Zenon Dudziak, Genowefa Panek,
Edward Feluś
Ocena wyników badań grup krwi
przy dochodzeniu ojcostwa,
wykonanych w Zakładzie
Mikrobiologii Śląskiej Akademii
Medycznej : (z Zakładu Mikrobiologii
Śląskiej Akademii Medycznej,
Kierownik: Prof. dr J. Szaflarski)
Palestra 10/6(102), 48-52
ZENON DUDZIAK, GENOW EFA PANEK, EDWARD FELUŚ
O c e n a wyników badań grup krwi przy dochodzeniu
ojcosfwa, wykonanych w Zakładzie Mikrobiologii
Slqskiej Akadem ii Medycznej
Z Z a k ła d u M ikrobiologii Ś lą sk ie j A k a d e m ii M ed yczn ej
K ie ro w n ik : P rof. dr J. S za fla rsk i
W y k o rz y sty w an ie p ra w dziedziczenia g ru p k rw i d o dochodzenia o jcostw a oraz ■ustalenia m a c ie rz y ń stw a je st jed n y m z o bow iązujących dow odów w p o stęp o w an iu są d o w y m . B ogate ju ż dzisiaj tra d y c je ty c h b a d a ń (4, 8, 10, 11) k o n ty n u o w a n e są •przez liczn e p ra c o w n ie za ró w n o k ra jo w e , ja k i zag ran iczn e.
. W Z ak ład zie M ikrobiologii Ś ląsk iej A k ad e m ii M edycznej w y k o n a n o (w la ta c h 1955—il96;3) 4 111 ek sp erty z sądow ych z tego o k resu . W y d a je n a m się, ż e s t a t y sty c z n a ocena całości tego m a te ria łu m oże być cennym i p rzy d a tn y m m a te ria łe m dla p r a k ty k i są d o w e j, d la teg o te ż zd ecydow aliśm y się p rze d staw ić sw ą pracę.
P r ó b k i k r w i od stro n p o b ie ra liśm y w Z akładzie M ikrobiologii. P o b ie ra n ia k rw i d o k o n y w ał le k a rz w asyście s e k re ta rk i, po dok ład n y m sp raw d ze n iu to ż sa m ości poszczególnych osób. Z azw yczaj dążym y do jednoczesnego p o b ra n ia k rw i u s tro n (powoda, pow ódki, pozw anego, pozw anej). N astę p u je w ów czas k o n fro n ta c ja stro n , co d la u s ta le n ia tożsam ości m a n a jw ię k sz ą w arto ść. Z tego w zględu, jeśli chodzi o w y łączen ie o jc o stw a (w czym zw y k le za in te re so w a n y je st pozw any), a k re w zo stała p o b ra n a n iejednocześnie, to w ów czas sta ra m y się w ezw ać stro n y ponow nie, ta k foy były obecne jednocześnie. P rz y sp ra w n ie działającym s e k re ta r ia cie n ie p rze d łu ża to w sposób isto tn y w y d a n ia w y n ik u eksp erty zy , p o d b u d o w u je zaś za u fa n ie do w y k o n y w an eg o bad an ia.
O z n a c z a n i e g r u p k r w i . D la dochodzenia o jc o stw a oznaczaliśm y u k ła d y g rupow e ABO, M N oraz cechy D, E z u k ła d u grupow ego Rh. T ec h n ik a tego ozna c z a n ia je s t z n a n a z szereg u obszernie o p rac o w a n y ch pod ręczn ik ó w i m o n o g rafii (2, 3, 5, 8).* Od r o k u 1963 rozszerzyliśm y liczbę oznaczanych cech o raz w p ro w a d zam y oznaczanie g ru p surow ic, co p o zw ala zw iększyć jeszcze znaczenie liczby w yłączeń (6, 7).
WYNIKI
O gółem p rze b a d a n o 4111 ko m p letó w osób (powód, pow ódka, pozw any) w 4111 sp ra w a c h o dochodzenie o jco stw a. Z te j liczby s p ra w 530 ra z y w yk lu czy liśm y oj co stw o n a p o d sta w ie oznaczanych przez n a s u k ła d ó w grupow ych. O trzy m a n y m a te r ia ł u ję ty je s t w ta b lic y I.
