RAPORT Z DIAGNOZY POTRZEB SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ
Raport na potrzeby projektu pn.
„Centrum Usług Społecznych w Gminie Kramsk”
Opracował zespół w składzie:
prof. dr hab. Arkadiusz Durasiewicz dr Joanna Lizut
Wstęp
Celem niniejszego raportu jest przedstawienie wielowymiarowej diagnozy sytuacji w gminie Kramsk, w szczególności w kontekście rozpoznania sytuacji w gminie, najważniejszych problemów i potrzeb oraz możliwości zaspokajania ich przez instytucje wsparcia działające w gminie. Kontekst prowadzanej diagnozy jest związany z faktem, iż Gmina realizuje projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (projekt wdrożeniowy) na lata 2014-2020, którego celem jest powołanie Centrum Usług Społecznych w Gminie Kramsk. Podstawę dla działalności centrów usług społecznych stanowi ustawa z 19 lipca 2019 roku1, która ma ułatwić samorządom gminnym integrację i koordynację różnego rodzaju usług społecznych.
Opracowany dokument Diagnoza Potrzeb Społeczności Lokalnej składa się z czterech części. Pierwsza stanowi charakterystykę gminy Kramsk zawierającą m. in. informacje związane z demografią, edukacją, zdrowiem, pomocą społeczną. Druga cześć to diagnoza problemów społecznych gminy na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych wśród mieszkańców. W tej części szczegółowo opisano charakterystyka respondentów, główne problemy społeczne, pakiety usług skierowane do poszczególnych grup społecznych, a także dodatkowy wachlarz usług oferowanych przez ośrodek pomocy społecznej również zwrócono uwagę na usługi społeczne w dobie pandemii. Trzecia cześć stanowi potrzeby i potencjał społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych w gminie Kramsk na podstawie przeprowadzonych wywiadów pogłębionych. Autorzy diagnozy zwrócili uwagę na potrzeby i potencjał gminy Kramsk w zakresie usług społecznych ze szczególnym uwzględnieniem instytucji ośrodka pomocy społecznej oraz nowych form świadczenia pomocy w zakresie pobudzania aktywności lokalnej istniejących lub nowych form działalności lokalnych. Ostatnia czwarta część to wnioski i rekomendacje z przeprowadzonych badań.
W związku z toczącą się dyskusją wokół usprawniania procesów świadczenia pomocy, głównym wątkiem pozostaje integracja usług społecznych. Za jedno z najważniejszych opracowań w zakresie integracji (szeroko rozumianej) uchodzi raport B.Munday'a, w który uznaje się, że integracja obejmuje wszelkie „podejścia i metody pogłębiania koordynacji różnych służb i usług socjalnych oraz poprawy ich efektywności, w celu skuteczniejszej
1 Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, Dz.U. 2019 poz. 1818.
realizacji potrzeb ich użytkowników” . W literaturze przedmiotu2 podaje się wiele argumentów przemawiających za takim podejściem, w szczególności są to:
• unikanie powielania tych samych usług w różnych systemach (i na poziomie konkretnych klientów),
• ograniczenie luk i braków w systemach,
• ułatwienie wymiany informacji,
• łatwiejsze dzielenie się wiedzą i informacjami przez specjalistów,
• lepsze identyfikowanie potrzeb odbiorców usług,
• szybsze reakcje systemów wsparcia na problemy społeczne,
• obniżenie kosztów usług .
Podobne argumenty za integracją przedstawiali autorzy ustawy o Centrach Usług Społecznych, podkreślając, iż kluczowym, w kontekście zaspokajania potrzeb, członków określonej społeczności lokalnej, staje się usprawnienie procesów świadczenia usług społecznych.
Opis metodologii zastosowanej w przeprowadzonych badaniach
W ramach realizowanego badania skupiono się na rozpoznaniu potrzeb mieszkańców ich i zapotrzebowania na realizację i sposób organizacji usług społecznych w CUS. Badaniami została objęta kadra zarządzająca, realizatorzy usług, pracownicy służb społecznych oraz mieszkańcy gminy. Głównym celem badania było zebranie informacji na temat oferowanych usług społecznych przez gminę oraz weryfikację potencjału gminy w zakresie dostarczania usług (zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o CUS). Przy planowaniu badania odwoływano się do dokumentu pt. Diagnoza potrzeb i potencjału społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych3, a najważniejsze pytania badawcze brzmiały następująco:
1. Jakie są podstawowe cechy diagnozowanej gminy: gospodarcze, środowiskowe, społeczne, demograficzne, kulturowe?
2. Jakie są potrzeby lokalnej społeczności?
3. Jaka jest wiedza na temat usług społecznych?
4. Jakie są najistotniejsze potrzeby mieszkańców?
2'Integrated social services in Europe: A study looking at how local public services are working together to improve people's lives' - an ESN report.
3 D. Bazuń, J. Frątczak-Müller, M. Jaskulska, M. Kwiatkowski, A. Mielczarek-Żejmo, Diagnoza potrzeb i potencjału społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych,
file:///C:/Users/JoannaL/AppData/Local/Temp/cus_broszura_2_web.pdf,
5. Jakie są znane sposoby rozwiązywania problemów społecznych?
6. Jakie zalety widzą mieszkańcy w prowadzeniu usług społecznych?
7. Jaka oferta usług jest dla mieszkańców atrakcyjna?
W celu dogłębnego poznania opisywanych zagadnień zostały zastosowane różnorodne metody, techniki i narzędzia badawcze. Diagnoza została przeprowadzona w oparciu o:
* analizę dokumentów zastanych dotyczących gminy, mieszkańców i dane statystyczne, dokumenty strategiczne: Diagnoza Problemów Społecznych dla Gminy Kramsk na lata 2018- 2021, Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Kramsk 2020-2030)
* sondaż diagnostyczny, w oparciu o specjalnie skonstruowanie kwestionariusza ankiety anonimowej i skonsultowanie go z przedstawicielami organizacji pozarządowych zorientowanych na potrzeby działań wspierających. Ankiety były skierowane do 450 osób z 30 sołectw (próba 429) .
