Stanowisko Parlamentu Europejskiego wobec Partnerstwa Wschodniego

Stanowisko Parlamentu

Europejskiego wobec Partnerstwa

Wschodniego

Rocznik Integracji Europejskiej nr 9, 229-240

2015

ARTUR

STASZCZYK

DOI : 10.14746/rie.2015.9.15

Stanowisko

Parlamentu

Europejskiego

wobec

Partnerstwa

Wschodniego

Wprowadzenie

Rozszerzenie UE o kraje środkowoeuropejskie spowodowało przesunięcie jej punktu ciężkościgeopolitycznej daleko na Wschód i wymusiło naniej opracowanie nowejkoncepcji traktowania obszarów z Unią graniczących. Koncepcja taw najbar­ dziej skonkretyzowanej postaci została przedstawiona 12 maja 2004 r. wkomunikacie Komisji Europejskiej zatytułowanym Strategia Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

(EPS). Dokument tenza podstawowe cele EPS uznałzapewnienie stabilności, bezpie­ czeństwa i dobrobytu wsąsiedztwierozszerzonej UE. Za podstawę relacji UEz sąsia­ damiStrategiauznawała poszanowanie zasad państwaprawa, regułdobrego rządzenia, praw człowieka, w tympraw mniejszości,realizację zasad gospodarki rynkowej i zrów­ noważonego rozwoju(zob. Europejska...). Problemem EPS od samego początku jej funkcjonowania byłoto, że objętoniąpółnocnoafrykańskie ibliskowschodnie państwa południowośródziemnomorskie, jak i wschodnich sąsiadów UE, co stanowiło zaprze­ czenie pierwotnego założenia, że status krajów partnerskich otrzymają wyłącznie Ukraina, Mołdawia i Białoruś. Jednakże wskutek postawyinacisków wpływowych w UE państw takich jak: Francja oraz Hiszpania1 do EPS zostały włączone kraje południowośródziemnomorskie, co wistotny sposób podważyło spójność tejpolityki i wzbudziło wiele kontrowersji. Ponadto brakjakichkolwiek, choćby najostrożniej­ szych stwierdzeń mogących sugerować, że państwa wschodnioeuropejskie zostaną członkami UEpogłębiło wśród nich rozczarowanie tą unijną inicjatywą. Problem ten został dostrzeżonyprzez niektóre państwa UE, które zaproponowały wzmocnienie oferty europejskiej na kierunku wschodnim poprzez powołanie Partnerstwa Wschod­ niego (PW) UE. W dokumencie zatytułowanym Propozycja Polsko-Szwedzka. Part­

nerstwo Wschodnie założono, że celem projektu jest pogłębiona współpraca ze wschodnimi sąsiadami - sześciomakrajami partnerskimi objętymi EPS (znoszenie re­ strykcji wizowych, stworzenie strefy wolnego handlu, harmonizacjasystemówpraw­ nych, społecznych, ekonomicznych i politycznych krajów partnerskich z UE) oraz

1 Kraje te w swojej polityce zagranicznej szczególne miejsce poświęcająpaństwom południowe­ go wybrzeża Morza Śródziemnego, które ich zdaniem powinny być traktowane priorytetowo. Po­ strzegają one EPS jako instrument wzmocnienia współpracy śródziemnomorskiej, wykazując dużo mniejsze zainteresowanie polityką UE wobec Białorusi, Ukrainy i Mołdawii, a Federację Rosyjską traktując jako partnera strategicznego (zob. szerzej: Kołakowska, 2004; Wojna, 2004).

zastąpienie dotychczasowych umów o partnerstwie i współpracy nowymi układami (zob.Propozycja...).

Na początku grudnia 2008 r. Komisja Europejska (KE) zaakceptowała pol­ sko-szwedzkąkoncepcję PW. Propozycja KE zakładała międzyinnymi: 1) zawarcie nowychukładów o stowarzyszeniu, obejmującychporozumieniao wolnym handlu; 2) stworzenie przez UE kompleksowychprogramówfinansowych zmierzających do poprawy zdolności administracyjnych partnerów; 3) stopniowąintegrację z gospo­ darką UE i harmonizację przepisów prawa; 4) dążeniedozniesienia obowiązku wizo­ wego dla obywatelikrajów partnerskich; 5) dalsze otwieranie unijnegorynkupracy; 6) poprawębezpieczeństwa energetycznego UE i jejwschodnich partnerów;7) ustano­ wienieprogramów narzecz rozwoju społeczno-gospodarczego w krajach partnerskich; 8)utworzenieczterechwielostronnychplatform politycznych wdziedzinach: demo­ kracji, dobrych rządów i stabilności, integracji gospodarczeji konwergencji zpolityką UE, bezpieczeństwaenergetycznego, kontaktów międzyludzkich; 9) nasilenie bezpo­ średnich kontaktów oraz zwiększeniezaangażowania społeczeństwa obywatelskiego iwzrost znaczenia Parlamentu Europejskiego we wzajemnych relacjach; 10) przezna­ czenie dodatkowych 350 min euro w latach 2010-2013 na wsparcieprojektuoraz prze­ sunięcienajego realizację250min euro ze środków na regionalneprogramy w ramach EPS (zob. Partnerstwo...). Przyśpieszeniurealizacji projektu PW niewątpliwie po­ mogła rosyjska interwencja wGruzjilatem 2008 r., która uświadomiłazwłaszcza przy­ wódcom państw tzw. starej Unii jak ważne dla bezpieczeństwa europejskiego jest wciąganie państwpostradzieckichw orbitę wpływówZachodupoprzez np.ustanowie­ nie znimi stref wolnegohandlu,co oznaczałoby przyj ęcie przez te państwaponad 60% norm prawa wspólnotowego. Pozwoliłoby to tym państwom wejść„tylnymi” drzwiami do unijnego przedsionka iuzyskać status zbliżony dotego jakiew relacjach z UE mają Norwegia czy Szwajcaria (Pawlicki,2008). Ostatecznie inauguracja PW miałamiejsce w maju2009 r. w Pradze, gdzie przywódcy i przedstawiciele państw UE oraz Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Białorusi, Mołdawii i Ukrainy przyjęli wspólną deklarację, dająctym samym początek nowegootwarcia UE wdziedzinie jej polityki wschodniej (zob. Wspólna...).

