O występowaniu niestałych przerostów łupków ogniotrwałych w warstwach łaziskich GZW

UKD 552.522.08:552.313.8:552.12:55'1.735.22 (438.23)

Wiesław GABZDYL, Zdzisław TRELA

o występowaniu niestałych przerostów łupków

o gniotrwałych w warstwacp łaziskich GZW

WSTĘP

W dotychcz,asowJ71ch publikacjach traktujących owystępowalI1iu łup­

ków ogniottrw,ałych, zwany;ch tonsz,tajnami, w f'Ormie przeJ'ostów w po- kladach węglowych podkreślano ich stałe rozprzestrzenienie, jako cha-

rakterystyc.zną cechę wykorzystywaną przy pracach k!orelacyjnych (J. Kuhl, K. Kruszewska, 1965). Badając szezegółow'O poziomy łupk6w ogniotrwałych w pokładach 208, 209 i 214 stwierdzono, że taki,emu sta-

łemu poziomowi w tych pokładach towarzyszą dwa lub cztery niestałe

poziomy łupków ogniot.rwałych. Występowanie takich lI1iestałych przeros- tów w pokłada,ch 'węgLowych G6nnośląskiego Zagłębia Węglowego nie

było dotY'chcz1as znane, natomiast z Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego opisał je L Lip1iarski (1974). Mając na uwadze, :iż do~onane obserwa,cje

mogą się pr,zyczynić do bliższego rozpoznania niej,as01Jej dotychczas jeszcze genezy tych skał, podjęto badania, z kt6rych niektóre ważniejsze przed- stawiono w niniejs.zym artykule.

Wystąpienta nieS'tałych przerostów łupków ogniot;rwałych rozpoznano

bliżej w pokładzie 209 k:opalni Jaworzno i Sobieski {fig. 1). Stwierdzono j e także w pokł,adzie 208 kopalni Sie.rsza 'Oraz w pokładzie 214 kopalni Komuna Paryska.

Jak widać z figury 1 w pokładzie 209 stałemu poziomowi łupku ognio-

trwałego, o grubości 3-6 cm, tow1arzyszą 4 niestałe przerosty łupków ogniotrwałych o grubości od 0,8 do 3,5 cm:

- przerost ,uJ' 1, 'O grubości 15-18 mm, występuje poniżej 0,60 m, w s:tosulI1ku do prz'e!rostu :nr O, na odcinku 250-750 m;

- przerost nr 2, o grubości 8-18 mm, występuje o 0,25-0,30 m niżej

w s'tosunku, do ptrzerostu nr O, na odcinku 400-950 m;

- przerost nr 3, o grubości 10-35 mm, występuje 0,,20 m nad prrze- Tostem nr O, na odcinku 400-950 m;

- przerost nr 4, 'O grubości 10-15 mm, występuje' powyż,ej 0,40 m nad przerostem nr O, na odcinku 250-750 m.

Kwartalnik Geologiczny, t. 20, nr 2, 1976 r.

294 ^{Wiesław Gabzdyl,} Zdzi,sł:aw Trela

NW SE

47 40 ^{46 45 szy b Sobieski} '»

~ p

r::- e- - "'"

f'''

" ^{+197,96 ~+O)O "}

"

... iW- ~

.!!1--7} ___

W

I 75 przerost nr 7 15-78 - --~----

2 '-

I'.j..:c

l.... V)

~~ ^F" _F"'=

~ć5 ^{f-. , -} r-

~ _~

g. g-

"" ~ ^{...:I::: X}

~

gg

1

Fig. 1. Usytuowanie przerostów łupków ogniotrwałych w pokładzie 209 warstw

łazi,skich

The pos'ition of the intercalations of refracto1ry shales in se.am 209 of the Łaziska

Beds

I-IV - ławice węglowe pokładu 209; 1 - stały przerost łupku ogniotrwałego oraz jego miąż­

szość w mm; 2 - niestałe przerosty łupku, ogniotrwałego oraz ich miąższość w mm; 3 - pias- kowce; 4 - mułowce; 5 - iłowce

I-IV - coal beds of seam 209; 1 - continuous intercalation of refractory shale and its thick- ness in mm.; 2 - discontinuous intercalations of refractory shale and their thickness in mm.;

3 - sandstones; 4 - siltstones; 5 - claystones

Obsz,ar występowaniawymieuiony:ch przerostów wyrnosi ok!oło

500 000 m^{2 •} N.a tym olbszarze przerosty zachowują stałą odległość w sto-

sunku do poziomu łupku ,ogniotrwałego (przerost nr O) i tym samym s'tałe położenie IW profilu pokł,adu 209. Przerosty niestałe wykazują znaczne 'wahania gruboIści, aż do pozoDnie oałkowitego wyklinow,a;nja. Większą ciągłość występow,arria 'wykazują pJ:"zerosty nr 2 i 3, towarzys:ząoe he:zpo-

średnio stałemu przerostowi.