* wywiady indywidualne, w oparciu o skonstruowanie kwestionariusza wywiadu indywidualnego i skonsultowanie go z przedstawicielami organizacji pozarządowych zorientowanych na potrzeby działań wspierających, takich jak sołtysi, radni, z przedstawiciele organizacji pozarządowych, opiekunowie środowiskowi, przedstawiciele opieki zdrowotnej urzędu gminy czy kościoła (52 wywiady pogłębione).
* wywiad grupowy zogniskowany (Focus group interview - FGI) czyli dyskusja przeprowadzona w oparciu o specjalnie przygotowany scenariusz (na temat wyników diagnozy,)
Narzędzia diagnozowania potrzeb wspólnoty w badanym zakresie w pełni wykorzystują potencjał społeczności lokalnej i odwołują się zarówno do metod ilościowych jak tez jakościowych. Badaną grupę stanowili przedstawiciele społeczności lokalnej w ujęciu globalnym (od mieszkańca po decydenta samorządowego oraz przedstawiciela organizacji pozarządowych). Wśród badanych znalazły się zatem4:
1. osoby związane z organizacją usług społecznych (pracownicy administracji samorządowej, jednostek jej podległych i innych podmiotów oferujących usługi
4 Zgodnie z zalecaniami D. Bazuń, J. Frątczak-Müller, M. Jaskulska, M. Kwiatkowski, A. Mielczarek-Żejmo, Diagnoza potrzeb i potencjału społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych,
file:///C:/Users/JoannaL/AppData/Local/Temp/cus_broszura_2_web.pdf,
społeczne, np. organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne i inne przedsiębiorstwa społeczne itp.),
2. odbiorcy usług społecznych (mieszkańcy), 3. liderzy społeczności lokalnej.
Dobór próby, w przypadku ankiet był losowy natomiast w przypadku wywiadów posłużono się doborem celowym. Ponadto dokonano przeglądu, lustracji istniejącej dostępnej infrastruktury społecznej oraz konsultacje z mieszkańcami będą stanowić dodatkowe źródło informacji do stworzenia katalogu usług społecznych.
Część II Diagnozy - Diagnoza problemów społecznych gminy na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych
Wśród badanych kobiety stanowiły 64%, mężczyźni – 36%. Najwięcej ankietowanych osób znajdowało się w grupie wiekowej do 40-59 roku życia (37%). Następną liczną grupę stanowiły osoby w przedziale wiekowym 20-39 lat (31%). Przeważały osoby z wykształceniem średnim (35%). Jeśli chodzi o sytuację aktywności zawodowej osób biorących udział w badaniu to osoby pracujące jako pracownicy fizyczni (23%), 20% pracownicy umysłowi, emeryci i renciści (24%).
Według respondentów największa waga problemów w gminie Kramsk dotyczy według kolejności: po pierwsze - obszarów działania w zakresie wspierania rodzin, po drugie - obszarów działania w zakresie opieki zdrowotnej, po trzecie - obszarów działania w zakresie pomocy społecznej szeroko rozumianej, po czwarte – obszarów działania w zakresie pobudzania aktywności obywatelskiej.
Najważniejsze obszary społeczne
Aktywność lokalna – oczekiwane i istniejące działania
Działania na rzecz rodzin z dziećmi
Wsparcie rodziny – oczekiwani specjaliści
Problemy opiekuńczo- wychowawcze
Ubóstwo – przyczyny
Ubóstwo – uzależnienia
Usługi wspierania rodziny
Niepełnosprawność - opinie ankietowanych
Działania na rzecz osób starszych
Usługi dla osób z niepełnosprawnościami i starszych
Problem przemocy - przyczyny
Działania na rzecz ofiar przemocy
Ograniczanie problemów – działania samorządu gminy
Potrzeby wywołane pandemią covid-19
Część III Diagnozy - Potrzeby i potencjał społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych w gminie Kramsk na podstawie
przeprowadzonych wywiadów pogłębionych
Na podstawie zebranych informacji od potencjalnych uczestników, wynika, że najwięcej osób, z którymi przeprowadzono wywiady znajdowało się w kategorii wiekowej do 40-59 roku życia (51,92%). Następną liczną grupę stanowiły osoby w przedziale wiekowym 20-39 lat (26,92%).
Kolejna grupa to osoby w wieku 60-69 lat, stanowiące 19,23% ankietowanych. 1,92%
ankietowanych stanowiły osoby w przedziale wiekowym powyżej 70 lat.
Według respondentów największa waga problemów w gminie Kramsk dotyczy według kolejności: po pierwsze – promocja i ochrona, po drugie - obszarów działania w zakresie wspierania rodziny, po trzecie ex aequo - obszarów działania w zakresie pomocy społecznej szeroko rozumianej i obszarów działania w zakresie pobudzania aktywności obywatelskiej.
Waga problemów społecznych wymagających rozwiązania
Usługi na rzecz rodzin
Oczekiwana praca na rzecz rodzin
Aktywizacja społeczności
Usługi na rzecz osób starczych
Usługi na rzecz osób starczych i niesamodzielnych
Usługi na rzecz uzależnionych i ich rodzin
Usługi na rzecz ofiar przemocy
Pracownicy socjalni wobec problemów
Potrzeba reorganizacji instytucji pomocy społecznej z nastawieniem na świadczenie usług społecznych
Utrudnienia w dostarczaniu usług w związku z covid-19
1. Wnioski i rekomendacje ogólne
Diagnoza może stanowić punkt wyjściowy do aktualizacji i opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Kramsk na kolejne lata.
