WPLYW SPOSOBU REGENERACJI STANOWISKA NA PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE BURAKA CUKROWEGO

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTEPOW NAUK ROLNICZYCH 2000 z. 470: 173-180

WPLYW SPOSOBU REGENERACJI STANOWISKA NA PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE

BURAKA CUKROWEGO

Marian Wesotowski, Michat Betkowski

Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, Akademia Rolnicza w Lublinie

Wstęp

Ważnym elementem agrotechniki buraka cukrowego jest nawożenie orga- niczne [BYSZEWSKI 1967; CEGLAREK i in. 1985; GUTMAŃSKI 1991]. Dostarcza ono wy- mienionej roślinie niezbędnych do życia makro- i mikroelementów, a ponadto wzbogaca glebę w substancję organiczną, przez co korzystnie wpływa na aktyw- ność biologiczną, właściwości sorpcyjne oraz strukturę i stosunki powietrzno- wodne roli [KOBUS, PACEWICZOWA 1963; BUCZEK 1966]. Dotychczas najczęściej sto- sowanym nawozem organicznym pod burak cukrowy jest obornik. W ostatnich latach znacznie zmniejszyło się jednak pogłowie zwierząt gospodarskich, szczegól- nie bydła będącego głównym dostarczycielem obornika [MAZUR 1995; ROCZNIK STATYSTYCZNY 1998]. W tej sytuacji stało się konieczne poszukiwanie alternatyw- nych form nawożenia organicznego dla roślin uprawianych tradycyjnie na obor- niku, a więc również dła buraka cukrowego.

Celem pracy było porównanie wpływu dwóch rodzajów poplonów écierni- skowych oraz obornika na plonowanie i zachwaszczenie buraka cukrowego w wa- runkach gleb lessowych środkowo-wschodniej Polski.

Metodyka badań

Badania polowe prowadzono w latach 1991-1994 w Gospodarstwie Doś- wiadczalnym Czesławice, należącym do Akademii Rolniczej w Lublinie, na glebie płowej wytworzonej z lessu, charakteryzującej się lekko kwaśnym odczynem, dobrą zasobnością w przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu oraz zawar- tością próchnicy w warstwie ornej od 1,15 do 1,34%. Eksperyment założono me- todą bloków losowanych, w 4 powtórzeniach, o wielkości poletka do siewu 35 m2, a do zbioru 20 m?. Uwzględniał on dwa czynniki, a mianowicie:

Г. Sposób użyźniania stanowiska A = obornik

B - poplon ścierniskowy z roślin motylkowatych (groch polny + bobik) С - poplon ścierniskowy z roślin niemotylkowatych (gorczyca biała).

IL. — Poziom ochrony roślin buraka przed agrofagami a. ekstensywny

b. intensywny

Przedplonem buraka cukrowego była pszenica ozima. Uprawa roli na obiekcie z obornikiem była typowa. Na poletkach z poplonami najpierw wyko- nywano talerzowanie pola broną talerzową (5-8 cm głębokość) oraz orkę razów- kę (około 18 cm), po której wysiewano poplony. Z chwilą wystąpienia większych przymrozków, przerywających wzrost roślin poplonowych, wykonywano orkę zię- blę na głębokość 25-28 cm, przyorującą masę poplonową. Wielkość zielonej masy wynosiła w trzyleciu średnio 17,89 t'ha"! (groch polny + bobik) i 16,52 t-ha"!

(gorczyca biała). Obornik (30 t:ha-') na obiekcie A przyorywano tą samą orką co poplony. Orkę tę pozostawiano na zimę w ostrej skibie.

Nawożenie mineralne buraka cukrowego było jednakowe na wszystkich obiektach i w kg czystego składnika na 1 ha wynosiło: N — 140, P — 90, K — 180.

Burak cukrowy, odmiany PN-Mono 4, wysiewano w rozstawie 50-30 cm w trze- ciej dekadzie kwietnia.

