ISSN 0032-3802
JADWIGA WANIAKOWA Uniwersytet Jagielloński Kraków
Jak badać pochodzenie i historię gwarowych nazw roślin?
Streszczenie
Artykuł przedstawia sposób badania pochodzenia i historii gwarowych nazw roślin. Przy- stępując do badań historyczno-porównawczych nazw roślin, należy najpierw rozstrzygnąć szereg problemów związanych z identyfi kacją roślin, zapisem nazw oraz polisemią i homoni- mią. Odpowiednio przygotowany materiał należy porównać z leksyką zawartą w słownikach (tak współczesnych, jak i historycznych). Kolejnym krokiem w badaniach historyczno-porów- nawczych jest konfrontacja z nomenklaturą botaniczną języków pokrewnych ze szczególnym uwzględnieniem nazw gwarowych. Wiele nazw słowiańskich ma odpowiedniki formalne lub semantyczne w innych językach europejskich. Aby to udokumentować, badacz musi sięgnąć po opracowania i słowniki języków niesłowiańskich, głównie niemieckie i łacińskie, ale także francuskie i greckie. Tak skonfrontowany materiał z zakresu gwarowych nazw roślin może być podstawą głębszych analiz oraz pozwala na wyciąganie wniosków co do pochodzenia gwarowych nazw roślin.
Słowa klucze: gwarowe nazwy roślin, etymologia nazw roślin, historia nazw roślin
Ways to research the origins and history of dialectal plant names
Abstract
The article discusses the methodology of research concerning the origins and history of dialectal plant names. The initial stage of a diachronic comparative study of plant names re- quires solving a number of problems related to plant identifi cation, name notation, as well as polysemy and homonymy. Properly selected material should subsequently be compared with lexis recorded in dictionaries (contemporary as well as those published in the past). The next step in a diachronic comparative investigation is confronting the terms with the botanic no- menclature in related languages, focusing in particular on dialectal names. Many Slavic names have their formal or semantic counterparts in other European languages. In order to trace such
interconnections, the researcher has to examine lexicographic sources and dictionaries of non- Slavic languages, mostly German and Latin, as well as French and Greek. Material researched in this manner may serve as the basis for a deeper analysis and may allow to draw conclusions concerning the origins of dialectal plant names.
Key words: dialectal plant names, etymology of plant names, history of plant names
Gwarowe nazwy roślin należą do słownictwa zanikającego i to nie tylko w gwarach polskich, ale i w całej Słowiańszyźnie oraz zapewne w innych językach europejskich. Dialektolodzy, tak polscy, jak i słowiańscy, skupiają się zwykle na synchronicznym językoznawczym opisie zebranych nazw i ewentualnie na anali- zie ich motywacji semantycznej, biorąc pod uwagę zwyczaje związane z roślina- mi, przeznaczenie roślin i – znacznie rzadziej – ich właściwości. Natomiast studia historyczno-porównawcze, dotyczące gwarowych nazw roślin, w tym studia ety- mologiczne, są rzadkością zarówno na gruncie polskim, jak i słowiańskim.
Przystępując do badań historyczno-porównawczych nazw roślin, należy naj- pierw rozstrzygnąć szereg problemów, jak np.
– związanych z identyfi kacją materiału gwarowego, to jest przyporządkowa- niem nazwy odpowiedniemu gatunkowi botanicznemu (zarówno w historii, jak i współcześnie);
– związanych z motywacją semantyczną nazw;
– związanych z zapisem form nazw;
– związanych z polisemią i homonimią.
Przyporządkowanie nazwom odpowiednich gatunków roślin jest kwestią naj- istotniejszą, od tego bowiem zależy, czy zamierzona praca będzie miała walor naukowy, czy też stanie się jedynie esejem o gwarowych nazwach roślin. Jest to jednak zadanie niełatwe, sprawiające od wieków spore kłopoty, nad czym ubole- wają liczni autorzy prac językoznawczych i botanicznych. Problemem tym zaj- mowałam się bardziej szczegółowo wcześniej (por. np. Waniakowa 2006, 2012:
35–42), zatem nie będę tu go rozwijała. Wspomnę tylko, że w gwarach mamy czę- sto do czynienia z sytuacją, że dane źródło nie precyzuje, o który gatunek, a nawet rodzaj chodzi. Niekiedy także źródła gwarowe jako nazwę identyfi kacyjną podają inną nazwę gwarową lub potoczną, która może się odnosić do co najmniej dwóch (lub nawet kilku) rodzajów lub gatunków roślin. W wielu źródłach gwarowych widnieje tylko opis, do czego używało się rośliny o danej nazwie gwarowej. W ta- kich wypadkach przy użyciu opracowań botanicznych i zielarskich można pró- bować dociekać, o który gatunek chodzi. Bardzo często przy przyporządkowy- waniu poświadczonej gwarowej nazwy danemu gatunkowi rośliny potrzeba sporo intuicji, zawsze zaś – logiki i kojarzenia różnych faktów: historycznojęzykowych, porównawczojęzykowych, historycznokulturowych i botanicznych. Mimo to jed- nak wiele materiału trzeba odrzucić, bo nie da się go zidentyfi kować (więcej: por.
