Widok Działalność biblioteczna Polskiej Macierzy Szkolnej w Warszawie w latach 1906-1939 (zarys problematyki)

DZIAŁALNOŚĆ BIBLIO TEC ZN A PO LSKIEJ MACIERZY SZKOLNEJ W WARSZAWIE W LATACH 1 9 0 6 -1 9 3 9

/ Z a r y s p r o b l e m a t y k i /

P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a - je d n a z n a jw ię k s z y c h i n s t y t u c j i o ś w ia to w y c h w K r ó l e s t w i e P o ls k im w d o ty c h c z a s o w e j h i s t o r i o g r a f i i n ie d o c z e k a ła s i ę p e łn e g o o p r a c o w a n ia , a z a g a d n ie n ia d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j T o w a rz y s tw a n ie b y ł y d o tą d s z c z e g ó ło w o r o z w a ż a n e . F ra g m e n ta r y c z n e o p i n i e na te n te m a t w y p o w ia d a ją : Zenon K m ie c ik ,

2 3 - 4

J a d w ig a K r a je w s k a , S t a n is ł a w M a u e rs b e rg i S t e f a n Ż ó ł k i e w s k i . P o d s ta w ę ź r ó d ło w ą n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u s t a n o w ię g łó w n ie z b i o r y A rc h iw u m A k t Now ych w W a r s z a w ie , z a w ie r a ją c e Z e s p ó ł P o l s k i e j Ma­

c i e r z y S z k o l n e j , w k tó r y m z n a j d u j ą s i ę m ię d z y i n n y m i : d r u k i , w y­

d a w n ic t w a , w y c i n k i p ra s o w e z l a t 1 9 1 7 - 1 9 3 3 , a w ś ró d n ic h s p is b i b l i o t e k M a c ie r z y d z i a ł a j ą c y c h w W a r s z a w ie , r e g u la m in B i b l i o t e k L i l i p u t e k , p ro g ra m k u r s u d la b i b l i o t e k a r z y w ę d ro w n y c h o r a z p r o ­ t o k o ł y s p is a n e po w y b u c h u I I w o jn y ś w i a t o w e j .

M a t e r i a ł y d o t y c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j m ożna z n a le ź ć r ó w n ie ż w c z a s o p iś m ie " P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a " , w y c h o d z ą c y m w l a t a c h 1 9 1 7 - 1 9 3 9 . U z u p e łn ia ją c e m a t e r i a ł y f a k t o g r a f i c z n e z w ła ­ s z c z a d o t y c z ą c e p ie r w s z e g o o k r e s u d z i a ł a l n o ś c i ,. można u z y s k a ć w d r o d z e a n a l i z y S p ra w o z d a ń Z a r z ą d u G łó w n e g o P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o l n e j , k t ó r y c h tom p ie r w s z y u k a z a ł s i ę w 1 9 0 6 /0 7 r o k u , a p o c z ą w s z y od 192 2 r . co r o k u je d e n z num erów c z a s o p is m a " P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a " z a w ie r a s p ra w o z d a n ie z d z i a ł a l n o ś c i T o w a rz y s ­ tw a z a p o p r z e d n i r o k . C en ny m a t e r i a ł ź r ó d ło w y s t a n o w ią t a k ż e s p r a w o z d a n ia z a l a t a 1 9 0 6 -1 9 0 7 p o s z c z e g ó ln y c h k ó ł M a c ie r z y : Ko­

ł a ś r ó d m i e ś c ia ^ , I K o ła P o w iś la 7 i K o ła i m i e n i a S t a s z i c a 0 o r a z

S p r a w o z d a n ie K o ła " U n iw e r s y t e t L u d o w y " , a ta k ż e 9 S p ra w o z d a n ie

K u rs ó w d la d p r o s ły c h J a c z y n o w s k ie g o 10 , b ę d ą c y c h k o n t y n u a c ją

z a m k n ię te g o w l a t a c h 1 9 0 8 -1 9 1 6 U n iw e r s y t e t u L u d o w e g o ,

i 51 p a ź d z ie r n i k a o r a z p r a c a J ó z e f a P ra c a J ó z e f a S t e m le r a - " D z i e ł o Sam opomocy N a r o d o w e j. P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a 1 9 0 5 - 1 9 3 5 " 11 j e s t n a j p e ł n i e j s z y m w y d a w n ic tw e m z a w ie r a ją c y m p r o t o k o ł y z p o s ie d z e ń , o k ó l n i k i T o w a r z y s t w a , je g o o d e z w y , s t a t u t o r a z s p r a w o z d a n ia .

C e n n ych i n f o r m a c j i d o s t a r c z a j ą t e ż : P a m ię t n ik z ja z d u J u b i l e u ­ sz o w e g o P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o ln e j z 30

1 9 2 6 r . z powodu 2 0 - l e c i a d z i a ł a l n o ś c i 12

S t e m le r a - " P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a . S z k ic h is t o r y c z n o - s p r a w o z - d a w c z y d w u d z i e s t o l e c i a d z i a ł a l n o ś c i 1 9 0 5 - 1 9 2 5 ” 13

2 l i t e r a t u r y p a m i ę t n i k a r s k i e j na uwagę z a s łu g u j ą J a n a K o r - n e c k ie g o - "W s p o m n ie n ia i s z k i c e 1 8 8 4 - 1 9 4 4 " 14 , z a w ie r a ją c e l i ­ c z n e w z m ia n k i o d z i a ł a l n o ś c i P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o ln e j i j e j a k t y w i s t a c h .

J ó z e f S t e m le r 15 w d z i a ł a l n o ś c i P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o ln e j r o z ­ r ó ż n i ł c z t e r y o k r e s y :

a / od z a ło ż e n i a o r g a n i z a c j i do z a w ie s z e n ia j e j d z i a ł a l n o ś c i / 1 9 0 5 - 1 9 0 7 / ;

b / d z i a ł a l n o ś ć t a j n a w o k r e s ie z a w ie s z e n ia / 1 9 0 8 - 1 9 1 6 / ;

c / od w z n o w ie n ia ja w n e j d z i a ł a l n o ś c i w o k r e s ie o k u p a c j i n i e ­ m i e c k i e j do c h w i l i p o w s t a n ia n ie p o d l e g ł e g o p a ń s tw a / 1 9 1 6 - 1 9 1 8 / ;

d / w n ie p o d le g ły m p a ń s t w ie / 1 9 1 3 - 1 9 3 9 / .

P o ls k a M a c ie r z S z k o ln a ^ -0 z o s t a ł a z a ło ż o n a w 190 5 r o k u w W a r- s z a w ie z i n i c j a t y w y m ię d z y in n v m i M ie c z y s ła w a B r z e z iń s k i e g o 17 ,

lS 1 Q

A n t o n ie g o O s u c h o w s k ie g o , J a n a G r a le w s k ie g o J' J i J ó z e f a Ś w i ą t ­ k o w s k ie g o 20 .

W g r u d n iu 190 5 r . H e n ry k S i e n k i e w i c z - p ie r w s z y p r e z e s R ady N a d z o r c z e j - w y d a ł ode zw ę "N a ró d s o b i e ” , w k t ó r e j o k r e ś l i ł r o ­ l ę M a c ie r z y , p i s z ą c :

" . . . M a c ie r z t o d z ie c k o sam opom ocy s p o łe c z n e j - i od n os t y l ­ ko z a l e ż y , a b y d z ie c k o w y r o s ło w o lb r z y m a . M a c ie r z n ie d o s y ć z a ło ż y ć - t r z e b a j ą u m o c n ić - t r z e b a j ą o p r z e ć na n ie w z r u s z o n e j p o d s t a w ie , t r z e b a j e j r o z w ią z a ć r ę c e i d a ć j e j s i ł ę . Na t a k im gm achu z w ię k s z ą n i ż na każdym in n y m s ł u s z n o ś c i ą m ożna p o ło ż y ć n a p i s ; "N a ró d s o b ie " 21

Z a l e g a l iz o w a n i e P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o ln e j n a s t ą p i ł o w c z e r ­ wcu 1906 r , . po u k a z a n iu s i ę p r z e p is ó w ty m c z a s o w y c h o z w ią z k a c h

, 22 i s t o w a r z y s z e n ia c n

N a s t ę p n ie o p ra c o w a n o o g ó ln e z a s a d y d z i a ł a l n o ś c i PMS o r a z s t a ­

t u t o k r e ś l a j ą c y c e l T o w a r z y s t w a : k r z e w i e n i e i p o p ie r a n ie o -

ś w i a t y w d u c h u n a ro d o w y m , a w s z c z e g ó ln o ś c i z a k ł a d a n i e , p o p ie r a ­

n ie i u tr z y m y w a n ie o c h r o n e k , s z k ó ł i domów lu d o w y c h , k u rs ó w d la d o r o s ł y c h a n a lf a b e t ó w , s z k ó ł d la o c h r o n i a r e k , s e m in a r ió w n a u ­ c z y c i e l s k i c h , a t a k ż e s z k ó ł ś r e d n ic h i w y ż s z y c h w s z y s t k i c h t y ­ pów o r a z c z y t e l n i lu d o w y c h i b i b l i o t e k , W z a ,k re s d z i a ł a l n o ś c i w łą c z o n o r ó w n ie ż u r z ą d z a n ie o d c z y tó w i w y k ła d ó w , w y d a w a n ia i r o z p o w s z e c h n ia n ie p o l s k i c h p o d r ę c z n ik ó w i c z a s o p is m o r a z u d z i e - l a m o s t y p e n d ió w i zapom og

W l i s t o p a d z i e 190 5 r . p r z y Z a r z ą d z ie Głównym PMS p o w o ła n o c z t e r y w y d z i a ł y : o ś w i a t y lu d o w e j, s k a r b o w y , p ra w n y i o r g a n i z a - c y j n o - s t a t y s t y c z n y .

P r z y w y d z i a le o ś w ia t y lu d o w e j u tw o r z o n o c z t e r y s e k c j o : s z k o l ­ n ą , n a u c z a n ia d o r o s ł y c h , c z y t e l n i a n ą i h i g i e n i c z n o - t e c h n i c z n ą .

