Dobre rady dla studentów odbywających praktyki dydaktyczne z geografii w szkole podstawowej

(1)

Małgorzata Ślusarczyk-Jurek

Dobre rady dla studentów

odbywających praktyki dydaktyczne z geografii w szkole podstawowej

Geografia jako nauka o współczesnej rzeczywistości wyjaśnia wiele procesów i zdarzeń przyrodniczych, rozpatruje działalność człowieka w środowisku z całym bogactwem pozytywnych i negatywnych jego skutków. Od współczesnego nauczyciela geografii oczekuje się operowania niemal na każdej lekcji wszechstronną wiedzą geograficzną i specjalistycznymi umiejętnościami dydaktycznymi. Warunkiem dobrego przygotowania do skutecznej pracy nauczycielskiej jest opanowanie umiejętności sprawnego i efektywnego działania, posługując się odpowiednio dobranymi środkami w aktualnie zmieniającej się sytuacji pedagogicznej.

Praktyki metodyczne w szkole pozwalają na stosowanie wiedzy teoretycznej i kształcenie praktycznych umiejętności nauczycielskich w bezpośrednim zetknięciu z rzeczywistością szkolną. Dydaktyczne umiejętności kształcone w toku praktycznego działania są niezwykle cennym doświadczeniem jakie uzyskuje się trakcie praktyk metodycznych. Praktyki metodyczne stwarzają każdemu studentowi możliwość kształtować poprzez działanie swoje umiejętności w zakresie organizacji procesu dydaktycznego, w tym przygotowania, prowadzenia i omawiania lekcji. Zetknięcie z nowym, nie znanym środowiskiem, wywołuje różnego typu obawy i bywa często stresujące. Sposobem na wzmocnienie pewności siebie jest dobre przygotowanie merytoryczne i metodyczne do zajęć oraz rozpoznanie tzw. środowiska pracy.

PRZEGLĄD DOSTĘPNYCH ŚRODKÓW DYDAKTYCZNCZNYCH Środki dydaktyczne to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na wzrok, słuch, dotyk itd., ułatwiając im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości, ułatwiają percepcję zjawisk będących w toku poznawania. Środki te ułatwiają też opanowanie różnego rodzaju umiejętności.

(2)

Zanim przystąpisz do planowania przebiegu lekcji dokonaj przeglądu dostępnych w szkole środków dydaktycznych. W pojęciu środki dydaktyczne zawierają się zarówno pomoce dydaktyczne jak i przyrządy pomiarowe i urządzenia dydaktyczne.

MAPY

Wśród pomocy dydaktycznych w nauczaniu geografii nieodzowne są mapy. Dlatego warto zorientować się w jakie mapy wyposażona jest szkolna pracownia geograficzna.

Zadnia geografii we współczesnej szkole, wyrażające się poznawaniem stosunków przestrzennych zjawisk oraz syntetycznym ujmowaniem procesów przyrodniczych i gospodarczych, wymagają stosowania map różnego typu. Mapa, przez odpowiednie symbole obrazujące różne obiekty i zjawiska, ukazuje syntetyczny obraz całej powierzchni Ziemi i jej części oraz ilustruje współzależności zjawisk w przyrodzie i powiązań między człowiekiem a Ziemią. W nauczaniu geografii konieczne jest wyjaśnienie występowania i rozmieszczenia obiektów i zjawisk, co z kolei prowadzi do uzyskania zależności zachodzących między różnymi obiektami przyrodniczymi i gospodarczymi.

W praktyce szkolnej wykorzystuje się najczęściej mapy o dużym stopniu zgeneralizowania tzw. mapy ścienne małoskalowe. Mapa ścienna stanowi podstawową pomoc kartograficzną w szkole i podstawowy środek poglądowy w nauczaniu geografii. Służy zarówno do ilustrowania przedstawianych tematów jak i do rozwiązywania różnych zagadnień. Jest niezbędna, niezależnie od stosowanej metody, na każdej lekcji we wszystkich jej ogniwach (powtarzanie, wprowadzanie nowych treści, utrwalanie). Odpowiednia mapa ścienna powinna stale wisieć w klasie, zwłaszcza w okresie omawiania zagadnień wiążących się z jej treścią. Sprzyja to utrwalaniu wyobrażeń dotyczących rozmieszczenia obiektów geograficznych, budzeniu zainteresowań nieznanymi faktami i zagadnieniami. Poza mapami ściennymi wykorzystujemy także odpowiednie atlasy geograficzne, zarówno na lekcjach jak i do prac domowych.