Celem artykułu jest analiza stanowiska Parlamentu Europejskiego (PE) wobec po­ wstaniairozwojuPW oraz ukazanie procesukształtowania się wymiaruparlamentar­ negopartnerstwa, będącego konsekwencją wzrostu roli iznaczenia PE wkreowaniu unijnej polityki wschodniej. Należy podkreślić, że PE jest jedyną mającądemokra­ tyczną legitymacj ę instytucją unijną reprezentującą społeczeństwa Europy. Oznacza to, że PE w swojejdziałalności możepowoływać się na wolę europejskiej opinii publicz­ nej, zarazem ją kształtując dzięki posiadaniuszerokiego spektrum instrumentów od­ działywania (debaty parlamentarne, rezolucje, raporty, zalecenia). Pozwala mu to wpływać poza zakresem swoich traktatowych kompetencji na decyzje Rady UE będącej głównym organemkształtującym politykęUE wobecwschodnich sąsiadów. Dlatego zamierzeniem autora nie jest analiza kompetencji decyzyjnych PE wobszarze polityki wschodniej UE (rola w procesie zawierania umów stowarzyszeniowych, uprawnienia legislacyjne, budżetowe, kontrolne), ale weryfikacja hipotezy zakłada­ jącej, że PE jestkluczową instytucją wpływu politycznego w procesie kształtowania unijnej politykiwobec wschodnioeuropejskich państw partnerskich.

Rezolucjejako instrument wyrażania stanowiskaPE wobec unijnej polityki

wschodniej

Podstawowym instrumentemwpływu PE na proceskształtowaniasię PW są przyj­ mowane na jego forumrezolucje. Są to najliczniejszedokumenty posiedzeń PE, które dzieląsię nalegislacyjne (dotyczące projektów legislacyjnych) oraznielegislacyjne - wszystkiepozostałe (Ogonowska,2006, s. 18). Parlament próbuje wpływać na kształt i kierunki rozwoju polityki wschodniejUE przedewszystkim poprzez przyjmowanie rezolucji nielegislacyjnych, którechoć pozbawione mocy prawniewiążącej pozwalają temu organowi wyrazić swoje stanowisko w stosunku do podstawowych kwestii będących przedmiotem tejpolityki. W rezolucjach tych PEpodkreśla swoje kluczowe znaczeniedla pogłębiania debaty politycznejwramachUE codo kształtu PW oraz rolę w utrwalaniu wolnościidemokracji wśród sąsiadujących krajów partnerskich. Ozna­ cza to,żew przypadku krajów objętychinicjatywą Partnerstwa Wschodniego, PE definiuje swoją rolę jako strażnika wartości i zasad obejmujących demokrację, pra­ worządność, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, gospodarkę rynkową, zrównoważony rozwój, dobre rządy, niezawisłośćsądownictwa, zwalczanie korupcji, utrzymanie wolności mediów i promowanie organizacji pozarządowych. Wartości te i zasady powinny być podstawowym miernikiem oceny wschodnich krajów partnerskichwichrelacjach z UE. Stanowisko to wynika z przyjętego przez PE założenia, że inicjatywaPW stanowi polityczne ramyrozwojuwschodniego wymiaru EPS, którego celem jest pogłębianie i zacieśnianie stosunków pomiędzy UE a jej wschodnimi sąsiadami, promowanie politycznego stowarzyszenia, integracji gospo­ darczej i zbliżaniaustawodawstw,przy jednoczesnym wspieraniureform politycznych, społecznych i gospodarczych w krajach partnerskich. Dlatego PE proces zbliżenia państw wschodnioeuropejskich doUEinadanie im perspektywyeuropejskiej uzależ­ nia odprzeprowadzania wolnych wyborów zgodnychznormami i zobowiązaniami międzynarodowymi, walki z korupcją,zwłaszcza wsądownictwiei policji, swobodne­ go funkcjonowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Podkreśla, że prze­ szkodą w procesie zbliżeniaz UE są utrzymujące sięw wielu krajach partnerskich poważne problemy związane z poszanowaniem wolności wypowiedzi, zwłaszcza w mediach, wolności zrzeszania się iwolności zgromadzeń.PE zwraca również uwagę na znaczenie związkówzawodowych i dialogu społecznego jako części rozwoju demo­ kratycznego partnerów wschodnich i sprzeciwia się ograniczaniu praw związkowych i pracowniczychw tychpaństwach. Podkreślając swoją rolę w utrwalaniu wolności i demokracji wśród sąsiadujących krajów partnerskich PE opowiada sięzawykorzys­ tywaniem takich instrumentówjak liberalizacja reżimu wizowego (docelowo jego zniesienie)czyintegracja gospodarcza w ramach pogłębionej strefy wolnegohandlu do promowania wartości demokratycznych w tych państwach.W celu inkorporacji warto­ ści europejskich na grunt wschodnich państwpartnerskichnależy zdaniem PE zwięk­ szyć środki na programy stypendialne służące mobilności studentów, naukowców i przedsiębiorców pochodzących z tych państw (zob. Rezolucja Parlamentu Europej­

skiegoz dnia 7kwietnia 2011 r....,s. 105). Według opinii PE istotnym elementem de- mokratyzcji państwPW jest równieżbudowa niezależnych organizacjispołeczeństwa obywatelskiego. Postulatem PE jest zwiększenie przez UE finansowania rozwoju