W s e k c j i c z y t e l n i a n e j p r a c o w a li m ię d z y in n y m i K a z im ie r z C h e ł- c b o w s k i - p r z e w o d n ic z ą c y , R o z a lia B r z e z iń s k a - s e k r e t a r z o r a z Z o f i a u o b r o w o ls k a , K a z im ie r z K r ó l , H e n ry k M o ś c ic k i i K o n ra d P ró - s z y ń s k i / s y n / 24 . S e k c ja m ia ła za z a d a n ie o c e n ą k s ią ż e k i w y­

d a w n ic tw o r a z i c h p r z y d a t n o ś c i d la b i b l i o t e k s z k o ln y c h i p u b ­ l i c z n y c h , o p r a c o w a n ie k a t a lo g ó w , a t a k ż e c z u w a n ie nad ro z w o je m c z y t e l n i c t w a i z b i e r a n i e d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h w tym z a k r e s i e .

k w i e t n i u 190 7 r . w yda no " S p is ty m c z a s o w y k s ią ż e k p o le c a ­ n y c h k o ło m P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o l n e j " , o b e jm u ją c y 12 d z i a ł ó w :

" k s i ą ż k i r e l i g i j n e , m a te m a ty c z n e i p r z y r o d n i c z e , g e o g r a f ic z n e i p o d r ó ż e / ! / , r o l n i c z e , o g r o d n ic z e i p s z c z e l n i c z c , k s i ą ż k i z z a ­ k r e s u r z e m i o s ł i p r z e m y s łu , l e k a r s k i e i h i g i e n i c z n e , w ychow aw ­ c z o , s p o łe c z n e i p r a w n e , h i s t o r y c z n e i ż y c i o r y s y , p o e z je , p o - w i e ś c i o r a z k s i ą ż k i d la ; d z i e c i m ło d s z y c h ” 2i5 .

W " S p i s i e " p o d k r e ś lo n o , i ż p r z y z a k ła d a n iu b i b l i o t e c z e k n a ­ ł o ż y p a m ię t a ć , że " l u d . . . s z u k a k s ią ż e k h i s t o r y c z n y c h , z w ła s z ­ c z a p o w i e ś c i . . . k o n ie c z n e są i k s i ą ż k i d a ją c e w ie d z ę p r z y r o d ­ n i c z ą , s p o łe c z n ą , w r e s z c ie p r a k t y c z n ą za w o do w ą"

Z a le c a n o p re n u m e r a tę c z a s o p is m : S z k o ła P o ls k a , G a z e ta Ś w ią ­ t e c z n a , Z o r z a , G o s p o d a rz , N a r ó d , P r o m ie ń . B ie s ia d a L i t e r a c k a , Z i a r n o , G a z e ta R z e m ie ś ln ic z a , P s z c z e la r z i O g r o d n ik o r a z i n -

. 27 n y c h

"W k a ż d e j c z y t e l n i p o w in n y w i s i e ć na ś c ia n a c h mapy K r ó le s t w a

P o ls k ie g o i e u r o p y , p o r t r e t y w i e l k i c h l u d z i , c h o ć b y t y l k o K o ś ­

c i u s z k i i M ic k i e w i c z a , p o u c z a ją c e t a b l i c e i r y c i n y , W c z y t e l ­

n ia c h p o ż ą d a n e są k s i ą ż k i . . . E n c y k lo p e d ia S ło w a , N a j p o s p o l i t ­

s z e b łę d y ję z y k o w e K r a s n o w o ls k ie g o , P o d r ę c z n y S ło w n ic z e k 9 4 0 0

w y ra z ó w o b c y c h / n i e z r o z u m i a ł y c h / , S ło w n ic z e k o r t o g r a f i c z n y w y r a -

zów w ą t p liw y c h G a lle g o " 23

P o c z ą tk o w o PKS z a k ła d a ł a b i b l i o t e k i b e z p o z w o le n ia w ła d z g u b e r n i a l n y c h , n a l e ż a ł o w ię c o f i c j a l n i e z a t w i e r d z i ć i c h i s t n i e - n ie o r a z u z y s k a ć a k c e p t a c j ę na p r z y s z ł o ś ć .

D z i ę k i i n i c j a t y w i e PMS w l a t a c h 1 9 0 6 -1 9 0 7 na t e r e n i e K r ó ­ l e s t w a P o ls k ie g o p o w o ła n o 536 b i b l i o t e k z o g ó ln ę l i c z b ę 221 971 to n ó w , Z b i b l i o t e k t y c h k o r z y s t a ł o 53 9 1 4 c z y t e l n i k ó w , w y p o ż y ­ c z o n o z a ś 4 0 0 5 4 4 t o m y ° ° . F u n d u s z PMS s k ł a d a ł s i ę z r o c z n y c h s k ła d e k c z ło n k ó w , d o b r o w o ln y c h d a ró w i o f i a r s p o łe c z e ń s t w a , d o ­ ch od ów z w y k ła d ó w , o d c z y tó w i p o g a d a n e k o r a z z e z b i ó r k i " D a ru N a ro d o w e g o 3 M a ja " ' , 31

Pod k o n ie c 1 9 0 7 r . ^ g d y i s t n i a ł o p o n a d 9 0 0 k ó ł , g d y p r a c a o - ś w ia to w a p r z y n o s i ł a o b f i t e p lo n y , w ła d z e r o s y j s k i e z a w i e s i ł y d z i a ł a l n o ś ć PKS, k t ó r a p r z y b r a ł a t a j n y c h a r a k t e r . C z ę ś c io w o p r z e j ę ł y j e j f u n k c j e z a le g a liz o w a n o t o w a r z y s t w a : S e m in a riu m w U r s y n o w ie , T o w a rz y s tw o Naukowe w P ło c k u , S t o w a r z y s z e n ie Nau­

c z y c i e l s t w a P o l s k ie g o , a ta k ż e o s o b y p r y w a t n e .

W 191 6 r o k u , d z i ę k i u s iln y m s t a r a n io m t a j n y c h w ła d z , M a c ie r z y p r z y w r ó c o n o j e j l e g a l n e i s t n i e n i e , z a t w ie r d z o n e p r z e z w ła d z e n i e m i e c k i e .

W e d łu g s p r a w o z d a n ia z 1 9 1 7 r o k u i s t n i a ł o o k o ło 4 5 0 k ó ł M a c ie ­ r z y , k t ó r e p r o w a d z ił y swą d z i a ł a l n o ś ć , minio t r u d n y c h w a ru n k ó w w o je n n y c h , mimo p o d z ia ł u b y ł e j K o n g r e s ó w k i na d w ie o d rę b n e s t r o ­ f y o k u p a c y jn e : a u s t r i a c k ą i n ie m ie c k ą .

We w s z y s t k i c h i n s t y t u c j a c h M a c ie r z y i s t n i a ł o w tyra o k r e s ie 419 s z k ó ł e le m e n t a r n y c h , 23 s z k o ł y ś r e d n i o o g ó ln o k s z t a ł c ą c e , ze 115 o c h r o n e k k o r z y s t a ł o 2 4 2 0 d z i e c i o r a z i s t n i a ł o 206 b i b l i o t e k z 139 4 9 7 w o lu m in a m i k s i ą ż e k 0 .

D z i a ł a l n o ś ć o ś w ia to w a w z m o g ła s i ę j e s z c z e b a r d z i e j po u tw o ­ r z e n iu w 1 9 1 7 r . b i u r a T o w a rz y s tw a i s t a n o w is k a d y r e k t o r a , k t ó ­ rym z o s t a ł L u c ja n Z a r z e c k i 0 0 .

W k r ó tc e t e ż p o w s t a ła w W a rs z a w ie K s i ą ż n i c a N a u c z y c ie ls k a o r a z B i b l i o t e k a S z k o ln a im . M ic h a ła A r c t a i P r z e ź r o c z a r n i a .

Po o d z y s k a n iu n i e p o d l e g ł o ś c i , na I Z j e ź d z ie O ś w ia to w y m 11 k w i e t n i a 191 9 r . M ic h a ł K a r s k i , ó w c z e s n y p r e z e s PMS, p o w i e d z i a ł :

" D z i ś w i ę c , g d y n a r e s z c i e je s t e ś m y g o s p o d a r z a m i n a s z e j O jc z y z n y , ch cem y w s z y s c y p r z e d n a ro d e m n ie ś ć o ś w ia t y k a g a n e k , k t ó r y j a k g d y b y lu n a w i n i e n r o z ś w i e t l i ć i o ś w ie c a ć c a ł y o b s z a r z ie m p o l s k i c h , b y w r e s z c ie z o s t a ł o zm azane u n as p o tw o rn e s ło w o

" a n a l f a b e t a " 3 *4 .

W 1919 r . po' u s t ą p i e n i u L u c ja n a Z a r z e c k ie g o , s t a n o w is k o d y ­ r e k t o r a M a c ie r z y na k r ó t k o o b j ą ł T a d e u s z B ł a ż e j e w i c z , w 1920 r . - J ó z e f S t e m ł c r .

W l a t a c h 1 9 1 9 -1 9 2 0 d z i a ł a l n o ś ć PMS z n a c z n ie o s ł a b ł a , c z e g o p r z y c z y n ę b y ło p r z e j ę c i e s z k o l n i c t w a p r z e z nowo u tw o r z o n e Pań­

s tw o P o l s k ie i je g o o r g a n y o ś w ia to w e o r a z w o jn a p o l s k o - r a d z i e c ­ k a . S p o ś ró d 7 0 0 i s t n i e j ą c y c h w ów czas k ó ł M a c ie r z y p o z o s t a ło z a le d w ie 6 5 .

