PRZEMIANY DEMOGRAFICZNE A MOBILNOŚĆ MIESZKAŃCÓW MIAST

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 223 · 2015

Grażyna Trzpiot

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Informatyki i Komunikacji

Katedra Demografii i Statystyki Ekonomicznej grazyna.trzpiot@ue.katowice.pl

PRZEMIANY DEMOGRAFICZNE A MOBILNOŚĆ MIESZKAŃCÓW MIAST

Streszczenie: Miasto jest środowiskiem życia ludzi, dobrowolnie wybierających konkretną przestrzeń jako miejsce spełnienia społecznego, politycznego i środowiskowego, oferując w zamian swoją solidarność z innymi użytkownikami dla dobra powszechnego. Polskie społeczeństwo jest coraz starsze, jednocześnie wydłuża się długość życia. Nie bez znaczenia jest wpływ starzenia się społeczeństwa na jakościową stronę funkcjonowania ludzi starszych w miastach. Czynnikami egzogenicznymi są obecnie występujące warunki spo- łeczne, gospodarcze, zdrowotne i kulturowe. Istotną cechą wpływającą na percepcję jako- ści życia seniorów jest stopień ich mobilności. Natura problemu mobilności ma wysoce in- terdyscyplinarny charakter. Celem artykułu jest zaakcentowanie szczególnej sytuacji ludzi starszych w przestrzeni miejskiej w perspektywie mobilnościowej.

Słowa kluczowe: zmiany struktury ludności, starzenie się społeczeństwa, funkcjonowanie ludzi starszych w przestrzeni miejskiej.

1. Przestrzeń miasta

Miasto jest środowiskiem życia mieszkańców, dobrowolnie wybierających konkretną przestrzeń jako miejsce spełnienia społecznego, politycznego i śro- dowiskowego, oferując w zamian swoją solidarność z innymi użytkownikami dla dobra powszechnego. Tak rozumie i definiuje miasto European Charter for the Safeguarding of Human Rights in the City, oddając w naszym przekonaniu istotę miast i przesłanki miejskości. Pierre Manent zauważa, że „miasto to idea pewnej przestrzeni publicznej, w której ludzie żyją razem, rozważają i decydują razem o wszystkim, co dotyczy ich wspólnych interesów” [Manent, 1990]. Mia- sto to zatem idea samorządzenia oraz decydowania przez zbiorowość ludzką

Jacek Szołtysek

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Zarządzania

Katedra Logistyki Społecznej jacek.szoltysek@ue.katowice.pl

(2)

Grażyna Trzpiot, Jacek Szołtysek 122

o swoich warunkach egzystencji w przestrzeni przez nią zajmowanej. W takim postrzeganiu miejsca i roli człowieka w mieście warto zwrócić uwagę na to, że miasto, jako idea polityczna, jako sposób życia jego mieszkańców oparty na sa- morządzącej sobą wspólnocie, mimo wzrostu gospodarczego, przestrzennego czy demograficznego, staje się koncepcją odchodzącą w przeszłość [Nawratek, 2008]. Nie jest to konstatacja nowa i wielce odkrywcza. H. Lefebvre zauważył, że niezwykle trudno jest wskazać we współczesnym mieście wspólnotę [Lefe- bvre, 1996], raczej możemy dostrzec postępującą polaryzację społeczności.

Wspólnota społeczności jako idea zanika. Zgodnie z założeniami ekologów spo- łecznych zjawisko segregacji w mieście polega na niekontrolowanym, żywioło- wym procesie powstawania obszarów zajmowanych przez mieszkańców repre- zentujących podobny status materialny, rodzinny i etniczny, którzy lokują się w przestrzeni o określonych cechach fizycznych i takim umiejscowieniu w przestrzeni miasta, które zaspokaja funkcjonalne i prestiżowe oczekiwania owych mieszkańców, pozostając w zasięgu ich możliwości finansowych. Inaczej mówiąc, ludzie dążą do mieszkania w miejscu, które uznają za atrakcyjne, i w otoczeniu są- siadów, których uznają za równych sobie [Frykowski, 2004]. Przestrzeń miasta za- czyna tracić swoją spójność. Miasta rozpadają się zarówno ze względu na we- wnętrzne nierówności społeczne i ekonomiczne, jak i ze względu na zewnętrzne, które marginalizują bądź wzmacniają pozycje miast funkcjonujących w sieciach.

Kluczowym momentem, w którym miasta zaczęły się przestrzennie rozpa- dać – bo społeczne zróżnicowanie istniało zawsze – było pojawienie się nieli- niowego transportu, a przede wszystkim utrata znaczenia przez transport pieszy.

Obecnie przenosimy się z miejsca na miejsce coraz bardziej efektywnie, ale przestrzeń pomiędzy obszarem, z którego wyruszamy, a obszarem, do którego zmierzamy, coraz bardziej traci na znaczeniu. Ważny jest tylko punkt wejścia i punkt wyjścia. Drugim kluczowym czynnikiem jest globalna informacja / tele- komunikacja: telewizja, telefonia komórkowa czy wreszcie Internet. To on łączy nas z ludźmi, ignorując lokalizację, a co więcej, tworzy coraz silniejszą sferę wirtualną, pozageograficzną [Nawratek, 2008]. Nasze życie jest najczęściej ustrukturalizowane w trójkącie praca (szkoła) – rodzina – rozrywki/przyjaciele/

/zakupy. W ten sposób w naszych rozważaniach pojawia się kwestia mobilności [Klimczak-Ziółek, 2003]. Mobilność to zdolność do pokonywania przestrzeni.

Rodzi się w naszych głowach i determinuje nasze postępowanie – zarówno w stosunku do nas samych, jak i do innych współobywateli. „Stosunek człowie- ka do przestrzeni określa się miarą ogarnięcia, oswojenia, zasiedlenia, zawład- nięcia, w konsekwencji zawsze chodzi o możność jej pokonywania, co stanowi zasadniczy czynnik i pęd do wynajdowania coraz to doskonalszych (…) środ-

(3)

Przemiany demograficzne a mobilność… 123

ków transportu i komunikacji” [Szołtysek, 2011]. Miasto poprzez przestrzeń przymusza użytkowników do dokonywania wysiłków w zakresie przemieszczeń.

Skoro tak, to człowiek w mieście, przemieszczając się w obszarze przestrzeni publicznej i półpublicznej, natykając się po drodze na przestrzenie prywatne, odczuwa wiele dolegliwości, związanych z ich pokonywaniem. Te dolegliwości, związane z dostępem do przestrzeni i z płynnością przemieszczeń oraz ze stop- niem skomplikowania ułożenia tras i sposobów podróży, a także z kosztami oswajania przestrzeni, wpływają na stopień mobilności i poczucie jakości życia.