Zgodnie z podstawą programową uczniowie od kasy piątej zapoznają się z mapą Polski zarówno ogólnogeograficzną, krajobrazową jaki i turystyczną. Poznają legendę, skalę i treść mapy. Ważne alby od początku nauczyć prawidłowej terminologii i orientacji mapy. Częstym błędem jest stosowanie określeń, że coś jest wyżej (na górze mapy) a coś jest niżej (na dole mapy). Należy stosować określenia zgodne z kierunkami świata, czyli na północy, na południu itd. Jest to istotne tym bardziej, że w przypadku mapy Polski hipsometria jest taka, że na południu znajdują się góry a na północy (błędnie nazywaną górą) leżą niziny.

(3)

MODELE

Bardzo ważną pomocą dydaktyczną w szkole podstawowej jest model Ziemi - globus wykorzystywany począwszy od klasy piątej. Warto zorientować się, czy szkolna pracownia wyposażona jest w duży globus hipsometryczny Ø 320 mm, i odpowiednią liczbę uczniowskich globusów Ø 160 mm . Ponadto należy sprawdzić czy dostępny jest także globus indukcyjny

Ø 320 mm z przystawkami oraz globusy indukcyjneØ 160 mm z przystawkami . Na lekcjach w klasie szóstej przydatne byłoby i tellurium do demonstracji ruchów Ziemi, choć nie jest niezbędne do wyjaśnienia tych zjawisk. Na lekcjach w kasie szóstej przydatny będzie także model współrzędnych kartograficznych.

STOSOWANIE RYSUNKU W NAUCZANIU GEOGRAFII

Niezwykle ważnym uzupełnieniem informacji jakie dostarczają mapy i modele są rysunki. Stanowią one także istotną rolę w wyjaśnianiu procesów i zjawisk. W nauczaniu geografii ważną rolę odgrywa odręczny, schematyczny rysunek nauczyciela wykonywany na tablicy podczas lekcji. Można też przygotować wcześniej rysunki i wykresy w wersji cyfrowej np. w prezentacji multimedialnej wykorzystywanej później na lekcji. Dla celów dydaktycznych wykorzystujemy rysunki wyjaśniające, ilustrujące i kontrolujące.

ORAZY REALISTYCZNE I FILMY

Obrazy w nauczaniu geografii przybliżają uczniom często niedostępną w procesie uczenia się rzeczywistość. Stosowanie obrazów uatrakcyjnia lekcję, pobudza zainteresowanie poznawanym przedmiotem, rozwija spostrzegawczość, aktywność, wyobraźnię i myślenie, a także pomaga w utrwalaniu poznawanej rzeczywistości. Dlatego warto na lekcjach geografii wykorzystywać zarówno fotografie jak i filmy. Aby film właściwie odegrał swoją rolę w nauczaniu, należy najpierw zapoznać się z nim, ocenić jego wartość rzeczową i metodyczną, a następnie przemyśleć, w jaki sposób zastosować go na lekcji i jak najlepiej wykorzystać. Pokaz filmu nie powinien wypełniać całej lekcji. Film jest skutecznym środkiem wzbogacania wyobraźni i zbliża ucznia do zrozumienia pojęć geograficznych, pobudza też jego uwagę i wyrabia spostrzegawczość. Wykorzystując film należy uczniom postawić konkretne zadania, na co mają zwrócić szczególną uwagę, zadać kilka pytań, a po

(4)

projekcji wyegzekwować najistotniejsze spostrzeżenia i uzyskać odpowiedzi na postawione pytania.

PRZYGOTOWANIE I PROWADZENIE LEKCJI

Przygotowanie lekcji obejmuje studium literatury i samodzielne konstruowanie całego konspektu lekcji, a więc: redakcję tematu; zaplanowanie i sformułowanie celów; dobór metod nauczania i form pracy; dobór pomocy dydaktycznych i zaprojektowanie sposobu ich wykorzystania; dobór i układ treści kształcenia; zaprojektowanie zadania domowego oraz pytań utrwalających, syntetyzujących treści nowej lekcji.

