PIERWSZA RODZINNA KATECHEZA DOMOWA
W UJĘCIU ŚW JANA CHRYZOSTOMA
P r z y g l ą d a j ą c s i ę iałodem u K o ś c io ło w i, w id zim y r z e c z c ie k a w ą . N ie m ia ł on j e s z c z e w ła s n y c h s z k ó ł , d z i e c i c h r z e ś c i j a ń s k i e u c z y ły
s i ę z p o g a ń s k im i, poganam i b y l i n a u c z y c i e l e . A je d n a k h i s t o r i a
p r z e k a z a ł a nam im io n a m ło d z ie ż y , k t ó r a n i e z a c h w ia ła s i ę w w i e r z e i , gdy z a s z ł a p o t r z e b a , o t w a r c i e w y zn aw ała C h r y s t u s a , n ie r z a d k o p ł a c ą c z a t o m ęczeń stw em . I l u ż m ło d z ie ń có w i d z i e w c z ą t , ró w n ie ż d z i e c i , p r z e l a ł o k re w , s t a ł o ś c i ą p r z e k o n a ń z a d z i w i a j ą c p o s i w i a ły c h s ta r c ó w ! G d zie p r z y g o t o w a l i s i ę o n i d o t e g o b o h a t e r s t w a ? N ie tr u d n o na t o o d p o w ie d z ie ć . S i ł ę do w y tr w a n ia w w ie r z e i w ż y c iu c h r z e ś c i j a ń s k i m o t r z y m a l i w r o d z i n i e - od o jców i m a te k . Znamy i c h im io n a - t o L e o n id a s y , G rz e g o rz e i N onny, M akryny i E m e lie , M oniki
i S y lw ie .
R o zu m iał t o t e n , k t ó r e g o nazw ano " d o n io s ły m g ło s e m W schodu" - p ó ź n i e j s z y p a t r i a r c h a K o n s ta n ty n o p o la ś w .J a n Z ł o t o u s t y /+ 4 0 7 / .
S tą d j u ż j a k o p r e z b i t e r K o ś c i o ł a a n t i o c h e ń s k i e g o z a i n t e r e s o w a ł
s i ę on tym problem em i swym p rz e m y ś le n io m d a ł w y raz w r o z p r a w i e , s k i e r o w a n e j do w s z y s t k i c h r o d z ic ó w - t a k do c h r z e ś c i j a ń s k i c h , j a k
i p o g a ń s k ic h . J e s t n i ą n ie d u ż a k s i ą ż e c z k a p t . "0 p r ó ż n e j ch w ale i w ychow aniu d z i e c i " ! . N ie s p o s ó b t u , na p a r u s t r o n i c a c h , p o d a ć c a ł ą j e j z a w a r t o ś ć . O g ran iczy m y s i ę w ię c j e d y n i e t y l k o do n a j
b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n y c h s z c z e g ó łó w .
W 90 k r ó t k i c h r o z d z i a ł a c h p o d a ł J a n C h ry z o sto m k o n k r e tn e
uw agi w o d n i e s i e n i u do p ie r w s z y c h l a t d z i e c k a . Ż yciow ą m ą d r o ś c ią i ś w i e ż o ś c i ą w ychow aw czej m etody p rz e m a w ia ją one do n a s i d z i s i a j .