Waniakowa 2012: 38, 41). Właściwa identyfi kacja polega na przypisaniu nazwie gwarowej odpowiedniej polskiej nazwy naukowej gatunku (wraz z ewentualnymi
synonimami) oraz naukowej nazwy łacińskiej wraz z odnośnikiem do jej auto- ra (także z ewentualnymi synonimami), np. pol. gw. bertram ‘wrotycz maruna, syn. złocień maruna, Tanacetum parthenium (L.) Sch. Bip., syn.: Chrysanthemum parthenium (L.) Bernh.’. Jest to użyteczne przy dalszych badaniach historyczno- -porównawczych, to jest w konfrontacji z nazwami z innych języków, w różnych krajach bowiem używa się w odniesieniu do danych gatunków swoistych nauko- wych nazw łacińskich (a inne, ich synonimy naukowe, są nieużywane).
Niebagatelną kwestią przy ustalaniu etymologii nazw roślin jest ich motywacja semantyczna. Na ogół przyjmuje się, że w procesie nominacji działają następujące mechanizmy motywacyjne: wygląd rośliny jako podstawa motywacji, miejsce wy- stępowania, właściwości rośliny, przeznaczenie oraz inne specyfi czne dla danego rodzaju czy gatunku motywacje1. Każdy z tych czynników ma wpływ na zawar- tość treściową nazw. Oczywiste, że każda z tych ogólnych motywacji rozkłada się na szereg motywacji szczegółowych. O klasyfi kacji nazw roślin ze względu na motywację pisano sporo (m.in. Pawłowski 1974: 163–169, Tokarski 1993: 340–
341, Pelcowa 2001: 100, Waniakowa 2012: 63–68). Nie będę szerzej odnosiła się w niniejszych rozważaniach do tego zagadnienia.
Innym, również istotnym, problemem jest fakt licznych drukarskich błędów literowych w dawnych źródłach zawierających gwarowe nazwy roślin. W takiej sytuacji trudno orzec, czy dziwny zapis odzwierciedla prawdziwe brzmienie na- zwy, czy jest to przekręcenie spowodowane pomyłką drukarską. Warto zauważyć, że sporo źródeł gwarowych nazw roślin zawiera jedynie zapisy fonetyczne lub pół- fonetyczne, oddające w zamierzeniu autorskim postać brzmieniową nazwy, inne podają nazwy „odtworzone” na podstawie brzmienia gwarowego, czyli w formie takiej, jaka istniałaby w języku ogólnym, a jeszcze inne w ogóle nie dostrzegają tego problemu i stosują wszelkie zapisy: fonetyczne, półfonetyczne oraz sprowa- dzone do języka ogólnego. Bardzo trudno jest w takich wypadkach ustalić faktycz- ne brzmienie nazwy (por. Waniakowa 2012: 42).
Gdy porządkuje się materiał gwarowy z zakresu nazw roślin, zauważa się, z jednej strony, wielość nazw dla jednego rodzaju bądź gatunku rośliny, z drugiej – fakt, że jedna nazwa może się odnosić do wielu rodzajów lub gatunków roślin. Zja- wisko homonimii i polisemii, wynikające z motywacji semantycznej nazw, opartej – ogólnie rzecz biorąc – na cechach gatunków roślin, jest poważnym utrudnieniem w badaniu nazw gwarowych, w szczególności w analizie historyczno-porównaw- czej i etymologicznej. Nie można bowiem nigdy kierować się jedynie formą na- zwy przy poszukiwaniach w źródłach i literaturze, trzeba zawsze się upewnić, że chodzi o właściwy, interesujący nas gatunek rośliny.