Diagnoza ta może również stanowić kluczowy dokument stanowiący bogaty materiał, który może zostać wykorzystany jak wspomniano powyżej do uaktualnienia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Kramsk na lata 2018 – 2021, której ważność kończy się w bieżącym roku.
Diagnoza stanowi dokument w zakresie wniosków i odpowiedzi diagnozujących potrzeby i potencjał społeczności lokalnej w zakresie usług społecznych w gminie Kramsk
Diagnoza jest dokumentem dającym podstawy do przekształcenia OPS w CUS
2. Wnioski i rekomendacje w zakresie II części
W ramach ogólnych problemów społecznych
Według respondentów największa waga problemów w gminie Kramsk dotyczy według kolejności: po pierwsze - obszarów działania w zakresie wspierania rodzin, po drugie - obszarów działania w zakresie opieki zdrowotnej, po trzecie - obszarów działania w zakresie pomocy społecznej szeroko rozumianej.
W zakresie specjalistów w obszarze wspierania rodziny
Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że najwięcej odpowiedzi stanowiących 24,13%
stwierdziło, że najbardziej pożądanym specjalistą jest prawnik. 23,73% ankietowanych określiło, że w gminie niezbędni są psycholodzy. 16,29% respondentów uznało, że potrzebny jest terapeuta ds. uzależnień.
W ramach kwestii ubóstwa
24,34% respondentów stwierdziło, że brak pracy jest głównym czynnikiem popadania w ubóstwo w gminie. Na kolejnym miejscy z wynikiem 20,95% znalazły się odpowiedzi dotyczące niechęci do pracy. Stanowi to już o fakcie, że nie sam fakt braku ofert zatrudnienia jest przyczyną bezrobocia, ale niechęć do jej podjęcia przez osoby bezrobotne lub bierne zawodowo. Następnie respondenci stwierdzili, że kolejnym powodem popadania w ubóstwo w gminie jest niezaradność życiowa (15,66%
ankietowanych). 13,86% ankietowanych uznało, że wszelkiego rodzaju uzależnienia stanowią przyczynę ubóstwa w gminie.
W ramach pakietu usługowego w pomocy społecznej poprawiającego funkcjonowanie rodzin w środowisku lokalnym
Najbardziej atrakcyjna okazała się pomoc w formie usług opiekuńczych specjalistycznych (21,55%), w tym również znalazła się pomoc rehabilitanta (4,23%) i pielęgniarki (3,66%). Na drugim miejscu znalazł się wolontariat opiekuńczy dla osób starszych w sytuacjach kryzysowych jako pomoc doraźna (20%). Jako trzecie znalazły się usługi interwencji kryzysowej jako element w przezwyciężeniu trudności życiowych (13,38%).
W ramach pomocy w zakresie intensyfikacji aktywności lokalnej w zakresie nowych lub istniejących form działalności
Wśród wszystkich udzielonych odpowiedzi najbardziej popularna była organizacja i uczestniczenie mieszkańców w życiu społecznym (29,34%), w tym znalazły się szkolenia (6,05%), warsztaty (6,05%) i spotkania i miejskie pogadanki (6,29%).
Na kolejnym miejscu znalazły się kluby seniora i juniora jako formy pobudzające aktywność społeczności lokalnej (17,93%). Trzecią wymienianą aktywności było koło gospodyń wiejskich z wynikiem 14,09%.
W ramach kwestii bezrobocia
Zdaniem ankietowanych osób najwięcej odpowiedzi w kwestii poziomu bezrobocia stanowiło 45,20% dla odpowiedzi, że poziom bezrobocia jest przeciętny. Natomiast 11,71% ankietowanych stwierdziło, że poziom bezrobocia w gminie jest raczej wysoki, zaś 7,03%, że wysoki. Co w sumie daje wynik 18,74%.
Z odpowiedzi ankietowanych wynika, że kwestia bezrobocia w gminie jest ważną kwestią do rozwiązania, ponieważ jego poziom jest według odpowiedzi ankietowanych dosyć niepokojący.
W ramach kwestii niepełnosprawności
Według ankietowanych największym problemem społecznym osób niepełnosprawnych jest brak odpowiedniej oferty pracy skierowanej dla tej grupy społeczności lokalnej – 22,29% ankietowanych.
Respondenci wskazali, że kolejnymi największymi problemami społecznymi dotyczącymi osób niepełnosprawnych są: utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów i diagnostyki (22,29%) i utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (15,86%).
Kolejnym problemem społecznym jest izolacja społeczna osób niepełnosprawnych – poczucie samotności, wskazana przez 11,90% ankietowanych. Tutaj zadaniem gminy jest zorganizowanie eventów kulturalno-społecznych oraz wszelkich działań inkluzyjnych włączających osoby niepełnosprawne w działalność społeczno-kulturalną gminy, aby wyzbyć się w opisywanej grupie społecznej izolacji.
W ramach rozszerzenia usług opiekuńczych gmina powinna postarać się zapewnić w ramach organizowanego wsparcia dla osób niepełnosprawnych tzw. wsparcie fakultatywne z pomocy społecznej zapewniające dodatkowe wsparcie opiekuńcze i usługowe.