Pielęgnacja poletek z ekstensywnym poziomem ochrony sprowadzała się do dwukrotnego ręcznego motyczenia: w fazie 4 liści i przed zwarciem się rzędów buraka. W tym wariancie nie stosowano, poza zaprawianiem nasion, żadnych śro- dków ochrony roślin. Na poletkach chronionych intensywnie stosowano tuż po siewie nasion buraka odmiany Venzar (1 kgha-!) przeciwko chwastom, a następ- nie Penncozeb 80 WP (2,5 kg'ha”!) przeciwko chorobom grzybowym i Bi 58 (0,6 I'ha-!) przeciwko szkodnikom. Zabiegi mechaniczne na tych poletkach spro- wadzały się do jednokrotnego ręcznego niszczenia skorupy glebowej w fazie 6 liści buraka cukrowego. Buraki cukrowe zbierano każdego roku w fazie dojrzało- ści technicznej.

Z uwagi na ograniczenia redakcyjne w tabelach 1-4 podano w zasadzie tylko te średnie, pomiędzy którymi stwierdzono istotność różnic statystycznych.

Wyniki badań

Długość i średnica korzeni buraka cukrowego kształtowały się wyłącznie pod wpływem lat badań. Obiekty nawozowe nie miały bezpośredniego wpływu na te cechy (tab. 1). Istotnie najdłuższe korzenie — 22,8 cm wyrosły w 1992 roku, zaś o największej średnicy (12,1 cm) w roku 1993. Jak się wydaje duży wpływ na roz- miary korzeni buraka miały warunki wodne siedliska. Organy te były bowiem tym dłuższe im mniej w danym sezonie występowało opadów. W miesiącach maj--sier- pień w 1992 roku zanotowano tylko 141,6 mm opadu, czyli o 50,9% mniej niż w analogicznym okresie wielolecia. Występująca wtedy susza glebowa zmuszała roś- limy buraka do penetracji głębszych warstw gleby, a w konsekwencji do wydłuża- nia swych korzeni. Stosunki wilgotnościowe gleby rzutowały również na średnice korzeni. Cecha ta istotnie największą wartość osiągnęła w 1993 roku, czyli w se- zonie o drastycznym niedoborze opadów podczas wschodów buraka. Niedobór ów zmniejszał polową zdolność wschodów i zagęszczenie roślin buraka na jedno- stce powierzchni, co sprzyjało rozrastaniu się mniej licznych roślin buraka cukro- wego.

Jak wspomniano warianty nawozowe nie zmieniały istotnie badanych cech.

Tym niemniej dało się zauważyć, że w porównaniu z obornikiem przyorywane poplony wywoływały tendencje wydłużania się korzeni z jednoczesnym zmniej- szeniem ich średnicy. Szczególnie dodatni wpływ na długość korzeni wykazywał przyorany w 1992 roku poplon złożony z grochu polnego i bobiku. Wyrosłe na

WPŁYW SPOSOBU REGENERACJI STANOWISKA ... 175

nim korzenie miały 23,1 cm długości, a więc przeważnie istotnie więcej niż w in- nych warunkach (tab. 1).

Tabela 1; Table 1 Długość i średnica korzeni buraka cukrowego (cm)

Length and diameter of sugar beet roots (cm)

Długość korzeni; Root lenght Średnica korzeni; Root diameter

Obiekty nawozowe lata; years lata; years

Fertilization objects Bada Średnio

1992 | 1993 | 1994 | 002 | 1992 | 1993 | 1994 _{mean mean} e

Obornik

Farmyard manure 22,6 21,5 19,5 21,2 11,5 12,6 10,6 11,6

Groch polny + bobik

Field pea + faba bean 23,1 20,2 21,6 21,6 11,4 11,7 10,5 11,2

Gorczyca biała

White mustard 22,7 21,0 20,9 21,5 11,5 12,0 10,5 113

Średnio; Mean 22,8 20,9 20,7 21,4 11,5 12,1 10,5 11,4

NIRoos 3 LSDags

pomiędzy latami; among the years 0,78 0,46

w interakcji: obiekty nawozowe x lata

in interaction: fertilization object x years 1,81

Z tabeli 2 wynika, że plon korzeni kształtował się niezależnie od lat, rodza- ju nawozów organicznych oraz sposobu ochrony plantacji przed inwazyjnością agrofagów. Zatem stosowanie substytutów obornika w postaci poplonów ścierni- skowych wywoływało jedynie tendencje spadkowe w plonie korzeni, a wielkość tak rozumianych spadków sięgała co najwyżej 5%.