społeczeństwa obywatelskiego w krajach wschodnioeuropejskichorazustanowienie patnerstw między podmiotami demokratycznymi w UE, a ich odpowiednikami na Wschodzie (zob. RezolucjaParlamentu Europejskiego z dnia 14 grudnia2011 r....,

s. 26). Równieżnajważniejszy instrument realizacji PW, jakim są układy stowarzysze­ niowe,nie stanowią wopinii PEcelu samegow sobie, lecz mają przede wszystkim propagować reformysłużące zbliżeniu wschodnich krajów partnerskich z UEi inkor­ poracjiprzez nie unijnychwartości i zasad. Z tymstanowiskiem wiążesię postulat PE, aby UE opracowała długofalową strategię propagowania wartości europejskichwśród społeczeństwkrajów PW. Istotą polityki UE wobec wschodnioeuropejskich państw partnerskich winno więc byćzdaniem PE wzmocnieniestosowania zasady „więcejza więcej” i realizowanie przez UEpodejściadwutorowego polegającegonakierowaniu wysokich wymagań pod adresem rządów krajów PWprzy jednoczesnymzachowaniu otwartej i zaangażowanejpostawy wobec społeczeństw tychpaństw, która zachęciłaby jedo opowiedzenia sięza wartościami,na których opiera się UE.Aby ta polityka mogła być skutecznie realizowana konieczne jest finansowanie PW na odpowiednimpozio­ mie wyższym niżten proponowany przez KE i włączenie PEwproces przyznawania lub wycofywania środków budżetowych wzwiązku ze stosowaniem zasady „więcejza więcej” lub „mniej za mniej”. Ztymi zaleceniami PE współgra postulat decentralizacji PWpoprzez ustanowienie intensywnego dialogu z podmiotami po obydwustronach i przekazanieim odpowiedzialności zarealizacjępartnerstwa.Wkontekściepodpisy­ wania przez UE i państwa partnerskie układów stowarzyszeniowych, PE jednoznacz­ nie potępia naciski ze strony Rosji nakrajePW. W swoim stanowisku PE uważa te naciski za niedopuszczalne i wzywa Rosję dopowstrzymaniasięod działań będących wyraźnym naruszeniem zasad zawartych w Akcie Końcowym KBWE. Zdecydowanie podkreśla, że swoboda decydowania państwPW w kształtowaniuswojejpolityki za­ granicznej niepowinna pociągać zasobą działań Rosji, która poprzez wykorzystywa­ nie będącychw jej dyspozycjiinstrumentów wpływu w dziedzinie handlu, polityki wizowej, ograniczonej mobilności pracowników, ingerencji w zamrożone konflikty próbuje destabilizować sytuację wewnętrzną w tych krajach. Niegodząc się na takie postępowanie Rosji zmierzające dozniechęcenia krajów PW dopolitycznego i gospo­ darczego stowarzyszeniaz UE, PE wzywa KE i Europejską Służbę Działań Zewnętrz­ nych (ESDZ) do potraktowaniatychdziałań jakogodnych ubolewania oraz do podjęcia kroków uniemożliwiających Moskwie takie postępowanie. Ponadto jest zdania, że postępująca integracja krajów partnerskich z UEniestoiwsprzeczności z interesami Rosji i niemoże być przeznią postrzegana jako graosumie zerowej. Istotnymproble­ mem w relacjachUE - wschodnioeuropejskie państwa partnerskie zauważalnym przez PE j est natężenie sporów i konfliktów terytorialnych wGruzji, Azerbejdżanie, Armenii i Mołdawii, które stanowią istotną przeszkodęw procesie dalszej ichintegracji z UE. Wtej kwestii dla PE kluczowe jestpowstrzymywanie siępaństw partnerskich oduży­ waniasiłylub gróźbjejużyciaprzy rozstrzyganiu sporów w regionie i ichrozwiązywa­ nie poprzez negocjacje w formie uznanej na szczeblu międzynarodowym iopartej na zasadach określonych wprawie międzynarodowym.W relacjachUE z krajami partner­ skimiistotne miejsce zajmuje współpracaenergetyczna, którajest jednymz prioryte­ tów PW. Instrumentem realizacji tej współpracyjestTraktato Wspólnocie Energetycznej, którykładzie podwaliny pod zintegrowany regionalny rynek energii. Dla PE prioryte­

temjest przystąpienie do Wspólnoty Energetycznej wszystkich państwPW. Ponadto PE wzywa do zawierania klauzul dotyczących bezpieczeństwa energetycznego we wszystkich umowach z krajamiPW wcelu zagwarantowania pełnego przestrzega­ nia przepisów obowiązujących w obrębie wewnętrznego rynku energii UE oraz do uwzględniania w tych umowach mechanizmu wczesnego ostrzegania w sprawach energii, którego zadaniem będzie ocena potencjalnych zagrożeń i problemów związa­ nych z przesyłem i dostawami energii z państw trzecich. Klauzule bezpieczeństwa energetycznegomają także służyć ustanowieniuwspólnych ram udzielania wzajemnej pomocy w duchu solidarności i określać sposoby rozstrzygania sporów. Podsumo­ wując stanowiskoPE wobec wymiaruwschodniego EPS należy podkreślić, że organ ten traktuje przyjmowane przez siebierezolucje jako integralny element polityki UE wobec państw partnerskich. W dokumentach tychdomaga się zwiększenia swoich uprawnień budżetowych w dziedzinie realizacji PW, ubolewa nadfaktem, że nie zaw­ sze zasięga się jego opinii podczas sporządzania planów działania ani nieinformujesię go o postępachw procesie wdrażaniareformw krajachpartnerskich, a także apeluje o przyznanie posłom do PE statusu obserwatorów z prawem uczestnictwa wposiedze­ niachpodkomisji zajmujących się kwestiami politycznymi i prawami człowieka (zob.