Od dawna wiadomo, że szanse rozwojowe miast są bezpośrednio powiązane z satysfakcją, jakiej dostarczają ich użytkownikom poprzez wykonywanie funkcji miast. Sprawność realizacyjna miast, powiązana ze sprawnością pokonywania przestrzeni, jest jednym z wymiarów waloryzacji zarówno samych miast, jak i jakości życia mieszkańców.

2. Starzenie demograficzne wybranych miast w Polsce

Starzenie się populacji to pochodna przede wszystkim dwóch czynników:

wzrostu przeciętnej długości życia oraz spadku płodności kobiet. Tempo tych przemian jest zróżnicowane regionalnie w zależności od wielu czynników dodatkowych: migracji wewnętrznych i zagranicznych, polityki socjalnej wpływa- jącej na podejmowanie decyzji o zakładaniu rodzin, stylu życia, modelu rodziny czy wzorców kariery zawodowej. W 2011 r. odsetek ludności w wieku 60/65 lat i więcej wynosił około 17,3% [Trzpiot, Ojrzyńska, 2014], natomiast odsetek ludności młodej (0-14 lat) – 15,1%.

2.1. Ocena starzenia się społeczeństwa w miastach

Podejmując ocenę zmian w procesie starzenia się społeczeństwa w określo- nym przedziale czasu, można wykorzystać zaproponowany przez Długosza [1998] wskaźnik starzenia się demograficznego (W_sd):

Wsd =

[

U₍₀₋₁₄₎t −U₍₀₋₁₄₎t₊n

] [

+ U₍_>₆₅₎t₊n −U₍_>₆₅₎t

]

(1) gdzie: U_(0−14)t

U_(0−14)t – udział ludności w wieku 0-14 lat na początku badanego okresu, U(0−14)t+n – udział ludności w wieku 0-14 lat na koniec badanego okresu, U(>65)t – udział ludności w wieku 65 lat i więcej na początku badanego okresu, U(>65)t+n – udział ludności w wieku 65 lat i więcej na koniec badanego okresu.

(4)

1

d w n d p s d (

R Ź

p b b b T

Ź

124

dzie wsk niej dził prób się dla (rys

Rys.

Źród

pok była bad był Tab

Źród

4

Im emy kaźn jsze

C ły d

bę w roc

mi s. 1)

. 1. R dło: [

Cy kryw a w dani zna b. 1.

dło: [

m w y m nik e.

elem doś wyk czny iast ).

Roc Trzp

ykl wa wyżs

ia, a aczn

Ws

Trzp

wart miel ten m z ć z kor ymi

i w

zne piot,

liczn się sza a 20 nie skaźn

piot,

tośc li d n bę zba znac rzys i zm wsi

zmi Ojrz

noś z t niż 011

dyn nik Wsk ogół 10,0 Ojrz

ci w do c ędz adan

cząc stan mia i w

iany zyńsk

ść w tym ż na r. j nam star kaźni łem 00 zyńsk

wska czy zie w

nia ce nia w anam ska

y ws ka, 2

wiel m, ż a ter

jako mic rzen ik st

ka, 2 G

aźn ynie wyż

tre zm wsk mi aźni

kaźn 2014]

lkoś że w ren o ko

zni nia si

arzen

2014]

Gra

nika enia ższy endó iany kaźn teg ik s

nika ].

ści wiel nach onie

ejsz ię de nia s

].

ażyn

a W a z

y o ów y w nik o w star

a star

ws lkoś h w

ec, zy w emo się de

na T

Wsd b od od 0

w w p ka st wsk rzen

rzen

kaź ść w iejs

mo w m ogra

emog m Trzp

będą dmła 0, ty ost proc tarz kaźn nia

nia s

źnik wsk skic ożna mias aficz

grafi mias 17,1

piot

ą ni adz ym tatn cesi zeni nika (od

się d

ków kaźn ch. P a za stac zneg ficzne sto

6 t, Ja

iższ ani

sta nim ie s ia s a, w dmł

demo

w W nik Prz auw ch n go lu ego

acek

ze o em arze dw starz się d w p

ładz

ogra

W_sd w ka w

zyjm waży niż n udno

k Sz

od 0 m się enie wud zen dem

rze zan

aficz

w m w ca muj

yć, na w ości

zołty

0, t ę s e się dzie nia mog

kro ia)

zneg

mias ałym ąc

że wsi Pol

yse

tym poł ę lu esto

się graf oju się

go lu

stac m o 198 pro i (ta lski w

wie 10, k

m w łecz udn

pię lud ficzn lat ę lu

udno

ch i okre 89 r oces ab.

w la

eś ,42

wi zeńs

ośc ęcio dno neg 19 udno

ości P

i na esie r. ja s sta

1).

atach ęks stw ci b leci ości go ( 89- ośc

Pols

a ter e ba ako

arze

h 19 szym wa,

ędz iu, i Po

W_sd -20

i P

ski (

rena ada

poc enia

989- m s

nat zie gdz olsk

d). P 11, Pols

(w p

ach ania czą a si

-201 stop tom dyn zie ki, p Pos

ob ki

.p.)

h wi a dl ątek ię lu

11 (w pniu miast nam za pod sług licz ogó

iejs a m k ok

udn

w p.

u bę t im micz

cho djęt gują zon ółem

kic mias kres nośc

.p.) ę- m z- o- to ąc no m

ch st su ci

(5)

T

Ź

z c O W n l o c t p w ż

R Ź

w w l w Tab

Og Mę Ko Źród

zaob cław Odm War nym ludn obe czeń tego poz w s żyć,

Rys.

Źród

w s w m lion w m

b. 2.

gółem ężczy obiety dło: [

N bse w, P mie rsza m po noś ecni ństw o pr ziom truk , że

. 2. R dło: [

A truk mias n. R mias

. Ws -20

m yźni y Trzp

Na p erwo

Poz enni awy

ozio ści w

ie. M wa roc mie

ktur e pro

Rocz Trzp

Anal ktur stac Rośn stac

skaź 011

piot,

pods owa znań ie k y or om w W Mo

teg esu wz rze oces

zne z piot,

lizuj rze ch l nie ch (

źnik (w

Ojrz

staw ać, ń i kszt raz ie 0 War ożna go m u do

zros lud s sta

zmia Ojrz

ując lud licz

rów (rys

k sta p.p

zyńsk

wie iż i G

tałt Ka 0,6

rsza a z mia otyc stu dno arze

any w zyńsk

inf dno zba wno s. 3)

arze .)