Prowadzenie lekcji to implikacja w praktyce teoretycznych założeń zawartych w konspekcie. Niezbędne jest czuwanie i kierowanie procesem nauczania w ten sposób, by uczniowie osiągnęli zaplanowane cele. Początkowo lekcje wywołują z reguły silne emocje u studentów, które należy uczyć się opanować w czasie praktyki. Zwykle pierwszym prowadzonym lekcjom towarzyszy uczucie z jednej strony osamotnienia a z drugiej uporczywej obserwacji, wzmagającej uczucie niepewności i narażenia na błędy. Niewielki stres jaki doświadczysz na początku lekcji jest naturalny i zwykle wpływa mobilizująco na sprawności dydaktyczne. Dla wzmocnienia pewności działań warto wziąć pod uwagę kilka recept dydaktycznych:

 Utrzymuj kontakt wzrokowy z uczniami;

 Poczekaj na uspokojenie się uczniów zanim zaczniesz mówić;

 Traktuj uczniów po partnersku;

 Zwróć uwagę na prawidłową wymowę (dykcja), nienaganną technikę słowa.

 Prawidłowo formułuj zdania. Wyjaśnienia podawaj zwięźle, bez zbędnych słów, zwrotów (proszę ja was, mocium panie....☺), i bez skrótów myślowych.

 Postaraj się wzbudzić zainteresowanie uczniów tematem zajęć. Umiejętne dozuj informacje, reguluj tempo wypowiedzi i napięcie emocjonalne oraz natężenie głosu.

 Wydawaj polecenia i sprawdzaj ich wykonanie;

 Wykorzystuj pomoce dydaktyczne;

 Aktywizuj wszystkich uczniów do udziału w lekcji, unikaj niedoceniania, podkreślaj kompetencje, chwal postępy.

(5)

 Zadając pytania kieruj je do wszystkich uczniów aby nikt nie czuł się zwolniony z poszukiwania odpowiedzi.

 Unikaj pytań rozstrzygających, na które uczeń odpowiada tylko „tak”, „nie”,

„jest”, „nie ma”;

 Kontroluj czas;

 Nie spiesz się z odpowiedzią na niespodziewanie pytanie (gdy jest czas możesz poddać je pod dyskusję);

 Nie spaceruj po klasie ponad potrzebę;

 Pamiętaj, że poza przekazem werbalnym istnieje mowa ciała (przekaz pozawerbalny). Komunikaty niewerbalne uzupełniają, modyfikują i wspomagają komunikaty słowne nadając im większą wyrazistość i czytelność. Stosuj odpowiednie gesty i mimikę (ale z umiarem);

 Zadbaj aby Twój strój nie absorbował zbytnio uwagi uczniów,

 Tak gospodaruj czasem aby zdążyć na koniec dokonać uporządkowania i podsumowania nowych wiadomości.

 Miej w pogotowiu konspekt zajęć.

DOBRY I PRZEMYŚLANY KONSPEKT

Konspekt to skrócony zapis wizji lekcji, jej scenariusz. Nie powinien mieć postaci elaboratu zbyt drobiazgowego np. ewentualne odpowiedzi uczniów, gdyż nie można przewidzieć każdej sytuacji, która może wystąpić na lekcji.

Najpierw należy na podstawie rozkładu materiału, z którego korzysta nauczyciel – opiekun, ustalić temat lekcji. Kolejnym krokiem jest ustalenie celów lekcji, czyli zmian, które chcemy wywołać u uczniów w zakresie wiedzy, umiejętności i przekonań. Cele powinny być sformułowane precyzyjnie, w ujęciu operacyjnym, gdyż mają one zasadnicze znaczenie dla całej koncepcji lekcji, która powinna być podporządkowana ich osiągnięciu.

Po szczegółowym sformułowaniu celów lekcji należy zastanowić się nad sposobami ich najlepszego osiągnięcia, czyli ustalić materiał, metody i formy kształcenia oraz zaplanować środki dydaktyczne. Ustalenie powyższych pozwoli określić ile czasu zajmie realizacja nowego materiału i wpłynie na wybór typu projektowanej lekcji.

Przed przystąpieniem do planowania lekcji należy sobie odświeżyć wiedzę przedmiotową, bowiem w trakcie praktyk mogą się zdarzyć potknięcia dydaktyczne, ale nie powinny mieć miejsca błędy merytoryczne.

