Kiedy urodził się Marian Zdziechowski?

NO TA TK I I MATERIAŁY RU C H L IT E R A C K I R . X X V I I , 1986, Z . Z (355) P L I S S N 0035—9602

KIEDY URODZIŁ SIĘ MARIAN ZDZIECHOWSKI?

M ARIA N ZACZYŃSKI

D aje się ostatnio zauw ażyć w zrasta ją ce zainteresow anie postacią i tw órczością M ariana Zdziechowskiego. Na łam ach czasopism naukow ych i innego ro d zaju periodyków ukazało się w iele ro zp ra w pośw ięconych autorow i B yrona i jego w ieku , opublikow ano tak że k ilk a jego tekstów . - Ów, szczególny, m ający różne m o ty w acje ren esa n s tego badacza prądów duchow ych X IX i X X w ieku je s t zresztą, sam w sobie, zagadnieniem godnym specjalnej uw agi.

N a k sz ta łt obecnej, żyw iołow ej fazy recep cji m y śli Zdziechowskiego m a w p ły w w iele u w aru n k o w ań . W śród n ic h w ym ienić trz e b a istotne ograniczenia n a tu r y bio-bibliograficznej. N ie m a dotąd p ełnej bibliogra­

fii tek stó w Z dziechow skiego1, co pow oduje, iż w iele sądów in te rp re ta c y j­

n y ch , często a rb itra ln y c h i apodyktycznych, opiera się n a zb y t n ik łej podstaw ie tekstow ej. P o m ijan a b y w a w te n sposób zn am ien n a dla poglą­

dów Zdziechowskiego d y n am ik a jego m yśli, je j sw oiste, n a pozór „ka­

p ry śn e ” pulsow anie. J e s t to sp ra w a isto tn a ty m b ard ziej, że te k sty a u ­ to ra W izji K rasińskiego u w ik łan e b y ły w w ielorakie k o n tek sty , w róż­

n e sy tu a cje k o m unikacyjne. Badacz Zdziechowskiego, jeśli chce rz e te l­

n ie jego m yśl zanalizow ać, ocenić, zin terp reto w a ć — n ie m oże o ty m za­

pom inać...

W ty m m iejscu chciałbym zw rócić uw agę n a pozornie błah y , d oty­

czący p o rządku zdarzeń, problem . K i e d y u r o d z i ł s i ę M a r i a n Z d z i e c h o w s k i ?

W dotychczasow ych opracow aniach, posiadających n iejak o w agę źró­

dłow ą, p odana je s t d a ta 30 k w i e t n i a 1861. T ak pisze Tomasz W eiss, a u to r pierw szego, pow ojennego opracow ania naukow ego tw órczości Zdzie­

ch o w sk ieg o 2, podobnie — au to rzy odpow iedniego tom u B ibliografii lite­

r a tu r y p o lsk ie j. N o w y K o r b u t3 oraz B iogram ów u czonych p o lsk ic h 4; tę

1 Z. przy czy n oczyw istych n ie może te j ro li spełnić B ibliografia lite ra tu ry pol­

s k ie j. N o w y K orbut.

2 T . 'W e i s s , M arian Z d ziech o w ski. 1861—1938 [w:] O braz L ite ra tu ry Polskiej.

S . V: L ite ra tu ra o kresu M łodej Polski, T. IV, K rak ó w 1977.

8 B ibliografia lite ra tu ry p o lskiej. N o w y K o rb u t. L ite ra tu ra p o z y ty w iz m u i M ło­

d e j Polski, T. X V I, W arszaw a 1980.

* B io g ra m y uczo n ych polskich. Część I: N a u k i społeczne, Z. 3. O prać. A. Ś ro d ­ k a. P . Szczaw iński, W rocław 1985.

datę pow tarza także Irena Burzacka, autorka pierw szej książki poświęco­

nej Zdziechowskiem u5. ' ^

W iarygodność tej (30 kw ietnia) daty urodzenia Zdziechowskiego w zmacniają dane zaw arte w- nekrologu podpisanymi. przez Rektora- i Se­

n a t U niw ersytetuv Stefana Batorego w W ilnie po śm ierci uczonego. Czy­

tam y tam m iędzy innymi: „Urodzony dnia 30-go kw ietnia 1861 roku w Nowosiółkach Z. Mińskiej po ciężkich cierpieniach opatrzony śś. S a­

kram entam i, zasnął w P an u dnia 5-go października 1938 ro k u ” 6. Tę sa­

m ą datę, 30 kw ietnia, zamieszczono w nekrologu podpisanym przez „Sy­

na i Rodzinę” 7.

Jeśli chcemy być w zgodzie z faktam i, m usim y datę urodzenia M aria­

n a Zdziechowskiego, utrw aloną i uw ażaną za pewną, nieco skorygować.

