ZAŁĄCZNIK DO UCHWAŁY NR XXIV/220/17 RADY GMINY BABIAK Z DNIA 02.06.2017 r.
Gminny Program Rewitalizacji
Gminy Babiak
na lata 2016-2022
2
Spis treści
I. Wstęp ... 4
II. Podstawy prawne ... 4
III. Powiązanie z dokumentami strategicznymi i planistycznymi ... 5
IV. Diagnoza aktualnego stanu gminy Babiak ... 13
1. Podstawowe informacje ... 13
2. Analiza sfery społecznej ... 16
2.1. Demografia ... 16
2.2. Bezrobocie ... 19
2.3. Pomoc społeczna ... 21
2.4. Przestępczość ... 23
2.5. Szkolnictwo i edukacja ... 24
2.6. Życie publiczne i kulturalne ... 26
3. Analiza sfery gospodarczej ... 29
4. Analiza sfery środowiskowej ... 31
4.1. Formy ochrony przyrody ... 31
4.2. Złoża kopalin ... 32
4.3. Zanieczyszczenie gleb... 34
4.4. Wody podziemne ... 34
4.5. Wody powierzchniowe ... 35
4.6. Jakość powietrza ... 36
4.7. Zagrożenie hałasem ... 37
4.8. Gospodarka odpadami ... 38
4.9. Gospodarka ściekowa ... 39
4.10. Odpady zawierające azbest ... 40
4.11. Ocena zmian zachodzących w środowisku ... 41
3
5. Analiza sfery przestrzenno – funkcjonalnej ... 42
6. Analiza sfery technicznej ... 47
6.1. Infrastruktura drogowa i komunikacja ... 47
6.2. Sieć wodociągowa ... 49
6.3. Sieć kanalizacyjna ... 50
6.4. Energetyka ... 51
6.5. Zasoby mieszkaniowe ... 53
7. Podsumowanie diagnozy stanu gminy ... 54
V. Konsultacje społeczne ... 56
VI. Wyznaczenie obszarów zdegradowanych i terenów rewitalizacji ... 59
VII. Wizja i cele programu rewitalizacji ... 86
VIII. Karty projektów ... 91
IX. Komplementarność między poszczególnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi . 95 9.1 Komplementarność przestrzenna ... 95
9.2 Komplementarność problemowa ... 96
9.3 Komplementarność proceduralno - instytucjonalna ... 97
9.4 Komplementarność międzyokresowa ... 98
9.5 Komplementarność źródeł finansowania ... 98
X. System wdrażania programu rewitalizacji ... 100
XI. System monitoringu i oceny skuteczności działań ... 102
XII. Ocena oddziaływania na środowisko ... 105
XIII. Spis tabel i wykresów ... 107
4
I. Wstęp
Rewitalizacja to proces przemian służących wyprowadzeniu ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, którego realizacja odbywa się poprzez przedsięwzięcia kompleksowe i zintegrowane, uwzględniające istotne aspekty w sferach społecznej, funkcjonalno-przestrzennej, gospodarczej i środowiskowej. Rewitalizacja jest procesem wieloletnim, skoncentrowanym terytorialnie, inicjowanym i sterowanym przez Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST), prowadzonym w ścisłej współpracy z lokalną społecznością i na jej rzecz.
Ze względu na szerokość zagadnień, które powinien poruszać proces rewitalizacji, działania na rzecz jej wprowadzenia, koordynowania i monitorowania muszą być prowadzone w sposób jasny i kompleksowy. Instrumentem pozwalającym prowadzić ją w ten sposób będzie niniejszy Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Babiak.
Przy tworzeniu niniejszego instrumentu dokonano:
• Diagnozy stanu gminy Babiak, obejmującą zagadnienia związane ze sferą społeczną, gospodarczą, środowiskową i techniczną,
• Wyznaczenia obszarów zdegradowanych na terenie gminy i wyboru tych, które najpilniej potrzebują działań rewitalizacyjnych,
• Określenia celów strategicznych i wizji gminy po przeprowadzeniu rewitalizacji,
• Przedstawienia projektów działań, które będą realizowane w obszarach wsparcia,
• Określenia mechanizmów zapewnienia komplementarności między poszczególnymi przedsięwzięciami oraz pomiędzy poszczególnymi podmiotami rewitalizacji i funduszami na terenie rewitalizowanym,
• Określenia sposobu wdrażania, monitorowania i oceny działań rewitalizacyjnych.
II. Podstawy prawne
Podstawą prawną przygotowania programu rewitalizacji gminy Babiak są Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 (Warszawa, 2 sierpnia 2016 r., MR/H 2014-2020/20(2)08/2016).
5 Dokument wskazany powyżej stanowi fundament opracowania programu rewitalizacji, który łączy w sobie zasady podejścia zintegrowanego w zakresie rozwiązywania problemów społeczności lokalnej. Dodatkowo ramy prawne przedmiotowego dokumentu wyznaczają także:
• Rozporządzenie Parlamentu i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 roku,
• Umowa Partnerstwa przyjęta przez Radę Ministrów 8 stycznia 2014 roku.
III. Powiązanie z dokumentami strategicznymi i planistycznymi
Celem zasadniczym programu rewitalizacji jest wyprowadzenie wybranych obszarów gminy Babiak ze stanu dezintegracji struktury przestrzenno-funkcjonalnej drogą eliminacji zjawisk i procesów, które spowodowały ten stan. Założenie to
umiejscawia program rewitalizacji
w szerszym kontekście programowym, a mianowicie jako elementu całościowej strategii kierowania i zarządzania rozwojem lokalnym. Uzasadnieniem takiego podejścia jest fakt, że program rewitalizacji jest spójny z dokumentami krajowymi i regionalnymi:
• Strategią Rozwoju Kraju 2020,
• Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030,
• Strategią Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020.
Wielkopolska 2020,
• Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego,
oraz dokumentami lokalnymi:
• Strategią Rozwoju Powiatu Kolskiego na lata 2015 – 2025,
• Strategią Rozwoju Gminy Babiak do 2020 roku,
• Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Babiak z 1998 roku (ze zmianami w 2007 roku).
6 Ponadto, przy opracowywaniu niniejszego dokumentu zapoznano się z:
• Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Babiak z 2016 roku,
• Gminnym Opracowaniem Ekofizjograficznym Podstawowym dla Gminy Babiak z 2016 roku.
Treść dwóch powyższych dokumentów dotyczy obszarów problemowych zidentyfikowanych na podstawie szczegółowej analizy sytuacji w gminie Babiak oraz wskazują kierunki działań, które warto podjąć i/lub kontynuować. Do tych dokumentów będą pojawiały się odwołania przy analizie sfery środowiskowej.
Strategia Rozwoju Kraju 2020
Strategia Rozwoju Kraju 2020 rekomenduje podjęcie działań służących zatrzymaniu procesów marginalizacji na obszarach tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze i pobudzeniu zdolności do rozwoju dzięki kompleksowym działaniom rewitalizacyjnym. Dokument ten wskazuje najsilniejsze procesy marginalizacji na obszarach wiejskich, poprzemysłowych i o niskiej dostępności transportowej. Ograniczeniu tych procesów służyć mają spójne działania rewitalizacyjne, których efektem będzie lokalizacja nowych funkcji, ożywienie i dywersyfikacja gospodarcza i poprawa sytuacji społecznej.
Program rewitalizacji gminy Babiak jest niewątpliwie spójny z tym dokumentem ze względu na podobne cele obu opracowań, tj. wzmocnienie i wykorzystanie potencjału społeczno – gospodarczego, który zapewni rozwój kraju i gminy oraz poprawę jakości życia mieszkańców. Oba dokumenty wskazują na znaczenie gospodarki i jej rozwój.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030
Głównym celem Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 jest
„efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie”
7 (s.68). Aby osiągnąć opisany powyżej cel strategiczny wyznaczono sześć ściśle powiązanych ze sobą celów polityki przestrzennego zagospodarowania kraju:
1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności.
2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów.
3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej.
4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski.
5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej na zagrożenia naturalne i utratę bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa.
6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.
