ drogowo-transportową zostaáy przedstawione w pracy Kozáowskiego [2014]. W związku

(3)

z tym do planowania dochodu uzasadnione bĊdzie wykorzystanie wskaĨnika efektywno- Ğci ekonomicznej w matematycznym modelu skutecznego parku maszyn przedsiĊbiorstw budowlanych.

Problem oceny efektywnoĞci innowacji polega czĊsto na ustaleniu poziomu dochodo- woĞci, przy którego obliczeniu proponuje siĊ stosowaü wskaĨniki uwzglĊdniające wpáyw czasu. Są to dyskontowane wskaĨniki, wĞród których wyróĪnia siĊ: czysty dochód dyskontowany, wewnĊtrzną normĊ dochodowoĞci, wskaĨnik rentownoĞci, okres opáacalno- Ğci, dyskontowany okres opáacalnoĞci. Oprócz tego wielu badaczy [Jastremska 2004, BeĔ 2006, Wachowycz i Pinczuk 2008] twierdzi, Īe najwaĪniejszym wskaĨnikiem dochodo- woĞci inwestycji jest czysty dochód dyskontowany (NPV).

WYNIKI

Ogólny schemat rozwiązania problemu wyboru optymalnej formy i Ĩródáa Ğrodków inwestycyjnych przedstawiono na rysunku 1.

Rozwiązanie tego problemu polega na:

realizacji zbioru danych o moĪliwych Ĩródáach Ğrodków inwestycyjnych, które grupo- wane są wedáug form ¿ nansowania,

wykonaniu dla kaĪdego Ĩródáa {A1, ..., An, B1, ..., Bn, C1, ..., Cn} analizy i przygo- towaniu danych niezbĊdnych do zastosowania odpowiedniego narzĊdzia obliczenia, gdzie: A1, ..., An – Ĩródáa wáasnego inwestowania, B1, ..., Bn – Ĩródáa bankowego kredytowania C1, ..., Cn – Ĩródáa ulgowego ¿ nansowania (¿ nansowanie rządowe i ¿ nansowanie z EBOR – czĊĞciowa rekompensata odsetek od poĪyczki z budĪetu paĔstwa lub EBOR),

– –

Warianty finansowania wáasnego

Variant own financing

Warianty nabycia na kredyt

Variant of borrowing

Warianty finansowania ulgowego

Variant of concessional financing

NarzĊdzia obliczenia schematu finansowania i oceny efektu ekonomicznego (dla

finansowania wáasnego)

Calculation tools of financing scheme and evaluation of economic effect (for own

financing)

NarzĊdzia obliczenia schematu finansowania i oceny efektu ekonomicznego (dla nabycia na kredyt)

Calculation tools of financing scheme and evaluation of economic effect (for

borrowing)

NarzĊdzia obliczenia schematu finansowania i oceny efektu ekonomicznego (dla finansowania

ulgowego)

Calculation tools of financing scheme and evaluation of economic effect

(for concessional financing) ܣ_ଵ

ܣ௡

...

ܤଵ

ܤ_௡ ...

ܥ_ଵ

ܥ_௡ ...

ܧ_஻ଵ

{…} B1 ܧ_஻௡

{…} Bn ܧ஺ଵ

{…} A1 ܧ_஺௡

{…} An

ܧ_஼ଵ

{…} C1 ܧ஼௡

{…} Cn Rys. 1. Ogólny schemat wyboru optymalnego Ĩródáa Ğrodków inwestycyjnych

Fig. 1. General scheme of choosing the optimal source of funding

(4)

zastosowaniu dla kaĪdego Ĩródáa {A₁, ..., A_n, B₁, ..., B_n, C₁, ..., C_n} narzĊdzi obliczenia schematu ¿ nansowania (zgodnie z formą Ĩródáa ¿ nansowania) oraz przeprowadzeniu oceny efektywnoĞci {E_A1, ..., E_An, ..., E_B1, ..., E_Bn, ..., E_C1, ..., E_Cn} od początku realizacji projektu do koĔca analizowanego okresu,

przeprowadzeniu porównania otrzymanych wartoĞci {E_A1, ..., E_An, ..., E_B1, ..., E_Bn, ..., E_C1, ..., E_Cn}, w którego wyniku zostaje wybrany taki sposób k ^A₁, ..., A_n, B₁, ..., B_n, C₁, ..., C_n}, przy którym zostaáo osiągniĊte maksymalne E_k,

sprawdzenie zgodnoĞci wybranego sposobu ze schematem ¿ nansowania danego projektu inwestycyjnego.