Kr

ka, 2

ob w l Gdań

tow atow

p.p awi aob asta czy o ości

enia

wska ka 20

form ości

lud ocze ).

Prz

enia

raków 10,0

9,2 10,6 2014]

blicz lata ńsk ało wic p. ro

e b bser w z k 0,8 we a się

aźni 014]

mac wz dno

eśn zemi

a się w

].

zon ach , w się , te oczn była

rwo 20 kole 8 p.

edłu ę lu

ika s .

cje zglę

ści ie u

iany

ę dem K

nych 200 wyst

ę to emp

neg a zn owa 10 ei la

p.

ug w udno

starze

prz ędem

po udz

y de

mog

Katow 14 14 15

h w 08- tąpi o zj po z go w nacz ać k r. W at 1

z r wie ości

enia

zygo m w wy iał

emog

graf

wice ,8 ,1 ,3

wart 201 iło zjaw

zmi wzro

znie krót W K 199 roku eku i roz

a się

otow wie yżej

gos graf

ficzn e

tośc 10, zja wisk ian

ostu e w tkot Kato

8-2 u n po zwi

dem

wan ku,

65 spo

aficz

neg

Poz 10 8 11

ci te w awi ko w

teg u. D wyżs

trw owi 2002 na r

mię ijał

mogr

ne p mo 5 ro

dar zne a

go w

znań 0,1 8,7

1,2

ego tak sko w s go p Dyn sza wałe icac 2, p rok.

ędz się

aficz

prz ożn oku rstw

a m

w wy ń

o w kich o od

sub proc nam

na zja ch n po k . D

y 1 naj

zneg

zez na s życ w do

mobi

ybra

Wr 9 1

ska h mi dm bpop

cesu mika

po awi najb któr Doda 995 jszy

go ko

GU twi cia omo

ilnoś

anyc

rocła 9,9 8,2 11,3

aźni iast mład pula

u k a zm oczą

isko bar rych atko 5 r.

ybci

obie

US ierd

pow owy

ść…

ch m aw

ika tach dzan acji kszt mian ątku o o rdzi h n owo

a 2 iej w

et w w

(tab dzić

wię ych

…

mias W

dla h, ja nia

i ko tałto n p u ba

dm ej d astą o, p 201 w K

wyb

b. 3 ć, że ększ h em

stac

Wars 6 5 6

a m ak W

się obie owa proc ada mład dyn ąpił poró 11 r Kato

brany

3), d e w zy s mery

ch w

szaw ,1 ,1 ,8

mężc Wa ę sp

et.

ało cesu aneg dzan nam ła s ówn r., m owic

ych m

doty w prz się ytów

w lat wa

czyz arsza połe

Z w się u sta

go o nia micz stab nuj moż cach

mias

ycz zys o p w i

tach G

zn, awa ecze wyj ę na

arze okr

się zny biliz ąc żna h (t

stach

zące szły praw i ren

h 19

Gdań 11,3 9,5 12,8

mo a, W eńs jątk a sta enia resu ę sp roz zacj

zm zau tab.

h (w

e zm ym r

wie ncis

12

995-

ńsk 3 5

8

ożn Wro stwa kiem

abil a si u ni połe zwó a n mian uwa 2).

w p.p

mia rok mi stów

5

-

na o-

a.

m l- ię iż e- ój na nę

a-

.)

an ku i- w

(6)

1

T

Ź

R Ź

2

d n d 126

Tab

Źród

Rys.

Źród

2.2

dzić nico do u 6

b. 3.

dło: P

. 3.

dło: O

. St

W ć, ż owa uzy

. Pro -20

Progn

Udz kań Opra

tru

Wyk

że w ane yska

ogn 035

noza

ział ńców

cowa

uktu

orz wyk . K ania

nozo (w

a GU

gos w w anie

ura

zystu kszt Klas a w

owan tys.

US.

spod lata wła

a w

ują ałce syfik Po

ne z .)

darst ach 2

sne n

wyk

ąc d enie kac

lsce G zmi

tw d 2006 na po

kszt

dane e o cja p

e pó Gra any

domo 6-20 odsta

tałc

e z sób prz ół w

ażyn y w s

owy 011

awie

cen

NS b sta zebi

wiek na T

stru

ych e bad

nia

SP 2

arsz iega ku t

Trzp uktu

eme dania

lud

201 zych a zg tem

piot urze

erytó a bud

dno

11,

h z god mu (

t, Ja wie

ów i dżetó

ości

dot zam dnie (rys

acek eku

i ren ów go

i st

tycz miesz e z s. 4

k Sz lud

ncist ospo

tars

zące zku

typ i 5)

zołty dnoś

tów odars

szej

e w ując pam ).

yse ści m

w m stw d

ej w

wyk

cych mi w k miej

mias domo

w m

szta h m wyk

jski

stach owyc

mias

ałce mias

kszt iej w

h w ch dl

stac

enia sta j tałc

w la

wedłu la lat

ch

a, m

jest eni

atach

ug li t 200

moż t mo

a m h 20

iczb 00-20

żna ocn moż

015-

by m 011 G

stw no z żliw -

miesz GUS

wier zróż wym

z- S.

r- ż- mi

(7)

W R

s p p ( (

R Wyk Rys.

stru przy pop (rys (rys

Rys.

kszta . 4. W

O uktu ykła pula

s. 4 s. 5)

. 5. W ałcen Wyk

rga ura ado acji 4), a ), w

Wyk nie w kszt

aniz ośw owo

m a w w gr

kszt wyż ałce

zacj wiat o pr mężc w su

rupa

ałce ższe enie

a sz ty o rzed czyz ubpo ach

enie rozu męż

zko odb d w

zn opu h po

kob Prz

umi żczy

olnic bieg

ejśc prz ulac owy

biet w zemi

ane yzn w

ctw ga o ciem zew cji k yżej

w m iany

jako w m

wa z od t m d wag kob 60

miast y de

o stu miast

zmie tej, do U gę biet 0 rok

ach emog

udia ach

enia któ UE.

stan prz ku ż

wed graf

a jed wed

ała órą Kl now zew

życ

dług aficz

dnoli dług

się mi lasy wi wagę

cia t

g gru zne a

ite 5 g gru

ę w ieliś yfik wy ę st to u

up w a m

-letn up w

ost śmy kacj yksz

tano udzi

wieko mobi

nie.

wieko

tatn y w a n ztałc

owi iał n

owy ilnoś

owy

nich w Po

nie j cen i w na p

ych ( ść…

ych (

h lat olsc jest nie wyks

poz

(50+

…

(50+

tach ce w

zas zaw szta ziom

+) N +) N

h zn w l sko wod ałce mie

NSP 2 NSP 2

nacz atac ocze

dow enie

70

201 201

ząc ch enie we e po

%.