Szczególne znaczenie dla gminy Babiak ma cel 2 i kierunki:
• 2.1.5. Wspomaganie restrukturyzacji obszarów wiejskich
• 2.2.3. Integracja przestrzenna i funkcjonalna obszarów wiejskich
• 2.3.2. Restrukturyzacja i rewitalizacja obszarów zdegradowanych i miast W ramach spójności w układzie krajowym Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wskazuje na konieczność wspomagania restrukturyzacji obszarów wiejskich pod względem wielofunkcyjnego rozwoju z wykorzystaniem potencjału endogenicznego. Restrukturyzacja ma nastąpić dzięki wsparciu rozwoju zasobów ludzkich, kapitału społecznego oraz inwestycji w infrastrukturę techniczną i społeczną. Ważnym elementem działań restrukturyzacyjnych są ukierunkowane na wzrost roli i jakości działania instytucji publicznych (w tym administracji), obsługujących procesy restrukturyzacyjne oraz służące pobudzaniu aktywności i budowaniu partnerstwa pomiędzy różnymi grupami społecznymi.
8 Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku. Wielkopolska 2020
W zaktualizowanej Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego jako jedną ze słabych stron wskazano istnienie obszarów i miast wymagających rewitalizacji oraz dużą powierzchnię obszarów zdegradowanych. Wśród zagrożeń wymieniono marginalizację obszarów i ośrodków o niższej konkurencyjności, a także grup o najniższym wykształceniu, upośledzeniu pod względem społecznym, fizycznym i psychicznym, wzrost patologii społecznych, liczne grupy i środowiska zagrożone wykluczeniem. W celu przeciwdziałania tym negatywnym procesom określono działania służące wsparciu terenów wymagających restrukturyzacji, odnowy i rewitalizacji (cel operacyjny 5.4). Działania te są adresowane do obszarów problemowych - „Miasta i inne obszary tracące dotychczasowe funkcje społeczno- gospodarcze”, które wyróżnia na tle województwa wielkopolskiego koncentracja problemów gospodarczych o charakterze strukturalnym i niekorzystnych zmian na lokalnych rynkach zatrudnienia. Działania naprawcze koncentrują się przede wszystkim na rewitalizacji terenów poprzemysłowych, powojskowych, poeksploatacyjnych, pokomunikacyjnych i powydobywczych oraz dzielnic miast będących w zastoju.
Cel generalny Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego bezpośrednio pokrywa się z celami programu rewitalizacji. Jest to przede wszystkim poprawa jakości przestrzeni, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej, które mają skutkować poprawą wzrostu poziomu życia mieszkańców. Cel generalny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego pokrywają się nie tylko z celami programu rewitalizacji, ale również z celami wyznaczonymi w Strategii Rozwoju Gminy Babiak.
Niniejszy program rewitalizacji dla gminy Babiak realizuje cele Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego poprzez:
a. Wprowadzenie mechanizmów wpływających na rozszerzanie sfery ładu przestrzennego w zakresie estetyzacji przestrzeni publicznej, b. Zrównoważonego rozwoju kładącego szczególny nacisk
na zbalansowanie tempa dynamiki zmian pomiędzy obszarami wiejskimi,
9 c. Równości szans wszystkich obywateli gminy Babiak bez względu na
płeć, pochodzenie, itp.,
d. Włączenie społeczne aktywizujące grupy marginalizowane głównie z powodów określonych w rozdziale niniejszego opracowania diagnozującym problemy społeczne i bytowe mieszkańców gminy Babiak.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego jest jednym z trzech dokumentów, które współdecydują o przyszłości regionu. Plan zawiera wskazania dla działań w przestrzeni, których realizacja jest wypełnieniem zadań określonych przez Strategię. Stanowi też ważne źródło informacji dla podejmowania decyzji planistycznych i inwestycyjnych, opartych o priorytety programów operacyjnych. Cel ogólny w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego określono, jako zrównoważony rozwój przestrzenny regionu służący wzrostowi poziomu życia mieszkańców.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa określa powiat kolski jako jeden z rejonów, którego gminy wymagają wsparcia z zewnątrz w celu pokonania barier pojawiających się w sferze społeczno – gospodarczej. Jest również jednym z powiatów w województwie wielkopolskim o najniższym wskaźniku urbanizacji i w którym do 2020 roku przewiduje się spadek liczby ludności. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego zalicza gminy powiatu kolskiego ((Koło, Kościelec, Kłodawa, Osiek Mały, Babiak) do Wschodniego Obszaru Problemowego, w którym następują znaczące przeobrażenia środowiska związane z eksploatacją węgla brunatnego (szerszy opis znajduje się w rozdz. 4.2. Złoża kopalin).
Strategia Rozwoju Powiatu Kolskiego na lata 2015 - 2025
Przedmiotowe opracowanie programu rewitalizacji zgodne jest również ze Strategią Rozwoju Powiatu Kolskiego na lata 2015-2025 w zakresie realizacji Obszaru strategicznego nr 1: Gospodarka lokalna, rynek pracy i edukacja, którego celem jest wykorzystanie przewag lokalizacyjnych, wsparcie rolnictwa, przedsiębiorczości i
10 zatrudnienia. Celem pola operacyjnego 1.1: Atrakcyjność inwestycyjna jest wykorzystanie przewag lokalizacyjnych dla budowania potencjału inwestycyjnego obszaru, włączenie terenów inwestycyjnych do ŁSSE, promocja gospodarcza dla budowania trwałych przewag konkurencyjnych i rozwoju rynku pracy. Czynnikiem, który zdecydowanie poprawia atrakcyjność inwestycyjną jest odpowiednie przygotowanie
i udostępnianie terenów pod prowadzenie działalności gospodarczej. Atrakcyjne tereny
potencjalnie inwestycyjne zlokalizowane są
w południowej części powiatu, w bezpośrednim sąsiedztwie autostrady A2. Uzbrojone tereny inwestycyjne (drogi dojazdowe i wewnętrzne, bocznice kolejowe, infrastruktura wodno-ściekowa, energetyczna i informatyczna) winny przyczynić się do wzrostu inwestycji na terenie powiatu. Tym samym niezbędne są inwestycje w infrastrukturę ułatwiającą prowadzenie działalności gospodarczej, polegające na uzbrajaniu terenów i ich dogodnym skomunikowaniu (m.in.
z korytarzami transportowymi), promocja terenów inwestycyjnych w kraju i za granicą oraz włączenie do systemu informacji o terenach inwestycyjnych.
Strategia Rozwoju Gminy Babiak do 2020 roku
Dokument ten został przyjęty uchwałą Rady Gminy z dnia 5 grudnia 2012 roku.
W wyniku przeprowadzonej analizy stanu gminy została wypracowana następująca wizja:
„Gmina Babiak – gmina przyjazna mieszkańcom i inwestorom, gmina z rozwijającą się infrastrukturą techniczną i społeczną, bezpieczny i ekologiczny obszar rozwoju gospodarczego, na terenie której stosowane są zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach życia.
Dzięki licznym atutom środowiska naturalnego oraz rozwiniętej infrastrukturze stwarzająca korzystne warunki zamieszkania, spędzania wolnego czasu oraz rozwojowi małej i średniej przedsiębiorczości”
(Strategia Rozwoju Gminy Babiak do 2020 roku, s. 94).
Aspekty poruszone w wizji gminy są ściśle związane z problematyką omawianą w Gminnym Programie Rewitalizacji – nie tylko w sensie analizy poszczególnych dziedzin
11 (społecznej, środowiskowej, itd.), ale przede wszystkim w dążeniu do osiągnięcia wyznaczonych celów (cele szczegółowe i proponowane kierunki działań str.96-107):
przestrzeń, gospodarka, infrastruktura, społeczność i ochrona środowiska. Spośród bardzo licznych celów szczegółowych warto wymienić:
Rozbudowa i przebudowa obiektów infrastruktury okołodrogowej (chodniki, ścieżki rowerowe, oświetlenie, przystanki autobusowe) - str.
100,
Budowa sieci zintegrowanych szlaków turystycznych (str. 100),
Wspieranie wszelkich działań na rzecz poprawy warunków świadczonych usług w obiektach służby zdrowia (str. 102),
Redukowanie zjawiska ubóstwa i wszystkich form wykluczenia społecznego (str. 103),
Prowadzenie remontów, przebudowy i rozbudowy obiektów oświatowych z możliwym dostosowaniem struktury organizacyjnej placówek oświatowych do bieżących potrzeb społecznych i demograficznych gminy (str. 105),
Likwidacja i ograniczenie niskiej emisji (str. 106),
Aspekty te w całości determinują niezwykle silną potrzebę ustanowienia spójnego programu rewitalizacji gminy Babiak. Połączenie działań zawartych w Strategii Rozwoju Gminy Babiak z tymi w programie rewitalizacji pozwoli na organizację planowanych projektów bez ich kolizji i nakładania się, co przyspieszy rozwój całej gminy.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Babiak
Podstawowymi zadaniami Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Babiak są :
• rozpatrywanie aktualnej sytuacji gminy, istniejących uwarunkowań oraz problemów związanych z jej rozwojem
12
• sformułowanie kierunków zagospodarowania przestrzennego i zasad polityki przestrzennej gminy, przy szczególnym uwzględnieniu uwarunkowań przyrodniczych, które odgrywają podstawową rolę w Studium.
