Jasielczuk, Beata
Znaki własnościowe książek w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku
"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 19, 2006, s.
[244]-251
Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma
Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
Znaki
własnościowe książekw bibliotece Muzeum Wojska w
BiałymstokuBiblioteka Muzeum Wojska w Białymstoku stanowi ważne zaplecze w działalności
naukowej tutejszej placówki. Wyróżnia się ona specjalistycznym księgozbiorem z zakresu historii wojskowości i muzealnictwa wojskowego. Najwięcej jest książek. Spośród nich wiele można zaliczyć do egzemplarzy rzadkich, posiadających nieocenioną wartość dla
pogłębienia wiedzy z dziejów wojskowości. Dodatkowo jeszcze niektóre publikacje
zawierają ekslibrisy.
Ekslibris [łac.] znak własnościowy książki z nazwiskiem właściciela lub nazwą in- stytucji, zwykle odbity na karteczce przyklejonej do wewnętrznej strony okładki, często
ozdobiony kompozycją graficznąl.Jego zastosowanie zrodziła potrzeba zabezpieczenia
książki przed zaginięciem lub nawet kradzieżą. Ekslibris stanowił także dowód szacunku z jakim była ona traktowana przez posiadacza.
Ta forma znakowania książek jest znana już od dawna, a rozwój ekslibrisu, zastępu
jącego wcześniejsze odręczne napisy, postępował wraz z rozwojem druku. Najstarszy zachowany do dzisiaj należał do bawarczyka Johanna Knabensberga zwanego Igle- rem. Ta drzeworytnicza rycina nieznanego autora powstała ok. 1480 roku2• Pierwszy datowany polski ekslibris pochodzi z 1516 roku i stanowił własność prymasa Macieja Drzewieckiego. Jego ekslibrisy-miał też drugi, pochodzący z roku 1517 stawiają nasz kraj na czołowym, trzecim miejscu wśród krajów stosujących tę formę znakowania księgozbiorów. Świadczy to dobitnie i pięknie zarazem nie tylko o naszej obecności w szesnastowiecznej Europie, ale i o niepoślednim w niej miejscu3.
Biorąc pod uwagę rodowód książki oraz fakt, że do połowy XIX wieku nieznane
były metody fotograficznej reprodukcji, wszystkie wcześniejsze ekslibrisy wykonywane
były przy pomocy technik graficznych, dzisiaj nazywanych szlachetnymi, jak drzewo- rytu, miedziorytu, akwaforty lub litografii. W roku 1874 wynaleziono i zastosowano do reprodukowania rysunków kreskowych klisze cynkowe, otrzymywane przez obróbkę fotochemiczną. W osiem lat później pojawiła się autotypia, zwana obecnie kliszą siat-
kową, umożliwiająca drukowanie obrazów tonowych dzięki rozbiciu ich na punkty. To wszystko w pewnym stopniu ograniczyło stosowanie szlachetnych technik graficznych przy wykonywaniu ekslibrisów. Gdy minęła fascynacja tymi nowymi technikami i poczęła wykształcać się nowoczesna grafika, wielu artystów, szczególnie tych sprzeciwiających się izolacji czystej sztuki, powróciło do dawnych technik w grafice użytkowej4.
Ekslibris w swych początkach używany był w Polsce głównie przez duchowień
stwo, ale nie ustępowali mu i świeccy dostojnicy. W miarę powszechnej dostępności ksiąg, powstawały księgozbiory także u ludzi nie najzamożniejszych, ale w książkach rozmiłowanych. Starają się oni o ozdobienie swoich książek tym widocznym znakiem
własności, zamiast umieszczać swój podpis na książce;.