RezolucjaParlamentu Europejskiegoz dnia 23października 2013r....).

Euronest jakoinstrument realizacji polityki wschodniej PE

Koncepcja ustanowienia Zgromadzenia Parlamentarnego Partnerstwa Wschodnie­ go(Euronest)pojawiła się już w rezolucjiPEz dnia15 listopada2007 roku. Akt ustana­ wiający Euronestzostał podpisany w Brukseli w dniu3 maja 2011 r. przez posłów reprezentujących PE oraz parlamenty wschodnioeuropejskich państw partnerskich. Oznaczało to nadanie PW wymiaru parlamentarnego, którego najważniejszymi obsza­ rami (platformami) tematycznymi są: 1) sprawy dotyczące podstawowychwartościta­ kichjak demokracja, rządy prawa, poszanowanie praw człowiekai podstawowych wolności, a także zasad gospodarki rynkowej, zrównoważonego rozwoju i dobrego sprawowania rządów; 2) integracjagospodarczapaństwpartnerskich z UE, wspieranie wtychkrajachreform społeczno-gospodarczych, ujednolicenie prawa inorm tych krajówz prawami i normami UE, stworzeniestref wolnego handlu; 3)współpraca ener­ getyczna pomiędzy UE a wschodnioeuropejskimi państwami partnerskimi; 4) promo­ wanie wzajemnych kontaktów międzyludzkich, współpracy kulturalnej i dialogu międzykulturowego, współpracy wdziedzinie nauki i szkolnictwa. Do zadań Euronest należą: 1) stanowienie forumdebaty parlamentarnej, kontroli i monitorowania wszel­ kichsprawdotyczących PW; 2)przyjmowanierezolucji, zaleceńi opinii, których adre­ satami są szczytyPW,instytucje,organy,grupy i konferencje ministerialne powiązane z rozwojemPW;3)zapewnienie wymiany informacji, szkoleńi programów edukacyj­ nych służących optymalizacji prac parlamentarnych i absorpcjiunijnych wzorców na grunt parlamentów państw partnerskich; 4) udzielanie pomocy w procesie harmoniza­ cji ustawodawstwakrajowego wschodnioeuropejskichpaństw partnerskich zprawo­ dawstwem unijnym. Strukturę Euronest tworzą: ZgromadzeniePlenarne, Prezydium, komisje isekretariat (zob. Akt...,s. 1-5). Zgromadzenie ParlamentarneEuronestjest

ciałemzłożonymz 60 posłów do PEoraz 10posłów zkażdego zreprezentowanychpar­ lamentów wschodnioeuropejskich państw partnerskich. Zbiera się ono na posiedze­ niach plenarnych zwoływanychz reguły raz wroku. Jego organizacja opiera sięna delegacjach parlamentarnych wyznaczonychprzezobie części składowe. Wybierają one ze swojego grona Prezydiumzłożone z dwóch równych rangą współprzewod­ niczących (pojednym z każdej części składowej Zgromadzenia) i określonej liczby wiceprzewodniczących (po jednymzkażdego wschodnioeuropejskiego państwapart­ nerskiego z wyjątkiempaństwa, które reprezentuje jeden ze współprzewodniczących i takiej samejliczby z PE), które zbiera sięprzynajmniej dwa razy doroku. Dojego kompetencji należy określanieskładu i zadań komisji,sporządzanie projektu porządku obrad Zgromadzenia, ustalanie procedurjego funkcjonowania, udzielanie zgodyna sprawozdania, projekty rezolucji i zalecenia składane przez komisje. Istotną rolę w strukturze Euronest odgrywają również stałekomisjeparlamentarnetakiejak:1) Ko­ misja Spraw Politycznych, Praw Człowiekai Demokracji(właściwaw sprawach roz­ woju demokracji, propagowania dialogu politycznego, w tym również ze stronami trzecimi, pokojowego rozwiązywaniakonfliktów, utrzymaniapokoju, bezpieczeństwa, przestrzeganiastandardówwyborczych,zwalczaniakorupcji); 2) Komisja ds. Integra­ cji Gospodarczej i Konwergencji zPolitykąUE (właściwa w sprawach stosunków gos­ podarczych, finansowych i handlowych międzyUE i krajami partnerskimi a stronami trzecimi, sprawach dotyczących finansowania PW, zrównoważonego rozwoju, za­ rządzaniaśrodowiskiemnaturalnym,problemu migracji); 3) Komisja ds.Bezpieczeń­ stwa Energetycznego (właściwa wsprawach powstania zróżnicowanego rynku energii, monitorowania mechanizmów wzajemnego wsparcia, harmonizacjipolityki energe­ tycznej i ustawodawstwa,dywersyfikacji trasdostawczych itranzytowych); 4) Komi­ sja Spraw Społecznych, Edukacji, Kultury iSpołeczeństwa Obywatelskiego(właściwa wsprawach równości płci, współpracyw dziedzinie kultury iedukacji, sprawach do­ tyczących młodzieży, stosunków z organizacjami pozarządowymi, monitorowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego i roli mediów). Każda z komisji wybiera ze swojego grona Prezydium złożone z dwóchrównychrangą współprzewodniczących i czterech współwiceprzewodniczących. Do głównych zadań komisji należyopraco­ wywanie sprawozdań w sprawachwłaściwych dla ich kompetencji, które następnie przedstawiane są Zgromadzeniu Parlamentarnemu Euronest (zob. Regulamin...,

s. 2-19).