W n a s tę p n y c h l a t a c h p r z y s t ą p i o n o do o p r a c o w y w a n ia now ego s t a ­ t u t u i r e g u la m in u M a c ie r z y , k t ó r y m ia ł b y ć p r z y s to s o w a n y do n o w ych w a ru n k ó w i p o t r z e b . S t a t u t o k r e ś l a ł k o ło M a c ie r z y , j a k o p o d s ta w o w e o g n iw o o r g a n i z a c y j n e , k t ó r e może b y ć u tw o r z o n e w m ie ś c ie p o w ia to w y m l u b w w ię k s z y m m ia s t e c z k u za z g o d ą Z a rz ą d u G łó w n e g o PMS. Każde k o ło m ia ło u p r a w n ie n ia do t w o r z e n ia f i l i i , k t ó r o o r g a n i z a c y j n i e b y ł y n a j n i ż s z ą k o m ó rk ą i n a z y w a ły s i ę c z y t e l n i a m i . K o ło m o g ło p o w o ły w a ć d o w o ln ą l i c z b ę c z y t e l n i , a o i c h i l o ś c i d e c y d o w a ły p o t r z e b y k u lt u r a l n o - o ś w i a t o w e d an eg o ś r o d o w is k a .

R o z p o w s z e c h n ie n ie a n a lf a b e t y z m u , o b e jm u ją c e g o z g ó r ą je d n ą t r z e c i ą l u d n o ś c i w P o ls c e , z a d e c y d o w a ło o c l i a r a k t r z e p r a c y PM3 w z a k r e s ie o ś w ia t y p o z a s z k o l n e j . M a c ie r z p r z y j ę ł a j a k o c o l s w e j d z i a ł a l n o ś c i z l i k w i d o w a n i e a n a lf a b e t y z m u za pomocą k u rs ó w d la d o r o s ł y c h a n a lf a b e t ó w .

In n y m z a d a n io m s t o ją c y m p r z e d M a c ie r z ą b y ło z a k ła d n i e u n iw e r ­ s y t e t ó w lu d o w y c h i b i b l i o t e k , o r g a n iz o w a n ie o d c z y tó w o r a z tw o ­ r z e n ie i u tr z y m y w a n ie i n t e r n a t ó w d la u c z ą c e j s i ę m ło d z ie ż y .

K i e r u n k i p r a c y M a c ie r z y o k r e ś l a j ą " I n s t r u k c j e w s p r a w ie p r o ­ w a d z e n ia o ś w ia t y p o z a s z k o ln e j p r z e z k o ła i c z y t e l n i e P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o l n e j " o p ra c o w a n e p r z e z J ó z e f a S t e m le r a 35 . Poza ty m , w y d a w n ic tw o PMS " K s i ę g a r n i a P o ls k a " w y d a ło s z e r e g p o z y c j i i n ­ s t r u k c y jn o - m e t o d y c z n y c h i p o p u la r n o n a u k o w y c h . P o w o ła n o do i s t ­ n i e n i a r ó w n ie ż I n s t r u k t o r i a t O ś w ia t y P o z a s z k o ln e j, k t ó r y u d z ie ­ l a ł i n f o r m a c j i w z a k r e s ie p r o w a d z e n ia c z y t e l n i , b i b l i o t e k , k u r ­ s o r/ d la d o r o s ł y c h , u n iw e r s y t e t ó w lu d o w y c h , w y k ła d ó w p o p u la r n o ­ n a u k o w y c h , w y c ie c z e k , t e a t r ó w a m a t o r s k ic h i in n y c h fo rm p r a c y o ś w ia t y p o z a s z k o l n e j .

P o n a d to k o ło W y c h o w a n ia N a ro d o w e g o PMS, i s t n i e j ą c e od 1916 r .

u t w o r z y ło P o r a d n ię o b e jm u ją c ą dwa d z i a ł y : p e d a g o g ic z n y i i n f o r -

m a c y j n y .

D z i a ł a j ą c a z a ś od l i s t o p a d a 1 9 2 2 r . P o r a d n ia d l a Samouków z w y o d r ę b n io n y m i dwoma d z i a ł a m i - o g ó ln y m i n a u c z y c ie l s k im - u d z ie l a ł a w s k a z ó w e k w z a k r e s ie s a m o k s z t a łc e n ia .

Od 1 9 2 4 r . f u n k c jo n o w a ła W y p o ż y c z a ln ia P o d r ę c z n ik ó w S z k o l ­ n y c h . D z i a ł a ł a r ó w n ie ż W y p o ż y c z a ln ia L a t a r n i P r o je k c y j n y c h im . Ig n a c e g o B e n d e ts o n a o r a z C e n t r a l a P r e le g e n t ó w .

W 192 4 r . G łó w n y K o m it e t S p r o w a d z e n ia Z w ło k ś p . H e n ry k a S ie n ­ k i e w i c z a z V e v e y do P o l s k i p r z e k a z a ł Z a r z ą d o w i Głównem u PMS sumę w w y s o k o ś c i 52 0 0 0 z ł z o b o w ią z k ie m u r u c h o m ie n ia “ F u n d u s z u im . H e n ry k a S i e n k i e w i c z a " , k tó r y m m ia ł d y s p o n o w a ć Z a r z ą d G łó w ­ n y , w y d a ją c l u b n a b y w a ją c je g o d z i e ł a : "O g n ie m i m ie c z e m " , " P o ­ t o p " , "P a n W o ł o d y j o w s k i " , " K r z y ż a c y ” , w c e lu i c h r o z p o w s z e c h ­ n i e n i a p r z e z d o s t a r c z a n ie b i b l i o t e k o m k re s o w y m b e z p ł a t n i e l u b s p r z e d a w a n ie po z n iż o n y c h c e n a c h . A d r e s a t p o k r y w a ł j e d y n i e k o s z t y p r z e s y ł k i . Ha o k ła d c e k a ż d e g o d z i e ł a z n a jd o w a ł s i ę n a ­ p i s : "Na p a m ią tk ę s p r o w a d z e n ia z w ło k ś p . H e n ry k a S ie n k ie w ic z a d

"Zf, k r a j u d n ia 26 X 1 9 2 4 r . "

Po o d z y s k a n iu n i e p o d l e g ł o ś c i PMS p r a w ie w s z y s t k i e s z k o ły p r z e k a z a ła p a ń s tw u . B ako z a s a d n ic z y c e l PMS p o s t a w ił a s o b ie w a lk ę z a n a lf a b e t y z m e m . W e d łu g bow iem d a n y c h z 192 1 r . w w o je w ó d z ­ t w i e p o le s k im z n a jd o w a ło s i ę o k o ło 76% a n a lf a b e t ó w , w w o je w ó d z ­ t w i e w o ły ń s k im 75%, n o w o g ró d z k im 73% , a w w ile ń s k i m 67%J / .

D la z l i k w i d o w a n i a a n a lf a b e t y z m u Z a r z ą d G łó w n y PMS w 1 9 2 4 r . p o d j ą ł a k c ję " c z w ó r e k o ś w ia t o w y c h " , p o le g a ją c ą na n a u c z a n iu m ło d z ie ż y i s t a r s z y c h a n a lf a b e t ó w syste m e m in d y w id u a ln y m .

T r z e j a n a l f a b e c i o r a z o r g a n i z a t o r " c z w ó r k i " , k t ó r y b y ł j e d n o ­ c z e ś n ie k ie r o w n ik ie m g r u p y i n a u c z y c ie le m , o t r z y m y w a ł d la s w e j g r u p y " ś c i e n n y e le m e n t a r z do n a u k i s t a r s z y c h " 3 ° o r a z " K o n s t y t u - c j ę R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j " 39 . S t w i e r d z a j ą c w y ją tk o w o p a lą c e p o t r z e b y o ś w ia to w e p r o p a g u je PMS " o ś w ia to w e p o s p o l i t e r u s z e ­

„ 4 0 n ie

W w y n ik u t e j a k c j i w 1 9 3 4 r , Z a r z ą d G łó w n y w y s t ą p i ł z i n i ­ c ja t y w ą m e to d y n a u c z a n ia je d n o s tk o w e g o "w c z t e r y o c z y " . Pod­

r ę c z n i k u c z e n ia a n a lf a b e t ó w - "N a u k a c z y t a n i a " ~ r o z p o w s z e c h n ia ­ no w p o s t a c i t a b l i c d ru k o w a n y c h w c z a s o p iś m ie i w y d a w n ic tw a c h b r o s z u r o w y c h 4-1. D z i ę k i t a b l i c o m , u c z ą c y s i ę s z y b c i e j p r z y s w a j a ł s o b ie l i t e r y , a n a s t ę p n ie i c h s k ł a d a n i e 42

W ra z ze wzm ożoną d z i a ł a l n o ś c i ą T o w a rz y s tw a r o z s z e r z a s i ę z a ­

k r e s je g o o b o w ią z k ó w . W r o k u 1935 i s t n i a ł y n a s t ę p u ją c e W y d z ia ­

ł y P o l s k i e j M a c ie r z y S z k o l n e j 4 “’ :

I - W y d z ia ł M i e j s k i , k i e r u j ą c y p r a c ę o ś w ia to w ą PMS na t e r e n i e W a rs z a w y . W y d z ia ł te n w s p ó ł d z i a ł a ł w o r g a n iz o w a n iu w y k ła d ó w , a k a d e m ii, k o n c e r t ó w , w y c ie c z e k , a n a w e t l e k c j i ś p ie w u , j a k rów ­ n ie ż p o m a g a ł w p ro w a d z e n iu ś w i e t l i c . Pod je g o z a rz ą d e m p o z o ­ s t a w a ł y n i e k t ó r e b i b l i o t e k i f u n k c j o n u ją c e na t e r e n i e W a rs z a w y . K s i ą ż k i o t r z y m y w a ł od i n s t y t u c j i o r a z o só b p r y w a t n y c h . P rz e w o d ­ n ic z ą c y m W y d z ia łu b y ł S t e f a n 1 ,'a ta n s o n .

I I - W y d z ia ł S k a rb o w y w y r a ż a ł o p i n i ę w s p ra w a c h m a ją t k o w y c h , u k ł a d a ł p r e l i m i n a r z b u d ż e tu o r a z s p o r z ą d z a ł b i l a n s . P r z e w o d n i­

czą cym b y ł M ie c z y s ła w B a ń k o w s k i.

I I I - W y d z ia ł Z b i ó r k i 3 - M a jo w e j. P rz e w o d n ic z ą c y m b y ł S t a n i ­ s ła w M ik l a s z e w s k i .