Znaki własnościowe książek w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku. 245
Ekslibris stawał się również coraz bardziej popularny i w kręgach bibliofilów woj- skowych, co pięknie świadczyło o ich kulturze, szerokich zainteresowaniach, a też i roli w życiu kulturalnym kraju. W roku 1919 zainicjowana została, bodajże przez ówczesnego porucznika, później pułkownika, prof. Wacława Tokarza, akcja zaopatrywania księgo
zbiorów jednostek wojskowych w ekslibrisy. Regulowała to instrukcja, gdyż rozkazu, pomimo poszukiwań nie udało się odnaleźć6. W pierwszych latach II Rzeczypospolitej
powstało w jej wyniku szereg ekslibrisów, a niektóre z nich trafiły do zbiorów Biblioteki Muzeum Wojska w Białymstoku.
Trzeba przyznać, iż w tutejszym księgozbiorze muzealnym znajduje się niewielka
ilość znaków własnościowych. Jednakże w znacznej większości były one eksponowane
. WOJSKOWA
_24U~b!
na II Wystawie Polskiego Ekslibrisu Wojskowego, zorgani- zowanej w Bibliotece Narodowej w Warszawie w 1997 r.
w dziale "Ekslibrisy wojskowe z okresu 1914-1945". Przy oka- zji dokonano cennej i fachowej ekspertyzy prezentowanych ekslibrisów. Określono ich technikę wykonania, wymiary
(wszędzie podano w milimetrach), niekiedy autora i datę po- wstania. Większość z nich wykonano reprodukcyjną techniką fotograficzną o symbolu Pl-cynkotypia (klisza kreskowa).
Każdy oprócz nazwy właściciela (przeważnie danej jednostki wojskowej) i numeru inwentarzowego zawiera w swej rycinie
ilustrację odzwierciedlającą motyw zbioru.
Prezentowane poniżej ekslibrisy związane są głównie
z tematyką wojskową poprzez zamieszczone na nich motywy militarne. Ponieważ znak własnościowy wiąże się przede wszystkim z książką, dlatego często umieszczano ją także
w jego treści ikonograficznej. Przykładem służy tu ekslibris Biblioteki Wojskowej 10 Pułku Piechoty w Łowiczu (wymia- ry 74 x 55), gdzie na tle rozchodzących się czarno-białych
promieni widnieje otwarta książka.
Niezwykle cenną wartość stanowi też dzieło Henryka
Mościckiego "Pod berłem carów". Pieczątki znajdujące się na stronie tytułowej świadczą o tym, iż pozycja ta była własnością
co najmniej dwóch właścicieli: Księgarni Mariana Haskiera w Stanisławowie i Biblioteki Podoficerskiej 25 Pułku Piechoty z Piotrkowa Trybunalskiego. Ponadto zachował się ekslibris
tejże biblioteki. Widnieje na nim rycerz w zbroi, trzymający
w ręku książkę z konkretnym jej tytułem: "Xyęgy o ricerskich rzeczach a sprawach woyennych z pilnoscya zebrane a po- rzadkyem dobrem spysane". O głębokim szacunku do książek świadczy również pieczątka Biblioteki Podoficerskiej 25 Pułku
Piechoty, która przypomina o szanowaniu i nie niszczeniu
wypożyczonych dzieł. Warto tu zaznaczyć, iż identyczny ekslibris znajduje się w "Przeglądzie Piechoty" z 1928 L, ale jego właścicielem była Centralna Biblioteka Wojskowa. Inny
,. E. Ks:. JÓZEFA GAWUNY
znak własnościowy, który należał do Biblioteki Wojskowej 33 Pułku Piechoty z Łomży 03 x 54) zawiera ilustrację przedstawiającą szablę i odznakę z orzełkiem. Jest to motyw typowo wojskowy. Z kolei "Pamiętniki d-ra Józefa Franka"
wzbogacone zostały ekslibrisem pochodzącym z Biblioteki Wojskowej 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich im. Króla Ste- fana Batorego z Grodna (65 x 43). Widnieje na nim wyraźnie
wydrukowana data powstania Samoobrony Ziemi Grodzień
skiej tj. 12 listopada 1918 r. Ze strony tytułowej publikacji dowiadujemy się, iż stanowiła ona także własność osoby prywatnej (A. Zyndram Kościałkowskiego), zaś w 1941 r.
opieczętowana została przez "Biełostokskij Gosudarstvennyj Muzej lzobrazitelnych Iskusstv".