Makroskopowe cechy skał za:równo z poziomu stałego, jak i przerostów

niestałych jednOZlliac.znie wsk,azują na ich przy.należność do łupków ognio-

trw,ały'ch, tz:w. tonsztajnów. Odróżnić je można he.z większego trudu od prz;erostórw ni'eogniotrwałych, tj. zwykłych iłowców, jak1e ICZęsto towa-

rzyszą poziomowi łupków ogniotrwałych w pokł,adarch warstw łaziskich

(R. Podi0, C. Wieja, 1960; J. Kuhl, K. Kruszewska, 1965).

Niestałe przerosty łupków ogniotrwałych w wa'rs'twa'ch łazisk'ich 295

Są to skały jasnobrunatne, ciemnobrunatne lub sZlal'obrunatne, o prze-

łamie kostkowym lub mus:zlowym, matowe lub Q połysku woskowym.

Struktucra badanych przerostów jest w zas.adzie pelitowa, ale występują również owalne, jasnosza:re ziarna ialeurytów, ps,amitów i psefitów. Ziarna owalne, przeważnie spłaszczone, gromadzą się zwykle w przyspągowej

pa1rtii przerostu, przy czym ich~oncentra'cj.e obserwuje się także na po- wierzchni lawic węglowy;ch. N,a teksturę tych skał składają się soczewki i smugi węgl.owe, w bezpośrednim sąsiedztwie których obserwuje się rów-

nież wię~zel nagr.omadzlenie form ziarnistych. Wy;daje się przy tym, że

uwidacznia się tu zależność wielkości ziarn owalnych, tkwiących w ~masie

peli tO'wej skały, ,od grubOŚCi przeTostu. W przeroście stałym {nr O)wystę­

pują ziarna .a s/trukturze psa/mitQwej i psefitowej, jak również poJedyncze, Qw/alne, o wielkości lapilli {20-50 mm), a na1wet więks.ze. Wielkość ziarn owalnych w przerostach ni,estałych nie przekracza z~kle 0,5 mm, przy czym są to. nieUczne i T.ozpiroszoneziarna izometryczne. Jedynie w prze-

~o.ście nr 2 występują spłaszczone ziarn.a o. wielkości do. 2 mm, koncen-

trujące się w jeg.o partii przyspągowej. Obserwując po rozciągłości struk-

turę hadanych przerostów stwierdzo[Il!o jej :z:mienność w nieznacznym tylko zakr,esie. Plrzerost nr 1wykazuj'e stale S'trukturę pelitową lub peli-

towo-aleurrytową. Przerost nr 2 'charakteryzuje się strukturą głównie pelitowor-psa,mitową, częściowo przechodzącą w psamitową. W przeroście

nr 3 i 4 struktuDa zmienia się od pelitowo-aleurytowej do pelitowej.

PETROGRAFIA 'NIESTAŁYCH PRZEROSTÓW Z POKŁ.AJDU 209

W budowie petrograf'icznej niestałych przerostów łupków ogniotrwa-

łych na uwagę zasługują dwie grupy składników. Plerwszą grupę tWOlrzą składnikiminer:alne w p.ostaci izotropowej, jednorodnej mas'Y zasadniczej, nasyconej w różnym stopniu substancją humusową. Udział ilościowy