1 1

co i ubi em,

i odst

obe iegł

w śre taw

12

ecn łych

sub edni wow 7

na h, b- ie we

(8)

2.3. Ocena zamożności gospodarstw domowych ludności starszej

Podjęto ocenę zagrożenia ubóstwem gospodarstw domowych osób starszych. W prezentowanej analizie przyjęto finansową definicję ubóstwa. Ubó- stwem będziemy określali sytuację, w której gospodarstwo domowe nie dyspo- nuje wystarczającymi środkami finansowymi (zarówno środkami pieniężnymi w postaci dochodów bieżących i dochodów z poprzednich okresów, jak i w for- mie nagromadzonych zasobów materialnych) pozwalającymi na zaspokojenie jej podstawowych potrzeb. Ubóstwo jest w tym przypadku traktowane jako jeden z wymiarów wykluczenia społecznego, a mianowicie wymiar finansowy. Indeksy ubóstwa wykorzystywane w analizach zawierają podstawowe informacje stanowią- ce cel każdego badania ubóstwa. Ze względu na umowność pojęcia „granica ubó- stwa” nie należy jednak przeceniać wagi informacji, jaką wskaźniki te niosą. Znacz- nie istotniejsze z punktu realizowanych celów badania są zmiany ich wartości w czasie [Panek, 2011]. Przyjęto do badania następujące mierniki: stopę ubóstwa, indeks luki dochodowej ubogich, indeks luki dochodowej oraz współczynnik Giniego.

Stopa ubóstwa (headcount ratio), czyli odsetek gospodarstw domowych znajdujących się poniżej granicy ubóstwa i odsetek osób o niskich dochodach (subiektywna granica ubóstwa – mniej niż 60% wartości mediany dochodów) określono jako:

n

HCR= n^u , (2)

gdzie:

n – liczba badanych gospodarstw domowych,

n_u – liczba ubogich gospodarstw domowych w badanej zbiorowości.

Indeks luki dochodowej ubogich (poverty gap index) jest definiowany jako:

∑ ⎟⎟

⎠

⎜⎜ ⎞

⎝

⎛ −

= =

un

i *

e i

* u u

y y y I n

1

1 . (3)

Indeks luki dochodowej ubogich jest równy nieważonej średniej z indywi- dualnych (dla każdego ubogiego gospodarstwa) indeksów głębokości ubóstwa.

Przyjęto wartość progową dochodu gospodarstwa domowego uznanego za za- grożone ubóstwem – 60% wartości mediany dochodów.

Mierzy on przeciętny dystans między dochodami ekwiwalentnymi gospodarstw domowych ubogich oraz granicą ubóstwa. Indeks przyjmuje wartość 0, jeżeli w badanej populacji nie ma ubogich gospodarstw domowych, oraz wartość 1 (równoważnie 100%), gdy dochody wszystkich gospodarstw domowych ubogich wynoszą zero. Innymi słowy indeks luki dochodowej to relacja wysokości

(9)

luki dochodowej do wysokości granicy ubóstwa wyrażona w procentach. Jest to wskaźnik ukazujący, o ile procent przeciętne wydatki gospodarstw domowych z danej grupy są niższe od danej granicy ubóstwa¹.

Indeks luki dochodowej (income gap index) jest definiowany następująco:

∑ ⎟⎟⎠

⎜⎜ ⎞

⎝

⎛ −

=

= nu

i *

e i

* o

y y y I n

1

1 . (4)

Może być on także przedstawiony jako iloczyn stopy ubóstwa oraz luki dochodowej ubogich, czyli opisuje dwie charakterystyki ubóstwa łącznie:

I^o = HCR⋅I^u. (5) Miernik ten różni się od indeksu luki dochodowej ubogich tym, że dotyczy całej badanej populacji gospodarstw domowych, a nie tylko gospodarstw domowych ubogich. Suma luk dochodowych gospodarstw domowych (luki nie- ubogich gospodarstw są równe 0) dzielona jest tutaj przez liczbę wszystkich badanych gospodarstw domowych (luka dochodowa na osobę).

Współczynnik Giniego to powszechnie stosowana miara nierówności roz- kładu dochodów; przybiera wartość między 0 a 1. Wskaźnik ten osiągnąłby war- tość 0 (rozkład jednorodny), gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, natomiast wartość 1, gdyby wszystkie osoby, poza jedną, miały dochód zerowy.

Współczynnik Giniego należy interpretować w ten sposób, że im jest wyższy, tym nierówności w dochodach w danym kraju są większe².

Tab. 4. Odsetek ubogich gospodarstw domowych osób starszych według grup wiekowych w latach 2002-2010

Przedziały wiekowe Lata

2002 2004 2006 2008 2010 65-74 lat 10,38 9,80 9,46 14,92 14,91 75-90 lat 8,90 9,07 6,12 12,00 13,89 powyżej 90 lat 14,32 11,29 8,74 15,14 11,89 Źródło: GUS.

Odsetek gospodarstw domowych znajdujących się poniżej granicy ubóstwa zmienia się dynamicznie w badanych latach (tab. 4), wraz ze starzeniem się spo- łeczeństwa rośnie relatywnie grupa osób w wieku 65-74 oraz 75-90 lat.

1 Dochód ekwiwalentny jest porównywalny pomiędzy gospodarstwami domowymi o różnym składzie.

2 Indeks Giniego nosi też nazwę Wskaźnika Nierówności Społecznej.

(10)

1

R

Ź T

*

w r d g u k k n

3

130

Rys.

Źród Tab

Lat

200 200 200 200 201

* 60%

wzr rela den gosp ubó kich krzy nach

3 O

0

. 6.

dło: ta b. 5.

a

2 4 6 8 0

% wa

O rósł acją cję pod óstw h go ywe h w

OECD Ods 200 ab. 4 . Mi dom

Gra ubó (w 55 58 664 83 96 artoś

dse z 9 wy ros darst wa w ospo ej L wyno

D.

setek 02-2 4.

iary mow anica óstwa w zł)^* 1,99 5,71 4,00 3,14 6,00 ści m

etek 9,94 ysok snąc tw w 20

oda Lore osił

k ub 2010

y ub wyc a a

media

go 4%

kośc cą w

dom 010 arstw enza

on

bogic 0

óstw ch o

o ni Og 16 16 16 15 14 any d

ospo do ci lu w la mow

r. L wac a, po

w 2

ch g

wa i osób Odse iskic

HC gółem

6,49 6,80 6,00 5,50 4,87 doch

odar 14, uki atac wyc Luk ch d oka 201

G

gosp

i ind b sta

etek ch do CR ( m

hodów

rstw 47%

doc ch 2 ch o ka d

dom azuje 1 r.