W zbiorach bibliotecznych zachował się także znak wła
snościowy Pułku 6 Pancernego Dzieci Lwowskich, gdzie na niebieskim tle czterokątnej figury geometrycznej ukazana
została postać lwa (91 x 64). Wyjątkowo pełne dane posiada ekslibris Ministerstwa Spraw Wojskowych-Departament V In-
żynierii i Saperów (50 x 40). W swej szacie graficznej zawiera on tradycyjne symbole formacji sapersko-inżynieryjnych.
Wykonał go ok. 1925 r. Antoni Sygietyński.
Rzadką pamiątkę stanowi znak własnościowy Ruchomej Biblioteki Lotniczej Biskupa Polowego Wojska Polskiego ]. E. Ks. Józefa Gawliny (pełnił tę funkcję od marca 1933 r.).
Przedstawia on czerwony krzyż na tle orła białego. Wykonał
go autor nieznany w latach 1940-44.
Nieliczne opracowania zdobią ekslibrisy właścicieli pry- watnych np. Z. Troczewskiego. Wprawdzie nie zawierają one motywu związanego z wojskowością, ale świadczą o głębokim
szacunku do książek ich posiadacza. W ostatnim czasie tj.
w 2003 r. miejscowe zbiory zostały powiększone o dwie książki
(ze znakami własnościowymi) przesłane przez Tadeusza M.
Duńczyka. Oznaczył on darowane pozycje wizerunkiem syreny z mieczem na tle miasta. Cenną wartość stanowi też publikacja
"W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie", bowiem oprócz ekslibrisu Antoniego Grudzińskiego zawiera
również następującej treści dedykację: Drogiemu Antosiowi, gen. Grudzińskiemu z wyrazami uznania dla jego żołnierskiej służby. W księgozbiorze muzealnym zachował się też ekslibris Józefa Piłsudskiego. Prezentowano go na w/w wystawie w dzia-
le: "Ekslibrisy legionistów, oficerów i podoficerów zawodowych oraz uczestników walk na polach bitew w roku 1920 i II wojny
światowej". Ten drzeworyt sztorcowy o wymiarach 51 x 41 mm
wykonał Stanisław Ostoja-Chrostowski w 1934 r.
Znaki własnościowe książek w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku. 247
E~B~S
Ciekawostkę stanowi dzieło Antoniego Knota pt.: "Dzieje szkolnictwa wojskowego w Polsce" z 1938 r., bowiem znajduje
się tu ekslibris Biblioteki Publicznej Stołecznego M. Poznania.
Jak już zostało wcześniej wspomniane w Bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku znajduje się niewielka ilość ekslibrisów, ale ich wartość podkreśla fakt, iż posiada ona własny oryginalny znak książkowy. Podkreśla on wybitnie regionalny charakter Muzeum. Otóż na tle księgozbioru widnieje hełm, miecz i buła
wa hetmańska. W głębi ryciny znajduje się zaś tarcza, na której zawarto herb miasta Białegostoku. Ekslibris ten o wymiarach 100 x 62 mm wykonał Sławomir Chudzik w latach 1975-78
reprodukcyjną techniką fotograficzną tj. cynkotypią. Autor ekslibrisu urodził się w 1934 r. w Łomży, zmarł 22 sierpnia 1993 r. w Białymstoku. Absolwent Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Białymstoku. Studiował w Państwowej Wyższej
Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku na Wydziale Malarstwa, ze specjalnością grafiki i malarstwa ściennego. W ciągu 30 lat pracy twórczej uprawiał: malarstwo sztalugowe, malarstwo
ścienne, gwasz i grafikę-głównie drzeworyt. Wykonywał grafikę
-'wydawniczą i ekslibrisy, znaczki i cegiełki. Zajmował się też artystyczną oprawą książek.