N r 6 (102) Ocena w y n ik ó w badań g ru p k r w i p r z y doch o d ź. ojcostw a 49
T a b l i c a I
W Y ŁĄ C ZEN IE O JC O STW A W PO SZCZEG Ó LN Y CH U K ŁA D A CH GRUPOW YCH W O K R ESIE L A T 1935 — 1963 R O K L ic z b a e k s p e r . L ic z b a w y łą c z e ń A B O M N ■a
fl
wu AB O M N A B O D d A B O E eSin
S Ih Dd Ee AB O M N /D dn z
« s
AB O E e /D d M N n d /F e 1955 295 32 15 9 — 3 3 — i — 1 — — ,_
_
_
1956 477 60 17 24 1 7 4 4 i — 1 — i — — — 1957 533 80 31 25 1 10 4 1 4 1 3 1958 578 66 27 20 2 4 3 1 2 l 4 2 — — — — 1959 485 69 28 22 2 7 3 2 2 — — 1 — 1 — i I960 471 66 21 30 2 7 4 — 1 — 1 — — — — — 1961 469 48 16 20 1 6 2 — 2 — — — — — i — 1>)62 416 56 20 22 3 5 3 1 — — 2 — — — — — 1963 387 53 17 18 — 8 6 — 1 — 3 — — — — — KAZEM 4111 530 192 190 12 57 32 9 14 2 15 3 i 1 i i Proceni: 12,89 36,23 35,84 2,26 10,75 6,04 1,69 2,64 0,37 2,85 0,56 0,18 0,18 0,18 0,18J a k w id a ć z ta b lic y , n a ogólną liczbę 4111 ek sp erty z około 13% ek sp erty z po zw oliło w yłączy ć pozw anego m ężczyznę jako ojca n a p o d sta w ie p ra w a d ziedziczenia b a d a n y c h przez n a s g ru p k rw i. Z p o d an y c h liczb w idać, że n ajcz ęśc iej w y łączen ia z d a rz a ły s ię w -układach gru p o w y ch ABO oraz MN. O prócz w yłączeń z d a rz a ją cych się w je d n y m u k ła d zie gru p o w y m m ie liśm y ta k ż e w y łąc ze n ia zachodzące w d w u lu b trze ch niezależn y ch od sie b ie u k ła d a c h gru p o w y ch (w ta b lic y oznaczone
ABO ABO
n p . łu b ---).
MN M N/Dd
W ro zb ic iu n a poszczególne l a t a w y k o n y w an y ch b a d a ń p ro c e n t sp ra w , w k tó r y c h orzeczenie n a m ocy b a d a ń g ru p k rw i pozw alało w yłączyć ojcostw o, w a h a ł s ię od 10,2% do 15% w Stosunku do w szy stk ich b a d a ń w y k o n an y c h w d a n y m ro k u .
T a b l i c a I I
PR O C E N T W YŁĄCZEŃ O JCO STW A W CIĄ G U LA T 195.5—,1963
R o k 1955 1956 1957 1938 1959 j I960 1*61 | 1962 1963
Procenl 10,8 12,6 15 11,4 14,2 14 10,2 13,4 13,7
50 Z e n o n D u d zia k, G en o w e fa P a n ek , E d w a rd F e lu i Nr 6 (102)
O prócz ek sp erty z, w k tó ry c h m ogliśm y w yłączy ć ojcostw o pozw anego n a m ocy b ad a n y c h g ru p k r w i stro n , otrzy m aliśm y ró w n ież i ta k ie w y n ik i b a d a n ia g ru p k rw i, k tó re n ie pozw alały w yłączyć p ozw anego ja k o ojca. W ty c h ostjatnich p r z y p a d k a c h zasto so w aliśm y m eto d ę obliczania p ro c e n tu p raw d o p o d o b ie ń stw a ojco stw a pozw anego, ab y zróżnicow ać m a te ria ł d la są d u , g dyż w ła ś n ie w śró d ty c h s p r a w m ieszczą się pozw y słuszne.