Plon korzeni i liści buraka cukrowego (t'ha-!1) Yield of sugar beet roots and lives (t-ha-1)

Tabela 2; Table 2

Liście; Leaves

Korzenie; Roots ; i

Obiekty nawozowe мы lata; years . ,

Fertilization objects culation średnio

< : mean

a | ba | rednio | a, b» | 1992 ]1993] 1994

Obornik

Farmyard manure 80,7 | 81,8 81,2 54,7 58,6 54,2 |55,6 | 60,1 56,6 Groch polny + bobik

Field pea + faba bean 76,4 | 80,0 78,2 52,4 52,0 50,4 |47,8 | 58,5 522 Gorczyca biała

White mustard 75,7 | 78,5 77,1 48,7 49,5 45,6 149.9] 519 49,1 Srednio; Mean 77,6 | 80,1 78,8 51,9 53,4 50,1 151,1] 56,8 52,6 NIRgos3 LSDoo5: pomiędzy obiektami

nawozowymi; amongst fertilization

objects not significant г.П.; 1.5. 6,05

pomiedzy latami; amongst years r.n.; n.S. 6,05

a* — pielęgnacja ekstensywna; extensive cultivation

b» — pielęgnacja intensywna; intensive cultivation

M. Wesotowski, M. Betkowski

ZŁ6'0 = SIESŃ X OIED JO [oAaj x soalqo UONezinaj ieyeq X Kuoiyoo Worzod x amOZOMEU Ajysiqo $590 = 51996 х э1ео JO [ono] teje] x Анолцоо urorzod 909'0 = злвэА х ззоэ[ао ноцециль} ее] х эмохомен KIĄSIQO мопоелазаг иг чбуелэзие м 095:0 = з1е2А Suoule 'rueje[ Kzpatwod Mast TIN

чвэш UESUI 661 | £661 | 2661 | orupois P661 €661 7661 orupoJ$ P661 €661 7661

тек 61] SIEsń ее ueoy sioafqo uoneztuoĄ ор uray sq se AMOZOMEU AJYSIQQ . OIUPOJ$ Sa1eo juejd JO [2A0T uigo1 Auoiyoo Urorzoq

WPŁYW SPOSOBU REGENERACJI STANOWISKA ... 177

Uintensywnienie ochrony roślin buraka zwiększało, ale w granicach błędu doświadczalnego, wydajność korzeni o 3,2%. Czynnik ten podobną tendencję wzrostową (2,9%) wywoływał również w układzie plonów liści.

Wydajność liści z hektara rosła najbardziej, a przy tym istotnie, pod wpły- wem nawożenia obornikiem. Użyźnianie pola grochem polnym i bobikiem zmniejszało plon liści buraka o 7,8%, zaś przyoraną gorczycą białą o dalsze 5,5%.

Wysokiej produkcji liści sprzyjał 1994 rok, charakteryzujący się wyraźnie więk- szymi opadami, w porównaniu z wieloleciem, a zwłaszcza latami 1992-1993.

Zawartość cukru w korzeniach buraka cukrowego zależała głównie od lat badań (tab. 3). Największą zawartość cukru w korzeniach uzyskano w roku su- chym i chłodniejszym (1993) - średnio 20,48%, istotnie mniejszą w 1992 roku (17,1%), zaś najmniejszą w sezonie mokrym i ciepłym (1994) - 15,96%.

Rodzaj nawożenia organicznego zmieniał minimalnie (w granicach 1,5%) zawartość cukru w korzeniach, natomiast poziom ochrony roślin nie wpływał zu- pełnie na analizowaną cechę. Efekt następczy wymienionych czynników modyfi- kowały lata badań, co znalazło potwierdzenie w wyliczonych interakcjach. W re- zultacie można stwierdzić, że najkorzystniej na zawartość sacharozy w korzeniach buraka wpływało użyźnianie stanowiska obornikiem w warunkach pielęgnacji eks- tensywnej w 1993 roku lub przyorywanie w tym samym roku poplonu złożonego z grochu polnego i bobiku w warunkach pielęgnacji intensywnej (tab. 3).