W ramach pakietu usługowego poprawiającego funkcjonowanie osobom starszym i niepełnosprawnym w środowisku lokalnym
Największą popularnością cieszy się zapewnienie dostępu do mobilnych usług doradczych (prawnik, psycholog, terapeuta, pracownik socjalny, dietetyk) – 27,31%
ankietowanych. Na kolejnym miejscu mieszkańcy chcieliby pomoc w zakresie mobilnych usług sanitarnych np. pranie, sprzątanie, fryzjer, mycie itd. – 18,29%
ankietowanych. Na trzecim miejscu znalazło się zapewnienie usług towarzyszenia dla osób starszych i niepełnosprawnych – 16,34% ankietowanych.
Następnie respondenci oczekiwaliby zapewnienia większego dostępu do istniejących usług opiekuńczych – 15,66%. Jako kolejne znalazło się w ramach omawianego pakietu zapewnienie dostępu do mobilnych usług towarzyszenia ograniczających poczucie samotności i izolacji w środowisku zamieszkania (usługi sąsiedzkie, wolontaryjne) – 14,40%.
Mobilne usługi społeczne stanowią unikatowe rozwiązanie i znajdują się na pierwszym miejscu, dlatego też sugeruje się zakup samochodu jako narzędzia niezbędnego do realizacji w/w mobilnych usług społecznych.
Poza wskazanym we wcześniejszym pytaniu pakiecie usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych niezwykle ważne jest jeszcze utworzenie bezpłatnego punktu wypożyczania sprzętu rehabilitacyjnego – 26,23%. Oprócz tego w gminie powinna być stworzona baza ofert pracy dla osób niepełnosprawnych – 24,85% ankietowanych.
Respondenci stwierdzili również, że dużym ułatwieniem dla wskazanych grup byłoby zapewnienie pakietu szkoleń wspomagających osoby w rodzinie, które opiekują się osobą starszą, schorowaną, niepełnosprawną (krótki instruktaż dla członka rodziny
jak właściwie opiekować się, dbać o higienę osobistą oraz zaspokajać podstawowe potrzeby) – 23,77% ankietowanych.
W ramach kwestii osób starszych
Z przeprowadzonych badań ankietowych wynika, że największym problemem z jakim spotykają się osoby starsze są choroby – 31,40% ankietowanych. Na drugim miejscu natomiast znalazła się samotność – 26,52% ankietowanych. To ważny wniosek dla gminy. Aby temu zapobiec można rozwijać usługi społeczne na rzecz osób starszych (jak np. usługi towarzyszenia), które mogą stanowić innowacyjne rozwiązania dla tej kategorii grupy społecznej.
Według odpowiedzi udzielonych przez respondentów wynika, że najbardziej oczekiwane wsparcie dla osób starszych dotyczy rozwijania usług opiekuńczych obejmujących pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem – 25,22% ankietowanych. W tym miejscu pojawia się nacisk na usługi społeczne dla omawianej grupy społecznej.
Następnie znalazło się utworzenie i prowadzenie dziennego, środowiskowego domu samopomocy – 18,26%. We wszystkich prawie gminach funkcjonują takie ośrodki – stanowi to niezwykle ważny wniosek na przyszłość dla władz lokalnych dotyczący instytucjonalnego wsparcia osób starszych poprzez utworzenie ŚDS.
Na kolejnym miejscu znalazły się odpowiedzi dotyczące rozwijania usług specjalistycznych w zakresie sprawowania opieki nad osobami chorymi przewlekle przez pielęgniarki środowiskowe oraz uwrażliwienie społeczności lokalnej na potrzeby osób starszych – 17,72%.
Warto rozważyć utworzenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku dla Seniorów, który mógłby zdecydowanie wypełnić lukę w zakresie aktywizacji osób starszych poprzez kształcenie, rekreację , sport, turystykę, kulturę oraz programy edukacyjne.
W ramach kwestii uzależnień
15,18% ankietowanych wskazało, że największa przyczyna występowania problemu uzależnień w gminie Kramsk wynika z bezrobocia spowodowanego najczęściej utratą pracy. 13,9% ankietowanych odpowiedziało natomiast, że przyczyna wynika z indywidualnych skłonności do popadania w nałogi. Kolejne 11,35% respondentów stwierdziło, że przyczyna popadania w uzależnienia jest po prostu samotność.
Tutaj znowu nasuwa się wniosek większego wkładu gminy w organizację eventów społeczno-kulturalnych integrujących społeczność lokalną z różnych kategorii grup ludności.
Najkorzystniejszym działaniem w celu zapobiegania problemowi uzależnienia jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna (23,14%) ankietowanych i tworzenie warunków do rozwoju klubów abstynenckich, grup wsparcia i klubów AA – 19,86%
ankietowanych.
W ramach kwestii przemocy w rodzinie
Z przeprowadzonych badań wynika, że 31,13% stwierdziło, że nie zna takich przypadków. 29,48% ankietowanych twierdzi, iż nie słyszało o zajściach związanych z przemocą.
Najczęstszą przyczyna występowania przemocy domowej w rodzinach są uzależnienia (31,60% ankietowanych), na drugim miejscu nieumiejętność radzenia sobie z problemami wychowawczymi (18,70% ankietowanych), na trzecim miejscu stres (14,56% ankietowanych).
W ramach najskuteczniejszych działań wobec ofiar przemocy domowej najliczniejsza grupa odpowiedzi dotyczyła zwiększenia dostępności do poradnictwa prawnego, socjalnego i terapeutycznego (29,64% ankietowanych). Na kolejnym miejscu znalazła się kwestia leczenia uzależnień (26,48% ankietowanych). 23,84% odpowiedzi respondentów dotyczyło izolowania ofiar od osób stosujących przemoc.