Z asto so w an o sposób obliczan ia p ro c e n tu p raw d o p o d o b ie ń stw a, że p ozw any je s t ojcem p o w o d a z d a n e j m a tk i, w 2 898 ek sp erty za ch . W k o n k re tn y c h sp ra w a c h p ro ce n t p raw d o p o d o b ie ń stw a o jcostw a k sz ta łto w a ł s ię ró żn ie w sk a li od 30 do 99. P od zielo n o tę sk a lę n a sk o k i 30—40, 40—50, 50—60 itd . aż d o 90—99 i obliczono, ile było ek sp e rty z w poszczególnych gru p ach . W y n ik i ta k u ję teg o m a te r ia łu
p rz e d sta w ia ta b lic a III.
T a b l i c a III
L IC Z B A E K SP E R T Y Z W Y K A ZU JĄ C Y C H RÓŻNY P R O C EN T PR A W D O PO D O B IEŃ STW A O JCO STW A W R O Z B IC IU N A P R Z E D Z IA ŁY
O D 30 DO 99% L a ta L ic z b a e k s p e r t g z b e z tu g łą - c z e ó B k s p e r tg z p w s k a z u ją c e p r o c e n t p r a w d o p o d o b ie ń s t w a m ie s z c z ą c y s ię ur p r z e d z i a l e 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-99 L ic z b a % L ic z b a % L ic z b a % L ic z b a % L ic z b a % L ic z b a % L ic z b a j % 1957-1963 2898 16 0,6 71 2,5 146 5 ,0 393 13,6 626 21,6 I 022 35,5 624 21,5
J a k w id a ć z ta b lic y , d u ży odsetek b ad a n y c h sp ra w w y k azy w ał b ardzo w ysoki,
b o pow yżej 80% praw d o p o d o b ień stw a, „że pozw any j e s t o j c e m p o w o d a
z d a n e j m a tk i” (57%).
D Y SK U SJA
W szystkie ek sp erty zy są d o w o -le k a rsk ie p rz y dochodzeniu o jc o stw a o p arte n a b a d a n iu k rw i (dajm y im sy m b o l N), sk ła d a ją się n ie w ą tp liw ie z pozw ów słu sz n y ch i(dajmy im sym bol M), tj. ta k ich , w k tó ry c h pow ódka w sk az u je p ra w d z i w ego ojca sw eg o dziecka, oraz z pozw ów niesłu szn y ch , a w ięc ta k ic h , w k tó ry c h pozw any m ężczyzna je st n iesłu szn ie w y m ieniony ja k o ojciec dziecka. T ych n ie słu szn ie pozw an y ch m ężczyzn w sp ra w a c h o dochodzenie ojcostw a .będzie N —M. O czyw iście ty lk o w g ru p ie n ie słu sz n y ch pozw ów (N—M) m oże zdarzyć się w y łą czenie, co — rzecz ja s n a — w cale n ie znaczy, żeby całą liczbę N-—M sta n o w iły ek sp erty zy z w yłączen iem o jcostw a p ozw anego n a m ocy b a d a n y ch g ru p k rw i. W arto ść ek sp erty zy są d o w o -le k a rsk ie j w yłąc za ją cej ojcostw o pozw anego je st ogól n ie z n a n a n a w e t stro n o m . C zęsto w ła śn ie d o p ie ro w yłączenie pozw anego pro w ad zi do u ja w n ie n ia p rze z po w ó d k ę in n e g o m ężczyzny, k tó ry ta k że obcow ał z n ią cie leśnie, a k tó r y w p o czątk o w ej fazie p ro ce su b y ł za ta jo n y św iadom ie lu b n ie
św iadom ie.