Odpowiednio przygotowany, czyli poprawnie zidentyfi kowany, objaśniony od strony motywacji semantycznej i właściwie zapisany, materiał należy porównać
1 Taką motywację może stanowić na przykład pochodzenie rośliny. Widoczne to jest chociażby w nazwach tataraku zwyczajnego, Acorus calamus L.: tatarski korzeń, tatarczuk, tatar i inne, a także nazwa ogólnopolska tatarak.
z leksyką zawartą w słownikach języka polskiego tak współczesnych, jak i hi- storycznych, począwszy od Słownika staropolskiego (SStp.). Nie będę ich w tym miejscu wymieniała, bo są ogólnie znane. Należy także przeprowadzić poszukiwa- nia w specjalistycznych opracowaniach dotyczących nazw roślin, jak np. Majew- ski SN, Symb. i Spólnik (1990). Jest to praca żmudna i wymagająca wiele czasu, ale konieczna do konstatacji, czy mamy do czynienia z nazwami zakorzenionymi od dawna, być może od początku w języku polskim, czy też z nazwami obecnymi jedynie w gwarach. Zdarza się, że napotykamy warianty formalne nazw lub stwier- dzamy, że dana nazwa odnosiła się w przeszłości do innego gatunku czy nawet rodzaju. Te wszystkie spostrzeżenia są bardzo istotne w dalszych etapach pracy.
Kolejnym krokiem w badaniach historyczno-porównawczych jest konfronta- cja z nomenklaturą botaniczną języków słowiańskich ze szczególnym uwzględ- nieniem nazw gwarowych w poszczególnych językach. Badacz powinien czerpać ze słowników historycznych i współczesnych języków słowiańskich, słowników gwarowych (w tym z licznych słowników nazw roślin w wielu językach), atlasów i opracowań specjalistycznych – zarówno językoznawczych (w tym etymologicz- nych), jak i botanicznych. Literatura tego rodzaju jest olbrzymia (brak miejsca, żeby choć pobieżnie wymienić tytuły i autorów), ale tylko czerpanie z niej za- pewnia właściwy materiał porównawczy dla nazw gwarowych. Po studiach po- równawczych w zakresie słowiańskich nazw roślin (w tym historycznych i gwa- rowych) możemy określić, czy badane polskie nazwy gwarowe mają nawiązania słowiańskie, czy też są jedynie rodzimymi formacjami. Jeśli mają odpowiedniki w językach słowiańskich (choćby jednym z nich), możemy już sporo powiedzieć o zasięgu nazw i ich historii.
Wiele nazw słowiańskich ma odpowiedniki formalne lub semantyczne w in- nych językach europejskich. Aby to udokumentować, badacz musi sięgnąć po opracowania i słowniki języków niesłowiańskich, przede wszystkim niemieckie i łacińskie, ale także francuskie i greckie, jak np. Marzell (2000), André (1956), Genaust (2005). Tak skonfrontowany materiał z zakresu gwarowych nazw roślin może być podstawą głębszych analiz oraz pozwala na wyciąganie właściwych, odpowiednio umotywowanych wniosków co do pochodzenia polskich nazw gwa- rowych roślin. Oto przykłady historyczno-porównawczej analizy polskich gwaro- wych nazw roślin, które prowadzą do wniosków na temat ich pochodzenia.
Bazuny ‘tatarak zwyczajny, Acorus calamus L.’: Kasz, kar, kuj, dział, brod, słup2; SGP; nazwa nienotowana w historii języka polskiego, ani w językach sło- wiańskich, stąd wniosek, że jest autentycznie gwarowa. Brak jej także w SW i SWil. Jest to nazwa przenośna. Pochodzi od bazuny ‘dawnego instrumentu mu- zycznego w kształcie długiej drewnianej trąby’ (por. SGP s.v.), zob. też bazona albo gw. bazuna w SW: ‘ligawka, trąba pasterska’. Podstawą semantyczną no- minacji rośliny były jej długie do 1 m lub nawet więcej, grube, najczęściej trój- kanciaste łodygi oraz mieczowate liście, które mogły nasuwać skojarzenie z tym instrumentem (por. Waniakowa 2012: 141).