'wspomnianej masy i'zotTopowej zmienia się znacznie w zależności od mi- kr.os'truktury tych skał. Drugą grupę skladników tworzą - tkwiące

w masie izotropowej - ziarrua o wielkości najczęściej 0,05-1,20 ,mm,

decydujące o przynależności makrostrukturalnej tych skał. Do. naj1waż­

niejs:zy;ch z tych ,ziarn zaHczyćmożn,a 'ow,alne skupi/eni/a i różnorodne' fo.r- my krystaliczne kaolinitu o zmiennyim st.opniu krystalizacji, następnie

ziarna szkliwa wuTkankznego, blaszki biotytu, krysz.tały skaleni, ziarna

kwarcu,m:inerr1ały 'ciężkie, j.akcyrkorn i apatyt, substancję węglowąóraz związki żelaza. Skupienia owalne charakteryzują się zwykle prawie cał­

kowitą i:zot'ropią ;optyczną i mogą być odpowiednikiem farm uw,aż.anych

za skupienia typu kruporw,e,go substancji kaolinit.owej (P. Guthorl, K. Ho- ehne, A. Schiiller, 1956; H .. J. RosIer, W. Palchen, W. Ossen'kopf, P. Tau- bert, 1967). Wielkość tych skupień zmienia się w profilu przierostu z pew-

ną, jak się wydaje, ptr1arwidlowością.' Na przykładzie przerostu nr 2 widać, Ż.ew jego partii przyspągowej wielkość ich 'wy;rnosi 0,55-1,20 m:m, w par-

tiiśrodkowej zmni,ejsza się do O,20~O,40 mm, a 'w partii przystropowej wynosi już tylk.o 0,06-0,18 mm. Bardzo nieHczne spośród tych form wy-

kazują budowę mikrokrystaliczną przypominając drobnołusee:z:kowate

Wiesław Gabzdyl, Zdzisław Trela

;agtregaty kaolinitu (tabl. I, fig. 3). Natomiast 'w wielu przypadklach stwierdzono tworzenie się ---.:... z 'Omówi'Onych form typu krupowego - ka- olinitu robaez~owatego generacji I (J. Kuhl, K. Kruszewska, 1965), o prze-

ciętnej wielkości 0,40-0,75 mim 'Oiraz, o wyr,aźnej arnizlOtropii {tabl. I, fig. 2). K'Olejnym składniikiem są na ogół 'Ostrokrawędziste, zupełnie izo- tropowe ziarna o wielkości 0,45-0,75 mm, z nieregularillym reliefem po- w.ier:zchni {tabl. I, fig. 4), które można uważać z,a nie zdewitryfikowane szkliwo wulkaniczne. Spotyka się również formy globulaste szkliwa, lO wielkości poniżej 0,20 :mm. Stwierdzono także stałą olbecność skaleni,

przleważnie o 'zarysach idiomorficznych i wielkości 0,45-0,80 mm. Skale- nie są w stanie na ogół świeżym luh też w postaci pseudomorfoz mikro- ziarnistego, ,anizotropująceglO kaolinitu.

Wymienione składniki, tj. izotropowe f,o:r:my krupowe kaolinitu, kao- linit robaczkowaty I generacji, szkliwo wulkankzne .oraz skalenie lub mikroziarniste po nich pseudomorfozy kaolinitu, są z,asadniczymi skład­

niklami łupków ogniotrwałych o mikrostrukturz,e krupowej względnie

krupowo-k,rystalicznej i krupowo-pseudomo:rfazowe'j. Składniki te wy-

stępują zrwykle ciasnlO obok siebie, iz!Ol'Ow,ane jedynie otuliną węglową

(typ I 'i II stlruktury wg J. Kuhla (J. Kuhl, K. Kruszewska, 1965).

Drugi zasadniczy typ mikrostruktura lny tworzą te 'Odmiany, wśród

których za głowny składnik należy uważać jednorodne, izotropowe, nasy- cone związkami humusowymi tł'O skalne,w któ:rym występują luźno roz- miesz'czone większe ziaJ'llia wykrystaliz'Owanego z żelu kaoliJnitu genera- cji I, hlaszki bi'Otytu, skalenie 'Olraz kwalrc (tabl. II, fig. 5). Są to typowe mikrostruktury krystaliczne względnie żelowato-krystaliczne (typ III struktury wg J. 'Kuhla). Kaolinit generacji II t'worzy Iróżnorodne formy robaczkowate, słaho ,anizotropowe, .o 'wiel~ości od 0,06-0,20 d'O większych

osobników n 'wielkości 0,35-0,85 mm {tabl. II, fig. 6 i 7). Blaszki biotytu,

wyraźnie pleochroiczne, z doskonale zaznacz.ającą się łupliwością wykazu-

ją wielkość 0,25-0,45 mm. Skalenie sąw tym typie na ogół liczniejsze i sł,abo skaoH:nityzlOwane. Wielkość ostrokrawędzistYIch, strzępiastych

zilarn kwarcu waha się zwyikle w granicach 0,05-0,15 mim. W obu zlasad- n'.1ezych typach mikr'OstlI'ukturalnych występują minerały akcesoryczne, . główlYlJie w postaci ,cyrkonu i apatytu.