Należy zaznaczyć, iż w bibliotece muzealnej znajdują się
nie tylko publikacje zawierające ekslibrisy. Spora część wydaw- nictw charakteryzuje się innego typu znakami własnościowymi,
a mianowicie pieczątkami ich poprzednich właścicieli. Często są
to biblioteki instytucji i jednostek wojskowych z okresu 1914- -1945. Jako przykład można podać tu niektóre tomy publikacji pt. "Studja taktyczne z historji wojen polskich 1918-1921". I tak tom III należał do zbiorów Biblioteki Szkoły Podchorążych In-
żynierii. Ciekawostkę stanowią 2 egzemplarze tomu IV, bowiem
właścicielem jednego był 72 Pułk Piechoty im. płk. Dionizego' Czachowskiego z Radomia, a drugiego Biblioteka Wojskowa 16
Pułku Artylerii Lekkiej z Grudziądza. Z kolei tom VII był w posia- daniu Biblioteki Wojskowej 8 Pułku Artyletii Ciężkiej z Torunia,
zaś tom IX Biblioteki Wojskowej 69 Pułku Piechoty z· Gniezna.
Wyjątkiem jest tom I, pochodzący z zasobu Towarzystwa dla
badań nad histOlią powstania wielkopolskiego 1918/19 r.
Cenną pamiątkę stanowi "Regulamin kawalerii", wydany w 1922 r., który niegdyś powiększał zbiory Dowództwa 42-go
Białostockiego Pułku Piechoty. Do 5 Kompanii tej jednostki wojskowej należała też "Nauka o powinnościach żołnierza"
autorstwa Mariana Porwita. Występują również publikacje ze znakami własnościowymi 16 Pułku Piechoty z Tamowa, 57 Puł
ku Piechoty z Poznania, czy 71 Pułku Piechoty z Zambrowa.
42 pułk piec:~oty 5 KO MP.
.L. dz. '_'~. _ _ _
25412
Thl. Mok I • • ,ift M..,C.tIool;ql"ł!l.
U.S.A. ... ~ , ..... OlI
;'łłI.,~ltf
...
ofT. Iul,:ikl ~t 4"0'" "'łłotu..'W.1I Su .. ", ~ł"".AI'"
Pół'8. 1111. ,oI.kóyr I ... :...,nok~4 WAR' RELIEF SERVICE$
NATlONAl CAT\łOLlC WElFARE CONFERENCE
350 FI"H AVfHUf 2 DfVONIA ROAD M'W YORk l, N.Y. 1.0NOO"", N.l.
,,,,No .flit!. ,
IJJBLIO'I'I~Ki\ WO.JSKOWA 7 Pl1łku Uhwów JlubeJskh:h 1111. geJl. KwLimicrr.n SO!lukowskicgo Nr .
./P.:Y,i!ft
Znaki własnościowe książek w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku. 249
Księgozbiór muzealny dodatkowo jeszcze wzbogacają przedwojenne czasopisma np. "Przegląd Piechoty". Jego właścicielem była Biblioteka Oficerska 2 Pułku Strzelców
Podhalańskich w Sanoku. Ciekawostkę stanowi książka "Polski Biały Krzyż. Sprawozdanie 1930-1931", bowiem posiada 2 pieczątki: polską-Biblioteki Zarządu Głównego Związku
Strzeleckiego i niemiecką - "Eigentum Heeresarchiv - Zweigstelle Danzig". Należy za-
znaczyć, iż w bibliotece muzealnej sporo publikacji stanowiło wcześniejszą własność
w/w Archiwum w Gdańsku. Przykładem może być chociażby dzieło "Czołgi", które
znajdowało się także w zbiorach Biblioteki Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej, później
Biblioteki Wojskowej Baonu Balonowego. Inne "Fortyfikacja polowa" z 1922 r. pochodzi z Biblioteki Oficerskiej 9 Pułku Piechoty Legionów z Zamościa i Biblioteki Technicznej
Szkoły Lotniczej.