• stworzenie podstawy do koordynacji planów miejscowych i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydanych bez w/w planów.
Pracując nad niniejszym programem rewitalizacji w części diagnostycznej często odwoływano się do zapisów Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Wyznacza ono wiodące funkcje gminy (funkcja rolnicza; przy odpowiednim zagospodarowaniu zasobów środowiska możliwy będzie rozwój funkcji turystycznej), sposób wykorzystania lokalnych wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz kierunki rozwoju infrastruktury technicznej, komunikacji, energetyki i gazyfikacji.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego wskazuje na obrzeża jezior jako atrakcyjne obszary dla rozwoju rekreacji i predestynowane do zainwestowania rekreacyjnego (s. 31). Na tej podstawie w programie rewitalizacji planuje się zagospodarowanie brzegów jeziora w miejscowościach Brdów, Lubotyń i Wiecinin pod rekreację.
Przedstawiony został również obecny i planowany przebieg dróg na terenie gminy (s.35, szerszy opis w programie rewitalizacji w rozdz. 6.1. Infrastruktura drogowa i komunikacja) oraz możliwość wykorzystania terenu nieczynnej linii kolejki wąskotorowej (s. 36). W programie rewitalizacji rozwój infrastruktury drogowej jest bardzo istotny, ułatwia bowiem dostęp do usług i miejsc pracy, a przez to większe możliwości rozwoju społeczno – gospodarczego. Planuje się również zagospodarowanie obszarów pokolejowych na ścieżki rowerowe i edukacyjne.
13
IV. Diagnoza aktualnego stanu gminy Babiak
1. Podstawowe informacje
Gmina Babiak położna jest we wschodniej części Wielkopolski i wchodzi w skład powiatu kolskiego. Leży w odległości 15 km na północ od drogi nr 92 o przebiegu Poznań - Warszawa. Gmina położona jest 20 km od miasta powiatowego Koło, 130 km od Poznania, 40 km od Konina oraz 50 km od Włocławka położonego w województwie kujawsko-pomorskim i 100 km od Łodzi położonej w województwie łódzkim. Zajmuje obszar o powierzchni 133,5 km2. Gmina od zachodu graniczy z gminą Sompolno i Osiek Mały, od południa z gminami Koło i Grzegorzew, od wschodu z gminami Kłodawa i Przedecz, od północy z gminą Wierzbinek oraz położonymi w województwie kujawsko - pomorskim gminami Topólka i Izbica Kujawska.
Gmina podzielona jest na 30 sołectw, są to: Babiak, Bogusławice, Bogusławice Nowiny, Brdów, Brzezie, Dębno Królewskie, Dębno Poproboszczowskie, Góraj, Janowice, Korzecznik-Podlesie, Korzecznik Szatanowo, Lichenek, Lipie Góry, Lubotyń, Maliniec, Mchowo, Stare Morzyce, Mostki Kolonia, Nowiny Brdowskie, Osówie, Ozorzyn, Podkiejsze, Polonisz, Psary, Radoszewice, Stypin, Wiecinin, Zakrzewo, Zwierzchociny, Żurawieniec.
Gmina Babiak położna jest na terenie regionu o wysokich walorach środowiska przyrodniczego. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć zbiorniki wodne oraz obszary leśne. Niewątpliwie do największych atrakcji turystycznych zaliczane są jeziora:
Brdowskie i Lubotyń, które wchodzą w skład kompleksu jezior goplańskich, jezioro Brzeskie, położone w bliskim sąsiedztwie jeziora Lubotyń. Ponadto gmina Babiak w miejscowości Psary przylega do jeziora Modzerowskiego, położonego w województwie kujawsko pomorskim.
Udział dochodów i wydatków budżetu gminy Babiak przedstawiają poniższe wykresy.
14
Wykres 1: Dochody gminy Babiak w 2015 roku według Działów Klasyfikacji Budżetowej. Opracowanie własne na podst. danych GUS
15
Wykres 2: Wydatki gminy Babiak według Działów Klasyfikacji Budżetowej w 2015 roku. Opracowanie własne na podst. danych GUS
16 2. Analiza sfery społecznej
2.1. Demografia
Od gwałtownego wzrostu liczby ludności w 2010 roku liczba mieszkańców gminy pozostaje mniej więcej na tym samym poziomie powyżej ośmiu tysięcy osób, niemniej w ostatnich latach wartość ta spada i może spadać w przyszłości.
W gminie Babiak większą grupę stanowią kobiety (50,4%), jednak jest to różnica zdecydowanie niewielka. Współczynnik feminizacji wyniósł 102 (GUS, 2015).
Średni wiek mieszkańców wynosi 39,1 lat i jest porównywalny do średniego wieku mieszkańców województwa wielkopolskiego oraz nieznacznie mniejszy od średniego wieku mieszkańców całej Polski.
Na liczbę ludności bezpośredni wpływ mają także takie wskaźniki jak przyrost naturalny na 1000 mieszkańców oraz saldo migracji.
Ujemny przyrost naturalny na 1000 ludności pojawił się w gminie w 2013 roku i od tego czasu stale się zwiększa. Oznacza to, że liczba zgonów zdecydowanie przewyższa liczbę urodzeń żywych. Przyrost naturalny wśród kobiet wyniósł 0,0, a wśród mężczyzn -32,0, co świadczy o nadumieralności mężczyzn.
Wykres 3: Przyrost naturalny na 1000 ludności w gminie Babiak w latach 2009 – 2015.
Opracowanie własne na podst. danych GUS
17 W 2013 roku 44,7% zgonów w gminie Babiak spowodowanych było chorobami układu krążenia, przyczyną 24,1% zgonów były nowotwory, a 6,2% zgonów spowodowanych było chorobami układu oddechowego. Na 1000 ludności gminy Babiak przypada 12.17 zgonów. Jest to znacznie więcej od wartości średniej dla województwa wielkopolskiego oraz znacznie więcej od wartości średniej dla kraju.
Największą płodnością wykazują się kobiety z grupy 25 – 29 lat (88.38 urodzeń żywych na 1000 kobiet w wieku rozrodczym), następnie z grupy 30 – 34 lata (70.69) oraz z grupy 20 – 24 lata (49.1). Liczba kobiet w wieku 20 – 29 lat wynosi ponad 300 osób, co stanowi znaczną różnicę w stosunku do liczby kobiet w wieku 10 – 19 lat, które zastąpią je w ciągu najbliższej dekady (obecnie grupa ta liczy 175 – 224 osób). Spadek liczby płodnych kobiet może się bezpośrednio przełożyć na liczbę urodzeń żywych, a tym samym na wielkość przyrostu naturalnego.
Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności w gminie Babiak (-4,0) w porównaniu do wartości tego wskaźnika na terenach wiejskich w powiecie (-2,4) i województwie (2,4) jest bardzo niski. Ujemny przyrost naturalny to największe wyzwanie dla samorządu, ponieważ będzie miało wpływ na dalszy rozwój gminy, możliwość zapewnienia wystarczającej liczby pracowników dla powstających firm, a także konieczność wydatkowania dodatkowych środków budżetowych na zaspokojenie potrzeb starzejącego się społeczeństwa. Rozważając niniejsze dane pod kątem działań rewitalizacyjnych, dostrzegalna jest potrzeba zapewnienia wsparcia osobom starszym, które będą wymagały specjalistycznej pomocy, ale również wsparcia w zakresie dziennych form opieki, mających na celu ich aktywizację oraz zapewnienia aktywnego spędzenia czasu wolnego.
Saldo migracji na 1000 osób w gminie Babiak ulega dość dużym wahnięciom, jednak od 2012 roku wartości te są cały czas na poziomie ujemnym. Najwyższą wartość osiągnął w 2011 roku (2,5), a najniższą w 2013 roku (-3,6). W 2015 roku wskaźnik osiągnął wartość -1,6. Teren gminy częściej opuszczały kobiety (-8) niż mężczyźni (-5) (GUS,2015).