Gra

odar

dek arszy

osób ochod (%)

65 9,9 9,5 8,2 13, 14, w.

w u

%. I cho 2002 osób doch mow e ni 0,4

ażyn

rstw

s G ych b dach 5+

94 55 25 ,80 ,47

ubog Inny odow 2-20 b st hodo wych ieró 45³.

na T

w dom

inie h w l

h In O

gich ymi wej 010 tarsz owa h os ówn

W

Trzp

mow

ego lata ndeks ubo Ogół

31,1 36,0 32,6 33,9 42,5

h w i sło

do 0, je zych a na

sób nośc Pol

piot

wych

gos ach 2

s luk ogich łem 13 03 64 96 56

w gr owy wy est p h b a os b sta ci w lsce

t, Ja

h osó

spod 200 ki doc h – I^U

rupi y, in ysok pow były

sobę arsz w do e od

acek

ób s

dars 2-2 chodo

U (%) 65+

23,2 23,9 24,2 21,4 20,2

ie o ndek koś wyż y za ę wy zych ocho d poc

k Sz

starsz

stw 010 owej ) + 24 95 28 43 20

osób ks l ci g ej 2 atem yno h. W odac cząt

zołty

zych

dom 0

Ind

O

b s luki gran 20%

m o osiła Wsp ch d ątku

yse

h we

mow

deks – lu na Ogółe

5,26 6,05 5,22 5,27 6,33

stars i do nicy

%. P oko a w półc

dan lat k

edłu

wych

s luki uka d a osob

em 6 5 2 7 3

szyc ocho y ub Prze oło 20 czyn nego 90.

ug gr

h or

i doc docho bę I⁰

ch odow bóst ecięt 20%

10 r nnik o sp ob

rup w

raz g

chod odow

0 (%) 65+

2,3 2,2 2,0 2,9 2,9

w b wej twa, ętne

% n r. 2, k G połe serw

wiek

gosp

dowej wa

) + 31 29 00 96 92

bad j ub , kt wy niżs ,92%

Ginie ecze

wow

kow

pod j W

Og 0 0 0 0 0

dany bogi

tóra ydat sze

%, w ego, eństw

wan

wych

darst

Wspó Gin gółem 0,315 0,324 0,316 0,323 0,317

ym ich, a mi tki u

od we , op wa.

no je

w l

tw

ółczy nieg m 6

0 0 0 0 0

ok bę iała

ubo gra wsz part

W ego

latac

ynnik go

65+

,280 ,281 ,276 ,287 ,287

kresi ędąc ten ogic anic zyst ty n Sta o sys

ch

k

ie cy n- ch cy t- na

a- s-

(11)

tematyczny wzrost, jednak tendencja ta uległa odwróceniu, a w 2011 r. współczynnik Giniego osiągnął w Polsce poziom 0,325. Analizując wyniki badania, współczynnik Giniego w gospodarstwach domowych osób starszych ma wartości niższe niż ogółem, co świadczy o małej koncentracji dochodów i równocześnie o małym ich zróżnicowa- niu. W grupie gospodarstw domowych osób starszych zróżnicowanie to kształtuje się na prawie niezmiennym poziomie w ostatniej dekadzie (tab. 5). Wartości indeksu Gi- niego gospodarstw domowych osób starszych w latach 2002-2010 wskazują na niższe nierówności dochodowe niż we wszystkich grupach wieku, ale poprawa sytuacji ma- terialnej nie przekłada się na zmniejszenie postrzegania ubóstwa⁴.

2.4. Selektywność migracji osób starszych

Jednym z czynników dodatkowych wpływających na tempo zmian procesu starzenia się ludności jest zjawisko migracji. Dokonano oceny selektywności migracji do i z miast osób powyżej 50 roku życia [Trzpiot, Ojrzyńska, 2014].

Charakterystyczną cechą zjawiska migracji jest selektywność. W szerokim ro- zumieniu przejawem selektywności jest zróżnicowanie wpływu określonych cech populacji na skłonność do zaistnienia pewnego zjawiska. W badaniu jako miarę skłonności wykorzystano Współczynnik Selektywności Migracji (WSM) zaadaptowany do opisu przepływów ludności wybranych miast Polski w wieku 50 lat i więcej. Definicja miernika jest następująca [Cieślak, 1992, s. 248]:

P

P P

P M M

WSM V i

i V i V i

V =

=

−

=

(6)

gdzie:

V – zmienna, ze względu na którą badamy selektywność zjawiska (np. płeć, obecne i poprzednie miejsce zamieszkania),

i – kategoria zmiennej V, dla której obliczana jest wartość współczynnika (np.

kobiety, miasto),

WSM_V=i – współczynnik selektywności dla kategorii i ze względu na zmienną V, M_V=i – liczebność subpopulacji badanej należącej do kategorii i oraz zmiennej V, M – liczebność subpopulacji badanej ogółem,

P_V=i – liczebność populacji badanej należąca do kategorii i oraz zmiennej V, P – całkowita liczebność populacji badanej.

4 Dane zostały opracowane na podstawie reprezentacyjnego badania spójności społecznej prze- prowadzonego przez GUS w lutym i marcu 2011 r.

(12)

1

d w w l g W l i s j T

Ź

z i g d ś M i

R

132

dod wyż wię lacj gdy WS lekc i w stw jest Tab U W W Źród

zost i 8.

gran do m ści Mo imig

Rys.

2

W datn

ższa ęcej i [M y w SM cjon

N więc ierd

nie b. 6.

Udzia napł odpł dło: [

D tały

Uje nice mia dot żna gra

. 7. W

Wspó nie

a w jed Mio warto

mo nują Na p

ej w dzić ewi . Na ał lu ływi ływi Trzp

oda y w

emn e sw ast m tycz a ró

cję

War

ółcz świ wart

dno odus

ośc oże ą po pods w n ć, iż elk atęż dnoś e ie piot,

atko wyzn ne w woj mia zy ówn do

rtośc

zyn iadc tość ostek

szew ci o

po odp staw nap ż za kie.

enie ści 5

Ojrz

owo nacz war jego ały

do nież

mi

ci W

nnik czą ć w k d wsk oma

służ popu wie pływ aaw

e m 0+

zyńsk

o, a zon rtoś o m oso na ż za iast

WSM

k te ą o spó ane ka, awia

żyć ulac

prz wie wans

igra

ka, 2

aby ne w

ści t mias oby apły auw

.