Zasadnicze typy mikrostruktur w obrębie badanych łupków ognio-

trwałych odznaczają się wyraźnie reakcją na światło spollary;zowane. Łup­

ki ogniotrwałe o strukturze krupowej ,cechują się prawie całkowitą iz.otropią opty;czną, natomiast odmiany o strukturz.e krystalicznej 'wykazu-

ją wyraźną anizot.ropię (T. Kapuściński, 1973).Wyróżniotlle mikr'Ostruk- tury wykazują stałą tendencję przechodzenia od jednego typu do dlI'u- giego, zarówn'O po rozdągłości przerostów, jak i w profilu pi'Onowym danego prze)r'Ostu. Stwierdzenie tO' dotyczy nie tylko przerostów niesta-

ły;ch, lecz także st.ałego poziomu łupku ogniotrwałego z pokładu 209.

Biorąc pod uwagę obserwacje ,mikroskopowe struktur w poszczegól- nych przerostach stwierdzić 'można, że' w przerostach nr 0, 1 i 3 przewa-

żają strruktulI'y krupowe (krupowo-krystalkzne i krupowo-pseudo'molI'- f'Ozowe), natomiast w przerostach nr 2 i 4 przeważają stlI'uktury krystaliczne (ż,elowato-k^lrystaliczne).

Skład chemiczny przerostów łupków ogniotrwałych z pokładu 209 (% wag.)

Składnik Przerost nr 1 Przerost nr 2 Przerost nr O

chemiczny ^{(grubość (grubość (grubość}

8-18 mm) 15-18 mm) 30-60 mm)

Si02

41,20-42,06 36,12-39,10 36,34-40,45

41,63 37,67 38,49

Alz03 36,15 - 36,85 32,39- 36,21 31,60-35,39

~I -

34,53 33,34

-

--

FeO ^{1,00-1,07 1,00-1,40 0,18-0,35}

1,03 1,21 0,25

Fe203 ^{0,82-0,97 0,80-2,22 0,86-2,47}

0,90 1,51 1,65

CaO ^{0,44-0,80 0,20-1,60 0,20-0,33}

0,62 1,44 0,24

MgO ^{0,30-0,40 0,10-1,78 0,17-0,60}

0,35 0,95 0,31

Na20 ^{0,40-2,00 0,10-1,50 0,02-0,04}

1,20 0,62 0,03

K20 ^{0,10 0,10-0,30 0,05-0,15}

0,10 0,16 0,12

S03 ślady ^ślady -0,10 0,12--0,14

ślady 0,13

Straty prażenia 17,48-18,08 18,00-26,20 18,10-25,65 Si02

Alz03

17,78 21,58

1,94 1,85

zakres wahań zawartości składnika chemicznego

zawartość składnika chemicznego

23,12 1,96

Przerost nr 3 Przerost nr 4 Partia łupku o prze-

(grubość (grubość wadze struktury 10-35 mm) 10-15 mm) krupowej 39,44-42,24 35,06- 35,46 40,10-41,30