De i n a n i g l o r i a e t p u e ro ru m e d u c a t i o n e , e d . A .M .M a lin g re y / J e a n
C h ry s o s to m e , S u r l a v a in e g l o i r e e t 1 e d u c a t i o n de e n f a n t s , P a r i s 1 9 7 2 / SCh 1 8 8 , t ł u m . W .K ania /Ś w . J a n C h ry z o s to m , Wybór p ism ,
W arszaw a 1 9 7 4 , 1 5 7 -1 5 8 ; 0 w ychow aniu d z i e c i / , PSP 1 3 , 1 5 7 -1 8 5 . 1
216 J u ż w p ie r w s z y c h s ło w a c h D o k to r K o ś c i o ł a z a z n a c z a z n a c i s k i e m , że o b o w ią z e k w y ch o w an ia p o to m s tw a s p o c z y w a p r z e d e w s z y s tk im na r o d z i c a c h . Z w ra c a s i ę do n i c h s ta n o w c z o : "N ie p r z e s t a n ę was u p o m i n a ć , p r o s i ć , z a k l i n a ć , a b y ś c i e d o b r z e w y ch o w y w ali swe d z i e c i . J e ś l i 2 k o c h a s z d z i e c k o , o k a ż t o czy n em " . G d z ie i n d z i e j o d p o w ie d z ia ln y m i z a t o c z y n i z w ł a s z c z a o jc p w , z a z n a c z a j ą c , że t y l k o c i o tr z y m a ć
mogą m ian o o j c a , k t ó r z y t o z a d a n i e n a l e ż y c i e s p e ł n i a j ą . N ie pom i j a t u o c z y w i ś c i e m a te k . Sam m ógł s i ę p r z e k o n a ć k im s ą one d l a m ło d y c h l a t o r o ś l i , gdy we w czesnym d z i e c i ń s t w i e s t r a c i ł o j c a S e k u n d u - s a i c a ł y c i ę ż a r w y c h o w a n ia s p a d ł n a b a r k i j e g o m a tk i A n tu z y . Po k i e r o w a n i e d z i e c k i e m , w s z c z e p i e n i e w j e g o s e r c e d o b r y c h nawyków to p r z y w i l e j m a t k i , k t ó r e j n i k t z a s t ą p i ć n i e z d o ł a . J a n k a ż ę z a j ą ć s i ę młodym c z ło w ie k ie m od l a t n a j w c z e ś n i e j s z y c h . W p rz e c iw n y m r a z i e p o n i e s i e on w i e l e r a n n a d u s z y , k t ó r e t r z e b a b ę d z i e d łu g o l e c z y ć . N ie c h s ł u ż ą t u p r z y k ła d e m z a w o d n ic y o l i m p i j s c y , $ k t ó r z y od d z i e c i ń s t w a z a p r a w i a j ą s i ę w ć w i c z e n i a c h c i e l e s n y c h , by 5
o d n o s i ć p o te m z w y c ię s tw a i z b i e r a ć n a g ro d y . W ychow anie w y w ie ra wpływ n a c a ł e ż y c i e d z i e c k a : "0 p e r ł a c h m ów ią, że w y n i e s i o n e z g ł ę b i n m o rz a n a ś w i a t ł o d z i e n n e w y g l ą d a j ą j a k k r o p l e w ody. D o św ia d c z o n y i c h ło w c a b i e r z e k r z e p n ą c ą k r o p l ę n a w k l ę s ł ą r ę k ę i o b r a c a j ą w d ł o n i , a ż s i ę z a o k r ą g l i i z a s t y g n i e . Gdy s t w a r d n i e j e , n i e z m ie n i j u ż w y g lą d u . T o, co j e s t d e l i k a t n e , może p r z y b r a ć k s z t a ł t i n n y , co je d n a k r a z z a s t y g n i e , p o z o s t a n i e t a k i e i n i e d a s i ę j u ż u k s z t a ł t o w a ć i n a c z e j "6* W ię k s z ą u w ag ę, n i ż na s t w o r z e n i e d z i e c k u m a t e r i a l n y c h w a ru n ków , n a l e ż y z w r ó c i ć n a w y r o b i e n i e j e