M nap G

n m wy ółcz ej k 200 ane ć ró cję zed i o sow

acji Krak

8,6 18, 2014]

oce wsk tego sta

zam ywu waży

pływ Gra

moż ystę zynn

ateg 08]

ego ówn z d dstaw

odp wan

lud ków 6%

5%

].

enić kaźn o w osó mie u do yć,

wu lu ażyn

że p ępow

nika gor . M ws nież dane

wio ływ ie p

dnoś

ć sk niki wska

ób w eszk o ta iż k

udno na T

przy wan a. O rii n Mów spó ż do

ego ony wie proc

ści w Kat

12 20

kłon i se aźn w b kują akic kob

ości Trzp

yjm niu Ozn niż w wim

łczy o ok ob ych z w cesu

w w towic 2,2%

0,5%

nno elek nika bad ące ch biety

i w w piot

mow do nacz

wyn my, ż

ynn kreś bsza w t wyb u st

wieku ce

%

ść d ktyw a ws any wc mia y rz

wiek t, Ja

wać dat za t nik że z nika ślen aru.

tab.

bran tarz

u 50 P

1 1

do m wno

skaz ym

cześ ast, zadz

ku 5 acek

war tniej to,

ałob zjaw

a w nia,

. 3 nyc zeni

0 lat Pozna 10,7%

16,7%

mig ości

zują wie śnie , ja

ziej

0 lat k Sz

rtoś j se że by wisk wyn

któ udz ch m

ia s

t i w ań

%

grac mi ą na eku ej o ak W

j ni

t i w zołty

ści elek

w d to z ko s

osz óre ział mia ię s

więc W

cji o igra a br u. W obsz War iż m

więce yse

z z ktyw dan z ic sele zą z z b łów ast P stru

cej w Wroc

7,9%

19,5

osób acji

rak Więk

zary rsza męż

ej do k

zakr wno nym ch p ekty zero bad w lu

Pol umie

w 2 cław

% 5%

b w , pr skł ksz y w awa żczy

o wy

resu ośc m zj prop ywn o lu dany dno lski eni

011

w w rzed łonn zą a wiejs

a, W yźni

ybra

u [−

i, t awi porc nośc ub ych ości i w

nap

1 r.

Wa 8 22

ieku dsta noś awe skie Wro i de

anyc

−1;+

tym isku cji w ci n

są h ce i w

20 pływ

arszaw 8,0%

2,2%

u 5 awi ści m

rsję e, w ocła

ecy

ch m

+∞]

m wy u u w c nie w

bli ech wi 011 wu

wa

%

0 la ione mig ę do w sz aw

dow

miast

]. W yżs ucze całe wys iski

siln ieku

r., i o

G

at i e na grac o n zcze

i K wal

t w 2

Wart szej estn ej po

stęp ie z niej u 50

mo dpł

Gdań 11,3 18,3

wię a ry cji p napł

egó Krak

i si

2011

tośc , im nicz

opu puje zeru j se 0 la ożn ływ

ńsk 3%

3%

ęcej ys.

poz ływ ólno

ków ię n

1 r.

ci m zy u-

e, u.

e- at na wu

j, 7 za wu o- w.

na

(13)

g g g

R

z n

3

k j ś w S ł ś c k c t s i grac go m grac

Rys.

z m niż

3. S

kon jący śred wys SIZ łej E ści cery ksią ce w trze szko i oto

Po cji z mia cji n

. 8. W

Po mias

mę

Sen

D nyw ych dnic soce ZE w Eur (za y z ążek w o ebni ody ocz

ona z m asta nie

War

odo st ko ężcz

nior

o sw wani

prz ctw

e in wyk ropi akup z dz k, s gro i, je y n zeni

adto mias a. W

był

rtośc

obni obi zyźn

rzy

wob ia p zem wem

nter kaza ie.

py, zieć słuc odzi edn natu ia.

o os st, a Wyją ła t

ci W

ie j ety ni.

y w

bod prze mies m zm

rdy ały, Mo dba ćmi chan

ie) nak ury

soby a wr ątek ak s

WSM

ak zd

po

dne estrz

szcz mys

scy , że obil anie , z nie

[ba nie

fiz y w

ręcz k st

siln

M odp

w p decy

olsk

go zen zan słu yplin e str

lnoś e o ps rad dan ekie zycz

Prz

w wi z ch tano na, w

pływ

prz ydo

kich

prz ni (s nie), wzr narn rukt ść s zdr sem dia, nie:

edy znej

zemi

ieku har owi w s

wu lu

zypa wan

h m

zem

sam , jak rok ny tura seni row m itp

gry Re na j, z

iany

u 5 akt ili m

zcz

udn

adk nie

mia

mies modz

k i ku,

cha a co ioró wie,

p.), y w esul a pr zaró

y de

0 la ery mie zegó

ości

ku n mo

sta

zcz ziel mo słuc arak odzi

ów pła , ro w ka lts o rzes

ówn emog

at i yzow

szk ólno

i w w

napł ocn

ach

zani lnie ożliw

chu kter ienn

obe acen ozry arty of fo szko no

graf

wi wał kańc

ośc

wiek

ływ niej

i p

ia s e bą

wo u i g

r. B nej ejm nie ywk y ora focu

odz leż

aficz

ęce a je cy K

i je

ku 5

wu d nie

prz

ię n ądź ść a gło Bad mo muje rac ki ( az f us-g zie w

żące zne a

ej ni e sil Kat eżel

0 la

do m e w

esła

niez

z w akty

su) ani obil e w chun (um

fizy grou w t e p

a m

ie w lna tow i do

at i w

mia wyka

ank

zbęd wyk ywn . N a p lnoś wyko nkó mysł

yczn up…

tej po

mobi

wyk aw wic, otyc

więc

ast, azyw

ki i

dne korz nej Natu prow

ści ony ów) łow ne:

…, 2 sfer stro

ilnoś

kazy wers

dla czy

ej z

tak wał

ich

e są zys wy ura

wad sen ywa ), po we:

gim 201

rze onie

ść…

ywa sja d a kt yła e

wyb

k i w ły s

m

ą za stan ymi pro dzon nior anie oru kin mna 3].

em e s

…

ały do óry emi

bran

w p skło

obi

arów niem any oble ne rów e co usza no,

asty Sen mocj

sam skł opu ych

igra

nych

przy onn

ilno

wno m śr y in emu w r w jes odzi anie tea yka, nior

jon mych

łonn uszc aw acji

h mia

ypa nośc

ośc

o m rodk nfor

u m ram st p

ienn e się atr,

, wy rzy naln h s

noś cze wersj

na

ast w

adku ci d

ci

ożl ków rma mobi

mach odo nyc ę pi TV ycie y ch nej s

seni ści d

nia ja d wie

w 20

u o do m

iwo w, u acji

ilno h p obn ch c

iesz V, c ecz hcą b

staj ioró

do e a sw

do e eś.