Dla wyboru najlepszego wariantu spoĞród wielu opcji inwestycyjnych wykorzystano modelowanie matematyczne. Proponowany algorytm modelowania jest nastĊpujący:

1. Wyznaczenie potrzebnych wymiarów Ĩródeá ¿ nansowania na zakup Ğrodków trwaáych.

2. Rozpatrzenie faktycznej alternatywy w ¿ nansowaniu, wyznaczenie páatnoĞci pie- niĊĪnych dla kaĪdej alternatywy w caáym projekcie.

3. Wyznaczenie kluczowych czynników, które mają wpáyw na realizacjĊ projektu inwestycyjnego. Do kluczowych czynników naleĪą takie, których zmiana doprowadzi do najwiĊkszych wartoĞci odchylenia NPV.

4. Dokonanie komputerowego modelowania imitacyjnego czynników kluczowych.

Zgodnie z przypadkowymi zmodelowanymi wartoĞciami czynników kluczowych otrzy- muje siĊ obliczeniową wartoĞü NPV.

5. Przeprowadzenie analizy ekonomiczno-statystycznej wyników imitacji z wykorzy- staniem standardowych funkcji MS Excel.

Jednym z gáównych wskaĨników ekonomicznej efektywnoĞci inwestycji w budowni- ctwie drogowym jest efekt integralny (NPV) lub czysty dochód dyskontowany:

Q Q Q

W W W

W W W W W W

953 953 =

139 1 1 1

'

¦ ¦ ¦

⁽¹⁾

gdzie: VRP – nominalny roczny dochód przedsiĊbiorstwa,

¨VRP – dodatkowe przychody roczne związane z korzyĞcią wynikającą z projektu, Nt – przyjĊta dla obliczenia norma dyskontowania, w danym przypadku 30%, Z – kwota caákowitych wydatków (inwestycje kapitaáowe i koszty operacyjne)

w danym roku.

Aby przybliĪyü powyĪsze rozwaĪania, moĪna przeanalizowaü dwie moĪliwoĞci do inwestowania w maszyny budowlane, na przykáad: zakup koparki japoĔskej NEW HOL- LAND E215 lub zakup koparki ukraiĔskiej ATEK 761.

W artykule rozwaĪono trzy róĪne opcje inwestowania w zakup Ğrodków trwaáych:

zakup na wáasny koszt, zakup z odroczonym terminem páatnoĞci 2 lata i zakup z odroczonym terminem páatnoĞci 3 lata.

Obliczenia wykazaáy, Īe najbardziej opáacalną opcją jest zakup z odroczonym termi- nem páatnoĞci 3 lata. W tym przypadku czysty dochód dyskontowany NPV od 4 lat na zakup koparki NEW HOLLAND E215 wynosi 482 tys. UAH, a koparki ATEK 761 – 265 tys. UAH (tab. 1 i 2).

–

(5)

Inną zaletą tego systemu jest to, Īe kaĪdego roku wynik ¿ nansowy jest dodatni, co przedstawiono na rysunkach 2 i 3.

W ocenie projektów inwestycyjnych warto równieĪ wziąü pod uwagĊ ryzyko, które towarzyszy realizacji tych projektów. Zwykle do oceny ryzyka gospodarczego wyko- rzystuje siĊ dyspersjĊ (D) lub odchylenie standardowe V ') wskaĨnika [Witlinski 2004].

Do wyboru optymalnego Ĩródáa inwestowania Ğrodków trwaáych moĪna wykorzystaü funkcjĊ uĪytecznoĞci. Zwykle zaleĪy ona od dwóch zmiennych: matematycznego oczeki- wania wartoĞci (NPV) i standardowego odchylenia (ı) [Panek 2000].

Tabela 1. Obliczanie efektywnoĞci nabycia koparki NEW HOLLAND E215 Table 1. The calculation of ef¿ ciency buying of a dredge NEW HOLLAND E215

Wyszczególnienie Speci¿ cation

Zakup na wáasny koszt Buying for own means

Zakup z odroczonym terminem páatnoĞci 2 lata

Buying with deferred payment 2 years

Zakup z odroczonym terminem páatnoĞci 3 lata

Buying with deferred payment 3 years Lata

Years 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Inwestycja Investment

–850 – – – –425 –366 – – –283 –244 –210 –

Dochód Pro¿ t

349 309 273 242 349 309 273 242 349 309 273 242

OszczĊdnoĞci w kosz- tach operacyjnych Savings in operating costs

17 13 10 8 17 13 10 8 17 13 10 8

Cash Flow –484 322 283 249 –59 –45 283 249 82 78 73 249

 NPV –484 –163 120 370 –59 –104 179 428 82 160 233 482

Tabela 2. Obliczanie efektywnoĞci nabycia koparki ATEK 761 Table 2. The calculation of ef¿ ciency buying of a dredge ATEK 761