Na uwagę zasługuje też "Ogólna instrukcja walki", bowiem wyróżnia się spośród
innych tym, że oprócz pieczątki świadczącej o jej przynależności do 39 Pułku Piechoty, posiada datę kontrolną księgozbioru tj. 30 maj 1938 r. W zbiorach bibliotecznych wy-
stępują też publikacje (w większości regulaminy) należące niegdyś do 7 Pułku Artylerii Lekkiej w Częstochowie, Dowództwa 16 Dywizjonu Artylerii Ciężkiej, Dowództwa Arty- lerii 18 Dywizji Piechoty, Dowództwa 9 Dywizji Piechoty. Książka pt. "Polska i Francja w przeszłości i dobie współczesnej" autorstwa gen. Władysława Sikorskiego opieczę
towana została napisem: Wojsko Polskie. Czerw. Sztand. Orderu Kutuzowa A. st. Dyw.
Piech. im. T. Kościuszki. Znajdują się także publikacje będące niegdyś własnością
Biblioteki Wykładowców Szkoły Zbrojmistrzów, później Biblioteki Wojskowej Szkoły
. /
Uzbrojenia, Biblioteki Zołnierskiej nr S6 Korpusu Kadetów nr 2 w Chełmnie, Biblioteki Skautów 2 Drużyny Częstochowskiej im. Sz. Tokarzewskiego, Biblioteki Okrężnej In- ternowanych Polskich w Szwajcarii. Z kolei inne wydawnictwa pochodzą z Biblioteki Komisariatu Straży Granicznej w Szczuczynie, w Nowej Wsi. Na uwagę zasługują też
wspomnienia Wacława Lipińskiego "Od Wilna po Dynaburg" , których właścicielem było
Dowództwo 13-go Szwadronu Korpusu Ochrony Pogranicza i Biblioteka Żołnierska 2S Baonu Korpusu Ochrony Pogranicza.
W bibliotece muzealnej można znaleźć także wydawnictwa z pieczątkami osób prywatnych. Na przykład dzieło "W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863-1903" znajdowało się niegdyś w Antykwarni i Księgarni, której właścicielem był
Marek Hblzel. Mieściła się ona we Lwowie na ulicy Trybunalskiej 14. Z kolei "Pamiętniki
oficera polskiego" Henryka Brandta należały do Franciszka Rapelewskiego. Inna publi- kacja stanowiła własność Maksymiliana Heilszera-kapitana artylerii Wojska Polskiego,
zaś "Rocznik Oficerów Kawalerji" znajdował się w księgozbiorze rotmistrza Głowacza.
Sporo wydawnictw (w większości regulaminów) pochodzi ze zbiorów majo~a Wiktora Zahorskiego z 14 Dywizjonu Artylerii Konnej. ~atomiast "Instrukcja saperska" należała wcześniej do dwóch osób: M. Krahela i R. Rumijewskiego. Z kolei "Komendy i rozkazy"
Stanisława Kary stanowiły własność prywatną Janusza Rudnickiego i powiększały zasób Biblioteki Zarządu Głównego Związku Strzeleckiego. Zaś na karcie tytułowej "Regula- minu służby polowej" widnieje wyraźna pieczęć "A. Daniel. Kapr. 4 PSP".
Należy zaznaczyć, iż w bibliotece muzealnej znajdują się nie tylko wydawnictwa polskie z wartościowymi pieczątkami, ale i obcojęzyczne. Na przykład dzieło niemiec- kie, wydane w 1828 r. zdobi pieczątka Offizier-Leseverein Arolsen. Z kolei inne, po-
chodzące z 1838 r. było własnością Max Graf Yorck von Wartenburg. Można również wyróżnić książki należące do Offiziersbibliothek des k.u.k Festungsartilleriebataillon Nr 5, Bibliothek des Kolberg'schen Grenadier-Regiments Graf Gneisenau (9 Pomorskiego), Bibliothek der 4-ten Division, lO-te Divisions Schule, Militair Bibliothek zu Graudenz, czy Militair Bibliothek zu Breslau.