2 Skróty nazw dawnych powiatów za SGP.
Kocanka (koconka, kacanki) (często w pl.) ‘kocanki piaskowe, Helichrysum arenarium (L.) Moench’: Maz, Ostródz, Wr, Mr; Dubisz; SSSL; PZZ; Majew- ski SN; już Rostafi ński z rękopisów średniowiecznych podaje kocanki i kocenki (Symb. I 321), postać kocenki notowana jeszcze w XVIII w. u Trotza 1764 i Lin- dego SJP; nazwa, jak widać, jest obecna w historii polszczyzny oraz notowana przez słowniki języka polskiego; można ją określić jako wspólną dla gwar i języka ogólnego; por. stczes. kocana (Wróbel 2004: 37). Rostafi ński (Symb. I 321) suge- ruje, że nazwa jest związana z tym, że roślinę tę rzekomo bardzo lubią koty, jednak w istocie określenie kocanka (i pokrewne) odnosi się też do innych roślin, które są wełnisto owłosione3 i ta kosmatość jest jego podstawą motywacyjną (Machek 1954: 240, Sławski SEJP II 310). Nazwę rekonstruuje się jako *kot-j-an-ъk-a i jako taka jest zbudowana na morfemie leksykalnym kot- (szerzej o tym: Sławski SEJP II 310–311), por. Waniakowa (2012: 147). Analizowana nazwa należy do typu, który nie jest interesującym obiektem badań, ponieważ jako nazwa ogólnopolska była już przedmiotem wielu opisów, w tym etymologicznych. Od polskiej nazwy naukowej różni się głównie tym, że wskazuje jedynie na rodzaj, a nie na gatunek.
Weronika ‘przetacznik leśny, Veronica offi cinalis L.’: kiel, krak, wąg; SZ; kart.
SGP; USK; SWil; SW; Linde SJP brak; por. czes. gw. verunka, veronyka, veroni- ka, veronička (Čouka 1929, Kosík 1941, Machek 1954: 213, Hladká 2000, Rysto- nová 2007), słow. veronika (Buffa 1972); ukr. gw. вероника, вароніка, веронiка (Pastusiak 2007), ros. лěсная вероника (Annenkov 1878), chorw. gw. verunika, verona (Lambl 1852, Šugar HBI), daw. chorw. veronika (Vajs 2003: 230), serb.
gw. веруника (Šulek 1879, Simonović BR), słoweń. gw. veronka (Barlè 1937, Kar- lin 1964), por. też niem. Veroniken(kraut) (pośw. w 1833) (Marzell 2000 IV szp.
1082). Nazwa nie jest notowana w polskich zielnikach (por. też Spólnik 1990: 40), występuje tam jedynie nazwa łacińska, por. śrłac. veronica (Symb. I 300). Na pod- stawie obecności nazwy w SWil i SW można wnosić, że jest ona stosunkowo no- wym zapożyczeniem z łacińskiej nazwy naukowej i jako taka znalazła się w gwa- rach, prawdopodobnie przy wsparciu gwar ościennych. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w innych językach słowiańskich (por. Waniakowa 2012: 155–156).
Przeklęta panna ‘cykoria podróżnik, Cichorium intybus L.’: K IV 376; na- zwa wystąpiła w XVIII w. w Prusach Książęcych (Helwing Prusy 21, Spólnik 1990: 14); wiąże się ona z dawnym wierzeniem ludowym, że jest to zamieniona w roślinę przeklęta dziewczyna, która została wygnana z domu i dlatego zajmuje takie poślednie miejsce, bowiem cykoria podróżnik rośnie zwykle wzdłuż zanie- dbanych i porosłych zielskiem dróg (por. Helwing Prusy 21). Stąd też niem. Weg- wart, Verfl uchte Jungfrau (Jungfer) (Machek 1954: 230–231, Wróbel 2004: 35, Helwing Prusy 21, Marzell I szp. 993–994) jako nazwy cykorii podróżnika. Anna Spólnik (1990: 105) uznaje nazwę polską za tłumaczenie z niemieckiego. Inna nieco koncepcja głosi, że w niemieckiej i czeskiej tradycji (Śląsk, Sudety) roślina
3 Od XVI w. nazwa kocanka odnosi się także do innej rośliny o kosmatych łodygach i liściach, mia- nowicie szaroty, Gnaphalium (Spólnik 1990: 80).
jest uważana za zaklętą dziewczynę, która czeka na ukochanego przy drodze (por.