18
Wykres 4: Saldo migracji na 1000 osób w gminie Babiak. Opracowanie własne na podst. danych GUS
Ujemny wskaźnik salda migracji na 1000 osób występuje w całym powiecie kolskim (-2,8 w 2015), co wskazuje na szerszą skalę występowania problemu emigracji.
Ujemne saldo migracji jest najczęściej spowodowane przenoszeniem się ludności do większych ośrodków miejskich w celach zarobkowych i w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Aby zahamować ten trend działania rewitalizacyjne powinny być skupione na ograniczeniu bezrobocia oraz stworzeniu atrakcyjnej oferty życia w gminie:
poprawieniu standardów mieszkaniowych i jakości przestrzeni publicznych, zorganizowaniu nowych form spędzania wolnego czasu oraz zapewnieniu bezpieczeństwa.
Struktura ludności gminy Babiak według ekonomicznych grup wieku ukazuje przewagę ludności w wieku produkcyjnym, która stanowiła 64,1% ludności ogółem.
Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 18,6%, a grupa w wieku poprodukcyjnym 17,3%. Porównując ten wskaźnik do lat poprzednich można dostrzec wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym o 0,2% i poprodukcyjnym o 0,5%, a spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym o 0,7%.
19
Wykres 5: Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w latach 2013 – 2015 dla gminy Babiak. Opracowanie własne na podst. danych GUS
Wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym w gminie był spowodowany wejściem do tej grupy wiekowej osób z wyżu demograficznego. w ciągu kilku lat liczba osób w wieku produkcyjnym zacznie spadać, ponieważ kolejne pokolenia są dużo mniej liczne (różnica pomiędzy liczbą osób w wieku 20 – 24 lata, a osobami w wieku 15 – 19 lat wyniosła 232 osoby). Nastąpi natomiast zwiększenie liczby osób starszych.
Analiza demograficzna wykazała zachodzenie negatywnych zjawisk w strukturze ludności gminy Babiak: spadek liczby mieszkańców oraz ujemne wskaźniki przyrostu naturalnego i salda migracji. Prognozuje się również spadek liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby osób starszych. Analizowane dane wskazują na potrzebę wprowadzenia zmian, które doprowadzą do zatrzymania spadku ludności i emigracji mieszkańców oraz takich, które zapewnią wsparcie osobom starszym.
2.2. Bezrobocie
Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w ciągu ostatnich lat zmniejszyła się. W roku 2015 wyniosła 417 osób i była niższa od wartości z 2014 roku o 46 osób. Udział bezrobotnych w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym wyniósł 8,1%. W tej
20 grupie najwięcej było kobiet (11,2%). Udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do ogólnej liczby bezrobotnych wyniósł 9,3% (Urząd Gminy Babiak, 2015).
Liczba ofert pracy w powiecie kolskim w grudniu 2015 roku wyniosła 215, przy czym liczba osób zarejestrowanych w tym czasie wynosiła 4 286.
Wykres 6: Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym oraz w ogólnej liczbie ludności w latach 2014 – 2015. Opracowanie własne na podst. danych GUS
Spadek liczby osób bezrobotnych nie wynika z podejmowania przez nich pracy na terenie gminy. Jak wskazał na to wcześniejszy rozdział część osób w wieku produkcyjnym decyduje się na emigrację do innych ośrodków bądź podejmuje decyzję o założeniu własnej działalności gospodarczej (rozdz. 3. Analiza sfery gospodarczej).
Wskaźnik udziału osób bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym w gminie Babiak (8,1%) jest wysoki w porównaniu do wartości tego wskaźnika w powiecie (7,8%) i województwie (4,3%). Również udział bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym w gminie (11,2%) jest wyższy niż w powiecie (9,9%) czy województwie (5,2%).
Skutkiem dużej liczby osób bezrobotnych jest obciążenie majątkowe gminy (wydatki na zasiłki, szkolenia, itp.), obniżenie standardu życia wszystkich obywateli poprzez nasilenie
21 się zjawisk patologicznych (alkoholizm, bezdomność), dziedziczenie statusu bezrobotnego czy emigracja mieszkańców.
W ramach programu rewitalizacji na terenie gminy Babiak należy podjąć działania mające na celu zwiększenie liczby osób zatrudnionych, ze szczególnym naciskiem na zmniejszenie bezrobocia wśród kobiet. Aby to osiągnąć konieczne będzie stworzenie nowych miejsc pracy i przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych oraz promowanie samozatrudnienia.
2.3. Pomoc społeczna
W gminie Babiak koordynatorem systemu pomocy społecznej jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. GOPS jest organizatorem i wykonawcą zadań pomocy społecznej zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jednolity Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późniejszymi zmianami).
Celem działania ośrodka jest realizacja polityki społecznej państwa zmierzająca do umożliwienia osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, jak również działania profilaktyczne mające na celu zapobieganie powstawaniu sytuacji będących zagrożeniem potrzeb bytowych odpowiadających godności człowieka.
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Babiaku obejmuje pomocą rodziny, którym przysługiwało prawo do świadczeń z pomocy społecznej.
W ramach struktury Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Środowiskowy Dom Samopomocy w Dębnie Królewskim. Środowiskowy Dom Samopomocy (ŚDS) jest placówką, która zapewnia usługi dla 20 osób z przewlekłymi zaburzeniami psychotycznymi i osób niepełnosprawnych intelektualnie.
Liczba osób korzystających ze świadczeń społecznych powoli spada. W 2015 roku wynosiła 1006 osób i była mniejsza o 139 osób niż w roku poprzednim.
Na przestrzeni lat 2013 – 2015 pomocą społeczną objęto:
• W 2013 r. – 356 rodzin,
• W 2014 r. – 340 rodzin,
• W 2015 r. – 305 rodzin.
Mimo spadającej liczby osób wymagających wsparcia wydatki na pomoc społeczną w gminie wzrastają. W 2013 roku z budżetu gminy przeznaczono na ten cel 4.898.259,24 zł, w 2014 – 5.225.164,51 (o 326.905,27 zł więcej), a w 2015 - 5.584.139,10zł (o 358.974,59 zł
22 więcej) Wydatki na pomoc społeczną w gminie Babiak stanowiły 21,6% całego budżetu (GUS).
Zasiłki stałe otrzymywały 24 gospodarstwa domowe, a 235 gospodarstw otrzymywało zasiłki okresowe. Zasiłki rodzinne otrzymywało 421 dzieci do lat 17 (GOPS w Babiaku, 2015).
Wykres 6: Osoby w gospodarstwach domowych korzystające z pomocy społecznej. Opracowanie własne na podst. danych GUS
Według Strategii Rozwoju Gminy Babiak najwięcej świadczeń w 2011 roku przyznano z powodu ubóstwa (317 osób), bezrobocia (174 osoby) i potrzeby ochrony macierzyństwa (69 osób).
Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem wyniósł w 2015 roku 12,5% - wartość tego wskaźnika w gminie jest wyższa niż w powiecie kolskim (8,1%) czy w województwie wielkopolskim (6,4%) (GUS).
Mimo spadającej liczby mieszkańców wspieranych przez GOPS udział osób korzystających z pomocy społecznej jest wyższy niż w powiecie i województwie.
Największym problemem gminy Babiak jest ubóstwo, spowodowane w głównej mierze
23 przez bezrobocie. Część mieszkańców przyjmuje również postawę bierną, pasywną, tzn.
utrzymuje się wyłącznie ze środków pomocy społecznej bez podjęcia próby poprawy własnego życia. W celu walki z ubóstwem konieczne jest podjęcie działań mających na celu aktywizację mieszkańców i zwiększenie zatrudnienia.
2.4. Przestępczość
Zadania związane z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego ustawodawca zaliczył do podstawowych zadań jednostek samorządu terytorialnego.
Zakres działalności poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego został jednak zróżnicowany. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne gminy obejmują m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej [art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.)].
W gminie Babiak w 2015 roku stwierdzono dokonanie 127 przestępstw ogółem.
Składały się na nie:
• Przestępstwa o charakterze kryminalnym: 64,
• Przestępstwa o charakterze gospodarczym: 27,
• Przestępstwa drogowe: 21,
• Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu: 2,
• Przestępstwa przeciwko mieniu: 61.