g o c h a r a k t e r u : " W ie le s t a r a ń d o k ł a d a j ą w s z y s c y , o w y ć w ic z e n ie d u s z y " '. a n i k t n i e d b a J a n g a n i r o d z i c ó w , k t ó r z y s t a r a j ą c s i ę t y l k o o m a j ą t e k d l a d z i e c k a z a n i e d b u j ą j e g o u ś w i ę c e n i e : 2 3 4 5 6 7 De i n a n i g l o r i a 1 9 , SCh 1 8 8 ,1 0 2 , PSP 1 3 ,1 6 4 . P o r . A d v e r s u s o p p u g n a t o r e s v i t a e m o n a s t i c a e I I I De s a c e r d o t i o I
2,
SCh 2 7 2 ,6 6 , POK 2 3 , 6 . P o r . A d v e r s u s o p p u g n a t o r e s v i t a e m o n a s t i c a e I I I De i n a n i g l o r i a 2 1 , SCh 1 8 8 , 1 0 6 , PSP 1 3 ,1 6 4 . De i n a n i g l o r i a 1 8 , SCh 1 8 8 ,1 0 2 , PSP 1 3 ,1 6 3 . 4 , PG 4 7 ,3 5 6 . 1 8 , PG 4 7 ,3 7 9 .217
" N ie k tó r z y c a ły w y s iłe k o b r a c a ją na t o , aby swym d z i e ciom k u p ić p ię k n e g o k o n ia , duży dom i m ajątek - a l e
o p ię k n o ic h d u sz i p o b o ż n o ść ic h s e r c n ie s t a r a j ą
s i ę w c a l e . Leży w tym w i e l k i e n ie b e z p ie c z e ń s t w o upad ku l u d z k o ś c i . T roszczym y s i ę o m a ją te k , a duszom pozwalamy g i n ą ć . J e s t t o w ie lk a g ł u p o t a . Choćby sy n m ia ł w i e l e p i e n i ę d z y , j e ś l i n ie b ę d z ie o s z c z ę d n y , zm arnuje w s z y s t k o , n a to m ia s t gdy d u s z a j e g o z o s t a ł a wychowana w c n o t a c h , ch o ćb y mu p r z e p a d ł m a ją te k , z d o b ę d z ie w s z y s t k o , co j e s t p o tr z e b n e do ż y c i a . D la t e g o n a le ż y s i ę s t a r a ć n i e t y l e o z ł o t o i s r e b r o , i l e o b ogactw o p o b o ż n o ś c i i c n o t y . Opanowanie i u c ie c z k a od św ia to w y ch u c ie c h - o t o p ra w d ziw ie b o g a ty p o sa g " S . N ie z n a c z y t o je d n a k , że można o b o j ę t n i e p a t r z e ć na z e w n ę tr z n ą p o sta w ę d z i e c k a , bo w i e l e ona mówi o j e g o wewnętrznym u s p o s o b ie n iu :
" P o zw a la sz c h ło p c u , aby mu r o s ł y d ł u g i e w ło s y i tak u p o d a b n ia sz go do d z ie w c z y n y , o s ł a b i a j ą c s i ł ę j e g o c h ł o p i ę c e j n a tu r y . . . . j u ż Pism o św . p o u cza n a s:
"Hańbą j e s t d l a m ężczyzny n o s i ć d ł u g i e w ło sy "
/ i Kor 1 1 , 1 4 / . . . . " J e ś l i d z ie w c z y n a p r z y z w y c z a iła s i ę w p o k o ju matczynym do k o b ie c y c h o zd ó b , t o po
o p u s z c z e n iu domu b ę d z ie p r z y k r a d l a męża i p r z y
n i e s i e mu w ię c e j k ło p o tó w , n i ż p ob orcy p o d a tk ó w " ^ .
R o d z ic e powinn± w ię c od l a t n a jm ło d sz y c h u c z y ć d z i e c i w i e ś ć ż y c i e w b o j a ź n i B o ż e j: " Z ep su cia ś w ia t a n i e można u su n ą ć d l a t e g o , że
n ik t n i e zw raca uwagi na p otom stw o, n i k t mu n i e mówi o d z i e w i c t w i e , c z y s t o ś c i , n i e p r z e c e n ia n iu r o z g ło s u i b o g a c tw , B ożych p r z y k a z a
n ia c h " ^ ^ .