IV _ W y d z ia ł S z k o ln y z a jm o w a ł s i ę s p ra w a m i d o t y c z ą c y m i p r o ­ w a d z e n ia s z k ó ł p r z e z k o ła PMS. P rz e w o d n ic z ą c y m b y ł M a r ia n R o i t e r ,

a Bogdan S u c h o d o ls k i n a l e ż a ł do g ro n a w s p ó łp r a c o w n ik ó w .

V - W y d z ia ł B i b l i o t e k i. O ceny K s ią ż e k , k tó re m u p r z e w o d n ic z y ­ ł a A nna R e it e r o w a , a San D o b r a c z y ń s k i i I z a M o s z c z e ń s k a n a l e ż e l i do je g o w s p ó łp r a c o w n ik ó w .

V I - C e n t r a l n y W y d z ia ł O ś w ia t y P o z a s z k o ln e j u d z i e l a ł p o ra d i w s k a z ó w e k k o ło m w z a k r e s ie p r a c y s p o łe c z n o - o ś w ia t o w e j p o z a s z k o l­

n e j . W y d z ia ł s p ra w o w a ł o p ie k ę n ad F r z e ź r o c z a r n i ą , P o r a d n ią d la S am ouków , B i b l i o t e k ą d l a N a u c z y c i e l i i P r e le g e n t ó w , B i b l i o t e k ą C e n t r a ln e g o B i u r a PMS. P rz e w o d n ic z ą c y m W y d z ia łu b y ł O ó z e f S t e m l e r ,

V I I - W y d z ia ł K s i ę g a r s k i z a jm o w a ł s i ę s p ra w a m i z w ią z a n y m i z

" K s i ę g a r n i ą P o ls k ą " PMS. P rz e w o d n ic z ą c y m W y d z ia łu b y ł A n t o n i R z ą d .

V I I I ~ W y d z ia ł D r u k a r s k i z a jm o w a ł s i ę s p ra w a m i d r u k a r n i , / k t ó ­ r a w 1934 r . z o s t a ł a w y d z ie r ż a w io n a w ra z ze s p r z ę te m d r u k a r s k im i i n t r o l i g a t o r s k i m ; d z ie r ż a w c a p r o w a d z ił d r u k pod f i r m ą F o ru m , n ie d o t r z y m a ł je d n a k w a ru n k ó w umowy, n i c p ł a c i ł c z y n s z u , d o p r o ­ w a d z a ją c do d e f i c y t u / . P r z e w o d n ic z y ł mu M ic h a ł S i c i ń s k i .

IX - W y d z ia ł do S p raw M ło d z ie ż y A k a d e m ic k ie j z a jm o w a ł s i ę w a ż - n i e j s z y m i s p ra w a m i w z a k r e s ie p r z y g o t o w a n ia m ło d z ie ż y s t u d i u j ą ­ c e j w W a rs z a w ie do p r a c y s p o łe c z n e j w o r g a n i z a c j a c h , m ię d z y i n ­ n y m i PMS. P rz e w o d n ic z ą c y m b y ł M ie c z y s ła w G r a b i ń s k i .

X - W y d z ia ł P ro p a g a n d y m ia ł no c e lu p r o w a d z e n ie a k c j i p r o p a ­ g a n d o w e j. P r z e w o d n ic z ą c ą W y d z ia łu z o s t a ł a S t a n is ła w a O e rz o w a - - M i c h a l s k a .

Poza tym w 193 6 r . z o s t a ł p o w o ła n y W y d z ia ł Pomocy d la A b s o l -

w e n tó w S z k ó ł Z a w o d o w y c h . M ia ł on na c e lu u d z i e l e n i e pom ocy ma­

t e r i a l n e j p r z y z a k ła d a n i u w ła s n y c h w a r s z t a t ó w r z e m i e ś l n i c z y c h a b ­ s o lw e n to m s z k ó ł z a w o d o w y c h ,

W 1 9 3 7 r . i s t n i a ł o w W a rs z a w ie 16 b i b l i o t e k s t a ł y c h i 339 w ęd­

r o w n y c h . C z y t e ln ik ó w z a p is a n y c h b y ło w ó w cza s 16 5 7 6 , k tó r y m w y p o ­ ż y c z a n o 138 0 6 8 tom ów z k s i ę g o z b i o r u l i c z ę c e g o 90 4 1 9 tom ów 4 4 .

T a b e la 1 B i b l i o t e k i PMS w W a rs z a w ie w 193 8 r o k u

Nazwa b i b l i o t e k i L ic z b a

k s ię ż e k

L ic z b a c z y ­ t e l n i k ó w

L ic z b a w y p o ż y c z e ń 1 . B i b l i o t e k a N a u c z y c ie ls k a - K r a ­

k o w s k ie P r z e d m ie ś c ie 7 m. 8 300 4 201 9 1 3

2 . B i b l i o t e k a K o m p le to w a im . M . A r - c t a - K r a k o w s k ie P r z e d m ie ś c ie

7 m. 3 2 7 4 5 2 101 59

142 3 k o tr t p l.

2 4 2 6 0 3 . W y p o ż y c z a ln ia P o d r ę c z n ik ó w

S z k o ln y c h - L ip o w a 4a 1 5 2 0 1

2 1 0 2 o r a z

24 i n s t y t 9 9 4 1 4 . B i b l i o t e k a d la m ło d z ie ż y

- L ip o w a 4a 120 16 390 4 8 2 4

5 . B i b l i o t e k a im . S u c h c ic k ic h

- ś w i ę t o j a ń s k a 13 218 1 136 7 9 0 6

6 . B i b l i o t e k a " ś r ó d m ie ś c i a "

- P o z n a ń s k a 1 7 1 8 6 385 2 8 5 4 1

7 . B i b l i o t e k a i m . W i e l i c z k i d la m ło d z ie ż y a k a d e m ic k ie j - Nowy Ś w ia t 38

1 2 1 9 0 359 1 2 1 9 0

8 . B i b l i o t e k a K o ła W o la , im .A d a ­

m ie c k ie g o - G rz y b o w s k a 65 1059 117 2 4 4 5

9 . B i b l i o t e k a im . O s u c h o w s k ie g o

- S łu p e c k a 7 4 8 4 0 429 3 2 4 7 8

1 0 . B i b l i o t e k a K o ła i m . d r .¿ Ję drze ­

jo w s k ie g o - C h e łm s k a 19 2 9 e o 195 5645

1 1 . B i b l i o t e k a im . S ie n k ie w ic z a -

P l . G r z y b o w s k i 3 / 5 4 8 2 9 318 174 01

1 2 . B i b l i o t e k a K o ła P r z y s z ło ś ć -

A l . 3 M a ja 8 4 9 5 7 88 4 1 8 0

1 3 . B i b l i o t e k a K o ła im . K r ó lo w e j Ko­

r o n y P o l s k i e j - S r o c z a 12 2 5 7 8 117 9 0 0 8

1 4 . B i b l i o t e k a K o ła im . O c z a p o w s k ie ­

g o , - M a r i i K a z im ie r y 21 1395 40 3 5 6 3

1 5 . B i b l i o t e k a K o ła M ło d y c h -

Nowy ś w i a t 38 1400 ¿>3 60

1 6 . B i b l i o t e k a im . M a t y ld y M i c h n i - -

k o w s k ie j - P u ła w s k a 91 142-0 56 764

R A Z E M 1 0 4 6 8 8 1 5 1 3 8 1 6 4 1 9 9

8 B i b l i o t e k Z a rz ę d u G łó w n e g o PMS 8 0 6 5 0 1 3 7 8 8 8 9 3 3 9

S t a t y s t y k a w y p o ż y c z e ń p o z a w a r s z a w s k ic h n ie u w z g lę d n io n a .

x

N a le ż y z a z n a c z y ć , że PMS n ie z a k ła d a ł a w i e j s k i c h u n iw e r s y t e ­ tó w lu d o w y c h .

Z a r z ą d G łó w n y PMS w y s y ł a ł j e d y n i e 10 s t y p e n d y s t ó w z te re n ó w w s c h o d n ic h do u n iw e r s y t e t ó w lu d o w y c h T o w a rz y s tw a C z y t e l n i L u d o ­ w y c h w D a lk a c h i O d o la n o w ie .

Po u k o ń c z e n iu u n i w e r s y t e t u lu d o w e g o i c h a b s o lw e n c i w r a c a l i do s w o ic h m ie js c o w o ś c i i p o m a g a li w p r a c y o ś w ia t o w e j w c z y t e l ­ n ia c h PMS4 “ .

P ra c ę PMS p r z e r w a ła I I w o jn a ś w ia t o w a .

F o r m a ln ie k r e s d z i a ł a l n o ś c i T o w a rz y s tw a p o ł o ż y ł o z a r z ą d z e n ie n ie m i e c k i c h w ła d z o k u p a c y jn y c h z d n ia 1 V I I I 194 0 r . 4S

W d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j PMS s łu s z n e w y d a je s i ę w y o d rę b ­ n i e n i e dwóch e ta p ó w :

1 / od z a ło ż e n i a o r g a n i z a c j i p o p r z e z d z i a ł a l n o ś ć t a j n ą w o k r e ­ s i e z a w ie s z e n ia / 1 9 0 6 - 1 9 1 6 / ;

2 / od w z n o w ie n ia ja w n e j d z i a ł a l n o ś c i w o k r e s ie o k u p a c j i n i e ­ m ie c k i e j do l i k w i d a c j i p r z e z o k u p a n tó w h i t l e r o w s k i c h / 1 9 1 6 - 1 9 3 9 / .

I o k r e s d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j PMS / 1 9 0 6 - 1 9 1 6 /

W 1 9 0 6 r . PMS z a ł o ż y ł a w W a rs z a w ie d z ie w ię ć k ó ł , s p o ś r ó d k t ó ­ r y c h z e b r a n e m a t e r i a ł y d o s t a r c z a j ą d a n y c h s z c z e g ó ło w y c h j e d y n i e d la c z t e r e c h b i b l i o t e k : U n iw e r s y t e t u L u d o w e g o , P ie rw s z e g o K o ła P o w iś la , K o ła Ś r ó d m ie ś c ia o r a z K o ła im . S t a s z i c a .

T a b e la 2 i l u s t r u j e dan e d o t y c z ą c e 9 b i b l i o t e k ' z a ło ż o n y c h w 190 6 r .