Średnio na 1000 mieszkańców dokonano 15,83 przestępstw, czyli mniej niż w województwie wielkopolskim (19,81) czy w kraju (20,80).
Na poziom przestępczości duży wpływ mają ubóstwo i bezrobocie, które generują patologie społeczne. W gminie Babiak wskaźnik przestępczości na 1000 mieszkańców jest niższy niż średnia dla wielkopolski i, wraz ze spadkiem bezrobocia i ubóstwa, będzie się prawdopodobnie zmniejszał. W ramach działań skierowanych na ograniczenie problemów społecznych oraz poprawę poczucia bezpieczeństwa mieszkańców program rewitalizacji będzie pośrednio wpływał również na zmniejszenie przestępczości.
24 2.5. Szkolnictwo i edukacja
Na system oświaty w gminie Babiak składają się szkoły szczebla podstawowego i gimnazjalnego oraz przedszkola.
Tabela 1: Placówki oświatowe w Gminie Babiak
Lp. Nazwa placówki
1. Samorządowe Przedszkole w Babiaku
2. Szkoła Podstawowa w Babiaku
3. Gimnazjum w Babiaku
4. Zespół Szkół w Brdowie
Przedszkole Samorządowe w Brdowie
Szkoła Podstawowa w Brdowie
Gimnazjum w Brdowie
5. Zespół Szkół w Bogusławicach
Samorządowe Przedszkole w Bogusławicach
Szkoła Podstawowa w Bogusławicach
Gimnazjum w Bogusławicach
Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Babiak do 2020 roku
Tabela 2: Liczba dzieci uczęszczająca do placówek oświatowych
Lp. Rodzaj placówki oświatowej Liczba dzieci
1. Przedszkola 207
25
2. Szkoły podstawowe 483
3. Gimnazja 295
Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS, 2015
Liczba miejsc w placówkach oświatowych jest wystarczająca. W przedszkolach zapewnione jest miejsce dla 225 uczniów, natomiast na jeden oddział w szkołach podstawowych przypada 17 uczniów, a w gimnazjach 21. W powiecie kolskim na jeden oddział w szkołach podstawowych przypada średnio 16 uczniów, a w gimnazjach 20, jest więc to wartość porównywalna do tej w gminie Babiak.
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku 10,5% ludności posiada wykształcenie wyższe, 2,2% wykształcenie policealne, 8,7% średnie ogólnokształcące, a 16,8% średnie zawodowe. Wykształceniem zasadniczym zawodowym legitymuje się 26,1% mieszkańców gminy Babiak, gimnazjalnym 5,8%, natomiast 27,7%
podstawowym ukończonym. 2,2% mieszkańców zakończyło edukację przed ukończeniem szkoły podstawowej.
W porównaniu do całego województwa wielkopolskiego mieszkańcy gminy Babiak mają niższy poziom wykształcenia. Wśród kobiet mieszkających w gminie Babiak największy odsetek ma wykształcenie podstawowe ukończone (30,0%) oraz zasadnicze zawodowe (18,1%). Mężczyźni najczęściej mają wykształcenie zasadnicze zawodowe (34,4%) oraz podstawowe ukończone (25,2%). Dla porównania wśród kobiet mieszkających w województwie wielkopolskim największy odsetek ma wykształcenie podstawowe ukończone (21,2%) oraz zasadnicze zawodowe (19,4%).
Mężczyźni najczęściej mają wykształcenie zasadnicze zawodowe (34,8%) oraz średnie zawodowe (19,3%).
Niski poziom wykształcenia wpływa na strukturę przedsiębiorstw i miejsc pracy oferowanych na terenie gminy. Brak odpowiednio wyszkolonej kadry pracowników uniemożliwia lokalizację na tym obszarze przedsiębiorstw zajmujących się nowoczesnymi, wyspecjalizowanymi technologiami, pozwala natomiast na przyciąganie zakładów przemysłowych i przetwórstwa rolno – spożywczego.
26 Podnoszenie wiedzy i kwalifikacji mieszkańców powinno być jednym z zadań, które pomogą ograniczyć zjawiska kryzysowe zachodzące w sferze społecznej w gminie Babiak.
2.6. Życie publiczne i kulturalne
Na terenie gminy Babiak działa wiele organizacji, co jest przejawem aktywności mieszkańców na płaszczyznach życia społecznego. Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Babiak stanowią wartościowy potencjał, który w istotnym stopniu przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego.
Na terenie gminy funkcjonują następujące organizacje pozarządowe:
• Stowarzyszenie Przyjaciół "Zakrzewiacy",
• Stowarzyszenie Babiak21,
• Fundacja "Dom Nad Jeziorem",
• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brdowskiej,
• Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Pracowników Gminnej Spółdzielni
"Samopomoc Chłopska" w Babiaku,
• Ochotnicza Straż Pożarna w Bogusławicach,
• Ochotnicza Straż Pożarna w Brdowie,
• Ochotnicza Straż Pożarna w Zakrzewie,
• Ochotnicza Straż Pożarna w Babiaku,
• Ochotnicza Straż Pożarna w Dębnie Królewskim,
• Gminny Klub Sportowy „Nałęcz” w Babiaku,
• Stowarzyszenie Młodzieżowy Klub Sportowy – „Brdów”,
• Uczniowski Klub Sportowy w Brdowie,
• Uczniowski Klub Sportowy "Kometa" przy Szkole Podstawowej w Babiaku,
• Uczniowski Klub Sportowy "Olimpia Babiak".
Oprócz wymienionych organizacji na terenie gminy działa od 1971 roku Gminny Ośrodek Kultury w Babiaku, który służy rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb kulturalnych i czytelniczych mieszkańców gminy oraz propagowaniu obrzędowości ludowej i obyczajów kulturowych. Działalność ta jest prowadzona poprzez funkcjonowanie kół zainteresowań, zespołów artystycznych, naukę gry na instrumentach muzycznych, wymianę i prezentację dorobku kulturalnego z ośrodkami i instytucjami kultury. Adresatami tych propozycji są
27 wszyscy, którzy swój wolny czas pragną spędzić twórczo. GOK wiele uwagi poświęca na podtrzymywanie tradycji i zwyczajów ludowych. Powstały zespoły, które kultywują tradycję i ją rozwijają. Jak podaje GUS liczba członków grup artystycznych oraz kół i klubów stale wzrasta: w 2013 roku działało w nich 231 osób, w 2014 – 376 osób, a w 2015 – 410 osób.
Liczba osób udzielających się kulturalnie w gminie stanowiła 5% mieszkańców, co jest wysokim wskaźnikiem w porównaniu do tej wartości w powiecie kolskim – tylko 1,66%
mieszkańców bierze czynny udział w działaniach kulturalnych (GUS, 2015). Biorąc pod uwagę wzrastające zainteresowanie działalnością artystyczną zachodzi potrzeba zapewnienia mieszkańcom dostępu do ośrodków i wydarzeń kulturalnych.
W Gminnym Ośrodku Kultury działają następujące zespoły:
• Kapela Ludowa "BOROWIOKI",
• Teatr Gimnazjalisty "LEGENDA",
• Teatr Obrzędowy "BOROWIOKI",
• Zespół Ludowy Babiak,
• Teatrzyk Muzyczny,
• Chór Mieszany "DOMINANTA",
• Teatrzyk Malucha,
• Gminna Orkiestra Dęta,
• Zespół Wokalny "TĘCZOWE NUTKI",
• Chór "SOL-LA",
• Zespół Fletowy,
• Wokaliści - soliści, instrumentaliści,
• Kółko Plastyczne,
• Koło Gitarowe,
• Zespół Rockowy "NAJEMNIK",
• Zespół Rockowy "DANCE MACABRE",
• Zespół Regionalny "MAŁY BABIAK",
• Koło Modelarskie "ORLIK".
W strukturze organizacyjnej Ośrodka, stanowiąc jej integralną całość, znajduje się Biblioteka Publiczna w Babiaku. Ponadto, na terenie gminy działają dwie filie biblioteczne zlokalizowane w Brdowie i Bogusławicach.
28 W gminie Babiak co roku organizuje się średnio 33 imprezy, jednak ich popularność spada: w 2012 roku w jednej imprezie brało udział średnio 188 osób, w 2015 roku – tylko 151 osób. Szczególnie drastyczny spadek zainteresowania zanotowano w przypadku imprez turystycznych i sportowo – rekreacyjnych. W 2015 roku w imprezach tego typu udział wzięło łącznie 120 osób, podczas gdy w roku poprzednim brało w nich udział 800 osób.