Z ró żnicow anie k rw i lu d z k iej u ję te je st w tzw . u k ła d y g rupow e k rw i. P oszcze gólne g ru p y k rw i s ą dziedziczne, n ie zm ien n e w ra m a c h życia osobniczego. G ru p y k rw i o p ie ra ją się n a tzw . cechach k rw i, a w y stę p o w a n ie , ro zp rze strzen ian ie ty c h
N r 6 (102) Ocena w y n ik ó w badań g ru p k r w i p r z y d ochodź, ojcostw a 51
cech oraz g ru p k r w i je st ró żn e u ró żn y c h n aro d ó w . O pracow ane są b ard z o do k ła d n ie ta b lic e sta ty sty c z n y c h częstości poszczególnych g ru p k rw i. O d ty c h czę stości zależy .przydatność (P) poszczególnych cech k rw i p rz y d o chodzeniu ojco stw a . Im w ięc ej oznaczam y u k ład ó w g ru p o w y c h k rw i, ty m w ięk sza je s t łączn a p rzy d a tn o ść sto so w a n ej m eto d y do w y łą c z a n ia n iesłu szn ie p ozw anych p rz y do chodzeniu o jc o stw a m ężczyzn.
W zależności od liczby oznaczonych g ru p k r w i p r z y dochodzeniu ojco stw a o trz y m u je s ię ró ż n ą p rzy d atn o ść. W n aszy m w y p a d k u p rzy d a tn o ść sto so w a n y ch su ro w ic w y n o si 39,7.
O p ie ra ją c s ię n a ty c h trz e c h w ielk o ściach : P, N, M oraz n a o trz y m a n e j w to k u b a d a ń la b o ra to ry jn y c h liczbie s p ra w z w yłączeniem , fctórej d a jm y sym bol W, u s ta lono n a s tę p u ją c ą zależność (4):
M W .
Q ~ N ~ 1 “ NP
L iczba Q je st częstością słu szn y ch pozw ów . W naszym m a te ria le w yn o si ona 0,675 czyli 67,5 %• S tą d liczba te o re ty c z n a (w n aszy m m a teria le) n ie słu sz n y ch p o zw ów w sp o ra c h o ojcostw o w y n o si 32,5%. O trz y m a n a z ty c h obliczeń te o re ty c z n a liczba n ie słu sz n y ch pozw ów je s t — ja k w id a ć — w ięk sza n iż liczba eksp erty z, w k tó ry c h m ogliśm y w yłączy ć ojcostw o pozw anego n a p o d sta w ie b a d a n y c h g ru p krw i. W niaszym m a te ria le — oprócz 12,89% sp ra w z w yłączeniem , o jc o stw a i— b y ło 19,6T/o s p ra w (32,5—12,89), w k tó ry c h pozw y b y ły sk ie ro w a n e p rze ciw n iew łaściw y m m ężczyznom .
U w zg lęd n iając pow yższe d a n e te o re ty cz n e, obliczone n a p o d sta w ie faktycznego m a te ria łu ek sp erty z są d o w o -le k a rsk ic h p rz y dochodzeniu o jcostw a (4), uw ażam y, że w ty c h ek sp erty za ch , w k tó ry c h n ie m ożna n a p o d sta w ie b a d a n y c h gruip k r w i w yłączy ć ojcostw a, obliczanie p ro c e n tu p ra w d o p o d o b ie ń stw a ojcostw a ró ż n ic u je je n a p o d sta w ie o b ie k ty w n y ch fa k tó w i d o sta rc za dow o d u m a jąc eg o sw o ją w ym ow ę.
C ały n a sz m a te r ia ł m ożna p rze d sta w ić g raficz n ie (vide n iż ej ry e. 1). W idać z niego, że za o jco stw em pozw anego m ogłyby p rze m aw ia ć te ek sp erty zy , w k tó ry c h p ro c e n t p raw d o p o d o b ie ń stw a o jcostw a k s z ta łtu je się pow yżej 70. N ato m iast m n ie j p raw d o p o d o b n e je s t ojcostw o w ty c h ek sp erty zach , w k tó ry c h p ro c e n t p raw d o p o d o b ie ń stw a ojcostw a w yn o si p o n iżej 70.