Waniakowa 2012: 159). Nazwy tego typu są rejestrowane tylko w źródłach gwaro- wych, nie pojawiają się w starych zielnikach ani w słownikach dawnej polszczyz- ny. Tak samo jak nowe zapożyczenia występują z reguły blisko granic i obejmują zwykle niewielki obszar. Od nazw autentycznie gwarowych różni je tylko fakt, że ich odpowiedniki semantyczne można znaleźć w językach ościennych, najczęściej w ościennych gwarach sąsiadujących z językiem polskim (zob. Waniakowa 2012:
156).
Głowacz (głowoc, głowucz) ‘chaber bławatek, Centaurea cyanus L.’: kiel, lub, sand, pn.-zach. Mp; Majewski SN; Pastusiak 2007; Poprzęcki 1990; kart. SGP;
K II 88; Nitsch, Mrozówna 1955; nazwę notuje już Stanko 1472 oraz podaje Ro- stafi ński z zapisów średniowiecznych, potem pojawia się ona u Bartłomieja z Byd- goszczy 1532 (Spólnik 1990: 13, Symb. I 337); por. ukr. gw. hołovateń (Makowiec- ki 1936: 86), słoweń. gw. glavinec, modri glavinec (Karlin 1964), por. też ros. gw.
главатъ (Annenkov 1878), przy czym, jak sądzi nie bez racji Annenkov (1878: 89), forma może być wariantem fonetycznym podolskiej gwarowej nazwy блаватъ.
Polska nazwa i inne nazwy słowiańskie motywowane są kształtem koszyczków kwiatowych. Nazwy są przejrzyste słowotwórczo jako derywaty od głowa z róż- nymi sufi ksami. Brak odpowiedników formalnych polskiej formacji głowacz w językach słowiańskich świadczy, że powstała ona na gruncie polskim. Nitsch i Mrozówna (1955: 106) twierdzą, że głowacz może być „bardzo stary, ale trudno go uznać za pierwotny wobec rozerwania przezeń jednolitości geografi cznej tak starego i niezrozumiałego wyrazu jak chaber” (por. Waniakowa 2012: 163). Na- zwa jest zatem rodzima, jedynie polska.
Przyskiernik (przyskirnik) ‘jaskier, Ranunculus’: SSSL; Rostafi ński z glos średniowiecznych podaje formę przyskirnik (Symb. I 168), u Syreniusza 1613, Knapiusza TPLG 1621–1632 i Trotza 1764 występuje forma pryskirnik, jednak dotyczą one wszystkie jaskra ostrego, Ranunculus acer L. (por. Spólnik 1990:
21), por. śrłac. fl ammula, fl amula, fl amula maior4 (Symb. I 168, Marzell 2000 III szp. 1263), por. łac. fl ammula ‘płomyczek’, fl amma ‘płomień’, fl ammō ‘zapalam, rozpalam, rozżarzam’; por. także stczes. pryskyřník (Machek 1954: 49), czes. gw.
pliskejřník, plyskyřník (Kosík 1941), słow. gw. pl’uskiernik, pl’uzgiernik (Ma- chek 1954: 49, Buffa 1972), por. ukr. gw. pryščyrnyk (Makowiecki 1936: 305), pryszczyrnyk (Pastusiak 2007). Pożyczka z czeskiego, por. stczes. pryskýř, czes.
pryskyřník, pochodne od *pryskati, *prysnoti ‘powodować bóle, pęcherze’, po- nieważ w ten sposób reaguje skóra posmarowana sokiem z rośliny (Machek 1954:
49, Budziszewska 1965: 236, Spólnik 1990: 85, 102, Pastusiak 2007: 182, Symb.
I 168). Forma czeska jest kalką łac. fl ammula ‘płomyczek’ (Machek 1954: 49), por.
Waniakowa (2012: 173–174). O tym, że badana nazwa należy do starych pożyczek czeskich, przekonuje nas fakt, że znajduje się ona w historycznych źródłach języ- ka polskiego i w języku staroczeskim. W takim przypadku językiem biorcą była zawsze polszczyzna.