Tabela 3: Liczba imprez i ich uczestników zorganizowana na terenie gminy Babiak w latach 2012 - 2015
2012 2013 2014 2015
Liczba imprez organizowanych na terenie gminy Babiak
Liczba imprez 39 19 43 31
Liczba uczestników 7350 3440 4850 4700
Imprezy turystyczne i sportowo - rekreacyjne
Liczba imprez 2 1 1 3
Liczba uczestników 1200 800 800 120 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Odpowiednia organizacja i oprawa imprez może zwiększyć zainteresowanie turystów i pozytywnie promować gminę poza jej granicami oraz zapewnić nowe możliwości spędzania wolnego czasu dla mieszkańców. W celu organizacji imprez masowych konieczne jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury spełniającej standardy wynikające z regulacji formalno-prawnych oraz związanych ze specyfiką branżową organizowanego przedsięwzięcia. Konieczne są więc inwestycje w infrastrukturę drogową, urządzenia sanitarne, gastronomię, bazę noclegową oraz infrastrukturę turystyczną i rekreacyjną.
29 3. Analiza sfery gospodarczej
Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy Babiak systematycznie wzrastała, aż ustabilizowała się na poziomie 435 podmiotów w 2014 roku. 419 (96,32%) podmiotów należy do sektora prywatnego, a tylko 16 (3,68%) do sektora publicznego. W sektorze prywatnym działalność gospodarcza była w 88%
prowadzona przez osoby fizyczne.
Tabela 4: Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy
Wyszczególnienie 2013 2014 2015
Podmioty gospodarki narodowej ogółem 415 435 435
Sektor publiczny 16 16 16
Sekto prywatny, w tym: 399 419 419
Osoby fizyczne 352 370 370
Spółki handlowe 6 6 6
Spółki z kapitałem zagranicznym 3 3 3
Spółdzielnie 3 3 3
Fundacje 1 1 1
Stowarzyszenia i organizacje społeczne 17 18 18 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS, 2015
97% podmiotów w 2015 roku to przedsiębiorstwa małe, liczące do dziewięciu osób. Przedsiębiorstw średniej wielkości (10 – 49 osób) było tylko 13 (3%) oraz jedno przedsiębiorstwo powyżej 50 osób.
Podział rodzajów działalności według PKD 2007 wskazuje, że najwięcej przedsiębiorstw jest zarejestrowanych w sekcji F (budownictwo, 22,53% ogółu
30 podmiotów) oraz w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 28,51% ogółu podmiotów).
Gmina wyznaczyła dwa tereny inwestycyjne: KIEJSZE (położony bezpośrednio przy drodze wojewódzkiej 270 Włocławek – Kalisz, powierzchnia: 8,09 ha) oraz OZORZYN (położony przy drodze wojewódzkiej 263 Słupca – Dąbie, powierzchnia:
0,958ha).Oba tereny są obecnie użytkowane rolniczo.
Mimo, że liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy stale wzrasta, wartości wskaźników (liczba podmiotów gospodarczych na 1000 ludności i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 ludności) nadal są o wiele niższe niż w powiecie czy w województwie.
Tabela 5: Porównanie wskaźników ze sfery gospodarczej w gminie Babiak, powiecie kolskim i województwie wielkopolskim
Wskaźnik Gmina
Babiak
Powiat kolski
Województwo wielkopolskie
Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 ludności 54 77 118
Liczba osób fizycznych prowadzących działalność
gospodarczą na 1000 ludności 46 62 86
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2015
Rozwój działalności gospodarczej na terenie gminy powinien być jednym z zadań programu rewitalizacji, gdyż spowoduje wzrost liczby miejsc pracy, a przez to spadek liczby osób bezrobotnych i ubogich. Ze względu na rolniczy charakter gminy należy ukierunkować działania na pozyskiwanie inwestorów z branży rolno – spożywczej i usługowej. Dzięki odpowiedniemu wykorzystaniu walorów środowiska i zapewnieniu odpowiedniej infrastruktury możliwy będzie również rozwój działalności związanych z turystyką.
Analizując przyrost uruchamianych działalności gospodarczych należy zwrócić uwagę na ich lokalny charakter oraz zakres właścicielski. Konieczne jest stworzenie funkcjonalnego systemu wspierania mikro - i małych przedsiębiorców oraz lokalnego systemu preferencji ekonomicznych.
31 4. Analiza sfery środowiskowej
Pod względem fizycznogeograficznym gmina Babiak położona jest w makroregionie Niziny Południowo- Wielkopolskiej i mezoregionie Wysoczyzny Kłodawskiej. Gmina usytuowana jest w zlewni rzeki Noteci, na obszarze Pojezierza Kujawskiego. Jedynie południowy jej fragment odwadniany jest przez dopływ Rgilewki do rzeki Warty. Powierzchnia terenu gminy jest urozmaicona, co sprzyja rozwojowi turystyki. Różnica wysokości pomiędzy najniżej położonym fragmentem koryta Noteci (95,2 m n.p.m.), a najwyższym punktem terenu – kulminacją Wału Wrząckiego w rejonie Lichenka (155,3 m n.p.m.) wynosi ponad 60 m.
Szczegółowej analizy sfery środowiskowej gminy Babiak dokonano na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Babiak na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2018 oraz Gminnego Opracowania Ekofizjograficznego Podstawowego dla Gminy Babiak z 2016 roku.
4.1. Formy ochrony przyrody
Na terenie gminy Babiak ochronie prawnej podlegają:
• Goplańsko – Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu - obejmuje swoim zasięgiem prawie cały obszar gminy Babiak. Rozciąga się nad Notecią, łącząc się z Nadgoplańskim Parkiem Tysiąclecia. Jest to teren Pojezierza Kujawskiego, o niezbyt dużych jeziorach i niewielkich połaciach lasu. Dobre gleby przyczyniły się do rozwoju rolnictwa, dlatego w krajobrazie dominują pola uprawne.
• Leśny Rezerwat Florystyczny „Kawęczyńskie Brzęki” obejmujący obszar ok. 50 ha, utworzony w 1959 roku w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu liściastego ze stanowiskiem jarzębu brekinii, najdalej wysuniętym na wschód na Nizinie Wielkopolsko – Kujawskiej. W warstwie runa występują następujące gatunki roślin chronionych i rzadkich:
• Zdrojówka rutewkowata;
• Bluszcz pospolity;
• Przytulia leśna;
• Marzanka wonna.
32 Ochroną prawną objętych jest również 12 pomników przyrody wpisanych do rejestru wojewódzkiego.
Analizując powiązania przyrodnicze gminy Babiak z terenami zewnętrznymi należy wskazać, że niemal cały obszar gminy znajduje się w obrębie wyznaczonego lądowego korytarza ekologicznego o randze krajowej wskazanego w ramach koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA.
W układzie regionalnym gmina położona jest w obszarze węzłowym o randze ponadlokalnej systemu przyrodniczego województwa wielkopolskiego.
Zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej, Państwa Członkowskie zobligowane są do utworzenia rejestru wszystkich obszarów wymagających szczególnej ochrony, w celu zachowania dobrego stanu znajdujących się tam wód powierzchniowych i podziemnych oraz dla utrzymania siedlisk i gatunków bezpośrednio uzależnionych od wody.
Z wyżej wymienionej Dyrektywy w gminie Babiak występują:
• Obszary przeznaczone do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia;
• Jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych;
• Obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych;
• Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.
4.2. Złoża kopalin
Na terenie gminy znajdują się 3 udokumentowane złoża węgla brunatnego oraz 2 złoża kruszywa naturalnego - piasku. Aktualnie żadne z kopalin nie są eksploatowane.
Gmina znajduje się również w obszarze o potencjalnych zasobach złóż gazu i ropy naftowej i wchodzi w skład obszaru określonego w koncesji na poszukiwanie i rozpoznanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego obszar Koło blok koncesyjny nr 210
33 (dane Urzędu Gminy Babiak). W najbliższym czasie na terenie gminy nie przewiduje się działań zmierzających do eksploatacji złóż.