Zgromadzenie Parlamentarne Euronestjako instytucja odpowiedzialna za parla­ mentarne doradztwo, kontrolę imonitorowanie PW odgrywa istotną rolęwrozwojutej unijnejinicjatywy.Nadrzędnymcelem Euronest jest przyspieszenie politycznego sto­ warzyszenia i pogłębienie integracjigospodarczejmiędzy UEa wschodnioeuropejski­ mi państwami partnerskimi. Organ ten wychodzi z założenia,żeintegracja gospodarek państw PW z gospodarkami UE będzie determinować ich integrację politycznąze strukturami europejskimi. Dlatego Euronest w przyjmowanych przez siebie stanowis­ kach podkreśla, żepogłębiona ikompleksowastrefa wolnego handlu(DCFTA) musi stanowić część układu o stowarzyszeniu, zawierającegorównież klauzule odnoszące siędo dialogu politycznegowkwestiach praw człowieka,przestrzegania zasad demo­ kracji i rządów prawa. Ponadto negocj acj ew sprawie DCFTA zdaniemEuronestmuszą łączyć się z programem reform gospodarczych realizowanychwpaństwachP W. Celem

tych reform musi być spełnienie określonych przez KE wymogówdotyczących ukła­ dówstowarzyszeniowych. Euronest podkreśla,że przyjęcie DCFTA będzie dla krajów PW impulsem dowielkiej przebudowypodstaw funkcjonowania państw ispołeczeństw PW oraz ichkultury prawneji gospodarczej. Ponadto wzywaUE dozwiększeniapo­ mocy finansowej i technicznej w reformowaniu gospodarek państw wschodnioeuro­ pejskich w celu dostosowaniaich do standardów unijnych, krytykując równocześnie brak wystarczających funduszy przeznaczanychna realizację wymiaru wschodniego EPS. Analizując treśćstanowiska zgromadzeniaparlamentarnego Euronest wobec za­ warcia przez UE i państwa wschodnioeuropejskie DCFTA należy podkreślić, że insty­ tucja ta opowiada sięza przyjęciem przez UEcałościowejwizjiintegracjigospodarek państw PW ze wspólnym rynkiem, która obejmowałaby nie tylko zagadnienia związanez wolnym handlem, ale również zochronąśrodowiska i zrównoważonym rozwojem(zob.RezolucjaZgromadzenia ParlamentarnegoEuronest zdnia3 kwietnia 2012r....,s.5-8). Istotnym elementem realizacjitejwizji winnobyć zbliżenie ustawo-dawstw krajówPW wzakresie gospodarczym do ustawodawstwaUE. Zbliżenie to należy zgodnie ze stanowiskiemEuronestrozumieć, nietylko jako harmonizacj ę prze­ pisów prawnych, ale przede wszystkim jakotransformację struktur administracyjnych, sądowniczych i społecznych, które byłyby w stanie w sposób skuteczny implemento­ wać przepisy unijne na grunt krajowy.Dlategodla państw wschodnioeuropejskich klu­ czowymi kwestiami w procesieharmonizacji prawa powinny być reforma systemu sądownictwa,walka z korupcją, ustanowienie mechanizmów koordynacjii monitoro­ wania procesuzbliżania ustawodawstw oraz organów odpowiedzialnych za egzekwo­ wanie prawa (zob. RezolucjaZgromadzenia Parlamentarnego Euronestzdnia 28 maja

2013 r...., s. 10-14). W ramy preferowanej przez Euronest integracji gospodarczej wpisuje się również współpracamiędzy wschodnioeuropejskimipaństwamipartner­ skimia UEw dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego. Jego zwiększenie jestjed­ nymz najważniej szychcelów PW i dlatego kwestiata stanowi przedmiotszczególnego zainteresowania zgromadzenia parlamentarnego Euronest, któredostrzega, że znaczna zależność państw importujących surowce energetyczne od ich dostawców z domi­ nuj ącą pozycją narynku może być wykorzystywana j akoinstrument wywierania na­ cisku na politykęzagraniczną importerów.Dlatego dywersyfikacja dostawców i dróg przesyłowych jest zdaniem Euronest konieczna poto, abyumocnić geopolityczną nie­ zależnośćpaństw PW. Wtym celu należy stworzyć zintegrowany rynek energiimiędzy UE a partnerami wschodnioeuropejskimi w oparciuoTraktat o Wspólnocie Energe­ tycznej. Euronest podkreśla szczególną rolęregionu MorzaCzarnego w odniesieniu do dywersyfikacji źródeł i dróg dostawsurowców energetycznych idlatego opowiada się za określeniem przez wszystkiepodmioty PWwspólnych priorytetów wtej dziedzinie. Do priorytetów tych powinna należećrozbudowa transkaspijskiego korytarzanaftowe­ go i gazowego orazpołudniowego korytarza gazowegowraz z dalszą rozbudową ruro­ ciągu Baku-Tbilisi-Ceyhan oraz Baku-Supsa, co umożliwiłoby połączeniepaństw środkowoazjatyckich z Europą zarówno w wymiarze gospodarczym, jakipolitycznym orazdałoby krajompartnerskim zEuropy Wschodniejmożliwość pozyskania wiary­ godnych partnerów transportowych (zob. RezolucjaZgromadzenia Parlamentarnego

Euronest z dnia 28 maja 2013 r....,s. 15-23). Bezpieczeństwo energetyczne jest istot­ nym komponentem środowiska bezpieczeństwa regionalnego,któregobudowa należy

do priorytetówPW. Dlatego tworzenie wspólnej przestrzeni stabilności i pokoju stano­ wi również przedmiotzainteresowania Euronest. Najważniejsząprzeszkodą w powsta­ niu strefy stabilności i bezpieczeństwaw sąsiedztwieUE są nierozwiązane konflikty występującena obszarze wschodnioeuropejskichpaństw partnerskich.Do istniejących od dawna konfliktów dołączył w ostatnim czasie najpoważniejszyz nich wszystkich konflikt zbrojnynaUkrainie mający wpływ na całąarchitekturę bezpieczeństwa euro­ pejskiego. Stałsię onprzedmiotem szczególnego zainteresowania UE, wtym również Euronestu. Wprzyjętej w marcu 2015r. rezolucji, Euronestwyraźnie określił Rosję jako militarnego agresoranaUkrainie i zdecydowanie potępiłaneksjęKrymu, którą uznałza sprzeczną zpodstawowymizasadami prawa międzynarodowego (zob.