40,77 35,26 40,87

33,19- 36,65 32,55-35,30 35,10-36,85

35,28 33,92 36,05

1,05-1,32 1,10-1,29 1,05-1,07

1,18 1,19 1,06

0,80-1,66 0,62-0,18 0,80-0,90

1,22 0,70 0,84

0,22-1,22 0,62-0,80 0,60-0,80 - - - - -

0,71 0,71 0,75

0,20-1,14 0,40-0,50 0,25-0,45

0,63 0,45 0,35

0,10-1,50 0,10-0,35 0,10-0,40

0,45 0,23 0,20

0,10 0,10 0,10

0,10 0,10 0,10

ślady -0,05

ślady ślady

ślady

17,58-22,60 25,10-29,22 18,08-22,60

19,84 27,16 19,89

1,96 1,79 1,93

Tabela 1

Partia łupku o prze-I

wadze struktury krystalicznej

36,12- 39,44 11,92 - 32,39-36,65

35,08 .,00-1,40

1,26 0,80-1,52

1,06 1,22- 1,56

1,43 1,24-1,

1,59 0,1¹ l,50

1,05 O ,10-0,30

0,17

ślady

17,58-26,20 20,59

1,84

298 Wiesław Gabzdyl, Zdzlsł'f!!w Trela

SKŁAD CHEMICZNY PRZEROSTÓW ŁUPKÓW OGNIOTRWAŁYCH ORAZ POPIOŁÓW WĘGLOWYCH Z POKŁ.AJDU 209

Skład chemiczny ibadanych przer'Ostów ogniotrwałych z pokładu 209 uleg,a pewnym wahaniom zlarówno po rozciągłości danego przerostu, jak iw profilupiOtnowy,m pokładu we wszystkich przerostach (tab. 1). Śll"ed­

nie zawartości Si0₂ (35,26-41,63%) 'Oraz A1₂0 3 (33,44-36,506) w prze- r'Ostach nies,tałych wykazują podobny :zakres 'wahań jak w stałym prz.e-

roście nr O. Stosunekmol'ekularny Si02:A1²0 3, wahający się w granicach 1,79-1,9'6, wskazuje na 'Obecność wolnej glinki, po związaniu tych skład­

ników na kaoli:rrit i kwarc (stałą ich obecJ1!ośćwykazały analizy ll'entgeno- gT,aficzne). Stosunkowo największy udział wolnej gliniki stwierdz,a się

w prz:eroście nr 2 i 4. Zw,r;aoa uwagę, że tlenki żelaza 'w przer'Ostach nie-

stałych cha!I'a'kteryzują się równym udziałem FeO i Fe203, natomiast w prz,erośde stały,m FeO występuje w niewielkich ilościach, przy wyraź­

nej przewadze Fe203' z,aw.artość FeO oraz F,e203 poz:w,ala uznać wszys'vkie badane prz.erosty za słabo żelaziste. Charakterystycznymi: składnikami

w badanych przeriQstach są CaO i MgO, z uW8lgi na stosunkow·o duży za- kres wahań zawartiQści (zwłaszcza w niektórych partiach przer,ostu nr 2

występują duże zawaT to ści OaO

+

w niewielkich iliQści.ach, ;z wyjątkiem ruektórych partii prz'6rostu nr 1, 2 i 3, gdzie zawartość N,a20 dochodzi do 2°/01 .

. Na z:mienną zawartość składników, t'akich jak CaO, MgO, Na20, a tak-

ż,e K 20 ⁱ FeO w tOIIlS'z.tajnach zwrócił uwagę J. Kuhl (1955), wskazując, że mO'ż·e 'Ona przyczY1nić się diQ wyjaśnienia genezy tych skał.

B10rąc pod uwagę :z'mienność składu 'chemkznego z,a:róW\11Q po :rozcią­

głości przerostów, j,aik i w p!I'ofilu piortlowym stwierdzono, że jest 'Ona

wywołana hudową pe'trograficzną. Par,tie łupku o przewadze :mikr.ostruk- tury ·rorupowej iróżnią się 'Od partii łupku .a przewadze budowy krystalicz- nej 'wyższą z/RwaTt'Ością Si02 oraz niższą A1203, CaO, MgO i Na20 {tab. 1).

Różnica w składzie chemicznym wydziel.ortly;ch zasadniezych typów mikr.o- struktur,alnych znajduje swoje uzasadnienie w omówionym uprzednio

skŁadzie 'mineralnym łupków ogniotrwałych.

W ławicachwęg10wych (.a grubości 0,15 do 0,35 m), dzielących w p.o-

kładzie 209 przerosty łuplków 'Ogniotrwałych występuje 10,5-18,0^0/0 po-

piołu (W. Gabzdyl, T. Kapuściński, 1966). Składniki glmdkrzemianowe w popi'Oł1ach występują w stosunku 1,11-2,00, co wskazuje także na 'Obec- ność wolnej glinki. Ponadto skład chemiczny popiołów różni się wyraź­

nie od składu przer.ostów dużym udziałem Fe203 oraz CaO, MgO, i S03 (tab. 2). Ławice węgl.owe poniżej i powyżej przerostów łupków ognio-

trwałych wykazują w popiołach składniki glinokrzemianowe 'O charakte- rze detrytyczny;m, 'Ze znaczną przewagą Si02 nad Alz03.