4 Odnoszą się one do różnych gatunków jaskra (Marzell 2000 III 1263).
Tobołki ‘tasznik pospolity, Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.’: SSSL; USK;
Majewski SN; kart. SGP; LPW II 577; formę poświadcza SStp. s.v., Falimirz 1534, Spiczyński 1542, Marcin z Urzędowa 1595, Syreniusz 1613, Knapiusz TPLG 1621–1632 i Trotz 1764 (Symb. I 181, Spólnik 1990: 49); por. czes. tobolka (Rystonová 2007), por. też np. ros. gw. кошелекъ, кошелишка (Dal’, Annenkov 1878), gdzie ros. кошель ‘sakwa, kabza, trzos, kiesa’, łuż. wačoški (Lajnert 1954);
por. też. ang. shepheard’s-purse, niem. Hirtentäschchen, por. śrłac. capsella, bursa pastoris, burssa pastoris i inne ‘tasznik pospolity’ (Symb. I 181, Marzell 2000 I szp. 788), gdzie łac. capsella dosł. ‘pudełeczko, skrzyneczka’, śrłac. bursa ‘tor- ba, sakwa, zwłaszcza skórzana’ (też w formie borsa); zapożyczenie z gr. βύρσα
‘skóra ściągnięta ze zwierzęcia; skóra, bukłak’ (por. SŁŚ s.v. bursa). Nazwa jest dawną kalką formy łacińskiej, por. stpol. toboła ‘torba podróżna, pasterska, wo- rek, woreczek na pieniądze’ (SStp. s.v.), tobołka ‘torba, sakwa, worek’ (SStp., por.
Boryś SEJP s.v. tobół). W ten sposób nazwa łacińska i polska, jako metaforyczne, nawiązują do owoców tasznika w formie trójkątno-sercowatych łuszczynek, które mogą kojarzyć się z małymi pudełeczkami czy torebkami (por. Waniakowa 2012:
175–176). O tym, że nazwa jest dawną kalką, przekonuje nas, po pierwsze, jej obecność w polskich źródłach historycznych (słownikach i zielnikach), po drugie, nazwa ma odpowiedniki formalne, a przede wszystkim semantyczne, w innych językach słowiańskich oraz odpowiedniki znaczeniowe w innych językach euro- pejskich oraz – co najważniejsze – w języku łacińskim.
Jak widać, każdy z przedstawionych przykładów reprezentuje inny typ nazwy pod względem pochodzenia.
Dzięki omówionym tu metodom badawczym, żmudnym i pracochłonnym, ale dającym w efekcie sporą satysfakcję, można wśród gwarowych nazw roślin wy- różnić nazwy odziedziczone, na które składają się nazwy rodzime, stare zapoży- czenia i stare kalki, oraz nazwy standardowe (które przeszły do gwar), nazwy au- tentycznie gwarowe (rzeczywiście powstałe na określonym gruncie gwarowym), nowe kalki i nowe zapożyczenia. Zwłaszcza cenne okazuje się odkrywanie w ten sposób starych i nowych kalk wśród gwarowych nazw roślin. Przy podejściu syn- chronicznym robią bowiem one wrażenie nazw rodzimych, a nawet autentycznie gwarowych, gdy tymczasem ich tradycja jest długa i bogata, zasięg szeroki, ponie- waż mają odpowiedniki – poza Słowiańszczyzną – także w językach niesłowiań- skich, a ich korzenie sięgają niekiedy starożytności.
Pokazany w niniejszych rozważaniach sposób historyczno-porównawczego badania gwarowych nazw roślin sprawdza się oczywiście nie tylko w odniesieniu do polskiego materiału gwarowego, ale także w zakresie gwarowych nazw roślin innych języków europejskich, jak można stwierdzić, biorąc pod uwagę liczne od- powiedniki formalne i semantyczne nazw polskich. Co więcej, uwidacznia się przy tego rodzaju analizach wspólnota kultury europejskiej, która datuje się od starożyt- ności i średniowiecza.
Z niniejszych rozważań ponadto wynika, że językoznawca, zajmujący się gwa- rowymi nazwami roślin w ujęciu historyczno-porównawczym, musi być zarówno
etymologiem, jak i dialektologiem oraz kulturoznawcą, który ponadto dysponuje sporą wiedzą botaniczną.
Bibliografi a
ANDRÉ Jacques (1956): Lexique des termes de botanique en latin. – Paris: C. Klincksieck.
BARLÈ Janko (1937): Prinosi slovenskim nazivima bilja, cz. 2. – Zbornik za narodni život i običaje Južnih Slavena, knjiga XXXI/1, 49–172.
Boryś SEJP – Wiesław BORYŚ (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. – Kraków:
Wydawnictwo Literackie.
BUDZISZEWSKA Wanda (1965): Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej. – Wrocław:
Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
BUFFA Ferdinand (1972): Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovens- kého odborného slovníka. – Bratislava: Vydavatel’stvo Slovenskej akadémie vied.