W ramach kwestii bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego
Główną przyczyną bezradności rodziców są uzależnienia (22,80% ankietowanych). Jest to kolejny sygnał dla gminy, gdyż uzależnienia były też wskazywane jako jedno z głównych źródeł przemocy w rodzinach. Następną wskazywaną przyczyną jest brak pracy (18,39% ankietowanych). Następna wskazywana przyczyna wynosząca 16,98%
odpowiedzi dotyczyła rozpadu rodziny. W dalszej kolejności respondenci stwierdzili, że przyczyną jest przemoc domowa 11,44% ankietowanych. Kolejne kwestia wynosząca 9,85% dotyczy ubóstwa. Czyli pokrywa się to z wyżej wspomnianym faktem korelacji uzależnień, przemocy w rodzinie i bezradności w sprawach opiekuńczo- wychowawczych.
W ramach kwestii rodzin z dziećmi w lokalnej społeczności
W pierwszej kolejności respondenci wskazali zwiększenie bazy placówek opiekuńczo wychowawczych (żłobków, przedszkoli, klubów dziecięcych) - 26,01% ankietowanych.
Jest to istotne zarówno z punktu widzenia liczby tych placówek oraz dostępnej liczby miejsc w nich oraz w zakresie godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Na kolejnym miejscu z identycznym wynikiem znalazły się szersza oferta spędzania czasu wolnego dla rodzin oraz pomoc asystenta rodziny po 19%. Asystenci rodziny stanowią coraz ważniejszy element w systemie świadczonej pracy socjalnej oraz świadczenia szeroko rozumianej asystentury rodzinnej w ramach usług społecznych na rzecz rodzin. W ramach czasu wolnego to ponowny sygnał wcześniej wspomniany w diagnozie dotyczący większego zaangażowania gminy w organizację lokalnych imprez społeczno-kulturalnych.
W ramach kwestii problemów społecznych dzieci i młodzieży
Według odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych największym problemem dzieci i młodzieży jest brak zorganizowanych form spędzania czasu wolnego – 18,89%
ankietowanych. Na kolejnym miejscu znalazł się problem dotyczący samokontroli, ponieważ dotyczy braku wsparcia i kontroli rodziców – 16,71% ankietowanych.
Na kolejnym miejscu ankietowani stwierdzili, że problemem w opisywanej grupie jest brak pozytywnych wzorców i autorytetów – 11,61%. W dalszej kolejności znalazły się inne uzależnienia (np. od gier komputerowych) – 10,86% ankietowanych.
Kolejnym ważnym problemem społecznym dotykającym dzieci i młodzież jest alkohol i papierosy – 9,25% ankietowanych. W granicach 8% odpowiedzi znalazły się demoralizacja i narkotyki oraz niewystarczające działania świetlic szkolnych w zakresie zapewnienia opieki dzieciom i młodzieży w godzinach pozalekcyjnych (jest to również ważny wniosek ponieważ zajęcia pozalekcyjne mogą spowodować zniwelowanie problemu dotyczącego popadania w uzależnienia i używki).
W ramach kwestii bezdomności
Znaczna większość ankietowanych odpowiedziała, że nie ma wiedzy w zakresie tego, czy na terenie gminy są osoby bezdomne – 71,46%. Natomiast 18,54% respondentów stwierdziło, że w gminie są osoby bezdomne i najczęściej są one widywane na terenie rynku oraz OSP Kramsk.
Według odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych 41,61% nie ma kwestii istotności problemu zdania i trudno jest to określić. 30,65% uważa problem
bezdomności za istotny, zaś 16,11% ankietowanych stwierdziło, że poruszony problem bezdomności jest raczej istotny.
W zakresie działań samorządu gminnego w ograniczeniu problemów społecznych
Według ankietowanych na pierwszym miejscu działania gminy powinny się skupić na tworzenie warunków do powstawania nowych miejsc pracy (18,09%
ankietowanych). Potwierdza to wcześniej sygnalizowane działania w ramach poszczególnych kwestii społecznych. Na drugim miejscu według respondentów władze gminy powinny się skupić na wykorzystaniu budynków gminy na nowe inwestycje społeczne, które wspierają edukację, opiekę nad dziećmi i osobami starszymi, opiekę zdrowotną, pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia i aktywność na rynku pracy (16,60%
ankietowanych). Na trzecim miejscu gmina powinna utworzyć dzienny dom pomocy (9,24% ankietowanych).
W zakresie działań placówek dla osób niepełnosprawnych i starszych będących formą opieki stacjonarnej
Z uzyskanych od respondentów odpowiedzi wynika, że istnieje w gminie potrzeba stworzenia stacjonarnych placówek dla osób niepełnosprawnych i starszych – 80,15%.
Respondenci wymienili w swoich odpowiedziach następujące placówki: dom spokojnej starości, dom pomocy społecznej, dom pomocy dla osób chorych na Parkinsona, Alzheimera czy stwardnienie, klub seniora, dom pomocy dziennej, świetlica, zakład opieki paliatywnej. Wyniki te potwierdzają, że jest potrzeba stworzenia dodatkowej działalności instytucjonalnej dla osób starszych.
W ramach dodatkowego wachlarzu pomocowego i dodatkowych innych działań Ośrodka Pomocy Społecznej
W przypadku osób starszych występuje chęć poszerzenia wachlarza zarówno o usługi społeczne na ich rzecz jak i rozszerzenie wsparcia instytucjonalnego.
Pojawiło się również poszerzenie wachlarza o udzielenie specjalistycznej pomocy- usług świadczonych przez pielęgniarkę środowiskową; pomoc psychologa, prawną czy pomoc lekarzy specjalistów (psychologa, psychiatry). Jest to niezwykle ważne bo daje sygnał dla gminy i OPS-u, że lokalna społeczność sygnalizuje potrzebę rozwoju usług społecznych w gminie w powyższym zakresie.