T a b e la 2 C z y t e l n i e PMS w W a rs z a w ie 4 ?

Nazwa k o ła A d r e s C z y t e l n i / u l i c a /

Tomów C z y ­

t e l n i k ó w

Wydano k s ią ż e k

K o ło P r a s k ie K ępna 1500 200 600

D z i e l n i c a P łn - Z a c h o d n ia L e s z n o 88 1000 5S5 -

K o ło i m . S t . J a c h o w ic z a P o ln a 42 123 - -

U n iw e r s y t e t Ludow y B ra c k a 10 1500 700 200 0

I K o ło P o w iś la T o p i e l 5 165 2 100 -

K o ło W i o ś l a r s k i e D o b ra 31 1020 130 165 4

K o ło im . S t . S t a s z i c a P a ńska 66 700 - -

I K o ło d z i e l n i c y W o l s k i e j W o ls k a 34 1500 112 3348

K o ło ś r ó d m ie ś c ia P ię k n a 52 3405 - -

B i b l i o t e k a U n i w e r s y t e t u Ludow ego

U n iw e r s y t e t L ud ow y 48 z o s t a ł z a ło ż o n y m ię d z y in n y m i p r z e z Adama

□ a c z y n o w s k ie g o 49 na z a s a d z ie a u t o n o m ic z n e j j e d n o s t k i w s to s u n k u do PMS we w r z e ś n iu 190 6 r . , a je g o z a d a n ie m b y ło " s z e r z e n ie o ś w ia ­ t y w ś ró d r o b o t n i c z e j i r z e m i e ś l n i c z e j l u d n o ś c i m ia s t a W a rs z a w y za pomocą s y s t e m a t y c z n y c h w y k ła d ó w , p o p u la r n y c h o d c z y tó w i d o - s t a r c z a n i a o d p o w ie d n ie j l e k t u r y " 50

B i b l i o t e k a U n iw e r s y t e t u L udow ego p o c z ą tk o w o m i e ś c i ł a s i ę p r z y u l . B r a c k i e j 1 8 , a j e j k s i ę g o z b i ó r w c h w i l i z a ło ż e n i a l i c z y ł 750

, 51 t orno w

K s i ę g o z b i ó r te n p o w ię k s z a ł s i ę , d z i ę k i z a k u p io n y m k s ią ż k o m i d arom o s ó b p r y w a t n y c h o r a z i n s t y t u c j i . M ię d z y in n y m i K o m it e t Ka­

s y M ia n o w s k ie g o o f i a r o w a ł 101 d z i e ł n a u k o w y c h w y d a n y c h p r z e z K a -

P r z y k o ń c u s e m e s tr u 1 9 0 6 /0 7 l i c z b o tomów w y n o s iła 1 3 8 3 , w f i l o l o g i c z n y c h

tym 9 6 , tym d z i e ł h is t o r y c z n y c h 9 2 , p r z y r o d n i c z y c h 8 4 ,

p o e z j i 100 o r a z p o w ie ś c i 1011 tomów 53 . 2 w y p o ż y c z a ln i w

o k r e s ie s k o r z y s t a ł o 360 s łu c h a c z y U n iw e r s y t e t u L udow ego 54 . N a j­

c z ę ś c i e j w y p o ż y c z a n e b y ł y k s i ą ż k i o t r e ś c i h i s t o r y c z n e j i g e o ­ g r a f i c z n e j . P r z y B i b l i o t e c e i s t n i a ł a c z y t e l n i a z 19 t y t u ł a m i p is m pe r i o d y c z n y c h .

S e k c ja c z y t e l n i a n a p o w o ła n a wc w r z e ś n iu 1 9 0 6 r . k o m p le to w a ła k s i ę g o z b i ó r " p o z w a la ją c y s łu c h a c z o m na p o g łę b i e n i e

uc-two w ia d o m o ś c i n a b y w a n y c h na w y k ła d a c h o r a z na

p r z e z sam o­

k s z t a ł c e n i u p o c z u c ia e s t e t y c z n e g o p r z e z p o z n a w a n ie n a j c e l n i e j s z y c h u tw o ró w l i t e r a t u r y p i ę k n e j " 55

Po t r z e c h s e m e s tr a c h o w o c n e j d z i a ł a l n o ś c i w 1 9 0 7 r . U n iw e r s y ­ t e t L ud ow y PMS z o s t a ł z a m k n ię t y p r z e z w ła d z e c a r s k i e , a w r a z z n im z a m k n ię to b i b l i o t e k ę .

Adam O a c z y n o w s k i r o z p o c z ą ł s t a r a n i a w a d m i n i s t r a c j i r o s y j ­ s k i e j o z e z w o le n ie na o t w a r c ie u c z e l n i p o d o b n e g o t y p u . W w y n i­

ku t y c h s t a r a ń w m a rcu 190 8 r . u ru c h o m io n o " K u r s y d la d o r o ­ s ł y c h " Adama O a c z y n o w s k ie g o . Na p o le c e n ie w ła d z c a r s k i c h s k r e ­ ś lo n o z p ro g ra m u n a u k ę j ę z y k a p o l s k i e g o i d z ie j ó w o jc z y s t y c h o r a z p r z e d m io t y h u m a n is t y c z n e . ' W p r o g r a m ie d o m in o w a ły p r z e d ­ m io t y p r z y r o d n i c z e . " K u r s y d la d o r o s ł y c h ” p r z e j ę ł y od U n iw e r s y -

t e t u b i b l i o t e k ę z k s ię g o z b io r e m lic z ą c y m w ów czas 2 3 4 7 tomów 56

Na ż ą d a n ie w ła d z o ś w ia t o w y c h , b i b l i o t e k ę o d d z ie lo n o od "K u rs ó w "

i s p ra w o w a ła nad n ią o p ie k ę Z o f i a O r ł o w s k a - P r z y b y łs k a .

W l a t a c h 1 9 0 8 -1 9 0 9 k s i ę g o z b i ó r w z r ó s ł do 2 7 0 9 to m ó w . Z a p is a - n y c h b y ło 530 c z y t e l n i k ó w , k tó r y m u d o s t ę p n io n o 7 7 0 8 tom ów . N a j­

b a r d z i e j p o c z y tn e b y ł y p o w ie ś c i H e n ry k a S i e n k ie w ic z a i E l i z y O r z e s z k o w e j, n a t o m ia s t z k s ią ż e k n a u k o w y c h s z c z e g ó ln y p o p u la r ­ n o ś c ią c i e s z y ł s i ę d z i a ł p r z y r o d n i c z y .

W c z y t e l n i u d o s t ę p n ia n e b y ł y n a s t ę p u ją c e t y t u ł y c z a s o p is m :

" K u r i e r W a r s z a w s k i" , " G ło s W a r s z a w s k i" , "W ia d o m o ś c i C o d z ie n n e " ,

"Nowa G a z e t a " , " P o la k K a t o l i k " , " D z i e n n ik P o w s z e c h n y " , " G o n ie c "

o r a z " T y g o d n ik I l u s t r o w a n y " , " ś w i a t " , " B l u s z c z " , " Z i a r n o " , "G a ­ z e t a ś w i ą t e c z n a " , " Ż y c ie R o b o t n ik a " o r a z m i e s i ę c z n i k i : " Z d r o w ie "

"W y c h o w a n ie w domu i s z k o l e ” o r a z " B i b l i o t e k a W a rs z a w s k a " 5S . W l a t a c h 1 9 0 9 -1 9 1 0 b i b l i o t e k a p o s ia d a ła 218 1 t y t u ł ó w d z i e ł w 2 8 4 3 to m a c h , n a t o m ia s t z a p is a n y c h b y ło 659 c z y t e l n i k ó w . K a żd y c z y t e l n i k p r z e c i ę t n i e w y p o ż y c z a ł d w ie k s i ą ż k i b e l e t r y s t y c z n e i je d n ą n au kow ą 59 . W o k r e s ie od 1 p a ź d z ie r n i k a 1910 r . do 1 c z e r ­ wca 1911 r . s p r a w o z d a n ia w y k a z u ją 4 0 0 c z y t e l n i k ó w , k tó r y m w yda ­ no 278 8 tom ów 6 6 .

W r o k u 1 9 1 2 /1 3 b i b l i o t e k a p o z o s ta w a ła pod o p ie k ą M a r i i M a r­

k o w s k i e j . K s i ę g o z b i ó r l i c z y ł w ów cza s 2 3 3 8 d z i e ł w 3 0 1 2 to m a c h , do k o ń c a s e m e s tr u p r z y b y ło 127 d z i e ł w 150 to m a c h 0 1 . K s ię g o z - z b i ó r w o k r e s ie I w o jn y ś w ia t o w e j z b r a k u fu n d u s z y b a r d z o powo­

l i p o w ię k s z a ł s i ę . W 1 9 1 4 /1 5 r . l i c z y ł 2 5 3 4 d z i e ł a w 3236 t o - mach . W o k r e s ie s p ra w o z d a w c z y m z a p is a n y c h b y ło t y l k o 70 c z y t e l ­ n ik ó w , k t ó r y m w yda no 889 to m ó w , w tym d z i e ł n a u k o w y c h 8 3 , l i t e r a - t u r y p ię k n e j 8 0 6 tomów 63

B i b l i o t e k a " K u r s ó w " p o z o s ta w a ła pod o p ie k ą H a l i n y P o d c z a s k ie j 2 powodu b r a k u f u n d u s z y b i b l i o t e k a n ie r o z w i j a ł a s i ę i na p o t r z e b y " K u r s ó w " b y ła n ie w y s t a r c z a ją c a 6 4 . S p a d e k l i c z b o w y c z y ­ t e l n i k ó w można t łu m a c z y ć wybuchem I w o jn y ś w i a t o w e j .