W dniu 21 czerwca 2015 r. na terenie gminy Babiak przeprowadzono gminne referendum w sprawie wyrażenia opinii społeczeństwa dla mającej powstać na terenie gminy Babiak kopalni węgla brunatnego – odkrywka Dęby Szlacheckie. Swoje stanowisko wyraziło 2 800 osób, z czego 2 527 opowiedziało się przeciwko planowanej inwestycji. Podobne stanowisko wyraziła również Rada Gminy Babiak, która poparła wynik referendum, podkreślając, iż budowa kopalni i wiążące się z tym podjęcie pokładów węgla brunatnego metodą odkrywkową może mieć zdecydowanie negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze i wiele obszarów społeczno-gospodarczych w gminie Babiak.
W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego teren gminy Babiak należy do tzw. Wschodniego Obszaru Problemowego. W obszarze tym występują konflikty pomiędzy powierzchniową eksploatacją węgla brunatnego i produkcją energii elektrycznej, a wysokimi walorami rekreacyjnymi tego terenu. Obszar ten obejmuje powiat koniński oraz gminy powiatów: tureckiego (Turek, Brudzew, Przykona, Władysławów), kolskiego (Koło, Kościelec, Kłodawa, Osiek Mały, Babiak) i słupeckiego (gmina wiejska Słupca, Ostrowite, Powidz).
Problemy wynikające z eksploatacji węgla brunatnego to, oprócz widocznych w terenie zmian morfologicznych, zmiany stosunków wodnych. Zmiany te pociągają za sobą dalsze przeobrażenia w środowisku przyrodniczym, np. powstanie lejów depresyjnych, których skutkiem są:
• Zanikanie wody w studniach,
• Zmniejszenie wydajności czynnych ujęć wód podziemnych lub konieczność ich likwidacji,
• Zmiana naturalnej sieci hydrograficznej i reżimu hydrologicznego istniejących cieków i zbiorników powierzchniowych (osuszenie obszarów podmokłych, małych jezior i stawów, wahania stanów wód w jeziorach oraz trwałe obniżenie poziomu zwierciadła w niektórych z nich),
• zmiana w ilościach, rozmiarach bądź zanik szaty roślinnej (np. zmiana niektórych siedlisk leśnych, szczególnie w borach świeżych),
34
• przesuszenie niektórych rodzajów gleb pod wpływem obniżenia wód gruntowych, a tym samym zmniejszenie plonów.
Według Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego złoża węgla wyczerpią się w ciągu 40 lat. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa wskazuje na konieczność przestawienia się z gospodarki wydobywczo – energetycznej na sektor usługowy, oparcie istniejącego przemysłu energetycznego na innych nośnikach energii, plan wykorzystania istniejącej infrastruktury technicznej i społecznej. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego wskazuje, że przywrócenie terenom pokopalnianym wartości użytkowej powinno polegać na ich rekultywacji i rewitalizacji.
4.3. Zanieczyszczenie gleb
W gminie Babiak większość gleb ma odczyn kwaśny i bardzo kwaśny. Udział gleb bardzo kwaśnych wynosi 37%, gleb kwaśnych 27%, a gleb lekko kwaśnych 21%. Gleby obojętne stanowią 9% powierzchni gruntów ornych gminy, a zasadowe 6%. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami bardzo duże potrzeby wapnowania obejmują 44%
gruntów ornych.
Skutkiem zakwaszenia gleb jest utrudnione pobieranie przez rośliny podstawowych składników pokarmowych. W warunkach zakwaszenia uaktywniają się toksyczne związki glinu, manganu i żelaza oraz ołowiu i kadmu. Efektem gospodarowania na glebach kwaśnych jest pogorszenie ilości oraz jakości plonów.
Gleby w gminie Babiak narażone są na degradację antropogeniczną – przez wprowadzanie zabudowy, rozbudowę szlaków komunikacyjnych, zanieczyszczenie chemiczne oraz związkami biogennymi. Na terenie gminy występują gleby antropogenicznie przekształcone. Należą one do urbanosoli i industriosoli. Największe skupienie gleb zdegradowanych występuje na terenie wsi Babiak.
4.4. Wody podziemne
Przedmiotem badań monitoringowych jakości wód podziemnych są jednolite części wód podziemnych (JCWPd). Gmina Babiak znajduje się w obrębie dwóch jednolitych części wód podziemnych: JCWPd 43 (PLGW650043) – północna część gminy oraz JCWPd 64 (PLGW650064) - południowa część gminy.
35 Wyniki badań wód podziemnych prowadzonych w ramach monitoringu operacyjnego w roku 2015 obejmowały obie JCWPd 43 i 64. Badania jakości wód podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzone były przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
W miejscowości Mchowo zaobserwowano wody czwartorzędowe zarówno dobrej, jak i niezadowalającej jakości.
Z powodu sukcesywnego obniżania się poziomu wód podziemnych w skutek prowadzonej eksploatacji węgla brunatnego na terenach sąsiadujących a gminą Babiak, konieczne jest podejmowanie działań mających na celu przywrócenie poprzedniego stanu jednolitych części wód podziemnych, tak szybko, jak jest to możliwe w warunkach racjonalnego działania.
4.5. Wody powierzchniowe
Przedmiotem badań monitoringowych jakości wód powierzchniowych są jednolite części wód powierzchniowych (JCW). Teren gminy Babiak jest usytuowany w trzech jednolitych częściach wód powierzchniowych (JCWP):
• JCW Noteć od źródeł do Dopływu z Jez. Lubotyń – europejski kod JCWP- PLRW6000171881189,
• JCW Rgilewka do Strugi Kiełczewskiej– europejski kod JCWP - PLRW6000171833249,
• JCW Kanał Grójecki do wypływu z Jez. Lubstowskiego – europejski kod JCWP - PLRW600025183383 (niewielka część zachodnia gminy).
JCW Noteć
w 2015 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu wykazał w punkcie pomiarowo-kontrolnym i w jednolitej części wód następujące wyniki badań:
• Klasa elementów fizykochemicznych – I.
• Klasa elementów chemicznych – stan poniżej dobrego.
JCW Rgilewka
Badania rzeki Rgilewka w Powierciu, przy ujściu do Warty w km 3,0 (gmina Koło) w roku 2015 wykazały następujące wyniki:
36
• klasa elementów biologicznych – III,
• klasa elementów fizykochemicznych – stan poniżej dobrego,
• klasa elementów hydromorfologicznych – II.
Jezioro Lubotyń
Oceniona klasyfikacja elementów:
• biologicznych – II STAN DOBRY,
• fizykochemicznych – STAN DOBRY,
• hydromorfologicznych – I KLASA,
• chemicznych – STAN DOBRY,
Jezioro Brdowskie
Oceniona klasyfikacja elementów:
• biologicznych – IV STAN SŁABY,
• fizykochemicznych – STAN PONIŻEJ DOBREGO,
• hydromorfologicznych – I KLASA,
• chemicznych – STAN DOBRY.
Jest to jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wpływie zlewni, stratyfikowane. Można je zatem ocenić jako mniej odporne i bardziej podatne na degradację, aniżeli jezioro Lubotyń.
W gminie Babiak nie występują zorganizowane kąpieliska, a wyłącznie miejsca zwyczajowo przyjęte za kąpieliska, gdzie nie są prowadzone badania jakości wody.
Podobnie jak w przypadku wód podziemnych, w wyniku eksploatowania złóż węgla poziom wód powierzchniowych sukcesywnie się obniża. Konieczne jest podejmowanie działań mających na celu przywrócenie poprzedniego stanu jednolitych części wód, tak szybko, jak jest to możliwe w warunkach racjonalnego działania.
4.6. Jakość powietrza
Według Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w roku 2014 jakość powietrza na terenie powiatu kolskiego monitorowano tylko w jednym punkcie - poza gminą Babiak - w miejscowości Sokołowo (gm. Koło), metodą pasywną.
37 W ogólnej ocenie jakości powietrza punktowa emisja technologiczna ze źródeł zlokalizowanych na terenie gminy i w jej pobliżu ma marginalny wpływ na stan aerosanitarny jej obszaru. Na terenie gminy Babiak nie ma dużych emitorów zanieczyszczeń do powietrza, brak jest zakładów o profilu produkcji szczególnie szkodliwym dla środowiska. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilka mniejszych zakładów przemysłowych. Można zaliczyć do nich jedynie zakłady mięsne SUPMIĘS oraz Piekarnię GS w Babiaku.
Wpływ na jakość powietrza będą więc miały zanieczyszczenia napływające wraz z masami powietrza z okolicznych terenów oraz zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych kotłowni obiektów użyteczności publicznej oraz z ww. zakładów przemysłowych.