Zachwaszczenie łanu buraka cukrowego, wyrażone powietrznie suchą masą chwastów, zależało głównie od sposobu pielęgnacji (tab. 4). Pielęgnacja intensy- wna, z zastosowaniem Venzaru (1 kg'ha"'), zmniejszała biomasę chwastów aż o blisko 80%, w porównaniu do pielęgnacji ekstensywnej.

Tabela 4; Table 4 Powietrznie sucha masa chwastów w łanie buraka cukrowego (g'm-)

Air dry matter of weeds in sugar beet canopy (g-m-)

Hielegnacja Lata; Years

Obiekty nawozowe Cultivation

Fertilization objects < ;

ax be | 1992 | 1993 | 1994 | *rednio

Obornik; Farmyard manure 33,9 8,0 8,5 27,4 27,0 21,0

Groch siewny + bobik

Field pea + faba bean 40,9 5,8 43 42,8 22,9 23,3

Gorczyca biała; White mustard 26,7 6,8 8,0 26,3 16,0 16,8

Średnio; Mean 33,8 6,9 6,9 32,2 220 | 204

NIR5ys; LSDy,s dla; for:

pomiędzy latami; among years 17,85

pomiędzy poziomami pielęgnacji; between levels of cultivation 12,10

a* — pielęgnacja ekstensywna; extensive cultivation b — pielęgnacja intensywna; intensive cultivation

Wnoszone nawozy organiczne różnicowały wielkość masy chwastów w gra- nicach błędu doświadczalnego. Badana cecha najmniejszą wartość (średnio 16,8 g'm-2) osiągnęła w warunkach przyorywania gorczycy białej (tab. 4).

Reasumując przeprowadzone badania należy podkreślić, że ilość, jakość i strukturę plonu buraka cukrowego modyfikowały w dużym stopniu warunki me-

teorologiczne poszczególnych sezonów wegetacyjnych, a więc czynnik niekontro- lowany. Nadto godzi się podkreślić, że niniejsze badania, a także innych autorów [ŁACHOWSKI 1963; CEGLAREK i in. 1985], dowiodły, iż zastąpienie obornika nawoza- mi zielonymi w formie przyorywanych poplonów ścierniskowych zbliżało wydaj- ność buraka do obiektu z obornikiem oraz było bardziej korzystne (brak istot- nych różnic w plonie korzeni) niż w doświadczeniach innych autorów [MiczyŃSsKI 1954; KLUPCZYŃSKI 1971; KOPCZYŃSKI 1994]. W niniejszych badaniach obydwa pop- lony ścierniskowe dawały podobny efekt plonotwórczy. Wydaje się, że sytuację tę należy tłumaczyć tym, iż porównywane śródplony produkowały zbliżoną masę nadziemną, przez co ich siła nawozowa była podobna. Spostrzeżenie to jest zgod- ne z ustaleniami innych autorów [MICZYNSKI 1954; MICZYNSKI, STWICKI 1963; KOP- CZYŃSKI, KOPCZYŃSKI 1984], według których efekt plonotwórczy nawozów zielonych zależy głównie od wyprodukowanej przez nie, a następnie przyoranej masy orga- nicznej.

Wnioski

1. Przyorywanie poplon6éw ścierniskowych (mieszanka grochu polnego i bobi- ku lub gorczyca biała) przy uprawie buraka cukrowego wykazywało podob- ne działanie regenerujące jak obornik.

2. Użyźnianie stanowiska obornikiem zwiększało istotnie jedynie plon liści buraka cukrowego, w porównaniu z badanymi poplonami ścierniskowymi.

3. Stosowanie poplonów ścierniskowych, a zwłaszcza gorczycy białej, wpływało korzystnie na zawartość cukru w korzeniach buraka oraz stan zachwaszcze- nia łanu tej rośliny.

4. Kompleksowa ochrona buraka przed inwazyjnością agrofagów (chwasty, choroby, szkodniki) istotnie ograniczała zachwaszczenie łanu buraka. Czyn- nik ten wywoływał pozytywne tendencje również w kształtowaniu się plonu korzeni i liści badanej rośliny uprawnej.

Literatura

BUCZEK E. 1966. Nawożenie organiczne i mineralne w płodozmianach warzywnych.

Cz. I. Wpływ nawożenia obornikiem i nawozami zielonymi oraz wyłącznie mineral- nego na właściwości gleby. Rocz. Nauk Roln., Ser. A 91(2): 273-298.