M arian Zdziechowski bowiem, o b y w a t e l p a ń s t w a c a r ó w r o ­ s y j s k i c h , pierw orodny syn Edmunda i H eleny z Pułjanow skich, uro­

dził się w Nowosiółkach wchodzących w skład dominium rakowskiego 8 30 kw ietnia (1861 r.) s t a r e g o s t y l u , czyli w edług kalendarza gre­

goriańskiego— 12 m a j a (1861).

Oczywiście najbardziej w iarygodnym w tej spraw ie dowodem byłaby m etryka (wystawiona, prawdopodobnie przez proboszcza rzym skokatolic­

kiej parafii w Rakowie); trudno jed n ak liczyć, b y się gdzieś do naszych czasów zachowała. Skąd więc bierze się m oja pewność, iż Zdziechowski urodził się 12 m a ja 1861? /

W „C urriculum v itae” dołączonym, obok innych dokum entów, do po­

dania. adresowanego do „Prześw ietnego W ydziału” (Filozoficznego C JL U niw ersytetu Jagiellońskiego w Krakowie) w spraw ie, ja k byśm y dziś powiedzieli, otw arcia przew odu doktorskiego (na podstaw ie książki M e -' sjaniści i słowianofile. Szkice z psychologii narodów słowiańskich, K ra­

ków 1888) i „przypuszczenia do egzam inu” (doktorskiego), Zdziechowski, m i e s z k a n i e c R a k o w a n a M i ń s z c z y ź n i e , pisał: „Urodziłem

30 kw ietnia

s i ę --- 1861 r. w Nowosiółkach pod Mińskiem [...]” 9. Zarówno 12 m aja

podanie, jak i „C urriculum v itae” datow ane było: ^0 sierpnia jggg^

11 w rześnia

5 I. B u r z a c k a , Ideał a rzeczyw istość, O kry ty c e m oralistycznej Mariana Zdziechowskiego, W arszawa 1982.

6 Centrinis V alstybinis A rchyvas (Wilno), F ' 175, I Ww, n r 67, k. 1 (A kta oso­

bowe profesorów U niw ersytetu S tefana Batorego — ak ta M arian a Zdziechowskie­

go); „Słowo” 1938, n r 275.

7 „Słowo" 1938, n r 275; „K urier W ileński” 1938; n r 4592.

s Często podaje się też, jako m iejsce urodzenia Zdziechowskiego, Raków (por.

S. K o ś c i a . ł k o 'w s k i , Marian Zdziechow ski, „K u ltu ra” 1964, n r 1—2 (195—198)).

* -Archiwum U niw ersytetu Jagiellońskiego, WF II, 478.

zgodnie z obyczajem, przestrzeganym i oczywistym dla Polaków z za­

boru rosyjskiego, zwłaszcza z ziem zabranych (i Rosji).

Znamienne, że w „C urriculum v itae D r fil. M ariana Zdziechowskie- go”, dołączonego do dokum entacji przewodu habilitacyjnego w r. 1894, Zdziechowski, m i e s z k a j ą c y w ó w c z a s w K r a k o w i e , pisał:

„M arian Zdziechowski urodził się dnia 12 m a j a 1861 r o k u w Nowo­

siółkach, w gubem ii m ińskiej” 10 — a więc ju ż bez owego podwójnego, według starego i nowpgo stylu (kalendarza), datowania.

Trudno'-powiedziec, kiedy (i przez kogo) nastąpiło błędne utożsamienie daty w sta ry m stylu z oficjalnie używ anym kalendarzem . W odpowiedzi n a ankietę personalną redakcji Ilustrow anej Encyklopedii Trzaski, Ever- ta i Michalskiego 11 M arian Zdziechowski podał jako datę urodzenia — 30 kw ietnia 1861 • r.12 W słowniku biograficznym Stanisław a -Łozy13 zamieszczono także tę datę. Sądzę jednak, że pom yłkę tę należy spro­

stować. Wszak odpowiedni tom Polskiego Słow nika Biograficznego, w którym postać i dzieło M ariana Zdziechowskiego z pewnością się znaj­

dzie, jeszcze się nie ukazał...

36 A rchiw um U niw ersytetu Jagiellońskiego, WF II, 122.

11 Biblioteka U niw ersytetu Wileńskiego, rkps, F 33—459 (papiery po M arianie Zdziechowskim).

12 A nkiety te j uczony nie w ysłał; Ilustrow ana Encyklopedia Trzaski, Everia i Michalskiego. P od red. S. Lam a, W arszaw a 1925—1928, t. 5, s. 114 podaje datą roczną.

13 Czy wiesz, kio to jest? P od red. S. Łozy, W arszaw a 1938, s. 843.