(6)

Kiedy już wykonamy wyżej wymienione czynności, możemy przystąpić do szczegółowego zaprojektowania ogniw lekcji. Warto także ustalić:

 Czy w danej klasie w części wstępnej lekcji są jakieś sprawy do załatwienia poza czynnościami rutynowymi np. jakieś ogłoszenie;

 Sposób i formę kontroli uczniów;

 Przebieg realizacji nowego materiału;

 Zadanie pracy domowej (nie zawsze jest to konieczne);

 Treść i sposoby utrwalenia nowego materiału.

Lekcja to w pewnym sensie spektakl, a nauczyciel jest jego reżyserem i aktorem jednocześnie. Początki są trudne i przygotowanie lekcji niejednokrotnie wymagać może więcej czasu niż sama lekcja.

Schemat konspektu lekcji Klasa………...

Typ szkoły……….

Dział programowy………

Temat lekcji/zajęć ………..

Planowany czas lekcji/zajęć……45 min ………

Cele ogólne:

………

Cele operacyjne:

Poziom wiadomości A. Zapamiętywanie:

………

B. Rozmienienie:

………

Poziom Umiejętności

C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych:

………

D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych:

………

(7)

E. Wartościowanie (przekonania)

………

Metody pracy……….………

Formy organizacyjne……….………..

Środki dydaktyczne……….………

Przebieg lekcji/tok zajęć:

Tok i treść zajęć Ogniwa

lekcji

Czynności nauczyciela Czynności ucznia czas

…

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA TERENOWE, POMIARY I OBSERWACJE W klasie piątej podstawa programowa przewiduje czytanie mapy, w tym mapy lub planu najbliższego otoczenia.

Ćwiczenie 1. Orientowanie mapy według obiektów terenowych. Czytanie treści mapy topograficznej lub planu najbliższego otoczenia szkoły.

Ćwiczenia należy rozpocząć od przedstawienia istotności i przydatności umiejętności orientacji mapy w terenie. Następnie należy zademonstrować uczniom w sposób fachowy i po kolei czynności orientacji mapy. Dalej organizujemy prace w małych grupach według przedstawionego wcześniej algorytmu postępowania. Gdy uczniowie w grupach wykonują czynności, należy czuwać nad poprawnością działań i kontrolować je.

Orientowanie mapy uczniowie wykonują wg następujących poleceń:

 Ustaw mapę lub plan tak, żeby kierunek północny na planie lub mapie zgadzał się z kierunkiem północnym na widnokręgu;

 Rozejrzyj się uważnie po okolicy, żeby znaleźć wyróżniające się obiekty, na przykład domy, most, kościół, skrzyżowanie dróg;

 Odszukaj na mapie miejsce, w którym jesteś;

 Obróć mapę tak, by każdy z wybranych obiektów w okolicy znalazł się na jednej linii z odpowiadającym mu znakiem na mapie. W ten sposób kierunek północny na mapie będzie zgodny z kierunkiem północnym na widnokręgu, a mapa będzie zorientowana;

 Na koniec określ pozostałe kierunki główne na widnokręgu i na mapie.

(8)

W klasie VI zgodnie z podstawą programową uczniowie poznają współrzędne geograficzne i wyznaczają południk miejscowy. Ponadto dokonują pomiarów wysokości Słońca w trakcie zajęć w terenie. Można do tego wykorzystać boisko szkolne albo ogródek geograficzny. Pomiary wykonujemy przy użyciu gnomonu, sznurka i kątomierza.

Ćwiczenie 2. Wyznaczenie kierunku północy i południka miejscowego za pomocą gnomonu.

Uczniowie przygotowują pręt o takiej długości, aby gnomon miał wysokość 1m.

Wybierając miejsce obserwacji na boisku szkolnym należy zwrócić uwagę, aby znajdowało się ono w obszarze nasłonecznionym, nie osłoniętym drzewami ani budynkami. Następnie uczniowie rysują kilka okręgów współśrodkowych zachowując jednakową odległość między nimi np. 10 - 15cm. Będą one przydatne przy zaznaczaniu położenia końca cienia. W środku okręgów umieszczają na stałe gnomon prostopadle do podłoża. Mając tak przygotowane miejsce obserwacji można wyznaczyć kierunek północny i południk miejscowy.

W słoneczny dzień uczniowie w godzinach np. 11.30 – 12.30 pod opieką nauczyciela udają się na boisko szkolne i dokonują obserwacji długości cienia gnomonu w celu wychwycenia najkrótszego cienia. W trakcie obserwacji rysują cienie co kilkanaście minut, zaznaczając ich koniec na okręgach. Najkrótszy z zaobserwowanych cieni wskazuje kierunek północy. Przedłużenie tej linii jest południkiem miejscowym. Można zaznaczyć go na stałe na podłożu.