ČOUKA František (1929): Lidové názvy rostlin z Moravy. – Časopis Vlasteneckého spolku musejního v Olomouci, ročn. XLI–XLII, 122–124.
Dubisz – Stanisław DUBISZ (1977): Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazur- skich, Studia Warmińsko-Mazurskie, t. 11, pod red. Mieczysława SZYMCZAKA. – Wrocław–
Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Falimirz 1534 – Stefan FALIMIRZ (1534): O ziołach i mocy jich. – Kraków: Drukarnia F. Ungler.
GENAUST Helmut (2005): Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pfl anzennamen, Dritte, vollständig überarbeitete und erweiterte Ausgabe. – Hamburg: Nikol Verlagsgesellschaft mbH & Co KG.
Helwing Prusy – Prowincyonalne, polskie nazwy roślin XVIII w., z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, opr. Józef ROSTAFIŃSKI, osobne odbicie z Rozpraw Wydzia- łu Filologicznego Akademii Umiejętności, t. XL. – Kraków 1904.
HLADKÁ Zdeňka (2000): Přenesená pojmenování rostlin v českých dialektech. K sémantické- mu tvoření lexikálních jednotek v nářečích. – Brno: Masarykova univerzita w Brně.
K – Jan KARŁOWICZ, Słownik gwar polskich, t. I–VI. – Kraków 1900–1911.
KARLIN Mirko (1964): Slovenska imena naših zdravilnih rastlin. – Ljubljana: Farmacevtsko društvo Slovenije.
kart. SGP – kartoteka Słownika gwar polskich, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Insty- tutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Knapiusz TPLG 1621–1632 – Grzegorz KNAPIUSZ, Thesaurus polono-latino-graecus in tres tomos divisus, t. I–III. – Cracoviae 1621–1632.
KOSÍK Václav (1941): Slovník lidových názvů rostlin. – Praha: Školní nakladatelství pro Čechy a Moravu.
LAJNERT Jan (1954): Rostlinske mjena serbske, němske, łaćanske radowane po přirodnym sy- stemie. – Berlin: Volk und Wissen Volkseigener Verlag.
LAMBL Vilém (1852): Nástin fl ory dalmatinské a seznam rostlin podlé jmen prostonárodnich, která lid slovanský po břehách adriatického moře uživa, Časopis českého Museum (Pra- ha), ročn. 26, z. 1, 98–115, ročn. 26, z. 2, 41–64.
Linde SJP – Samuel Bogumił LINDE, Słownik języka polskiego, t. I–VI. – Warszawa 1807–
1814.
LPW – Friedrich LORENTZ, Pomoranisches Wörterbuch, t. I, Berlin 1958, t. II–V fortgeführt von F. Hinze. – Berlin: Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1968–1983.
MACHEK Václav (1954): Česká a slovenská jména rostlin. – Praha: Nakladatelství Českoslo- venské Akademie Věd.
Majewski SN – Erazm MAJEWSKI, Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich [...], t. I–II. – Warszawa: Nakładem Prenumeratorów i Autora, Skład główny w księgarni Paprockiego i S-ki, Druk Noskowskiego, 1889–1898.
MAKOWIECKI Stefan (1936): Słownik botaniczny łacińsko-małoruski. – Kraków: Polska Aka- demia Umiejętności.
MARCINZ URZĘDOWA (1595): Herbarz polski [...]. – Kraków: W Drukárni Lazarzowey.
MARZELL Heinrich (2000): Wörterbuch der deutschen Pfl anzennamen, t. I–V, Lizenzausgabe, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958. – Köln: Parkland Verlag.
NITSCH Kazimierz, MROZÓWNA [-Ostrowska] Ewa (1955): Mazowieckie wyrazy przyrodnicze.
– [w:] Kazimierz NITSCH, Wybór pism polonistycznych, t. II: Studia wyrazowe. – Wrocław – Kraków: Zakład im. Ossolińskich, 86–116.
PASTUSIAK Kazimiera (2007): Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych języ- kowych i etnografi cznych na podstawie nazw roślin. – Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy (SOW), Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.
PAWŁOWSKI Eugeniusz (1974): Polskie nazwy roślin (Próba klasyfi kacji semantycznej). – [w:]
Jerzy KURYŁOWICZ (red.): Studia indoeuropejskie. Prace Komisji Językoznawstwa, t. 37.
– Wrocław etc., 163–169.
PELCOWA Halina (2001): Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. – Lublin: Uniwer- sytet Marii Skłodowskiej-Curie.