B i b l i o t e k a p o s ia d a ła w ła s n y r e g u la m in , z a p i s u j ą c y s i ę p ł a c i ł 50 k o p i e j e k z a s ta w u , a o p ł a t a m ie s ię c z n a w y n o s i ła 1Q g r o s z y 65

" K u r s y d la d o r o s ł y c h " Adama O a c z y n o w s k ie g o r o z w i n ę ł y d z i a ł a l ­ n o ś ć vi t r z e c h k i e r u n k a c h : W y k ła d y s y s t e m a t y c z n e , o d c z y t y o r a z od 1 9 1 0 /1 1 r . t z w . c z y t a n k i . " C z y t a n k i " p o l e g a ł y na g ło ś n y m o d ­ c z y t y w a n iu c a ł o ś c i l u b w y ją t k ó w a r c y d z i e ł w y b it n y c h a u to r ó w l i ­ t e r a t u r y p o l s k i e j : H e n ry k a S i e n k i e w i c z a , B o le s ła w a P r u s a , E l i z y O r z e s z k o w e j, A le k s a n d r a F r e d r y o r a z k la s y k ó w : Homera S o f o k le s a i S z e k s p ir a . W p ie rw s z y m r o k u d z i a ł a l n o ś c i p o ś w ię c o n o im 13 w i e -

, 66

c z o ró w

T a b e la 3

T y t u ł

i a u t o r d z i e ł a

L ic z b a w ie c z o ­

rów

N a z w is k o p r e le g e n t a

L ic z b a s łu c h a c z y

" I l i a d a " Hom era 2 A „ 3 a c z y n o w s k i 199

" M a k b e t" S z e k s p ir a 1 B . N a w r o c z y ń s k i 92

" K r ó l L e a r " S z e k s p ir a 1 B . N a w r o c z y ń s k i 85

"P a n T a d e u s z ” M ic k ie w ic z a 3 M . K r i d l 151

" G r a ż y n a " M ic k ie w ic z a 1 S .S k r o b o ń s k a 47

"O d y s s e a " Homera 2 0 . K o r y c k i 76

" Z e m s ta " F r e d r y 1 A . Sz pa dl; ows k i 20

"P an O o w i a l s k i " F r e d r y 1 A . S z p a d k o w s k i - 16

" S z k ic e w ę g le m " S ie n k ie w ic z a 1 Z . D e n t e r 34

9 u tw o ró w 13

700

W t a b e l i 4 można z a o b s e rw o w a ć s t a ł y w z r o s t l i c z e b n o ś c i u c z e s t ­ n ik ó w c z y t a n e ! ; . S p ad e k l i c z e b n o ś c i s łu c h a c z y w r o k u 1 9 1 4 /1 5 w y d a - j e s i ę b y ć u z a s a d n io n y w ybuchem I w o jn y ś w i a t o w e j .

T a b e la 4

Rok o ś w ia to w y L ic z b a c z y t a n e ! ; L ic z b a u c z e s t n ik ó w

1 9 1 1 /1 2 25 768 67

1 9 1 2 /1 3 25 110 7 68

1 9 1 3 /1 4 26 2 0 9 5 A O "

1 9 1 4 /1 5 23 1788 70 •

1 9 1 5 /1 6 25 201 5 71

C z y t e l n i a P ie r w s z e g o K o ła P o w iś la

P ie r w s z e K o ło P o w iś la PMS z a ło ż o n e z o s t a ł o w c z e rw c u 190 6 r . U tw o rz o n o 3 s e k c j e : c z y t e l n i a n ą , s z k o ln ą i f in a n s o w ą . Z a d a n ie m s e k c j i c z y t e l n i a n e j b y ło z g ro m a d z e n ie i o p r a c o w a n ie k s i ę g o z b i o ­ r u . C z y t e l n i a P ie rw s z e g o K o ła P o w iś la z o s t a ł a o t w a r t a we w r z e ś ­ n iu 190 6 r . w l o k a l u p r z y u l . T o p i e l 5 ,

P o c z ą tk o w o k s i ę g o z b i ó r C z y t e l n i l i c z y ł 500 tom ów /c' ,

W 1 9 0 8 r . po z a w ie s z e n iu d z i a ł a l n o ś c i M a c ie r z y , K o ło p r z e k a ­

z a ło f o r m a l n i e C z y t e l n i ę osobom p ry w a tn y m , W ty m ż e r o k u z u -

s łu g C z y t e l n i s k o r z y s t a ł y 8 2 o s o b y , w 190 9 r . - 140 o s ó b ,w 191 0 i

- 223 o s o b y , w 1911 r . - 229 o s ó b , w 191 2 r . - 2 2 4 o s o b y , w 1913 r . ~ 2 1 3 o s ó b , w 191 4 r . - 2 3 4 o s o b y , w 1 9 1 5 r . - 237 o -

,, 73

B i b l i o t e k a K o ła Ś r ó d m ie ś c ia W a rs z a w y

W c z e rw c u 1 9 0 6 r . p o w s t a ło K o ło ś r ó d m ie ś c ia W a rs z a w y PMS, d z i e l n i c y z a m ie s z k a n e j p r z e w a ż n ie p r z e z r z e m i e ś l n i k ó w , u r z ę d n i ­ k ó w , k u p c ó w o r a z i n t e l i g e n c j ę .

FJo w o ła n o p ię ć s e k c j i , a w ś ró d n ic h c z y t e ł n i a n ą . W s e k c j i p r a ­ c o w a ło 4 6 o s ó b , k t ó r e z a j ę ł y s i ę g ro m a d z e n ie m k s i ę g o z b i o r u b i ­ b l i o t e c z n e g o . S e k c ja k o m p le to w a ła go d ro g ę z a k u p ó w i d a ró w o s ó b p r y w a t n y c h o r a z i n s t y t u c j i . W a r to w y m ie n ić k i l k a s p o ś r ó d o f i a ­ ro d a w c ó w : K o ło K o b ie t P o l s k ic h p o d a r o w a ło o k . 400 to m ó w , K s i ę - g a r n i a A r c t a 100 to m ó w , K s i ę g a r n i a W endego 20 tomów 74

W r o k u 1 9 0 6 /0 7 z g ro m a d z o n o 2 6 9 6 d z i e ł w 340 5 to m a c h w a r t o ś c i o k o ło 2 0 0 0 r b 7 5 .

N a s t ę p n ie o p ra c o w a n o r e g u la m in C z y t e l n i i W y p o ż y c z a ln i, d o ­ s to s o w a n y do w y d a n e g o w c z e ś n ie j r e g u la m in u w o p r a c o w a n iu S e k c j i C z y t e l n i a n e j p r z y Z a r z ą d z ie O kręgow ym m ia s t a W a rszaw y PMS. B i ­ b l i o t e k a K o ła ś r ó d m ie ś c ia W a rs z a w y z o s t a ł a o t w a r t a w p a ź d z ie r n i ­ ku 1 9 0 7 r . w l o k a l u p r z y u l i c y W i e l k i e j 3 7 ^ .

Po z a w ie s z e n iu d z i a ł a l n o ś c i PMS b i b l i o t e k a z o s t a ł a na k i l k a m ie s ię c y z a m k n ię t a . O o p ie r o w k w i e t n i u 190 8 r . po o t r z y m a n iu z e z w o le n ia p r z e j ę ł a k s i ę g o z b i ó r je d n a z c z ł o n k i ń Z a r z ą d u - H e le n a B o n d a .

B i b l i o t e k a K o ła im . S t . S t a s z i c a

K o ło im . S t . S t a s z i c a p o w s t a ło w c z e rw c u 1 9 0 6 r o k u .

W y p o ż y c z a ln ię o t w a r t o 23 m a rc a 1 9 0 7 r . w W a r s z a w ie , p r z y u l . P a ń s k ie j 6 6 . K s i ę g o z b i ó r b i b l i o t e k i w c h w i l i z a ło ż e n i a z a w ie ­ r a ł 7 00 tom ów i p o w s t a ł w y łą c z n ie z d a ró w o s ó b p r y w a t n y c h 7 7 .

W y p o ż y c z a ln ia p rz e z n a c z o n a b y ła g łó w n ie d la m ło d z ie ż y u c z ą c e j

s i ę w s z k o ła c h K o ła im . S t . S t a s z i c a . W y p o ż y c z a n o je d n o r a z o w o

2 k s i ą ż k i na o k r e s 2 t y g o d n i , p o b ie r a j ą c m ie s ię c z n ą o p ł a t ę 10

g r o s z y . Za p r z e t r z y m a n ie k s i ą ż k i c z y t e l n i k p ł a c i ł 20 g r o s z y k a -

r y . W p rz y p a d k u z n is z c z e n i a l u b z a g u b ie n ia n a l e ż a ł o k s ią ż k ę od ­

k u p ić l u b z a p ł a c i ć j e j r ó w n o w a r t o ś ć .

W d r u g im o k r e s ie s w e j d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j / 1 9 1 6 - 1 9 3 9 / PMS r e a k ty w o w a ła b i b l i o t e k i p o w s t a łe w l a t a c h 1 9 0 6 /0 7 o r a z z a - k ł a d a ł a n o w e : B i b l i o t e k ę im . M ic h a ła A r c t a , K s i ą ż n i c ę N a u c z y ­ c i e l s k ą , P o r a d n ię d la Sam ouków . W y p o ż y c z a ln ię P o d r ę c z n ik ó w S z k o ln y c h o r a z B i b l i o t e k ę im . H e n ry k a S ie n k ie w ic z a i K o ła B ie ­ l e c k i e g o . W tym o k r e s ie p o w s t a ją t e ż b i b l i o t e k i ruch om e o r a z t z w . B i b l i o t e k i L i l i p u t k i .

I I o k r e s d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e c z n e j PMS / 1 9 1 6 - 1 9 3 9 /

B i b l i o t e k a U n iw e r s y t e t u Ludow ego / 1 9 1 6 - 1 9 3 1 /

W 191 6 r . o k u p a c y jn e w ła d z e n ie m i e c k i e w y r a z i ł y z g o d ę na o t w a r ­ c i e U n iw e r s y t e t u Lud ow eg o PMS. B i b l i o t e k a "K u rs ó w d l a d o r o s ­ ł y c h " Adama B a c z y n o w s k io g c , a od t e j c h w i l i p o n o w n ie U n iw e r s y ­ t e t u L u d o w e g o , m i e ś c i ł a s i ę p r z y u l . B r a c k i e j 1 8 . W r o k u 1 9 1 6 /1 7

b i b l i o t e k ę p r z e n i e s io n o do l o k a l u g im n a z ju m ś w . S t a n i ­ s ła w a , p r z y u l . T r a u g u t t a 1 . P o n ie w a ż w 1918 r , l o k a l g im n a z ju m o d d a n o W y d z ia ło w i T e o lo g ic z n e m u U n iw e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o , b i b l i o t e k a U n iw e r s y t e t u L udow ego z o s t a ł a p r z e n i e s io n a do l o k a l u p r z y u l . C z a c k ie g o 1 4 .