Resolu-tionon theRussian..., s. 2).Oprócz kwestii związanychzintegracją gospodarcząi bez­ pieczeństwemregionalnym, istotną rolę w pracach Euronestodgrywa problematyka inkorporacji do systemów politycznych wschodnioeuropejskich państw partnerskich zasaddemokracji, rządów prawa, poszanowania prawczłowieka oraz podstawowych wolności. Euronest wzywadopogłębienia dialogu politycznego międzypodmiotami PW w kwestii budowania demokracji irealizacji reformdemokratycznych, w szczegól­ ności poprzez wymianępoglądów z przedstawicielami rządów i parlamentów państw partnerskich, partii politycznych, organizacji pozarządowych i mediów. Zachęca part­ nerówzEuropy Wschodniej do szybszej transformacji własnych systemówpolitycz­ nychw kierunku demokracji,wzywa ichdodopilnowania, aby wybory parlamentarne jaki prezydenckie byływolne, uczciwe, przejrzystei przeprowadzone zgodnie z nor­ mami OB WE. Euronest podkreśla również rolę konsultacji społecznych wtrakcie re­ alizacji programu reform oraz znaczenie otwartej debaty publicznej, zwłaszcza z udziałem przedstawicieli młodzieży i kobiet dla przejrzystości procesu decyzyjnego. W ramach pogłębiania wzajemnych relacji, Euronest wzywadonawiązywania partner­ stwa między podmiotami z UE takimi jak: partie polityczne,związkizawodowe,orga­ nizacje pozarządowe, związki religijne, media, organy samorządu terytorialnego izawodowego, uniwersytety, organizacje młodzieżowe i kulturalne, a ich odpowiedni­ kami w krajach partnerskichw Europie Wschodniej. Euronest podkreśla ponadto szczególną rolę niezależnych i wolnych mediów dla funkcjonowania demokracji w państwach wschodnioeuropejskich.Dlatego wprzyjętym przezsiebie stanowisku in- stytucj a tawzywa partnerówzEuropy W schodni ejdo zapewnienia swoim obywatelom prawa do informacji, domaga się poszanowania zasady niezależności mediów, ich pluralizmu oraz sprzeciwia się monopolizacjimediówi ingerencji w ich działalność. Ponadto Euronest zwraca uwagę na fakt, żewieludziennikarzy we wschodnioeuropej­ skichpaństwach partnerskich jest obiektem zastraszania i prześladowania lub stało się ofiarą agresji i ataków zpowoduswojej działalności.Podkreśla, że władze tych państw nie mogątolerować takichpraktyki musząone działać w kierunku postawieniaosób odpowiedzialnych za te czynyprzedsądem(zob.Rezolucja Zgromadzenia Parlamen­ tarnego Euronestzdnia 3 kwietnia 2012 r...., s. 9-15). Wopinii Euronest umacnianie demokracji i praworządności we wschodnioeuropejskichpaństwachpartnerskich nie będzie możliwe bez budowy niezależnego społeczeństwa obywatelskiego. Aby mogło ono funkcjonować koniecznejest zagwarantowaniewtychpaństwach wolnościzrze­ szania się i zgromadzeń, wolności wypowiedzi, swobody działania prasy i mediów oraz dostępności intemetu. Dlatego wszystkie organizacje pozarządowe,z wyjątkiem

tych, które podżegają dodyskryminacjirasowej, etnicznej, religijnej lub innej, powin­ ny mieć możliwość rejestracji izapewnione prawo do swobodnego działania, bezinge­ rencji zestrony rządu.Zdaniem Euronest szczególną rolę organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny odgrywać w prowadzeniu dialogu dotyczącego prawczło­ wieka, wtympraw mniejszości, w monitorowaniu procesuwyborczego i dbaniu o to, aby przebiegał on zgodniez normami międzynarodowymi. Euronest apeluje ponadto do władzpaństwPW, abyzwalczały wszelkie przejawyprzemocy wobec kobiet, traktu­ jąc je jakoprzestępstwa i naruszenia praw człowieka oraz dążyły dopełnegorównoup­ rawnienia płciwe wszystkichwymiarachjak iwspierały mechanizmymiędzykulturowego dialogu a także politykęzwiększania zatrudnieniai integracji społecznej wśród mło­ dzieży.Istotną rolę wbudowie społeczeństwa obywatelskiego powinna odgrywać rów­ nież współpraca w dziedzinie kultury, edukacji, szkoleń, badań naukowych, która wspierałabyrozwój kontaktów międzyludzkich,przyczyniając się zarazem dointensy­ fikacji dialogumiędzykulturowego (zob. Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego

Euronest z dnia 3 kwietnia 2012 r....).