POPRZĘCKI Witold (1990): Ziołolecznictwo. – Warszawa: Spółdzielcza Agencja Reklamowa
„SPAR”.
PZZ – Jadwiga KWAŚNIEWSKA, Józef SKULIMOWSKI, Helena TUMIŁOWICZ, Poradnik zbieracza ziół. – Warszawa: Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1956.
RYSTONOVÁ Ida (2007): Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktů. – Praha: Academia.
SGP – Słownik gwar polskich, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Pol- skiego PAN w Krakowie, pod red. M. KARASIA, od t. II pod red. J. REICHANA, od t. VI pod red. J. OKONIOWEJ. – Wrocław–Kraków etc. 1977 i n.
Sławski SEJP – Franciszek SŁAWSKI, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V (A–Ł). – Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1952–1982.
SŁŚ – Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce. Mediae et infi mae Latinitatis Polonorum, red.
Marian PLEZIA, od t. VII red. Krystyna WEYSSENHOFF-BROŻKOWA. – Wrocław etc. 1953 i n.
Spiczyński 1542 – Hieronim SPICZYŃSKI (1542): O ziołach tutecznych i zamorskich i mocy ich.
– Kraków: Drukarnia F. Ungler.
SPÓLNIK Anna (1990): Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, nr 58. – Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
SSSL – Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych, t. II. Rośliny (nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bart- mińskiego).
SStp. – Słownik staropolski, pod red. Stanisława URBAŃCZYKA, t. I–XI. – Wrocław 1953–2002.
Stanko 1472 – Jan STANKO (1472): Antibolomenum Benedicti Parthi [rękopis przechowywany w Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej, nr Ms 225].
SWar – Jan KARŁOWICZ, Adam Antoni KRYŃSKI, W. NIEDŹWIEDZKI, Słownik języka polskiego, t. I–VIII. – Warszawa 1900–1927 (tzw. Słownik warszawski).
SWil – Słownik języka polskiego, wyd. M. ORGELBRAND, t. I–II. – Wilno 1861 (tzw. Słownik wileński).
Symb. – Józef ROSTAFIŃSKI, Symbola ad historiam naturalem medii aevi [...], t. I–II. – Craco- viae: Sumptibus Universitatis, MCM.
Syreniusz 1613 – Szymon SYRENIUSZ (1613): Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią [...]. – Kraków: Drukarnia Bazylego Skalskiego.
SZ – Elżbieta SZOT-RADZISZEWSKA, Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie. – Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2005.
Šugar HBI – Ivan ŠUGAR, Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus. – Za- greb: Matica Hrvatska, MMVIII [2008].
ŠULEK Bogoslav (1879): Jugoslavenski imenik bilja. – Zagreb: Jugoslavenska Akademija Zna- nosti i Umjetnosti.
TOKARSKI Ryszard (1993): Słownictwo jako interpretacja świata. – [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II: Współczesny język polski, pod red. Jerzego BARTMIŃSKIEGO. – Wrocław, 335–362.
Trotz 1764 – Michał Abraham TROTZ (1764): Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemie- cko-francuski [...]. – Leipzig: nakładem J.F. Gledycza.
USK – Czesław ROBOTYCKI (red.): Układ słów kluczowych dla bazy danych o źródłach etno- grafi cznych (kultura ludowa Karpat polskich). – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1995.
VAJS Nada (2003): Hrvatska povijesna fi tonimija. – Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezi- koslovlje.
WANIAKOWA Jadwiga (2006): Nazwy niezapominajki (Myosotis) w gwarach polskich jako przykład ekspansji słownictwa literackiego. – [w:] Studia Dialektologiczne, III, pod red.
J. OKONIOWEJ, Kraków, 71–79.
WANIAKOWA Jadwiga (2012): Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskie- go.
WRÓBEL Henryk (2004): Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej, Kra- ków [przedruk z: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach, Prace Katedry Języka Polskiego II. – Katowice 1962, 105–137].
ANNENKOV Nikolaj I. (1878): Ботанический словарь [...] – Sanktpeterburg: Типографія Императорской Академіи Наукъ.
Dal’ – Владимир И. Даль, Толковый словарь живого великорусского языка, t. I–IV. – Mos- kva 1880–1882, (przedruk: Moskva 1955–1956).
Simonović BR – Дpaгутин Симоновић, Ботанички речник. Имена биљака – Beograd:
Српска академија наука – посебна издања, 1959.