Cenną wartość stanowi dzieło wydane w jęz. rosyjskim w 1911 r. Znajdujące się pieczątki na stronie tytułowej świadczą o jego przynależności do trzech właścicieli. Byli nimi: l Park 90 parkovoj Artillerijskoj Brigady, Vojenno-Kn. Magazin w Odessie i Ar- chiwum Wojskowe. Z kolei "Artillerijskij Żurnał"z 1866 r. stanowił własność Biblioteki Polskiej w Paryżu (korzystano z niego w Czytelni Wojskowej). Zaś inny zeszyt tej publi- kacji z 1900 r. pochodzi ze zbiorów "Fundamientalnoj Vojenno-Inżieniernoj Akadiemii"
i "Bibliotieki Nikołajevskoj Inżieniernoj Akadiemii i Ucziliszcza".
W zbiorach bibliotecznych występują także wydawnictwa ze znakami własnościo
wymi bibliotek instytucji i jednostek wojskowych powstałych po 1944 r. Na przykład
publikacja Mieczysława Ścieżyńskiego pt. ,Jeniec wojenny jako tródło wiadomości o nieprzyjacielu" zanim trafiła do księgozbioru muzealnego stanowiła własność kilku instytucji. Wzbogacała zasób przedwojennej Biblioteki Żołnierskiej l Batalionu Strzelców, o czym świadczy pieczątka i nalepka z uwagą Szanuj książkę. Natomiast przyklejone na wewnętrznej stronie okładki 2 ekslibrisy informują o jej pótniejszej przynależności
do Biblioteki Domu Wojska Polskiego i Centralnej Biblioteki Wojskowej. Z kolei nie- które regulaminy i instrukcje wyróżniają się wcześniejszą przynależnością do zbiorów Biblioteki Jednostki Wojskowej nr 2034, Biblioteki Wydawnictw Studium Wojskowego, czy Biblioteki Głównego Zarządu Politycznego W.P.
Ciekawostkę stanowi "Obrona przeciwlotnicza" Stanisława Królikiewicza, która
wcześniej znajdowała się w księgozbiorach: Warszawskiego Komitetu Wojewódzkie- go, Komendy Głównej Terenowej Obrony Przeciwlotniczej oraz Centralnej Biblioteki Wojskowej. Inne publikacje powiększały niegdyś zbiory Biblioteki Instytutu Mechaniki Precyzyjnej, a "Działo przeciwparyskie" należało również do Biblioteki Ministerstwa
Przemysłu i Biblioteki Departamentu Art. M.S.Wojsk. Natomiast "Regulamin artylerji
ciężkiej" był w posiadaniu Biblioteki Instytutu Badań Artyleryjskich. Wyjątkiem jest "In- strukcja służby łączności dla wojsk wszelkiej broni", na której widnieją pieczątki trzech
wcześniejszych jej właścicieli: Biblioteki Więzienia Karnego w Mokotowie, Biblioteki Centr. Departamentu Więzien. i Obozów oraz Biblioteki Narodowej. Z kolei poprzed- nim właścicielem publikacji "Służba Ojczytnie" było Państwowe Koedukacyjne Liceum Pedagogiczne w Solcu nad Wisłą. Inna należała do Wypożyczalni nowości literackich
T.S.L. w Stryju im. Juliusza Słowackiego.
W zbiorach bibliotecznych można znaletć także proste, typograficzne naklejki, za-
wierające poza nazwą Oub jej skrótem) instytucji, bądt jednostki miejsce na sygnaturę biblioteczną. Na przykład nalepka przyklejona na wewnętrznej stronie okładki książki
wydanej w Paryżu w 1928 r. informuje, iż była ona własnością Biblioteki Wojskowej 7
Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego z Mińska Mazowieckiego.