AnalizująctreśćprzyjmowanychprzezEuronestrezolucji należypodkreślić,żesta­ nowią oneinstrument wywierania wpływu narządy wschodnioeuropejskich państw partnerskich, którego celem jest inkorporacja przez nie standardów europejskich w dziedzinach demokracji, praw człowieka, społeczeństwa obywatelskiego, rządów prawaoraz gospodarki.Treśćtych dokumentówjestuwzględnianaprzez PEw uchwa­ lanych na jego forum rezolucjach odnoszących się do stosunków UE z obszarami sąsiedzkimi. Rezolucjete powielają często zapisy przyjęte wcześniej przezEuronest, co sprawia, że problematyka wschodnioeuropejskiego obszaru sąsiedzkiego jeststale obecna na szczeblu instytucji unijnych.Jednakże treść przyjmowanychprzez Euronest rezolucji j est częstonieostra ipełna ogólnikowychsformułowań. Wynika toz koniecz­ ności zawierania szeregu kompromisów, które warunkują uzyskanie zgody ze strony parlamentarzystów reprezentujących krajewschodnioeuropejskiena przyjęcie rezo­ lucji. Jest to pochodnąrozwiązańprzyjętych w Regulaminie Zgromadzenia Parla­ mentarnego Euronest,którezakładają, że decyzje podejmowane są większością dwóch trzecichgłosów obecnych posłów,a także dopuszczająmożliwość odrębnegogłosowa­ niatąsamą większością w każdej z dwóch składowych Zgromadzenia (zob. Regula­ min...,s. 10). Ponadtoczynnikiem utrudniającymefektywne działanie Euronest jest niski poziom kultury demokratycznej we wschodnioeuropejskich krajach partnerskich i wzrost w nich tendencji autorytarnych. Procesowi temu towarzyszy niechęć do współpracy regionalnej, która determinowanajestnierozstrzygniętymi konfliktami te­ rytorialnymi. Oznacza to, że rezultaty dialogumiędzyparlamentarnego prowadzonego na forum Euronest są niezadowalające w dziedzinie absorpcji przez wschodnioeuro­ pejskiekraje partnerskie zasad iwartości UE.

Podsumowanie

ZestanowiskaPE wobec rozwoju Partnerstwa Wschodniego,wynika, żeorgan ten określający siebie „strażnikiemdemokracji”szczególną wagę przywiązuje do inkorpo­ racji przez wschodnioeuropejskiekraje partnerskiewartości demokratycznych. Ucz­

ciwość procesu wyborczego iprzestrzeganie standardów demokratycznychjest dla PE warunkiempogłębiania współpracyze wschodnimi krajami partnerskimi. Z racji posiadania kompetencji w dziedzinie zatwierdzania umów stowarzyszeniowych, bę­ dących najszerszą formułą współpracyUE z państwami partnerskimi, stanowiska PE, które przyjmują najczęściejformę rezolucji nielegislacyjnych mają istotną rangę poli­ tyczną.Ich przyjmowanie czyniz PEinstytucję wpływu politycznego,co sprawia,że wartościtakiej ak: demokracj a, prawa człowieka, rządy prawa są uwzględniane wunij -nych, jak i krajowych strategiach orazdecyzjach określających charakter polityki za­ granicznejcałej Unii, jak i jej poszczególnych członków, a klauzule odnoszącesiędo tych wartości są dołączane do zawieranych przez UE umów stowarzyszeniowych. To działalność PEna kierunkuwschodnimunijnej polityki zagranicznejpowoduje,żeUE uzależnia pogłębianie współpracy z danym państwem partnerskim od postępówwe wdrażaniurozwiązań demokratyzujących jego system społeczno-polityczny. Ponadto dialog międzyparlamentarny prowadzony na forum Euronest mimo szeregu barier ograniczających jego efektywność stanowijednak jeden zinstrumentów europeizacji kulturypolitycznej wschodnioeuropejskich państwpartnerskich. Należy podkreślić,że PE jest spośród organów UE największym orędownikiemzbliżenia pomiędzy UE apań­ stwami sąsiedzkimi i nadaniaich stowarzyszeniuz UEprocesu podobnegodo procesu akcesyjnego. Współpraca z państwami partnerskimi powinna zdaniem PE obejmować następujące cele:zacieśnieniepartnerstwastrategicznego, czyli wzmocnienie integra­ cjipartnerów wschodnich w wymiarze politycznym, gospodarczymi kulturalnym woparciu o wzajemne wartości, interesy i zobowiązania doprzestrzeganiaprawa mię­ dzynarodowego, wzmocnienie kontaktów międzyludzkich międzyUE a krajami PW, utworzenie sieci powiązań społecznych oraz wspieranie modernizacji i orientacji pro­ europejskiej (zob.RezolucjaParlamentu Europejskiegozdnia 12marca 2014 r....).

Jednakże cele te wyznaczone przez PE nie sąobecnie łatwe do spełnienia, gdyż we wschodnioeuropejskich państwach partnerskichsilnesąobecnie tendencje autorytarne inastępujeregresw odniesieniu doprzestrzegania podstawowychzasaddemokracji. Ponadto elity polityczne tych krajów przedkładają stabilizację wewnętrzną ponad transformacj ę ustrój ową,co związane j est ze szczególną pozycj ą oligarchów wsystemie politycznym i ekonomicznym oraz występowaniem korupcji nawielkąskalę. Sytuacj a ta w połączeniu z niewystarczającymi środkami finansowymi przeznaczanymi przezUE na realizacjęPWpowoduje, że UE ma utrudnione zadaniew promowaniu swoich interesów i wartości w regionie (Marcinkowska, 2013, s. 25). Dlatego działania PE w dziedzinie budowy parlamentarnego wymiaru PW również napotykają na szereg przeciwności związanych z dysfunkcjonalnościąsystemów politycznych i społeczno-ekonomicznych państw UE i wschodnich krajówpartnerskich,co obniża ich efektywność.

Bibliografia

Akt Ustanawiający Zgromadzenie Parlamentarne Euronest, Bruksela, 3 maja2011 r., www.europarl.eu- ropa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/nest/dv/865/865531/865531_l_pl.pdf, 14.05.2015. Wojna B. (2004), Stanowisko Hiszpanii wobec europejskiej polityki sąsiedztwa, http://www.pism.pl/

Europejska Polityka Sąsiedztwa - Strategia - Komunikat Komisji, Bruksela, 12 maja 2004 r., COM (2004) 373, archiwum - ukie.plskawue.gov.pl, 25.06.2013.

Kołakowska A. (2004), Stanowisko Francji wobec europejskiej polityki sąsiedztwa, http://www.pism.pl/ biuletyn_content/id/l04, 25.10.2013.