K y c . I
G R A FIC ZN Y W YKRES PRO CEN TO W EGO U K ŁA D U EK SPER TY Z: A — W Y ŁĄ CZAJĄCY O JCO STW O , B — W Ą TPLIW Y (O MAŁYM PRA W D O PO D O BIEŃ STW IE O JCO STW A ), C — W Y K A ZU JĄC YC H DUŻE
PRA W D O PO D O BIEŃ STW O SŁU SZN EG O O JCO STW A
P ra g n ę liśm y zaznaczyć, że w a rto ść tego dowodiu n ie m a ta k ie j m ocy ja k w y łączen ie ojcostw a, ale w całokształcie w szy stk ich in n y c h dow odów (zeznania stro n , św ia d k ó w itp.) m a on tę d o d atk o w ą w arto ść, że o p a rty je st n a o b ie k ty w n y ch p rz e sła n k a c h i pozw ala p rze m aw ia ć za ojcostw em pozw anego w m n iejszy m lub w iększym stopniu.
52 Z enon D u d zia k, G en o w e fa P a n ek, E d tu ard Felu ś N r 6 (102)
W o rzecznictw ie n aszy c h są d ó w n ależ ało b y w ty c h sp o ra c h uw zg lęd n ić te n do w ód z p rz e s ła n e k społecznych. P a ń stw o i społeczeństw o za in te re so w an e s ą n ie ty lk o w w y łąc ze n iu n ie słu sz n ie pozw anego m ężczyzny, ale w ró w n y m sto p n iu , a m oże n a w e t w jeszcze w iększym , w e w łaściw y m u sta le n iu sk ła d u ro d zin y z p u n k tu w id ze n ia zaró w n o fo rm a ln o p raw n eg o , ja k i m a teria ln eg o , m a ją c p rz e d e w szy stk im n a w zględzie d o b ro dziecka. U ja w n ie n ie np. w to k u p ro ce su sądow ego, że p ra w d o p o d o b ie ń stw o o jc o stw a pozw anego w s to s u n k u d o p o w o d a p o ch o d zą cego z d a n e j m a tk i je s t ró w n e p rzeszło 90 — a ta k ic h orzeczeń b y łoby n ie m ało (w n aszy m m a te r ia le 21,5% ogółu sp raw ) — n ie w ą tp liw ie m ia ło b y sw o ją dużą w ym ow ę n ie tjylko d la s tr o n procesow ych.
N a zakończenie ty c h ro zw aż ań chcielibyśm y zw rócić u w ag ę n a k ilk a fak tó w . P rz ed e w szy stk im w ięc n a to , że obliczanie p ro c e n tu p raw d o p o d o b ie ń stw a ojco stw a n ie je st sto so w a n e w P olsce w o m aw ianych sp ra w a c h sp o rn y c h i n ie z o stała dopuszczone ja k o dow ód.
W o s ta tn ic h la ta c h w łączo n o do e k sp erty z są d o w y c h p rz y dochodzeniu ojcostw a cały sz ereg n o w y ch u k ła d ó w grupow ych, z w ię k sz ają c ty m sa m y m p rz y d a tn o ść te j ek sp erty zy p rz y w y łą c z a n iu o jc o stw a osób n ie słu sz n ie pozw anych. K o n sek w e n cją te g o je st znaczny w zro st liczby s p ra w , w k tó ry c h w y łąc za m y ojcostw o p o zw a n eg o (6, 7, 10). O sta tn ie s ta ty s ty k i p o d a ją (6), że w y łączen ie u d a je się w 29,72% w szy stk ich sp o ró w p o d d an y c h ibadaniu g ru p k rw i. P o cią g a t o z a sobą n ie w ą tp liw e stw ie rd z e n ie , że .częstość słu szn y ch pozw ów w p o ró w n a n iu z p o p rzed n im i o b li czeniam i (w te j liczbie i z n aszy m i tu ta j p rze d staw io n y m i) je st jeszcze m niejsza. Z naczy to , że liczb a pozw ów , w k tó ry c h w sk a z u je się n a niew łaściw eg o m ężczyznę ja k o n a ojca dziecka, je s t w ięk sza n iż p o p rze d n io obliczono (7).