W 1 9 2 0 r . w y d z ie lo n o z b i b l i o t e k i n a j c e n n i e j s z e p o d r ę c z n i k i i p r z e w ie z io n o j e do gm achu p r z y u l . T r a u g u t t a 1 , g d z ie z o r g a n i z o - wano c z y t e l n i ę z p o d rę c z n y m k s ię g o z b io r e m lic z ą c y m 500 tomów 79

U n i w e r s y t e t L ud ow y PMS f u n k c jo n o w a ł do ś m i e r c i Adama B a c z y - n o w s k ie g o - do 1931 r . po czym n a s t ą p i ł o p r z e r w a w d z i a ł a l n o ś c i

, .8 0 t e j p la c ó w k i

W 193 9 r . W y d z ia ł M i e j s k i Z a rz ą d u G łó w n e g o PMS p r z y s t ą p i ł do w z n o w ie n ia p la c ó w k i p o w ie r z a ją c j ą S e k c j i U n iw e r s y t e t u P o w s z e c h ­ neg o PMS, p r a c u j ą c e j pod k ie r o w n ic t w e m W ła d y s ła w a K a lis k ie g o , c z ło n k a Z a rz ą d u G łó w n e g o , P e d a g o g ic z n e k i e r o w n i c t w o o b j ą ł p r o ­ f e s o r T a d e u s z Uhma.

B i b l i o t e k a K o ła Ś r ó d m ie ś c ia

W 191 6 r . re a k ty w o w a n o K o ło ś r ó d m i e ś c ia . B i b l i o t e k a K o ła m ie ę -

c i ł a s i ę p r z y u l . W i e l k i e j 3 i p o s i a d a ł a w ów czas 6 5 0 0 t y t u ł ó w

d z i e ł w 9 0 0 0 to n ia c h . W tym r o k u w yda no 64 847 t y t u ł ó w 81 . W śród

c z y t e l n i k ó w p r z e w a ż a ją c y p r o c e n t / 7 0 % / s t a n o w i ł a m ło d z ie ż s z k ó ł n iż s z y c h , ś r e d n ic h i w y ż s z y c h . P o z o s t a l i c z y t e l n i c y t o n a u c z y - c i s i e i r z e m i e ś l n i c y 82 . W e d łu g s t a n y na 1 s t y c z n i a 193 3 r . k s i ę g o z b i ó r b i b l i o t e k i w y n o s i ł 8 7 2 9 to m ó w , z a p is a n y c h b y ło 334 c z y t e l n i k ó w , k tó r y m w y p o ż y c z o n o 21 0 4 3 to m y 8 3 , B i b l i o t e k a m ie ś ­ c i ł a s i ę w ów czas p r z y u l . P o z n a ń s k ie j 1 , a k i e r o w a ł a n ig L e o k a ­ d ia S te g n e ró w n a .

W 1 9 3 4 r . b i b l i o t e k a p o s ia d a ła 7 4 2 7 to m ó w , w tym 18 t y t u ł ó w f r a n c u s k i c h , z a p is a n y c h b y ło 381 c z y t e l n i k ó w , k tó r y m w y p o ż y c z o ­ no 19 9 3 6 d z i e ł 0 . W e d łu g o s t a t n i e g o s p r a w o z d a n ia p r z e d w ybu ­ chem I I w o jn y ś w ia t o w e j b i b l i o t e k a K o ła Ś r ó d m ie ś c ia p o s ia d a ła 7 1 8 6 tom ów i 385 c z y t e l n i k ó w , k t ó r z y w y p o ż y c z y l i 2 8 5 4 to m y k s i g -

. , 85 z e k

C z y t e l n i a K o ła P o w iś la

W c z e rw c u 1 9 1 6 r . re a k ty w o w a n o K o ło P o w iś la PMS. W yb ra n o z a - r z g d k o ła i p o w o ła n o 3 s e k c j e : s z k o ln g , c z y t e l n i a n g i f in a n s o w g .

W ty m ż e r o k u , a b y dopom óc b ie d n y m d z ie c io m , o tw o r z o n o p r z y C z y t e l n i K o ła l o k a l do c z y t a n i a na m ie js c u i do o d r a b i a n ia l e k ­ c j i .

C z y t e l n i a p o c z g tk o w o m i e ś c i ł a s i ę p r z y u l . T o p i e l 5 , a n a s ­ t ę p n i e p r z e n i e s io n o j g do l o k a l u p r z y u l . B e d n a r s k ie j 7 . W 1 9 1 6 r . k s i ę g o z b i ó r C z y t e l n i l i c z y ł 19 150 t y t u ł ó w d z i e ł w 33 4 0 0 to m a c h , a z a p is a n y c h c z y t e l n i k ó w b y ło w ów cza s 2 5 4 86 .

P o b ie r a n o o p ł a t ę n w y s o k o ś c i 5 k o p i e j e k m ie s i ę c z n i e za k s i g ż k i w y m ie n ia n e t r z y r a z y w t y g o d n iu 37 .

D z i e j e C z y t e l n i K o ła P o w iś la w y m a g a jg d a ls z y c h p o s z u k iw a ń ź r ó d ło w y c h .

B i b l i o t e k a S z k o ln a i m . M i c h a ł a A r c t a zw ana

"K o m p le to w ą "

B i b l i o t e k a S z k o ln a im . M ic h a ła A r c t a z o s t a ł a u d o s t ę p n io n a 3 l u t e g o 1 9 1 7 r . i m i e ś c i ł a s i ę p r z y u l . K r a k o w s k ie P r z e d m ie ś c ie 7 .

K s i ę g o z b i ó r b i b l i o t e k i p o w s t a ł d z i ę k i r o d z i n i e M ic h a ła A r c t a ,

k t ó r a o f i a r o w a ł a d la PMS k s i g ż k i w a r t o ś c i 15 0 0 0 r u b l i . P o n a d to

z a g w a r a n to w a ła c o r o c z n e u z u p e ł n i a n i e z b io r ó w w y d a w n ic tw a m i A r c ­

t a na sumę 100 0 r u b l i . A r c t o w ie o f i a r o w a l i r ó w n ie ż s z a f y na

u r z ą d z e n ie b i b l i o t e k i 88 .

W s k ł a d z a r z ą d u B i b l i o t e k i w c h o d z ił p r z e d s t a w i c i e l r o d z in y A r c t ó w . O p ra c o w a n o r e g u la m in w y p o ż y c z a n ia k s i ą ż e k . B i b l i o t e k a w y p o ż y c z a ła k s i ą ż k i s z k o ło m o r a z i n s t y t u c j o m o ś w ia to w y m b e z ­ p ł a t n i e l u b za m in im a ln y o p ł a t ę .

Z a d a n ie m B i b l i o t e k i im . M ic h a ła A r c t a b y ło r o z b u d z a n ie z a i n t e ­ re s o w a ń c z y t e l n i c z y c h w ś ró d d z i e c i i m ło d z ie ż y na t e r e n i e W a r­

s z a w y , p r z e d m ie ś ć i p o d m ie js k ic h o s a d .

P o c z ą tk o w o B i b l i o t e k a p o s ia d a ła 6 0 0 k o m p le tó w po 4 0 - 5 0 k s i ą ­ ż e k t e j sa m e j t r e ś c i , p r z e z n a c z o n y c h d la c a ł e j k l a s y o r a z 140 k o m p le tó w po 3 e g z e m p la r z e . W r o k u z a ło ż e n i a B i b l i o t e k a p o s ia d a ­ ł a 25 0 0 0 k s ią ż e k no ,

W s z y s t k ie k s i ą ż k i z o s t a ł y p o d z ie lo n e na s z e ś ć d z i a ł ó w , w r a ­ mach k t ó r y c h i s t n i a ł y k o m p le t y , z a w i e r a j ą c e o k r e ś lo n ą l i c z b ę e g z e m p la r z y t e g o sam ego d z i e ł a . W 191 9 r . B i b l i o t e k a p o s ia d a ła 30 9 3 0 k s ią ż e k z n a s t ę p u ją c y m i d z i a ł a m i ;

I - M o je K s i ą ż e c z k i / 1 6 1 k o m p le tó w z a w ie r a ją c y c h po 50 e g ­ z e m p la r z y / ;

I I - Z a jm u ją c e c z y t a n k i / 2 4 6 k o m p le tó w po 4 0 e g z e m p la r z y / ; I I I - K s i ą ż e c z k i d l a w s z y s t k i c h / 1 2 6 k o m p le tó w po 40 egzem ­

p l a r z y / ;

I V - P o e z je / 7 1 k o m p le tó w po 4 0 e g z e m p la r z y / ;

V - K s i ą ż k i o g ó ln o k s z t a ł c ą c e / 9 9 k o m p le tó w po 40 e g z e m p la ­ r z y / ;

V I - K o m p le ty m ie s z a n e / 2 0 k o m p le tó w po 40 e g z e m p la r z y / " 90 . W ydawano ró w n ie ż , k a t a l o g i : " M a ła b i b l i o t e c z k a o ś w ia t o w a " , "W y­

k a z l i t e r a t u r y d l a o s ó b p r a c u ją c y c h n ad m ło d z ie ż ą “ o r a z "W ykaz p o d r ę c z n ik ó w s z k o ln y c h " ® '1'. W 1 9 2 2 r . B i b l i o t e k a d o s t a r c z y ł a s z k o - łom 7 7 8 0 k o m p le tó w k s ią ż e k 92 . W iadom o t e ż , że w 192 6 r . w y p o ż y - c z y ł a m ło d z ie ż y s z k o l n e j 161 166 tom ów . K s i ę g o z b i ó r B i b l i o t e k i w 1 9 3 2 r . w y n o s i ł 23 510 to m ó w , a w y p o ż y c z o n o 31 116 tom ów k s i ą - ż e k 94 . W 1 9 5 8 r . w B i b l i o t e c e z n a jd o w a ło s i ę 27 4 5 2 to m y , w y p o ­ ż y c z o n o 142 3 k o m p le t y w 24 2 6 0 to m a c h , c z y t e l n i k ó w b y ło wów­

c z a s 10 1 5 9 9 5 .