Marcinkowska P. (2013), Przegląd Europejskiej Polityki Sąsiedztwa w dobie zmian politycznych w sąsiedztwie UEpo 2010 r., „Studia Europejskie”, nr 1.

Ogonowska A. (2006), Dokumenty i publikacje instytucji i organów Unii Europejskiej, „Zeszyty OIDE”, nr 6.

Partnerstwo wschodnie - UE otwiera nowy, ambitny rozdział w stosunkach z sąsiadami ze Wschodu, Bruksela, 3 grudnia 2008 r., http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/ 1858&format=HTML, 27.08.2009.

Pawlicki J. (2008), Partnerstwo Wschodnie modne w Brukseli, http://wyborcza.pl/ 1,86117,5842906,Partnerstwo_Wschodnie_modne_w_Brukseli.html, 24.10.2008.

Propozycja Polsko-Szwedzka. Partnerstwo Wschodnie, Warszawa 2008, http://www.msz.gov.pl/Pro- pozycja,Polsko-Szwedzka, 19890.html, 25.04.2009.

Regulamin Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest, Dz. U. C 198 z 6.07.2011.

Resolution on the Russian military aggression against Ukrainę and the urgent needfor apeaceful res- olution to the conflict, www.eronest.europarl.europa.eu/euronest/webdav/site/mySite/shared/ general_documents/fourth_ordinary_session_2015/resolutions/Ukraine_4thEuronestPA_EN_ draft.pdf, 28.06.2015.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 kwietnia 2011 r. w sprawie przeglądu europejskiej polityki sąsiedztwa - wymiaru wschodniego, Dz. U. C 296 E z 2.10.2012.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 grudnia 2011 r. w sprawie przeglądu europejskiej polityki sąsiedztwa, Dz. U. C 168 E z 14.06.2013.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 października 2013 r. w sprawie europejskiej polityki sąsiedztwa: dążenie do wzmocnienia partnerstwa. Stanowisko Parlamentu Europejskiego w sprawie sprawozdań za rok 2012, www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-// EP//TEXT+TA+P7-TA-2013-0446+0+DOC+XML+VO//PL, 28.05.2015.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 marca 2014 r. w sprawie oceny i wyznaczenia priorytetów w stosunkach UE z państwami Partnerstwa Wschodniego, www.europarl.euro- pa.eu/sides/getDoc.do?pubRef==-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2014-0229+0+DOC+XML+VO//PL, 21.06.2015.

Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest z dnia 3 kwietnia 2012 r. w sprawie umów handlowych między UE a jej partnerami z Europy Wschodniej, w tym pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu oraz pomocy UE w tej dziedzinie, Dz. U. C 153 z 30.05.2012.

Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest z dnia 28 maja 2013 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw krajów Partnerstwa Wschodniego do ustawodawstwa UE w zakresie gos­ podarczym, Dz. U. C 338 z 19.11.2013.

Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest z dnia 3 kwietnia 2012 r. w sprawie wyzwań dla przyszłości demokracji, w tym wolnych i niezależnych mediów w krajach Partnerstwa

Wschodniego i krajach UE, Dz. U. C 153 z 30.05.2012.

Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest z dnia 3 kwietnia 2012 r. w sprawie wzmocnie­ nia społeczeństwa obywatelskiego w państwach Partnerstwa Wschodniego, w tym współpra­ cy pomiędzy rządem a społeczeństwem obywatelskim oraz reform wzmacniających pozycję społeczeństwa obywatelskiego, Dz. U. C 153 z 30.05.2012.

Wspólna deklaracja przyjęta podczas szczytu partnerstwa wschodniego w Pradze, Praga, 7 maja 2009 r., register.consilium.europa.eu/pdf/pl/09/st08/st08435.pl09.pdf, 27.05.2010.

Streszczenie

Artykuł ukazuje stanowisko PE wobec zagadnień, będących przedmiotem zainteresowania Partnerstwa Wschodniego. Autor, analizując to stanowisko, podkreśla istotną rolę PE w kształto­ waniu unijnej polityki wschodniej, zwłaszcza w kontekście propagowania w ramach tej polityki idei i wartości demokratycznych. Należy podkreślić, że rozwój demokracji we wschodnioeuro­ pejskich krajach partnerskich należy do szczególnych obszarów zainteresowania PE, który do­ strzegając ich geopolityczne znaczenie, domaga się w licznie przyjmowanych stanowiskach zacieśnienia relacji z nimi, a nawet nadania tym państwom potencjalnej perspektywy europej­ skiej. Pogłębianie współpracy ze strony UE z tymi krajami uzależnia jednak PE od inkorporacji przez nie wartości definiowanych jako europejskie (demokracja, rządy prawa, ochrona praw człowieka itd.). Z racji bycia organem, który określa się „strażnikiem demokracji”, PE odgrywa rolę instytucji wpływu politycznego, co pozwala mu kształtować unijną politykę wschodnią w sposób wykraczający poza formalne, traktatowe uprawnienia.

Słowa kluczowe: Parlament Europejski, Partnerstwo Wschodnie, Euronest

The European Parliament’s standpoint towards the Eastern Partnership

Summary

This paper presents the attitude of the European Parliament to those issues that fall within the scope of interest of the Eastern Partnership. In the analysis of this attitude, the author stresses the significant role the EP has played in developing EU Eastern policy, in particular as concerns the promotion of democratic ideas and values within the scope of this policy. It should be emphasised that the EP is exceptionally interested in the advancement of democracy in East Eu­ ropean partner countries, whose geopolitical significance the EP appreciates, frequently calling for the tightening of relations with these countries, and even opening European prospects to them. The deepening of cooperation between the EU and East European countries is conditioned by the EP by their adoption of what is called European values (i.e. democracy, rule of law, protec­ tion of human rights, etc.). Acting as the ‘guard of democracy, ’ the EP is an institution of political influence which allows it to shape Eastern policy in ways that go beyond the formal rights vested in it by the treaties.