WNIOSKI

1. Sposób rozprzestrz,enienia niestałych prze1rostów łupków .ognio-

trwałych w pokładzie 209 i ich występowanie obok st<ałego przerostu o z,naezeniu korel,a'cyjnym supOlIlujekJonieczność uwzględnienia w bada-

Niestałe przerosty łupków ogniotrwałych w warstwach łaziskich

Skład chemiczny popiołów z ławic węglowych pokładu 209 (% ^wag.)

Składnik Ławica nr I Ławica nr II

chemiczny ^{(grubość (grubość}

0,30-0,35 m) 0,25-0,30 m) Si02 16,86-20,90 24,00-29,12

18,88 26,56

Ah03 19,40- 31 ,90 25,60-27,30

25,65 26,45

31,00-43,70 23,60-25,30 Fe203

37,35 24,45

CaO ^8,70-9,00 7,80-13,70

8,85 10,75

1,80-1,90 .,90- 4,20

MgO 1,85 3,05

S03 4,80-10,00 8,70-9,30

7,40 9,00

Si/Al

" ,48 ,59-,80

% popiołu 10,50 -14,23 11,33-13,36 Uwaga: zakres wahań zawartości składnika chemicznego

średnia zawartość składnika chemicznego

Ławica nr III

(grubość 0,20 m)

16,65-20,30 18,47 17,20-19,50

18,35 43,20-43,80

43,50 7,30-8,40

7,85 1,50-2,50

2,00 8,80-9,20

9,00 1,45-2,00 12,00-18,00

Tabela 2

Ławica nr IV

(grubość

0,15-0,20 m) 20,15-26,00

23,07 22,13-22,50

22,32 18,40-33,50

25,95 7,90-21,60

14,75 1,20-4,00

2,60 9,00-15,00

12,00 1,551,95 14,82·17,64

niach petrograficZlIlych tych skał przerostów oraz substancji imineralnej w posz.czegóLnych ł,awieach węglO1Wy,ch. Przyjmując tufogeniezność ma-

tedału wyjściowIego dla przeTost6w tonsz:t1ajnów, stwierdza się, że cyk- lotem tufogenkzny występujący w środkowej 'części pokładu 209 obej- muje zna,cznie większy odcinek profilu niż dotychczas uważano. W jego

skł,ad wchodzą zatrówno przerosty łupków ogni'Otrwały;ch o. ehar,akterze

stały,m i mestałym, jak ,również przedzielające je larwioe węglowe z sub-

stancją glinok,rzemianową, wł,aściwą łupkom ogniotJ:'wałym. Zmien:i,ający się w profilu pionowym i po irozciąglośei pokładu 209 wz:ajemny udział

substancji węglowej i mineralnej sprawiać może wrażenie zaniku nielktó- ry;ch przerostów łupków 'ogniotrwałych.

2. Zarówno w s'tałym prz.eroście, jak i w przerostach mestałych po-

kł'adu 209 występuje podobny zakJ:'es zlmienności struktury i skł,adu :mine- ralno-,chemicznego. Uwidaczni,a się przy tym zależność składu mln¹eralno- chemicznego od struktury łupków ogniotrwałych. Partie łupku o przewa- dze struktury. kTystalicznej wykazują niższą z,awartość 8102 ^{i 'wyższą} Al;t03, CaO, MgO 1 Na20 w stosumku do łupku 'O przewadze struktury krupowej. Badania dwóch ~asadniczYGh typów strUlktur wykazały, że po-

ws'tawały one. w zależności od wielkości uziarnienia ma,teriału wyjścio­

wegO' or,az od intensywności oddziaływania kwasów humusowych. Partie

łupku o strukturze krupowej tworzyły się w wyniku prawie ealk:O'witego

300 ^{Wiesław Gabzdyl, Zdzisław Trela}

przejścia m/ateriału wyjśe1owego w żel i jegO' wytrącania w postaci form krupowJich. PairUe łupku o pJ'zewadze st,ruktury krystalieznej prz,edstar-

wi,ają składniki najbardziej zbliżone dO' materiału wyj:śc:iow,ego, z którego

'część - zapewne o mniejs:zym uziarnieniu - przeszła także w żel, two.-

rząc jednorodną masę izotropową z,awietI'ają'cą pierwotne i wtórne krysz-

tały.