G dyby do obliczania p ro c e n tu p ra w d o p o d o b ie ń stw a ojco stw a w y k o rz y sta ć te w szy stk ie n o w e u k ła d y grupow e, pozw oliłoby to jeszcze d o k ła d n iej ró żnicow ać te ek sp erty zy , w k tó ry c h n ie m o żn a n a p o d sta w ie g ru p k rw i w yłączyć ojcostw a, a ty m sa m y m d o sta rc zy ło b y jeszcze d o k ła d n iejsze g o dow odu.
P I Ś M I E N N I C T W O 1 D u d z i a k Z. : O c e n a w y n i k ó w b a d a ń g r u p k r w i d l a d o c h o d z e n i a o j c o s t w a , w y k o n a n y c h w Z a k ł a d z i e M i k r o b i o l o g i i Ś l ą s k i e j A k a d e m i i M e d y c z n e j , I I E k s p e r t y z y n i e w y k l u c z a j ą c e o j c o s t w a , „ A r c h . M e d . S ą d . P s y c h . S ą d . i K r y m i n o l . ” 1965, X V I I , 163—163. 2 D u n s f o r d I. , B o w l e y C .C .,: T e c h n i q u e s i n b l o o d g r o u p i n g , O l i v e r a n d B o y d , L o n d o n 1965. 3 G u l m a n t o w i c z A .: R o z d z i a ł p t . „ B a d a n i a I m m u n o h e m a t o l o g i c z n e ” ( p a t r z T u l c z y ń - s k l M .: M e t o d y l a b o r a t o r y j n e d i a g n o s t y k i k l i n i c z n e j , P Z W L , W a r s z a w a 1962, s t r . 653). 4 H i r s z f e l d L. , Ł u k a s z e w i c z J . : D o c h o d z e n i e o j c o s t w a w ś w i e t l e n a u k i o g r u p a c h k r w i ( p a t r z H i r s z f e l d o w a H .: G r u p y k r w i , P Z W L , W a r s z a w a 1958, 127—151). 5 K e l u s A .: T e c h n i k a o z n a c z a n i a g r u p k r w i ( p a t r z H i r s z f e l d o w a H .: G r u p y k r w i , P Z W L , W a r s z a w a 1958 , 429—438). 6 K o b i e l a J . , T u r o w s k a B .: O c e n a w a r t o ś c i d o w o d o w e j o z n a c z e ń g r u p o w o s w o i s t y c h b i a ł e k s u r o w i c y (H p , G m , G c i T f ) w p r o c e s a c h a l i m e n t a c y j n y c h , I I I Z j a z d P o l s k i c h M e d y k ó w S ą d o w y c h , W r o c ł a w 1965. t M a t e j H .: P r z y d a t n o ś ć n o w o w p r o w a d z o n y c h s y s t e m ó w g r u p o w y c h d o b a d a ń w d o c h o d z e n i u o j c o s t w a , m Z j a z d P o l s k i c h M e d y k ó w S ą d o w y c h , W r o c ła w 1965. 8 P r o k o p O. , U h l e n b r u c k G .: L e h r b u c h d e r m e n s c h l i c h e n B l u t u n d S e r u m g r u p p e n , V e b . G . T h i e m e , L e i p z i g 1963. » R a c e R .R ., S a n g e r R .: B lo o d g r o u p s i n m a n , B l a c k w e l l S c . P u b l . , O x f o r d 1958, 282. 10 R a s z e j a S. , S e y f r i e d o w a H .: P r z y d a t n o ś ć b a d a ń g r u p k r w i w d o c h o d z e n i u o j c o s t w a w ś w i e t l e w ł a s n y c h s p o s t r z e ż e ń , „ A r c h . M e d . P s y c h . S ą d . i K r y m i n a ł . ” 1956, V I I I , 5. 11 S l o p e k S .: M i k r o b i o l o g i a l e k a r s k a , P Z W L , W a r s z a w a 1965.