Natomiast "Bój pod Lidą" opracowany przez pułkownika Stanisława Kozickiego należał do Biblioteki Wojskowej 3 Pułku Piechoty Legionów z Jarosławia. Sporo opracowań posiada
ilustrowaną nalepkę Biblioteki Wojskowej Szkoły Uzbrojenia np. "Artylerja w natarciu
Znaki własnościowe książek w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku. 251
wojny pozycyjnej" Jerzego Bruchmi.illera. Inne dzieło pt. "Regulamin artylerji piechoty"
wzbogacało księgozbiór Biblioteki Historyczno-Wojskowej i Biblioteki Wojskowej w Kra- kowie. Z kolei "Pamiętnik Generała Wysockiego z czasów kampanii węgierskiej" należał
do Biblioteki Gimnazjum i Liceum Państwowego (IV) im. H. Sienkiewicza w Krakowie.
Natomiast "Regulamin służby polowej" zawiera naklejkę Biblioteki Narodowej.
Warto zaznaczyć, iż biblioteka muzealna posiada największy w Białymstoku zbiór
książek emigracyjnych o tematyce historyczno-wojskowej (dar Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie z 1992 r.)7. Niektóre z nich wyróżniają się znajdującą się na wewnętrznej stronie okładki naklejką z adnotacją w jęz. polskim i angielskim: Ta ksiqżka jest darem katolików ze Stanów Zjedn. Am. półn. dla Polaków i jest własnościq War Relief Services-National Catholic Weifare Conference (Służby Po- mocy Katolickiej Polakom). Ponadto zawiera ona okrągły znak wspomnianej instytucji tj. na niebieskim kole widnieje jej nazwa, zaś w środku na biało-żółtym tle umieszczo- no niebieski krzyż. Oprócz tego kilka podarowanych pozycji emigracyjnych należało także do księgozbiorów Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Jedna z nich posiada
pieczątkę z napisem Stowarzyszenie Polskich Kombatantów Oddział na terenie okupacji brytyjskiej Niemiec. Z kolei "Listy spod Morwy" Gustawa Morcinka stanowiły nie tylko
własność Biblioteki Polskiej w Londynie, ale również w pewnym okresie należały do Archiwum 2 Korpusu.
Należy też zaznaczyć, iż w zbiorach bibliotecznych znajdują się wydawnictwa nie
mające pieczątki ani ekslibrisu, ale wyróżniające się spośród innych tym, iż zawierają pamiątkową dedykację. Na przykład "Książkę rezerwisty" wydaną w 1936 r. otrzymał
jako nagrodę za sumienną pracę w czasie służby kapral Antoni Rogucki.
Warto podkreślić, iż w bibliotece Muzeum Wojska w Białymstoku znajduje się
jeszcze wiele innych publikacji ze znakami własnościowymi ich poprzednich właści
cieli. Niemniej w artykule tym omówiono jedynie najbardziej interesujące, zasługujące
na szczególną uwagę. Główną część poświęcono tzw. ekslibrisom, ponieważ one ze
względu na swoją specyfikę i wymowę podkreślają wartość miejscowego księgozbioru
muzealnego.
Przypisy:
l Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1995, T. 2, s. 215.
II Wystawa Polskiego Ekslibrisu Wojskowego, oprac. katalogu i wstęp Janusz Mikołaj Szy-
mański, Warszawa 1997, s. 7.
3 Op. cit.
4 Op. cit., s. 7-8.
5 Motywy patriotyczne w ekslibrisie polskim ze zbiorów józefa Tadeusza Czosnyki, Świdnica
1981, [s. 2).
6 II Wystawa Polskiego Ekslibrisu Wojskowego ... , s. 9.
7 K. Filipow, Działalność naukowo-wydawnicza Muzeum Wojska w Białymstoku, [w:) Stan i perspektywy rozwoju historii wojskowej w Polsce, pod red. W. Rezmera i Z. Karpusa, Toruń
1997, s. 117.