Instytut Przeróbki Kopalin Politechniki Śląskiej

Gliwice, ul. Katowicka 2

Główne Biuro Studiów i Projektów Przeróbki Mechanicznej Węgla "Separator"

Katowice, ul. Armii Czerv.'onej 2

Nadesłano dnia 26 lipca 1975 r.

PIŚMIENNICTWO

GABZDYL W., KAPUŚCIŃSKI T. (1966) - O ogniotrwałych popiołach i przerostach w niektórych pokładach węglowych w szybie Piast kopalni Nowa Ruda. Prz.

geol., 14, p. 62-68, nr 2. Warszawa.

GUTHORL P., HOEHNE K., SCHULLER A. (1956) - Monographie der Saarton- steine. Teil. 1: Petrographie, Chemismus und Fazies der Tonsteine des Saar- gebiets. Geologie, 5, p. 695-755, z. 8.

KAPUŚCIŃSKI T. (1973) - Osady chemicznego wietrzenia skał magmowych i kao- linitowe łupki węglowe (tonsztajny) w polu górniczym kopalni Słupiec. Stu- dium mineralogiczno-chemiczne. Z. nauk. Polit. Śląskiej, nr 367. Górnictwo, z. 56. Gliwice.

KUHL J. (1955) - Petrograficzna klasyfikacja skał towarzyszących pokładom węgla

w Zagłębiu Gćrnego Śląska. Pr. GłÓwn. Inst. Górn., ser. A, kom. nr 171. Stali- nogród.

KUHL J., KRUSZEWSKA K. (1965) - Lupki ogniotrwałe (iłowce krystaliczne) z warstw łaziskich w Śląsko-Krakowskim Zagłębiu Węglowym jako horyzonty przewodnie przy paralelizacji pokładów węgla. Acta geol. pol., 15, p. 1 38, nr 1. Warszawa.

LIPIARSKI I. (1974) - Tonsztajny w warstwach żaclerskich (westfal A i B) w re- jonie Nowej Rudy w niecce śródsudeckiej. Z. nauk. AGH, Geologia, z. 22, p. 49-60. Kraków.

PODIO R., WIEJA C. '(1960) - Geologiczne warunki występowania łupków ognio-

trwałych w pokładzie 209 w kopalni Ziemowit w Lędzinach. Kwart. geol., 4, p. 658-661, nr 3. Warszawa.

ROSLER H. J., PALCHEN W., OSSENKOPF W., TAUBERT P. (1967) - Die Koh- lentonsteine aus den Steinkohlenbecken von Zwickau Oelsnitz, Freital - Dohlen (bei Dresden) und Doberlug. Freiberger Forschungsh., C 211. Minera- logie - Lager - sUittenlehre. Leipzig.

Streszczenie

BeCJlaB

r

o HAJIHqHM HEllOCTOIDIHbIX nPOCJIOEJ( OrHEYllOPHbIX CJIAHQEB B JIA3MCKMX llJIACTAX BEPXHECMJIE3CJ(oro

yrOJIhHOrO EACCEllHA

Pe3IOMe

301

B ITJlaCTe 209 YCTaHOBJleHO HaJllf'IIIe HeIIOCTOmIHbIX rrpOCJlOeK orHeYIIoplIbIX CJlaHn;eB (IP:ar. 1),

TaKoro )Ke IIeTporpaIPH'IeCKOrO CTpoeHIDI KaK H HMeIOIIJ;aJIC5f B 3TOM IIJlaCTe IIOCTOJIHHa5f IIpOCJloitKa TIIIIa TOHllTeHH. HCXO,ll;HbIM MaTepHaJlOM, 06pa3YIOIIJ;HM 3TH rrpOCJlOH, 5fBJl5fJlOCb TYIPOreHHOe Be- IIJ;eCTBO B HaCT05fIIJ;ee BpeMJI rrpeo6pa30BaHlIoe B pa3JlH'IHOH CTeIIeHH. TYIPoreHHble 3JleMeHTbI lIMe- IOTC5f TaK)l(e B yrOJlbHbIX IIJlaCTaX, ,ll;e.JUII.IJ,HX 3TH IIPOCJlOH. B :u;eHTpaJIbHOH ':IaCTH 209 IIJlaCTa 3a- JleraeT TYIPoreHHbIH TOHllTeHH-yrOJIbRbIH :U;HKJlOTeM. Ha o6pa30BaHHe pa3HOBH,ll;HOCTeH IqJHcTaJI- JIH'IeCKHX HJIH KPYIIOIIO,n:06HbIX CTPYKTYP B TOHillTeHHaX (Ta6Jl. I, II) BJIH5fJla KaK BeJIH':IHHa 3ep- HHCTOCTH Hcxo,n:Horo MaTepHaJla, TaK H HHTeHCHBHOCl'b B03,ll;eHCTBHH Ha Hero rYMYCOBbIX mCJIOT.