BYSZEWSKI W. 1967. Wyniki badań nad ustaleniem ważniejszych czynników limitują- cych plony buraków cukrowych. Zesz. Nauk. SGGW, Ser. Rolnictwo 10: 23-33.

CEGLAREK F., GĄSIOROWSKI A., GĄSIOROWSKA B. 1985. Wpływ zróżnicowanego nawoże- nia organicznego i mineralnego na wysokość i jakość plonów buraków cukrowych.

Zesz. Nauk. WSR-P w Siedlcach, Ser. Rolnictwo 5: 51-67.

GUTMAŃSKI I. 1991. Produkcja buraka cukrowego. PWRiL Warszawa.

KLUPCZYŃSKI Z. 1971. Wartość nawożowa roślin niemotylkowatych uprawianych na zielony nawóz w poplonie Ścierniskowym. Pam. Puławski 50: 87-96.

WPŁYW SPOSOBU REGENERACJI STANOWISKA ... 179

KOBUS J., PACEWICZOWA T. 1963. Wpływ różnego rodzaju nawożenia na czynność bio- logiczną gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 40: 255-294.

KOPCZYŃSKI J. 1994. Współdziałanie poplonu ścierniskowego, obornika i azotu mine- ralnego w nawożeniu buraka cukrowego na glebie lekkiej i średniej. Fragm. Agro- nom. 4: 46-54.

KOPCZYŃSKI J. KOPCZYŃSKI P. 1984. Wpływ nawożenia azotem, obornikiem i nawozem zielonym na plony buraka cukrowego. Mat. Konf. Nauk. „Nawozy organiczne” 4-6 września, Wyd. AR w Szczecinie 2: 61-68.

ŁACHOWSKI J. 1963. Wartość facelii w poplonie nawozowym pod buraki cukrowe.

Rocz. Nauk Roln., Ser. A, 87(1-2): 741-747.

MAZUR T. 1995. Stan i perspektywy bilansu substancji organicznej w glebach upraw- nych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 421: 267-276.

MICZYŃSKI J. 1954. Zielone nawozy w uprawie buraków cukrowych. Nowe Rolni- ctwo 9: 54-60.

MICZYŃSKI J., SIWICKI S. 1963. Międzyplony nawozowe w uprawie buraka cukrowego.

Cz. III. Różne poplony ścierniskowe i ich działanie następcze. Rocz. Nauk Rol., Ser. A, 87(3): 63-89.

ROCZNIK STATYSTYCZNY 1998. GUS Warszawa.

Słowa kluczowe: płodozmian, sposoby regeneracji stanowisk, burak cukrowy, plony, chwasty

Streszczenie

Celem badań prowadzonych na glebach lessowych środkowo-wschodniej Polski było określenie plonowania i zachwaszczenia buraka cukrowego w warun- kach substytucji obornika poplonami Ścierniskowymi, stanowionymi przez mie- szankę grochu polnego i bobiku oraz gorczycę białą. Dowiedziono, że przyorane poplony dawały podobny do obornika efekt produkcyjny w uprawie buraka cuk- rowego. Użyźnianie stanowiska obornikiem zwiększało istotnie jedynie plon liści buraka cukrowego, w porównaniu z poplonami ścierniskowymi.

YIELDING AND WEED INFESTATION OF SUGAR BEET AS AFFECTED BY REGENERATION OF THE POSITION

IN CROP ROTATION Marian Wesotowski, Michat Betkowski

Department of Soil and Plant Cultivation, Agricultural University, Lublin Key words: crop rotation, regenerating methods, sugar beet, yields, weeds

Summary

The study aimed at determination of yielding and weed infestation of sugar beet under manure substitution by stubble-crops: field peas + faba bean (mix-

ture) and white mustard. The experiment was conducted on loess soil in the cen- tral-eastern part of Poland. It was proved that ploughing in the stubble crops brought similar effect on sugar beet productivity as the manure application did.

The manure application — as compared to stubble crops — increased significantly only the yield of sugar beet leaves.

Prof. dr hab. Marian Wesotowski Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin Akademia Rolnicza

ul. Akademicka 13 20-950 LUBLIN tel. (081) 445 68 47