Można też w celu wyznaczenia kierunku N-S wybrać dwa punkty zaznaczone na tym samym okręgu jako koniec cienia gnomonu. Jeden z nich będzie zaznaczony jeszcze przed południem, a drugi już po. Punkty należy połączyć ze sobą linią prostą. Następnie należy wyznaczyć symetralną tego odcinka. Robimy to konstrukcyjnie za pomocą cyrkla lub sznurka. Wyznaczanie symetralnej odcina: najpierw wbijamy igłę cyrkla w jeden punkt z dwóch wybranych (zaznaczonych na tym samym okręgu), ustawiamy rozwartość przyrządu na więcej niż połowa długości odcinka łączącego punkty i zakreślamy łuki nad i pod odcinkiem. Następnie, uważając, by nie zmienić rozwartości cyrkla, wbijamy igłę w drugi końcowy punkt odcinka i znów zakreślamy łuki, tak aby przecięły się z poprzednimi.

W kolejnym kroku łączymy oba punkty przecięcia się łuków prostą przechodzącą również przez środek okręgu. Prosta ta wyznacza kierunek północ-południe. Kierunek północny będzie po stronie padającego cienia.

(9)

Ćwiczenie 3. Pomiar wysokości Słońca w południe w różnych porach roku.

Etap I - Przygotowanie miejsca obserwacji za pomocą gnomonu.

Uczniowie przygotowują gnomon o wysokości 1m, kątomierz szkolny, cyrkiel szkolny, taśmę mierniczą. Wybierają nasłonecznione miejsce obserwacji, nie osłonięte przez drzewa i budynki. Następnie uczniowie rysują kilka okręgów współśrodkowych zachowując jednakową odległość między nimi np. 10 cm. Okręgi powinny być trwałe (można narysować je farbą, wysypać kamykami) ponieważ obserwacje prowadzone będą cztery razy w ciągu roku. W środku okręgów umieszczają na stałe gnomon prostopadle do podłoża.Okręgi będą przydatne przy zaznaczaniu położenia końca cienia.

Etap II – pomiary wysokości Słońca.

W dniu 23 września lub najbliższym słonecznym uczniowie wyznaczają moment południa słonecznego. W tym celu obserwują cień gnomonu w godzinach np. 11.30 – 12.30.

Uczniowie wbijają gnomon i dokonują obserwacji długości cienia gnomonu w celu wychwycenia najkrótszego cienia. W trakcie obserwacji rysują cienie co kilkanaście minut.

Najkrótszy z zaobserwowanych cieni wskazuje kierunek północy. Wykorzystując najkrótszy cień uczeń przy pomocy sznurka wyznacza kąt pod jakim padają promienie słoneczne. W tym celu łączy koniec cienia z wierzchołkiem gnomonu. Kątomierzem mierzy kąt między sznurkiem obrazującym promień Słońca a podłożem. Wartość odczytana na kątomierzu wskazuje wysokość Słońca nad widnokręgiem w południe słoneczne.

Analogiczne czynności uczniowie powtarzają w dniu 22 grudnia, 21 marca i 22 czerwca lub w najbliższych tym datom słonecznych dniach. Następnie porównują pomiary z różnych pór roku.

Uczniowie dokumentują wykonane pomiary w tabelach i wykonują rysunki z obserwacji, zapisują wnioski w dzienniku obserwacji:

 w ciągu doby cień gnomonu najkrótszy jest zawsze w południe słoneczne;

 w ciągu roku długość cienia gnomonu w południe zmienia się, najkrótszy jest latem a najdłuższy zimą;

 wyniki obserwacji i pomiarów w dniach równonocy jesiennej i wiosennej pokrywają się;

 wysokość Słońca nad widnokręgiem w południe zmienia się, najniżej jest zimą a najwyżej latem.