011

dpł migr

ości ułatw

(za ości proj na w

czyn zo ( czyt zki, być ją p ów,

13

emi woje emi

r.

ływ racj

i po wia a po i m ekt w ca

nno (spa tani pra ć po prze ja 3

i- e- i-

wu ji

o- a- o- ma

tu a- o- a- ie a- o- e- ak

(14)

1

T

Ź

R Ź

c r d s b w b 134

Tab

Wy Wy Zw Wy Wy Wy Od Wy Up Sp Źród

Rys.

Źród

czyn raz dzie sytu będ wyk bąd

4

b. 7.

yjści yjści wiedz yjści yjści yjści dwied

yjści praw acery dło: N

. 9. W dło: N

N nni chę enn uacj dąca kszt dź og

. Prz

ie do ie do zanie ie do ie na ie na dziny ie do

ianie y Na po

Wyj Na po

Na k ki k ęci

ego ja m a cz

tałc gran

zem

o kina o teat

e wy o czy a mec a dan y bli o kaw e spo

odsta

jazd odsta

kszt kult do o, ru mate zęsto ceni anicz

miesz

a tru ystaw ytelni cze nsing

iskic wiarn ortu

awie

dy os awie

ałt turo prz utyn eria o p ia i zen

zcz

w i

gi h ni

e bad

sób s e bad

mo owe zem now alna

och i kr nia m

enia

dań G

stars dania

obil e i n mies weg a, do hodn ręgu mob

G a fak

GUS

szyc a bud

noś naw szcz go p ostę ną u z biln

Gra kult

.

ch (6 dżetó

ści wyko

zani poko ępn

styl zain nośc

ażyn

taty Co w

65+) ów go

pol owe ia s

ony ość lu ż ntere

ci, l na T

ywne najm w mi

1 1 1 6 1

46 8 9 67

) na ospo

lski e, w

ię, ywa ć asy

życi eso leżą

Trzp

e – mniej iesiąc 1,6 1,2 1,1 6,6 1,2 1 6,2 8,3 9,1 7,5

dłuż odars

ch wyk szc ania ysty ia (

wań ące

piot

cza ej raz cu

żej n stw d

sen kszta czeg a pr

y or w s ń. W

po t, Ja

as w z

niż 5 domo

nior ałco góln rzes

raz szcz Wy stro

acek wolny

5 dn owyc

rów one nie strze

sze zeg ymie

onie k Sz

y os R

ni ch dl

w w w w a eni, erok

óln enio e sa

zołty

sób Rzadz w m

la lat

mi trak asp , ma kość nośc

one amy

yse

star ziej n miesi 9,3 11,4 10,3 4,6 5,6 1,8 35,5 10,3 3,2 10,1

t 200

iast kcie

ekta a w ć ko ci ak e el ych k

rszy niż r iącu

4 3

5 3

1

00-20

tach e ca ach wpły onta ktyw lem

sen ych

az

011 G

h m ałeg h nie

yw aktó wno ment

nior (65

GUS

mają go ż ewy

(po ów ośc ty s rów.

5+)

S.

ą rów życi

yma oza

mię i os stan .

Praw

wni ia. N

agaj zdr ędz sob now

wie n 89,1 87,4 88,6 88,8 93,2 97,2 18,3 81,4 87,7 22,4

ież Na t ający

row zylu owe wią

nigdy 1 4 6 8 2 2 3 4 7 4

wp taki ych wotn udzk ej)

bod

y

pływ i ob h co nym kich ora dźc w b- o- m)

h, az ce

(15)

4. Mobilność i jej przeszkody

Aktywizacja wyzwala pozytywne postrzeganie starości. Osoby aktywne są bardziej spokojne i mniej wymagające, lepiej odpoczywają, odzyskują wiarę w siebie i poczucie własnej wartości, a także szybciej wchodzą w interakcję z otoczeniem. Brak aktywności może powodować utratę akceptacji ze strony otoczenia, a w konsekwencji samotność. Bezruch wpływa na otyłość organizmu, osłabia mięśnie, wpływa niekorzystnie na krążenie krwi, osłabia kondycję ru- chową oraz wywołuje osteoporozę. Z badania PolSenior [Mossakowska, Wię- cek, Błędowski, red., 2012, s. 454-456] wynika, że ponad jedna trzecia osób starszych wymaga pomocy w codziennych czynnościach, a 12% osób po 87. roku życia potrzebuje stałej opieki. PolSenior wskazuje, iż zapotrzebowanie na pomoc innych osób w związku z ograniczeniem samodzielności jest skorelowa- ne z wiekiem. P. Błędowski, prezes Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego, stwierdza, że udział potrzebujących wynosi:

– w wieku 65-69 lat – 14,5%, – w wieku 70-74 lata – 19,1%, – w grupie 74-79 lat – już 31,5%.

Od 80 roku życia uzależnienie człowieka od otoczenia wzrasta bardzo szybko. W przypadku seniorów w aspekcie niezakłóconego korzystania z przestrzeni miasta w szczególności należy zwrócić uwagę na upośledzenie wzroku i słuchu. Zaburzenia wzroku i słuchu są jedną z głównych przyczyn niepełno- sprawności w Polsce. Drugim obszarem dysfunkcji są zaburzenia funkcji po- znawczych u osób w starszym wieku. Przeprowadzone w ramach projektu Pol- Senior badania na podstawie testu przesiewowego MMSE w reprezentatywnej dla populacji polskiej grupie osób po 65. roku życia wysunęły podejrzenie otę- pienia u ok. 1/3 badanych [Mossakowska, Więcek, Błędowski, red., 2012, s. 119] oraz wykazały, że otępienie w przebiegu prawdopodobnej choroby Alzhaimera dotyka 5%-10% osób po 65. roku życia, a częstotliwość występo- wania podwaja się na każde 5 lat życia, osiągając plateau po 85. roku życia [Mossakowska, Więcek, Błędowski, red., 2012, s. 118]. Poważnym problemem u seniorów jest zagrożenie upadkiem i następstwa takich zdarzeń. Częstość upadków wzrasta z wiekiem, co jest związane z kumulacją narządowych zmian inwolucyjnych i ubytków funkcji oraz towarzyszącą starzeniu się wielochoro- bowością i stosowaną farmakoterapią, które sprzyjają pogorszeniu kontroli po- stawy, spowolnieniu odruchów i reakcji obronnych.