Respondenci oczekują również wsparcia młodzieży poprzez zorganizowanie więcej form spędzania czasu wolnego (kultura i rekreacja) oraz pomoc dla młodych rodzin,
aby mieli swoje mieszkania, domy (mieszkalnictwo). Czyli jak zostało wskazane w nawiasach istnieje potrzeba wsparcia dla młodych osób w obszarze szeroko rozumianej kultury i rekreacji oraz mieszkalnictwa.
Wprowadzenie dodatkowych usług pomagających rodzinom ogólnie i z problemami wychowawczymi jakie mają z dziećmi (dotyczy to zarówno rodzin wielodzietnych jak i niepełnych).
Dzienne spotkania seniora/dzienna i stacjonarna opieka dla osób starszych i niepełnosprawnych wraz z dowozem osób starszych i niepełnosprawnych do lekarza, na badania.
Wprowadzenie mobilnych usług społecznych wykonywanych przez gminę. Usługi społeczne i usługi opieki zdrowotnej – zwiększenie dostępności tych usług społecznych poprzez wzrost ich zakresu i jakości w formie mobilnej jest niezwykle unikatywm i innowacyjnym działaniem, jednak wymaga oprócz profesjonalnie wykwalifikowanej kadry zakupu samochodu na potrzeby transportu dlatego też zalecany jest zakup auta, które jest niezbędne do realizacji wyżej wymienionych działań i inicjatyw przez gminę.
Z udzielonych przez respondentów odpowiedzi można ogólnie wywnioskować, że najczęściej przewijają się odpowiedzi dotyczące rozszerzenia usług społecznych na rzecz rodzin z róznych dziedzin (radca prawny, terapeuta, psycholog). 78,43%
ankietowanych uważa, że konieczna jest reorganizacja instytucji pomocy społecznej z nastawieniem usług społecznych, co stanowi poważny sygnał dla władz gminy i kierowników instytucji pomocy społecznej odnośnie przeksztalcenia dotychczasowych form w kontekście przekształacania OPS w CUS.
W ramach dodatkowych usług społecznych i innych usług oraz pomocy społecznej w dobie pandemii
78,76% ankietowanych nie korzystało z dodatkowych usług i świadczeń pomocy społecznej z powodu występowania zagrożenia sytuacją epidemiologiczną związaną z Covid-19. 21,24% natomiast stwierdziło, że w zwiazku z pandemią i zagrożeniem z nią związanym korzystało z dodatowych usług i świadczeń pomocowych. Sytuacja ta pokazuję, że mimo, iż większość mieszkańców w sposób tradycyjny nie potrzebowała dodatkowego wsparcia, to ¼ respondentów w dobie pandemii musiała skorzystać z ekstra usług bądź świadczeń.
Dodatkowe problemy z jakimi spotykają się respondenci na co dzień w odniesieniu do pandemii Covid-19 to przede wszystkim utrudniony dostep do usług, w tym najbardziej do medycznych – 56,82% ankietowanych. 19,70% respondentów określiło, że problem dotyczy utrudnionego dostępu do usług urzędowych. Na trzecim miejscu znalazły się usługi opiekuńcze – 10,61% ankietowanych.
Niezwykle ważne jest rozbudowanie systemu usług i usprawnienie procesu zarówno ludzkiego jak i instytucjonalnego, w szczególnosci w kontekście sytuacji kryzysowych takiech jak obecnie panująca pandemia.
Według odpowiedzi udzielonych przez respondentów, zdecydowana większość (86,36%) opowiada się za uruchomienie i korzystaniem z nowych usług, gdyby takie zostały zainicjowane. To jest pozytywny sygnał dla OPS i gminy Kramsk świadczący o potrzebie rozbudowy istniejącego systemu o nowe zakresy, w tym w szczególnosci usługowe.
3. Wnioski i rekomendacje w zakresie III części
W ramach ogólnych problemów społecznych
Po pierwsze – promocja i ochrona, po drugie - obszarów działania w zakresie wspierania rodziny, po trzecie ex aequo - obszarów działania w zakresie pomocy społecznej szeroko rozumianej i obszarów działania w zakresie pobudzania aktywności obywatelskiej.
Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci najbardziej kojarzą instytucje i osoby z obszaru pomocy społecznej - 42,62%. Na drugim miejscu znalazły się instytucje i osoby z obszaru wspierania rodziny – 29,51%. Na trzecim miejscu respondenci wymienili znajomość z obszaru promocji i ochrony zdrowia – 16,39% ankietowanych.
W ramach problemów opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi i młodzieżą
Według odpowiedzi udzielonych przez respondentów w środowisku lokalnym istnieją problemy opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi i młodzieżą – 75,51%. Natomiast 24,49% stwierdziło, że ich zdaniem problemy opiekuńczo-wychowawcze z dziećmi i młodzieżą nie występują.
Powyższe odpowiedzi, w szczególności „inne” stanowią dla gminy podpowiedź, w szczególności dotyczącą zagospodarowania dzieciom i młodzieży w jakiś sposób
czasu wolnego, co na pewno spowodowałoby mniejszą skalę różnego typu uzależnień, a jednocześnie dałoby szansę na dodatkowe zajęcia i rozwój dzieci i młodzieży (tzw. dodatkowe zajęcia pozalekcyjne).
Z zaprezentowanych danych wynika, że największa ilość respondentów stwierdziła, że najbardziej brakuje w gminie usług psychologa w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych – 16,77%. Na drugim miejscu respondenci uznali, że dobrze by było jakby pojawiły się dodatkowe usługi psychiatry – 13,17%. Na trzecim miejscu respondenci oczekiwaliby większej ilości usług terapeutycznych – 11,98%.
Wyniki wywiadu pogłębionego w niniejszym zakresie pokrywają się niemalże identycznie z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnej społeczności.