(10)

UTRWALANIE I SPRAWDZANIE WIADOMOŚCI

W celu zapewnia trwałości wiedzy niezbędne jest stosowanie tzw. aktywnych powtórek umiejętnie rozłożonych w procesie kształcenia. Samodzielne poszukiwanie odpowiedzi na zadawane pytania pozostawia trwały ślad w pamięci. Jeśli uczniowie zmuszeni są do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na zadawane pytania, wysilając swój intelekt, dość skutecznie utrwalają sobie dane zagadnienie. Jest to dużo skuteczniejsze, niż gdyby zamiast pytania podano im do zapamiętania po prostu gotową odpowiedź. System powtórek, pozwalający uczynić naukę znacznie bardziej efektywną, polega na odpowiednim rozłożeniu powtórek w czasie:

 od razu powtarzamy nowo zdobyte informacje (obowiązkowe résumé na końcu lekcji),

 stosujemy powtórzenia tego samego dnia kiedy odbyła się lekcja (odrabiając zadanie domowe),

 powtarzamy po upływie jednego dnia,

 powtarzamy po upływie jednego tygodnia (przed kolejną lekcją).

(11)

Kontrolowanie jest znakomitą okazją do powtarzania i utrwalania materiału nauczania.

Zwykle kontrolowanie odbywa się za pomocą różnego typu sprawdzianów pisemnych. Mogą to być zadania testowe zarówno otwarte jak i zamknięte. W celu uatrakcyjnienia lekcji powtórzeniowych lub sprawdzianów można stosować także rysunki i krzyżówki.

PRZYKŁADY KRZYŻÓWEK I ZADAŃ RYSUNKOWYCH Z ZAKRESU „ZIEMIA W UKŁADZIE SŁONECZNYM, RUCHY ZIEMI I ICH NASTĘPSTWA”

Krzyżówka nr 1.

1. Największa planeta Układu Słonecznego 2. Naturalny satelita Ziemi.

3. Część doby.

4. Jedna z planet Układu Słonecznego.

5. Najjaśniejsza, centralna gwiazda Układu Słonecznego.

6. Nazwisko astronoma, którym nazwano teleskop w przestrzeni kosmicznej.

7. Brzask.

8. Ciało niebieskie święcące własnym światłem.

9. Droga po której porusza się ciało niebieskie.

10. Czerwona planeta, nazwana imieniem rzymskiego boga wojny.

11. Duże skupisko gwiazd i materii międzygwiezdnej.

1

2

3 4

5

6 7 8

9

10

11

(12)

Rozwiązaniem krzyżówki jest synonim kosmosu.

Odpowiedzi do krzyżówki nr 1:

1. Jowisz 2. Księżyc 3. Dzień 4. Wenus 5. Słońce 6. Hubble 7. Świt 8. Gwiazda 9. Orbita 10. Mars 11. Galaktyka.

Krzyżówka nr 2.

1. Najprostszy przyrząd astronomiczny służący do wyznaczania wysokości Słońca w południe.

2. Najwyższy punkt na sferze niebieskiej.

3. Rzymski bóg wojny, a także planeta, którą obserwujemy jako czerwono świecące ciało niebieskie.

4. Okrąg wielki na sferze niebieskiej, po którym w ciągu roku pozornie porusza się Słońce.

5. Astronom urodzony w Gdańsku.

6. Planeta otoczona pierścieniami.

7. Naturalny satelita Ziemi.

(13)

1

2 3 4

5

6 7

Rozwiązaniem jest nazwa planety i rzymskiego boga kupców.

Odpowiedzi do krzyżówki nr 2 1. Gnomon

2. Zenit 3. Mars 4. Ekliptyka 5. Heweliusz 6. Saturn 7. Księżyc

Przykłady wykorzystania rysunków do sprawdzania wiedzy Zadnie 1.

Na rysunku przedstawiono widomą wędrówkę Słońca nad horyzontem w Szczecinie.

Wpisz przy położeniach Słońca odpowiadające im nazwy pór roku i odpowiednie daty.

(14)

Zadnie 2.

Na rycinie przedstawiono drogę Ziemi dookoła Słońca. Dorysuj położenie Ziemi w punktach A, B, C na orbicie oraz oś ziemską. Następnie uzupełnij podany poniżej rysunku tekst.

Podczas ruchu obiegowego Ziemia obiega wokół ……….. Ruch ten odbywa się po drodze zwanej ……….. Jeden pełny obieg Ziemi dookoła ……….

trwa …..….. dni. Oś ziemska podczas obiegu ……….. ustawiona jest do płaszczyzny drogi Ziemi pod kątem……..….. Położenie osi ziemskiej jest zawsze

……….………… do poprzedniego.