Przeszkody występują również po stronie otoczenia seniora. Szybko zmie- niająca się rzeczywistość polskich miast powoduje, że seniorzy, przyzwyczajeni do orientowania się w przestrzeni na podstawie lokalizacji stałych elementów

(16)

miasta, czują się zagubieni, gdy nie odnajdują w miejscach im znanych tych sklepów czy instytucji, które tam do niedawna się znajdowały. Zmieniają się na- zwy ulic, z trudno dostępnymi tabliczkami z nazwami i małymi numerami pose- sji. Dobrze widoczne wieże kościelne często zostają zasłonięte nowymi, wyso- kimi budynkami. Przejścia przez jezdnię są niedostosowane do możliwości obserwacji drogi, gdyż pobocza zajęte są przez parkujące tam samochody bądź ustawione przydrożne reklamy. Czas przejścia przez jezdnię często jest niewy- starczający dla bezpiecznego pokonania odległości między sąsiadującymi chod- nikami. Dużym problemem jest różnica poziomów jezdni i chodnika – często utrudniająca nie tylko przejście przez jezdnię, ale również wsiadanie do transportu publicznego. Oznakowanie autobusów czy tramwajów też często jest nie- wystarczające dla seniorów. Nierówna nawierzchnia chodników, brak ławek czy toalet znacznie utrudnia komfort pokonywania przestrzeni. Podjazdy dla niepeł- nosprawnych, stosowane przy wejściach do budynków niekiedy nie są rozwią- zaniem dla osób poruszających się w tradycyjny sposób, lecz mających problem z utrzymaniem równowagi. Te, ale też wiele innych przeszkód, utrudniają mo- bilność seniorom w mieście. Możliwości pokonania takich przeszkód należy upatrywać w koncepcji miasta przyjaznego seniorom.

Podsumowanie

Związek mobilności z poziomem jakości życia seniorów, w szczególności zaś z ich stanem zdrowia fizycznego i emocjonalnego, jest stosunkowo dobrze rozpoznany na gruncie nauk o kulturze fizycznej, medycyny oraz logistyki. Nie ulega wątpliwości, że czym wyższa mobilność seniorów, w szczególności reali- zowana bez asysty innych osób, tym wyższy poziom życia w aspektach wcze- śniej wymienionych. Mobilność współkształtuje zatem te aspekty życia, które określają poziom jakości życia. Ale na mobilność ma również wpływ wiele oko- liczności, które są związane właśnie ze stanem zdrowia fizycznego i emocjonalnego. W zakresie stanu zdrowia – wiele chorób charakterystycznych dla osób starszych jest związanych z ograniczeniem możliwości przemieszczania się, po- gorszeniem słuchu i wzroku oraz zmniejszeniem percepcji otoczenia. W aspekcie emocjonalnym seniorzy bardzo silnie odczuwają skutki zmniejszającej się ich wła- snej mobilności, co wywołuje ekskluzję społeczną, narastające poczucie samotno- ści oraz bezradność. Te aspekty występują u różnych osób z różnym nasileniem.

Poszukiwanie rozwiązań tego typu problemów wymaga sięgnięcia po dobre benchmarki. Niestety pochodzą one z miast krajów o zdecydowanie odmiennym

(17)

statusie materialnym i zdrowotnym seniorów; stąd też inne nastawienie seniorów do podstawowych kwestii życiowych, uzależnionych od stopnia ich mobilności.

Struktura wykształcenia ludzi starszych w Polsce pozwala na stwierdzenie, że wiele form spędzania czasu interesujących dla młodszych pokoleń nie wzbu- dza ich zainteresowania, zatem też nie implikuje chęci dotarcia do nich (muzea, teatr, multimedialna biblioteka, zwiedzanie wystaw organizowanych okazjonal- nie itd.). Seniorzy polskich miast są ludźmi niezamożnymi, co utrudnia podejmowanie decyzji o dalszych i dłuższych wyjazdach, poza tymi koniecznymi i obligatoryjnymi. Jest też aspekt dostępności do opieki lekarskiej [Trzpiot, 2014], który nie był podjęty w tym artykule, a który często wymusza decyzje o obligatoryjnych przemieszczeniach generujących dodatkowe koszty dla budże- tów gospodarstw domowych seniorów. Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad postęp techniczny i technologiczny nabrał takiej dynamiki, jakiej nigdy dotych- czas w historii ludzkości nie obserwowaliśmy. Upowszechnienie Internetu, tele- fonii komórkowej, komputerów personalnych o wysokiej mocy obliczeniowej, smartfonów i tabletów, obsługi dotykowej urządzeń itd. spowodowało, że bieżą- ce funkcjonowanie ludzi stało się zdecydowanie łatwiejsze poprzez praktycznie nielimitowany dostęp do informacji i wielu zasobów. Tymczasem seniorzy, któ- rych okres wchodzenia w starość zbiegł się z czasami tych zmian, nie zostali w nie wdrożeni i często nie potrafią obsługiwać tych nowych sposobów zała- twiania spraw codziennych. W ten sposób zwiększają swoje wykluczenie spo- łeczne, są w naturalny sposób odcinani od tych podstaw życia, które zapewniają dostęp do należnych im zasobów. Podobnie ma się rzecz z dostępem fizycznym do przestrzeni miasta, którą nazywamy mianem publicznej. W tej przestrzeni powinny następować kontakty osobiste z innymi członkami społeczności. Senio- rzy często nie docierają do niej nie ze względu na upośledzenie mobilności, lecz z powodu faktycznego zmniejszania się przestrzeni publicznej miast na rzecz przestrzeni prywatnej. Kwestia pokonywania przestrzeni jest też związana ze zmotoryzowaniem seniorów. W przeciwieństwie do państw zachodnich, gdzie przyczyny śmiertelności w wypadkach drogowych są związane z kierowaniem pojazdami przez seniorów, w naszym kraju seniorzy giną w wypadkach jako piesi. Liczba seniorów kierujących samochodami osobowymi jest zdecydowanie niższa niż w krajach zachodnich. Tę okoliczność można ocenić zarówno pozy- tywnie, jak i negatywnie. Seniorzy będą stanowili powiększającą się grupę w społeczeństwie, ale będzie się równocześnie zmieniała wewnętrzna struktura społeczna i wystąpi większe wewnętrzne zróżnicowanie. Kolejne kohorty wcho- dzące w wiek emerytalny będą wykształcone inaczej. Poprzez edukację, wzro- śnie świadomość swoich praw, jak również znajomość obsługi urządzeń teleko-