Wieslaw GABZYL, Zdzislaw TRELA

THE OCCURRENCE OF DISCONTINUOUS INTERCALATIONS OF REFRACTORY SHALES IN THE LAZISKA BEDS, IN THE UPPER SILESIAN COAL BASIN

Summary

Discontinuous inter-calations of refractory shales (Fig. 11) were found in seam 209. They resemble - in petrographic structure - a continuous intercalation of the tonstein type which was previously described from the same seam. The original material from whi-ch these intercalations have been formed was tuffogenic. It has been transformed now to a varying degree. Tuffogenic elements occur also in the coal beds wllich separate the intercalations concerned. Thus a tuffogenic, tonstein- -coal cydothem oc-curs in the middle part of seam 209. The formation 'Of crystalline texture or granular texture in -the tonsteins descr"ibed here (Plates I and II) was influenced by the extent of the granulation of the original material and the inten- sity of humus acids -to which it wa.s subjected.

TABLICA I

Niestale przerosty lupk6w ogniotrwalych z pokladu 209 Discontinuous intercalati,ons of refractory shales from seam 209

Fig. 2. Struktura krupowa. W g6rnej cz~sci tworzenie si~ kaolinitu robaczkowego generacji I; pow. 120 X, nikole r6wnolegle

Granular texture. The formation of vermicular kaolinite of generation I can be observed in the upper part of the picture; parallel niCols, X 120

Fig. 3. Struktura krupowa. Obok jasnych, izotropo'Wych skupien typu krU'powego, widoczne w do:J.nej cz~sd duze ziarno kaolinivu drobnoluseczk,owatego; pow. 12i() X,

nikole r6wnolegle

Granular texture. In addition to light-co:J.oured, isotropic concentrations of the granular type, a large grain of fine-s'cale kaoIinitecan be 'Seen in the lower part

'Of the picture; parallel nicols, X 120

Fig. 4. Z prawej wi~ksze z'iarno szkliwa wulkankznego z charakterystycznym relie- fem powierzchn'i. Z lewej kaolinit robac'Zkowaty generaeji I; pow. 120 X, nikole

r6wn01egle

A larger grain .of volcanic glass with characteristic relief of the surface visible in the right-hand part of the picture. Vermicular koalinite of generation I can be

,observed in the left-hand pad; paraHel nicols, X 120

TABLICA II

Niestale przerosty lupk6w ogniotrwalychz pokladu 209 Discontinuous 'intercalations of refractory shales from seam 209

Fig. 5. Struktura zelowato-krystaliczna z widocznymi, drobnymi osobnikami krysta- licznymi; pow. 120 X, n'ikQ:J.e r6wnolegle

Gel-crystalline texture with distinct, tiny, crystalline bodie!s. Pa'l'ailel nicols, X 120 Fig. 6. Stru'ktura. zelowato-krystaUczna, z wi~kszymi formami kaolinitu generacji

II; pow. 1210 X, nikole r6wno:J.egle

Gel-crystalline texture with larger forms of ka'olinite of generation II; parallel nkols, X 120

Fig. 7. Struktura krystaliczna, z licznymi formami roba'czikowatymi kaolinitu; pow.

120 X, nikole r6wnolegle

Crystalline texture with numerous ve'l'micular forms of 'kaolinite; parallel nicols, X 120

Kwart. geol., nr 2, 1976 r. TABLICA I

Fig. 2

Fig. 3

Fig. 4

WieSlaw GABZDYL, Zdzislaw TRELA - 0 wyst~powaniu niestal:ych przerost6w lupk6w ognio- trwalych w warstwach laziskich GZW

Kwart. geol., nr 2, 1976 r. TABLICA II

Fig. 5

Wieslaw GABZDYL, Zdzislaw TRELA 0 wyst~powaniu niestalych przerost6w lupk6w ognio- trwalych w warstwach laziskich GZW