W zakresie funkcjonowania systemu pomocy społecznej i pakietu usługowego w pomocy społecznej poprawiających funkcjonowanie rodzin w środowisku lokalnym
Według odpowiedzi udzielonych przez respondentów wynika, że istniejący system pomocy społecznej nie jest wystarczająco dostosowany do rozwiązywania problemów społecznych – 67,35%.
Wynik tych odpowiedzi stanowi jasną wskazówkę dla gminy, stanowiącą o potrzebie rozbudowy istniejacego systemu pomocy społecznej i jego większego dostosowania i zaadoptowania do rozwiązywania obecnie funkcjonujących problemów społecznych w gminie.
Najbardziej atrakcyjna okazała się pomoc w formie usług interwencji kryzysowej jako element w przezwyciężeniu trudności życiowych (17,39%). Na drugim miejscu znalazła się pomoc w formie usług opiekuńczych specjalistycznych (16,67%), w tym również znalazła się pomoc rehabilitanta (7,97%) i pielęgniarki (7,25%). Na trzecim miejscu znalazł się wolontariat opiekuńczy dla osób starszych w sytuacjach kryzysowych jako pomoc doraźna (13,77%).
Wyniki wywiadu pogłębionego w niniejszym zakresie pokrywają się niemalże identycznie z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnej społeczności.
W zakresie pobudzania aktywności lokalnej istniejących lub nowych form działalności lokalnych
Wśród wszystkich udzielonych odpowiedzi najbardziej popularna była organizacja i uczestniczenie mieszkańców w życiu społecznym (22,29%), w tym znalazły się szkolenia (8,28%), warsztaty (8,92%) i spotkania i miejskie pogadanki (5,10%).
Następną formą intensyfikacji aktywności lokalnej okazał się wolontariat dla osób starszych (14,01%) wraz z wolontariatem dotyczącym formuły spędzania czasu wolnego (4,46%) oraz pomocy w zakupach (1,91%).
Wyniki wywiadu pogłębionego w niniejszym zakresie pokrywają się niemalże identycznie z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnej społeczności.
W zakresie usług dla osób starszych i niepełnosprawnych oraz ich rodzin poprawiających funkcjonowanie w środowisku lokalnym
Największą popularnością cieszy się zapewnienie dostępu do mobilnych usług doradczych (prawnik, psycholog, terapeuta, pracownik socjalny, dietetyk) – 25,44%.
Na kolejnym miejscu znalazło się zapewnienie usług towarzyszenia dla osób starszych i niepełnosprawnych – 18,42%. Na trzecim miejscu mieszkańcy chcieliby pomoc w zakresie mobilnych usług sanitarnych np. pranie, sprzątanie, fryzjer, mycie itd. – 16,67%.
Przedstawione powyżej wnioski stawiające na pierwszym miejscu mobilne usługi społeczne powodują, że oprócz wysoko wykwalifikowanej kadry (czynnik ludzki) wręcz niezbędne jest zakupienie profesjonalnego auta na potrzeby świadczenia tychże usług (czynnik pozaludzki). Dlatego też sugeruje się zakup samochodu jako narzędzia niezbędnego do realizacji w/w mobilnych usług społecznych.
Poza wskazanym we wcześniejszym pytaniu pakiecie usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych niezwykle ważne jest jeszcze utworzenie bezpłatnego punktu wypożyczania sprzętu rehabilitacyjnego – 25,98%. Oprócz tego w gminie powinna być stworzona baza ofert pracy dla osób niepełnosprawnych – 23,62%. Respondenci stwierdzili również, że dużym ułatwieniem dla wskazanych grup byłoby zapewnienie pakietu szkoleń wspomagających osoby w rodzinie, które opiekują się osobą starszą, schorowaną, niepełnosprawną (krótki instruktaż dla członka rodziny jak właściwie opiekować się, dbać o higienę osobistą oraz zaspokajać podstawowe potrzeby) – 22,83%.
Najbardziej oczekiwane wsparcie dla osób starszych dotyczy rozwijania usług opiekuńczych obejmujących pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem – 26,67% ankietowanych. W tym miejscu pojawia się nacisk na usługi społeczne dla omawianej grupy społecznej. Na drugim miejscu znalazło się utworzenie i prowadzenie dziennego, środowiskowego domu samopomocy – 17,04%.
We wszystkich prawie gminach funkcjonują takie ośrodki – stanowi to niezwykle ważny wniosek na przyszłość dla władz lokalnych dotyczący instytucjonalnego wsparcia osób starszych poprzez utworzenie ŚDS (było to tak samo sugerowane przy odpowiedziach ankietowych).
Warto rozważyć utworzenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku dla Seniorów, który mógłby zdecydowanie wypełnić lukę w niniejszym zakresie (co było już wspominane przy odpowiedziach ankietowych)
Wyniki wywiadu pogłębionego w niniejszym zakresie pokrywają się niemalże identycznie z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnej społeczności.
W ramach osób uzależnionych i ich rodzin
Według respondentów i udzielonych odpowiedzi najkorzystniejszym działaniem w celu zapobiegania problemowi uzależnienia jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna (23,39%) ankietowanych i tworzenie warunków do rozwoju klubów abstynenckich, grup wsparcia i klubów AA – 22,58%.
W zakresie ofiar przemocy domowej
Najliczniejsza grupa odpowiedzi dotyczyła zwiększenia dostępności do poradnictwa prawnego, socjalnego i terapeutycznego - 29,09%. Na kolejnym miejscu znalazła się kwestia leczenia uzależnień 25,45% odpowiedzi. 21,82% odpowiedzi respondentów dotyczyło izolowania ofiar od osób stosujących przemoc.