Na terenie gminy Babiak najpoważniejszy problem stanowi emisja powierzchniowa (pochodząca głównie z sektora bytowego). Jej źródłami mogą być m.in.
lokalne, działające sezonowo w okresie grzewczym kotłownie i paleniska domowe.
Źródłem emisji liniowej (komunikacyjnej) są drogi o wysokim natężeniu ruchu kołowego. Jest to emisja, którą generuje transport prywatny i publiczny. Najbardziej zagrożone na emisję liniową są tereny przyległe do ciągów komunikacyjnych, głównie ma to niekorzystny wpływ na uprawy polowe. Szkodliwe substancje związane z komunikacją samochodową stanowią źródło zanieczyszczenia nie tylko powietrza ale również gleby, a w konsekwencji również wód w skutek wymywania zanieczyszczeń z powierzchni gruntu (problem dotyczy głównie dróg o najwyższym natężeniu ruchu).
Zaleca się, aby w sąsiedztwie dróg prowadzić uprawy nasienne, ponieważ w nasionach nie następuje akumulacja metali ciężkich i innych zanieczyszczeń komunikacyjnych.
4.7. Zagrożenie hałasem
Jak wskazują informacje zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Babiak na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2018, na terenie gminy Babiak badania hałasu nie są realizowane. Przez teren gminy Babiak nie przebiegają drogi tranzytowe o znaczeniu krajowym lub międzynarodowym.
W 2015 roku Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich przeprowadził generalny pomiar ruchu na drogach wojewódzkich województwa wielkopolskiego. Pomiar wykonano na zlecenie Departamentu Dróg i Autostrad Ministerstwa Infrastruktury.
38 Na terenie gminy Babiak największe natężenie ruchu i związanej z tym emisji hałasu obserwowano na drogach wojewódzkich nr 269 Izbica – Szczerkowo, nr 270 Koło - Brześć Kujawski. Na przebadanych odcinkach drogi 263 relacji Słupca – Dąbie stwierdzono natomiast spadek liczby pojazdów silnikowych ogółem na dobę w stosunku do badań z roku 2010. W ostatnich latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie prowadził jednak pomiarów poziomów hałasu komunikacyjnego na terenie gminy Babiak. Na istniejącej sieci dróg powiatowych i gminnych nie jest realizowany pomiar ruchu.
Praca turbin wiatrowych zlokalizowanych w gminie Babiak także związana jest z emisją hałasu:
• aerodynamicznego, który emitowany jest przez obracające się łopaty wirnika,
• mechanicznego, który, emitowany jest przez przekładnię i generator.
Nowe turbiny wiatrowe, dzięki izolacji akustycznej gondoli, mają w znacznym stopniu ograniczony hałas mechaniczny, do poziomu nie odczuwalnego przez człowieka.
Hałas mechaniczny stanowi problem w starych modelach turbin, które obecnie są demontowane za granicą i często instalowane w Polsce. Poziom emitowanego hałasu mechanicznego wzrasta wraz z wiekiem turbiny o ok. 1% rocznie, dlatego zwłaszcza stare turbiny mogą być źródłem nadmiernego hałasu.
4.8. Gospodarka odpadami
Dokumentem regulującym gospodarkę odpadami na terenie gminy Babiak jest
„Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Babiak” przyjęty uchwałą Rady Gminy Babiak Nr XLVI/247/06 z dnia 2 czerwca 2006 roku.
Zorganizowanym systemem odbioru odpadów objętych jest 86% mieszkańców gminy: zawarto łącznie 1589 umów na odbiór odpadów komunalnych. System zbierania odpadów nadzorowany jest przez Urząd Gminy w Babiaku. Zbiórka zmieszanych odpadów komunalnych na terenie zabudowy wielorodzinnej odbywa się w systemie ogólnodostępnych pojemników. W zabudowie jednorodzinnej zbiórka odbywa się w oparciu o pojemniki 120l i 240l, które są systematycznie opróżniane. Firmy wywozowe odbierają odpady maksymalnie 2 razy w miesiącu zgodnie z ustalonym
39 harmonogramem. Kontenery w zabudowie wielorodzinnej opróżniane są według potrzeb po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym.
Zebrane odpady transportowane są do Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej w Koninie, na składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w miejscowości Genowefa (gm. Kleczew), oraz do marca 2009 w Maciejewie.
Selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych na terenie gminy prowadzona jest od 2001 r. i realizowana jest w systemie ogólnodostępnych zestawów pojemników.
W każdym sołectwie znajduje się tzw. „gniazdo recyclingowe” (4, 3, 2- pojemnikowe). Do 2007 r. selektywna zbiórka prowadzona była w ramach Związku Międzygminnego „Kolski Region Komunalny”. Od 2008 r. selektywną zbiórkę odpadów gmina prowadzi samodzielnie. Systemem selektywnej zbiórki objętych jest 100%
mieszkańców. Pojemniki opróżnia Miejski Zakład Usług Komunalnych w Kole po telefonicznym zgłoszeniu. Odpady kierowane są do sortowni MZUK w Kole.
W Szkole Podstawowej w Babiaku, Gimnazjum w Babiaku, Samorządowym Przedszkolu w Babiaku, Zespole Szkół w Brdowie i Bogusławicach prowadzi się zbiórkę baterii małogabarytowych, natomiast w aptekach w Babiaku i miejscowości Brdów prowadzi się zbiórkę przeterminowanych leków.
Zgodnie ze sprawozdaniem wójta z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi za 2015 rok ilość odebranych z terenu gminy niesegregowanych odpadów komunalnych wynosiła 1 145,8 Mg. W 2015 roku systemem gospodarki odpadami komunalnymi były objęte 2 064 nieruchomości na obszarze gminy. Według danych za 2014 rok ilość zmieszanych odpadów komunalnych przypadająca na jednego mieszkańca gminy wynosiła 81,8 kg i była trzykrotnie niższa od średniej wojewódzkiej wynoszącej 246,1 kg na jednego mieszkańca (GUS, 2014).
W gminie na 480 posesjach znajdują się przydomowe kompostownie. Łączna szacowana ilość odpadów przetwarzanych rocznie w ramach tych kompostowni wynosi 57,6 Mg.
4.9. Gospodarka ściekowa
W zakresie odbioru nieczystości ciekłych w 2015 roku z obszaru gminy Babiak odebrano 87 383m3 ścieków komunalnych. W miejscowości Polonisz, znajduje się jedyna w gminie biologiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych w której w 2014 roku
40 wytworzono 23Mg osadów ściekowych. Oczyszczalnia posiada przepustowość 600m3/dobę i została przystosowana do ładunku zanieczyszczeń na poziomie 5 000RLM. (BDL, GUS 2014 r.). Oczyszczalnia ta jest oczyszczalnią biologiczno- mechaniczną.
Oczyszczanie mechaniczne obejmuje usuwanie zanieczyszczeń stałych tzw.
skratek oraz zawiesin mineralnych. W części biologicznej oczyszczanie ścieków (usuwanie substancji biogennych) odbywa się z wykorzystaniem osadu czynnego. Osad nadmierny odprowadzany jest do komory stabilizacji, napowietrzany i odwadniany na prasie odwadniającej. Powstały osad jest składowany na potrzeby rekultywacji.
Natomiast piasek i skratki odbierane i wywożone są przez uprawnioną firmę. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do Kanału Morzyce - Lichenek stanowiący dopływ rzeki Noteć. Oczyszczalnia w Poloniszu docelowo została przewidziana dla obsługi całej gminy.
4.10. Odpady zawierające azbest
W gminie została przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest.
Zgodnie z założeniami Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski została określona polityka działania której celem jest:
usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Program usuwania azbestu przewiduje realizację celów do roku 2032 (http//:www.mg.gov.pl). Na podstawie informacji uzyskanych z Bazy Azbestowej można określić że w gminie Babiak zinwentaryzowano 3 470,54 Mg wyrobów zawierających azbest. Są to głównie płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie stanowiące elementy pokryć dachowych i elewacji. Zinwentaryzowane wyroby w przeważającej większości należały do osób fizycznych, zaledwie 29,85 Mg znajdowało się w posiadaniu osób prawnych. Dotychczas unieszkodliwiono 25,83 Mg, a pozostało do unieszkodliwienia 3 441,71 Mg.
Aktualnie gmina nie dotuje oraz nie planuje inwestycji związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest.