W p r o t o k o l e , s p is a n y m p o d c z a s d z i a ł a ń w o j e n n y c h ' I I w o jn y ś w ią -

t o w e j , o k r e ś la ją c y m " s t a n i n s t y t u c j i PMS w W a r s z a w ie " 96 s t w i e r ­

d z o n o b r a k k a t a lo g ó w B i b l i o t e k i im . M ic h a ła A r c t a o r a z pow ażne

z n is z c z e n i e k s i ę g o z b i o r u .

K s i ą ż n i c a N a u c z y c ie ls k a

P ra g n ą c u ł a t w i ć p r a c ę osobom z a jm u ją c y m s i ę n a u c z a n ie m i w y­

c h o w y w a n ie m , W y d z ia ł P e d a g o g ic z n y PMS z o r g a n iz o w a ł 1 p a ź d z i e r n i ­ ka 191 3 r . K s i ą ż n i c ę N a u c z y c i e l s k ą .

O soba p ra g n ą c a s k o r z y s t a ć z o k r e ś lo n e j k s i ą ż k i w y p o ż y c z a ła j ą z " ’K s i ą ż n i c y " p o z o s t a w ia ją c k a u c j ę . M a k s y m a ln y t e r m in w y p o ż y c z e ­ n i a w y n o s i ł je d e n r o k . Po u p ły w ie t o g o t e r m in u z w r o t k s i ą ż k i n ie b y ł p r z y jm o w a n y . O e ś l i n a t o m ia s t c z y t e l n i k o w i k s ią ż k a o k a ­ z a ła s i ę n ie z b ę d n a , m ó g ł j ą z a tr z y m a ć na w ła s n o ś ć , a za p o z o s t a ­ w io n y k a u c ję K s i ą ż n i c a n a b y w a ła n a s tę p n y p o z y c j ę .

K s i ą ż n i c a N a u c z y c ie ls k a p o w s t a ła p rz e d e w s z y s tk im z d a ró w p r y w a t n y c h i k u p n a . P o c z ą tk o w o l i c z y ł a 600 to m ó w , a po k i l k u m ie s ią c a c h i s t n i e n i a l i c z b a tom ów w z r o s ła do 160 0 . W ro k u z o r g a n iz o w a n ia K s i ą ż n i c a p o s ia d a ła n a s t ę p u ją c e d z i a ł y : m atem a­

t y c z n y , n a u k i p r z y r o d n i c z o , n a u k i f i l o l o g i c z n a i h i s t o r y c z n e , n a u k i s p o ł e c z n e , p ra w n e i f i l o z o f i c z n e , n a u k a w y c h o w a n ia i o ś ­ w i a t a , l i t e r a t u r a p ię k n a . W s z y s t k ie k s i ą ż k i z o s t a ł y p o d z ie lo n e na t r z y s t o p n i e , z a l e ż n i e od i c h p r z y s t ę p n o ś c i : n iż s z y / ' t z n . k s i ą ż k i b a r d z o p o p u l a r n e / , ś r e d n i i w y ż s z y .

K a t a l o g i K s i ą ż n i c y w ydaw ane b y ł y dwa r a z y w r o k u : w c z e rw c u i w g r u d n i u .

K s i ą ż n i c a N a u c z y c ie ls k a p r z e z n a c z o n a b y ła g łó w n ie d l a n a u c z y ­ c i e l i i w ycho w aw ców . W a r to n a d m ie n ić , że w 1 9 2 2 r . w y p o ż y c z o n o 150 k s ią ż e k gn

B i b l i o t e k i ruch om e

Ważną r o l ę w r o z w o ju c z y t e l n i c t w a . o d e g r a ły f u n k c j o n u ją c e od s t y c z n i a 1921 r . b i b l i o t e k i ru c h o m e , k t ó r y c h z a d a n ie m b y ło d o ­ t a r c i e do n a j b a r d z i e j o d l e g ł y c h z a k ą tk ó w k r a j u .

K s i ę g o z b i ó r b i b l i o t e k ru c h o m y c h o p a r t y b y ł g łó w n ie na w ydaw ­

n ic t w a c h d la d z i e c i i m ło d z ie ż y , w ś ró d k t ó r y c h z n a jd o w a ły s i ę

p r z y s t ę p n i e n a p is a n e p o w ie ś c i o r a z k s i ą ż k i p o p u la r n o - n a u k o w e . W

d r e w n ia n y c h s k r z y n k a c h m i e ś c i ł o s i ę po 4 0 tom ów / t y l k o 3 b i -

b l i o t e k i p o s i a d a ł y s k r z y n i e po 177 to m ó w / qo W k a ż d e j s k r z y n i

z n a jd o w a ła s i ę i n s t r u k c j a , w z ó r p o k w it o w a n ia o r a z k a t a l o g ,

k t ó r e g o o d p is p rz e c h o w y w a n y b y ł w c e n t r a l i - z a d n o t a c j ą , do

j a k i e j m ie js c o w o ś c i i na j a k d łu g o w y p o ż y c z o n y j e s t k o m p le t .

S k r z y n ie w y s y ła n o tío o k r e ś lo n y c h m ie j s c o w o ś c i. p r z e w a ż n ie do s z k ó ł, a w y b ra n a o s o b a b y ła tam o d p o w ie d z ia ln a z a k o n t r o l ę w y p o ż y c z e ń na m ie j s c u . W m a ły c h m ia s t e c z k a c h , w k t ó r y c h d z i a ł a ł y k o ła PMS, z a r z ą d y o k rę g o w e u r z ą d z a ł y ruch om e w y s ta w y k s i ą ż e k , w p o łą c z e ­ n iu z o d c z y t a m i na te m a t s a m o k s z t a łc e n ia i b i b l i o t e k a r s t w a . C z ę s to w y s ta w a b y ła p o łą c z o n a z pokazem r e p r o d u k c j i d z i e ł s z t u ­ k i p o l s k i e j i z d o b n ic t w a lu d o w e g o . Z g o d n ie z u s t a l e n i a m i w y­

s ta w a p o w in n a z a w ie r a ć o k o ło 1 0 0 0 k s i ą ż e k , z p o d z ia łe m na d z i a ­ ł y . K s i ą ż k i b y ł y t a k u ło ż o n e , a b y z w i e d z a ją c y m ia ł do n ic h d o ­ s t ę p . K a żda w y s ta w a p o s ia d a ła w ła s n y k a t a l o g o r a z o d p o w ie d n ie s k r z y n i e do p rz e w o z u k s ią ż e k

B i b l i o t e k i ruchom e o d e g r a ł y b a r d z o w a żn ą r o l ę w u p o w s z e c h n ia ­ n i u c z y t e l n i c t w a . S t o p ie ń z n is z c z e n i a k s ią ż e k ś w ia d c z y ł o w i e l - k i e j p o p u l a r n o ś c i k s ię g o z b io r ó w te g o r o d z a j u ' 101

P o r a d n ia d l a Samouków

Dużą pomoc w u p o w s z e c h n ia n iu w ie d z y ś w ia d c z y ła P o r a d n ia d la Samouków PMS, f u n k c j o n u ją c a w W a rs z a w ie od l i s t o p a d a 1 9 2 2 r . Po­

s i a d a ł a ona dwa d z i a ł y : n a u c z y c i e l s k i i o g ó ln y . 0 p o ż y t e c z ­ n o ś c i t e j i n s t y t u c j i ś w ia d c z y f a k t , że w c ią g u je d n e g o m ie s ią c a u d z i e l i ł a 93 p o r a d y sam oukom , n a t o m ia s t w c ią g u je d n e g o r o k u u d z i e l a ł a i c h pon ad 1 0 0 0 . P o r a d n ia u d z i e l a ł a w s k a z ó w e k w samo­

k s z t a ł c e n i u d ro g ą k o r e s p o n d e n c y jn ą . Ze w z g lę d u na z r ó ż n i c o ­ w a n ie p o z io m u p y t a ń z r ó ż n y c h d z i e d z i n w ie d z y P o r a d n ia d z i e l i ­ ł a sam ouków na t r z y k a t e g o r i e : o s o b y , k t ó r e p ra g n ą z d o b y ć ś w ia d e c tw o u k o ń c z e n ia s z k o ł y , a z a te m w y s t a r c z y im w s k a z a ć o d ­ p o w ie d n ie p o d r ę c z n i k i s z k o ln e ; o s o b y , k t ó r e c h c ą p o d n ie ś ć s w ó j o g ó ln y p o z io m w y k s z t a ł c e n i a ; o r a z o s o b y p ra g n ą c e s p e c j a l i z o ­ wać s i ę w o k r e ś lo n e j d z i e d z i n i e w ie d z y . Na p y t a n i a o s t a t n i e j g r u p y s a m o ukó w , d o t y c z ą c e z a g a d n ie ń s z c z e g ó ło w y c h , o d p o w ia d a ­ l i p r o f e s o r o w i e , s p e c j a l i ś c i z r ó ż n y c h d z i e d z i n n a u k i , k t ó r z y n ie o d m a w ia li s w e j pom ocy sam oukom , m ię d z y in n y m i M a r ia O ssow ­ s k a - s o c j o l o g , R e g in a F ie s z a r o w a - g e o g r a f i b i b l i o t e k a r z , Ka­

z i m i e r z K r ó l - ję z y k o z n a w c a i h i s t o r y k l i t e r a t u r y .

" P o d r ę c z n ik , e n c y k l o p e d i a , d z i e ł o n a u k o w e , p o w ie ś ć - słow em k s ią ż k a - o t o są a r t y k u ł y p ie r w s z e j p o t r z e b y d l a sp o ż y w c ó w i w y -

1 0 2 tw ó rcó w k u l t u r y "

W 1 9 2 6 r . do d z i a ł u o g ó ln e g o w p ł y n ę ł y 6 0 2 w n i o s k i o p o r a d y ,