Zakup na wáasny koszt Buying for own means

Buying with deferred payment 2 years

Buying with deferred payment 3 years Lata

Years 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Inwestycji

Investment –470 – – – –235 –213 – – –157 –142 –129 –

Dochód

Pro¿ t 206 182 161 143 206 182 161 143 206 182 161 143

OszczĊdnoĞci w kosz- tach operacyjnych Savings in operating costs

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Cash Flow –264 182 161 143 –29 –31 161 143 50 40 32 143

 NPV –264 –81 80 223 –29 –60 102 245 50 90 122 265

(6)

UwzglĊdniając powyĪsze, moĪna zapisaü, Īe funkcja uĪytecznoĞci wynosi U =

= U (NPV, ı) i speánia nastĊpujące wymagania:

jest dodatnia w caáej dziedzinie jej wyznaczania,

przy zwiĊkszeniu NPV i staáym ı funkcja uĪytecznoĞci roĞnie, przy zwiĊkszeniu ı i staáym NPV funkcja uĪytecznoĞci maleje.

– – –

Rys. 2. Wyniki efektywnoĞci nabycia koparki NEW HOLLAND E215 Fig. 2. Result of ef¿ ciency buying of a dredge NEW HOLLAND E215

Rys. 3. Wyniki efektywnoĞci nabycia koparki ATEK 761 Fig. 3. Result of ef¿ ciency buying of a dredge ATEK 761

(7)

W praktyce stosuje siĊ róĪne wersje funkcji uĪytkowych, na przykáad addytywną, multiplikatywną, wykáadniczą. Funkcje te zbudowane są z uwzglĊdnieniem wyĪej wy- mienionych wymagaĔ. Na przykáad addytywna funkcja uĪytecznoĞci moĪe mieü postaü:

8 139 V D 139 E V (2)

gdzie: Į ɿ ȕ – wspóáczynniki tak dobrane, aby speániü okreĞlone wymagania wyĪej wy- mienionej funkcji uĪytecznoĞci.

W przypadku niestabilnoĞci i niepewnoĞci sytuacji gospodarczej wartoĞü parame- trów wyjĞciowych moĪe róĪniü siĊ od oczekiwanych. Odchylenia te wpáywają na war- toĞü oczekiwaną (NPV). RozwaĪono dwa scenariusze: pierwszy – optymistyczny, gdy wartoĞci rzeczywiste parametrów makroekonomicznych bĊdą mniejsze od oczekiwanych o 25%, drugi – pesymistyczny, gdy wartoĞci rzeczywiste parametrów makroekonomicz- nych bĊdą wiĊksze od oczekiwanych o 25% (k = 0,25 – wspóáczynnik niepewnoĞci makro- ekonomicznej). Wówczas odchylenie standardowe (NPV) przyjmie nastĊpującą postaü:

139 N

N

139 139

V

¦

⁽³⁾

Stosując zaleĪnoĞü (3), moĪna zbudowaü addytywną funkcjĊ uĪytecznoĞci. Wybiera- jąc wspóáczynniki Į ɿ ȕ dla addytywnej funkcji uĪytecznoĞci, naleĪy wziąü pod uwagĊ zaáoĪenia przedstawione wyĪej: funkcja powinna byü dodatnia, zwiĊkszenie NPV zwiĊk- szy uĪytecznoĞü, zwiĊkszenie ryzyka (dyspersji) zmniejszy uĪytecznoĞü.

W tabeli 3 przedstawiono wartoĞü addytywnej funkcji uĪytecznoĞci dla róĪnych scenariuszy zakupów koparki. W ostatnim wierszu tabeli podano wartoĞü funkcji uĪyteczno- Ğci, którą obliczono ze wzoru (2).