85,71% respondentów określiło, że obecne funkcjonujące rozwiązania w zakresie realizacji pomocy na rzecz przemocy domowej są niewystarczające. 14,29%
respondentów stwierdziło, że ich zdaniem funkcjonują dostateczne rozwiązania w tym zakresie w postaci: opieki nad ludźmi starszymi, funkcjonowania terapeuty do spraw uzależnień i psychologa oraz działania Gminnych Zespołów Do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie.
Wyniki wywiadu pogłębionego w niniejszym zakresie pokrywają się niemalże identycznie z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnej społeczności.
W zakresie Istoty problemu osób bezdomnych na terenie gminy
Według odpowiedzi udzielonych przez respondentów 39,22% nie ma w tej kwestii zdania i trudno jest to określić. 27,45% uważa problem bezdomności za raczej istotny, zaś 17,65% ankietowanych stwierdziło, że poruszony problem bezdomności jest istotny.
W zakresie działań samorządu gminnego w celu ograniczeniu problemów społecznych
Na pierwszym miejscu działania gminy powinny się skupić na tworzenie warunków do powstawania nowych miejsc pracy 15,20%. Potwierdza to wcześniej sygnalizowane działania w ramach poszczególnych kwestii społecznych. Na drugim miejscu według respondentów władze gminy powinny się skupić na wykorzystaniu budynków gminy na nowe inwestycje społeczne, które wspierają edukację, opiekę nad dziećmi i osobami starszymi, opiekę zdrowotną, pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia i aktywność na rynku pracy – 14,04%. Na trzecim miejscu gmina powinna zapewnić odpowiednią pomoc i schronienie osobom doznającym przemocy (10,53% respondentów).
Z odpowiedzi udzielonych przez respondentów wynika, że 85,71% ankietowanych uważa, że konieczna jest reorganizacja instytucji pomocy społecznej z nastawieniem na usługi społeczne, co stanowi poważny sygnał dla władz gminy i kierowników instytucji pomocy społecznej odnośnie przeksztalcenia dotychczasowych form w CUS.
W zakresie działalności i funkcjonowania pracowników socjalnych
Z odpowiedzi udzielonych przez respondentów wynika, że pracownicy socjalni w dostatecznym stopniu świadczą pomoc w formie pracy socjalnej – 64,15%
odpowiedzi. 35,85% respondentów uważa jednak, że pomoc pracowników socjalnych świadczona w formie pracy socjalnej nie jest świadczona w dostatecznym stopniu.
Następnie respondenci udzielili odpowiedzi uzasadniających wybór dotyczący nie spełnienia w stopniu dostatecznym działań pracowników socjalnych w formie pracy socjalnej. Najwięcej odpowiedzi dotyczyło zbyt dużego obciążenia pracą – 51,61%
respondentów. Kolejnym powodem, który wskazywali była niedostateczna infrastruktura instytucji w postaci samochodu służbowego – 32,26% ankietowanych.
Ostatnim wskazywanym przez respondentów powodem są duże odległości pomiędzy poszczególnymi miejscowościami – 16,13% respondentów.
Biorąc pod uwagę powyższe odpowiedzi nasuwa się od razu jednoznaczny konkretny powód braku dostateczności (na poziomie 35,85%) świadczenia pomocy pracy socjalnej przez pracowników socjalnych. Tak naprawdę wszystkie odpowiedzi są ze sobą ściśle powiązane i ukierunkowane kategorycznie na brak auta służbowego, które okazuje się niezbędne w prawidłowym wykonywaniu obowiązków przez pracowników socjalnych.
Rekomenduje się expressis verbis zakup floty służbowej celem prawidłowej realizacji zadań przez pracowników socjalnych, w szczególności jeżeli ośrodek ma zostać przekształcony w CUS.
Respondenci stwierdzili, że posiadają dodatkowe umiejętności w świadczeniu szeroko pojętych usług społecznych w różnych zakresach i obszarach tematycznych.
Świadczy to o pozytywnym fakcie chęci i możliwości do współpracy w zakresie świadczenia usług społecznych przez gminę i OPS.
W zakresie problemowym w dobie pandemii
Z zaprezentowanych danych wynika, że dodatkowe problemy z jakimi spotykają się respondenci na co dzień w odniesieniu do pandemii Covid-19 to przede wszystkim utrudniony dostep do usług, w tym najbardziej do medycznych – 52,17%
odpowiedzi.22,83% respondentów określiło, że problem dotyczy utrudnionego dostępu do usług urzędowych. Na trzecim miejscu znalazły się usługi opiekuńcze – 9,78% ankietowanych.
W związku z powyższym niezwykle ważne jest rozbudowanie systemu usług i usprawnienie procesu zarówno ludzkiego jak i instytucjonalnego, w szczególnosci w kontekście sytuacji kryzysowych takiech jak obecnie panująca pandemia, co w pełni pokrywa się z wynikami badań ankietowych przeprowadzonych wśród mieszkańców.
W zakresie rozwiązań w środowisku zamieszkania mających na celu poprawę funkcjonowania w życiu społecznym mieszkańców gminy
Wyłaniają się 2 kategorie, na które respondenci szczególnie zwrócili uwagę.
Po pierwsze jest to zapewnienie szerszej oferty spędzania czasu wolnego dla seniorów
przez różne inicjatywy (kino, teatr, przez organizowanie wyjazdów przy dziennym DPS dla seniorów, taniec, aktorstwo). Po drugie wyłania się kategoria dotycząca stworzenia świetlic wiejskich dla dzieci i młodzieży oraz podobnie jak w przypadku seniorów stworzenie warunków do zagospodarowania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży.
Czyli ponownie podkreślając respondenci zwracają głównie uwagę na inicjatywy związane z osobami starszymi oraz dziećmi i młodzieżą.