Tabela 3. Obliczenie addytywnej funkcji uĪytecznoĞci dla róĪnych scenariuszy zakupów koparki [tys. hrw]

Table 3. The calculation additive functions for different scenarios purchases excavators [ths. uah]

NEW HOLLAND E215 ȺɌȿɄ 761

Zakup na wáasny koszt

Buying for own means

Zakup z odroczonym terminem páatno- Ğci 2 lata Buying with

deferred payment 2 years

Zakup na wáasny koszt

Buying for own means

deferred payment 3 years NPV Ğrednie

NPV average 370 428 482 223 245 265

NPV optymistyczne

NPV optimistic 406 455 502 243 261 278

NPV pesymistyczne

NPV pessimistic 330 399 461 201 227 251

ıNPV 38,2 27,7 20,3 20,9 17,2 13,9

U(NPV,ı) 0 159,7 285,4 20,6 78,4 130,4

(8)

Maksymalna wartoĞü funkcji uĪytecznoĞci odpowiada zakupowi koparki NEW HOL- LAND E215 z odroczonym terminem páatnoĞci na okres 3 lat.

PODSUMOWANIE

W warunkach normalnego zuĪycia parku maszynowego jego odnowienie jest ekono- micznie efektywne. Tak wiĊc gáównym zadaniem procesu jest wybór priorytetów przezbrojenia technicznego przedsiĊbiorstwa oraz okreĞlenie niezbĊdnych wkáadów kapitaáo- wych i Ĩródeá ¿ nansowania.

Obliczenia wskazują, Īe nabycie koparek NEW HOLLAND E215 i ATEK 761 jest najbardziej opáacalne wedáug opcji: „zakup za wáasny koszt z odroczonym terminem páatnoĞci 3 lata”. Inną zaletą tej opcji inwestycji jest dodatni wynik ¿ nansowy dla kaĪ- dego roku trwania projektu. W ocenie projektów inwestycyjnych naleĪy braü pod uwagĊ ryzyko, które towarzyszy realizacji. Dla analizowanego przykáadu maksymalna wartoĞü funkcji uĪytecznoĞci odpowiada zakupowi koparki NEW HOLLAND E215 z odroczonym terminem páatnoĞci na 3 lata.

PIĝMIENNICTWO

BeĔ, Ɍ. (2006). Metody oznaczania efektywnoĞci ekonomicznej inwestycji. Analiza porównawcza.

Gospodarka Ukrainy, 6, 41–46.

Iwanow, W.N., Tro¿ mowa, L.S. (2012). Symulacja uksztaátowania i rozwoju parków maszynowych organizacji drogowych. SibȺDI, Omsk.

Jastremska, Ɉ.Ɇ. (2004). DziaáalnoĞü inwestycyjna przedsiĊbiorstw przemysáowych. Zasady me- todologiczne i metodyczne. ȱNĩEK.

Kozáowski, W. (2014). Classi¿ cation of the effects of constructing a road infrastructure component.

Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia, 13 (2), 93–103.

àuckiy, S.J., Landsman, Ⱥ.J. (2003). Zarządzanie korporacyjne techniczną modernizacją ¿ rm. Gl. Szk.

Panek, E. (2000). Ekonomia matematyczna. Wyd. Akademii Ekonomicznej, PoznaĔ.

PaĔstwowy celowy program ekonomiczny rozwoju dróg publicznych na lata 2013–2018, zatwier- dzony przez Gabinet Ministrów Ukrainy 11 lipca 2013 r. No. 696 (http://zakon4.rada.gov.

ua/laws/show/696-2013-%D0%BF).

Wachowycz, ȱ.W., Pinczuk, J.B. (2008). Ryzyko inwestycyjne ¿ nansowania budownictwa miesz- kaniowego na Ukrainie. Sposoby poprawy efektywnoĞci budownictwa pod wzglĊdem stosunków rynkowych. Red. K. Knubɚ. Zbiór prac naukowych, 19, 31–34.

Witlinski, W.W. (2004). Ryzykologia w gospodarce i przedsiĊbiorczoĞci.

THE CHOICE OF OPTIMAL SOURCES AND/OR METHODS FUNDING OF FIXED ASSETS IN THE CONSTRUCTION COMPANIES

Abstract. The article analyzes the economic ef¿ ciency of ¿ xed assets replacement based on the calculation of the net discounted income (NPV). A solution to the problem of choos- ing the optimal forms and sources of funding has been offered and the simulation modeling algorithm of machinery À eet renewal has been developed. The prospects to use the economic and mathematical modeling of investment support of innovative retooling the machinery À eet in the construction companies of Ukraine has been considered.

(9)

Key words: construction companies, effectiveness innovation, economic and mathematical model, investment support

Zaakceptowano do druku – Acceptrd for print: 28.12.2015

Cytowanie: Tracz, R. (2015). Wybór optymalnego Ĩródáa i/lub sposobu ¿ nansowania odnowienia Ğrodków trwaáych przedsiĊbiorstw budowlanych. Acta Sci. Pol. Architectura, 14 (4), 25–33.