*
Fundamentem w ychow ania j e s t w p o je n ie młodemu praw dy, że
"Bóg w s z y s tk o w id z i - nawet t o , c o s i ę d z i e j e w s k r y t o ś c i . J e ś l i t o w y r o b is z u n i e g o , n i e b ę d z ie j u ż p o tr z e b o w a ł wychowawcy". Tę
w ia r ę w dobro w y r a z ił r ó w n ie ż w s p ó łc z e s n y Janow i A u g u sty n w s ł o - 12
wach: "Kochaj i c z y ń , co c h c e s z " . . Aby t o o s ią g n ą ć d łu g ą d ro g ą
1 3
muszą z m ie r z a ć z g o d n ie wychowanek i wychowawca .
Jak n a le ż y p o d c h o d z ić do d z ie c k a ? J a n , znawca l u d z k i e j p sy
-9 10 11 12 13
P o r. In Matthaeum hom. 5 9 , 7 , PG 5 8 ,5 8 3 , tłu m . J .K r y s t y n ia c k i /J a n a C hryzostom a w ykład e w a n g e lii św .M a te u sz a w 90 h o m ilia c h z a w a r ty , t . 1 - 3 , Lwów 1903 / t . 3 , 1 8 - 1 9 . De in a n i g l o r i a 1 6 , SCh 1 8 8 ,9 8 , PSP 1 3 ,1 6 3 . De in a n i g l o r i a 1 7 , SCh 1 8 8 ,1 0 0 , PSP 1 3 ,1 6 3 . Tamże. In I e p is t o la m J o a n n is ad P a t t h o s VII 8 , SCh 7 5 ,3 2 8 , P o r . De in a n i g l o r i a 4 0 , SCh 1 8 8 , 1 3 8 , PSP 1 3 ,1 7 1 . PSP 1 5 ,4 6 1
218
c h i k i , p rz e d sta w ia to obrazow o. Wychowawca - p is z e - podobny j e s t do k r ó l a , k tó r y ma zbudować m ia sto i o s i e d l i ć w nim o b y w a t e l i ^ . M iastem - j e s t d u sza d z ie c k a , opasującym j e murem - c i a ł o , b ra
mami, p rze z k tó r e w c is k a ją s i ę w r a ż e n ia , są zm y sły , m ie sz k a n ia mi - t r z y w ładze d u sz y : u c z u c ie /th ym o s/, p ożąd an ie / e p ith y m ia /
i rozum / l o g i s t i k o n / , obyw atelam i - u s z la c h e t n ia ją c e j e c n o ty : męstwo, w s tr z e m ię ź liw o ś ć i m ądrość.
A o to zasad y wychowania z y s ł ć w z e w n ę t r z n y c h Przystąpm y - p is z e Ja n - do p ie r w s z e j bramy, k tó r a n a jb a r d z ie j na t o z a s łu g u je - do bramy m o w y . P o starajm y s i ę o drzw i
i zamek, n ie o te n z drzewa lub z ż e l a z a , le c z ze z ł o t a , t o j e s t o Bożą mowę " s ło d s z ą nad m iód" /Ps 1 1 9 ,1 0 3 / ... "p o ż ą d liw s z ą nad
15
z ł o t o " /Ps 1 8 ,1 1 / . Uczmy d z i e c i wypowiadać t y lk o p rz y z w o ite s ł o w a, p iln u jm y , aby s i ę n ie d o s ta ły obelżyw e mowy, n ie p r z y s t o jn e
ż a r t y . N ie ch p rze z tę bramę p r z e c h o d z i sam K r ó l i Je g o ś w ita wedle P s a lm is t y : "To j e s t brama Pańska, w ejdą w n ią s p r a w ie d liw i" /Ps
i i 8 , 2 0 /*6 .
N a j b l i ż e j bramy mowy j e s t brama s ł u c h u . K to n ie s ł u cha z ł e g o , te n t e ż z łe g o n ie p o w ie.
"N ie ch w ięc n ie s ł y s z ą d z i e c i od nikogo n ic z e g o n iesto so w n ego a n i od s łu ż ą c y c h , a n i od wychowaw
c y , a n i od opiekunów . N a le ży j e s t r z e c ja k k w ia ty , k tó r e p o tr z e b u ją w ie le o p i e k i , gdy są młode i de
l i k a t n e ; poszukajm y im dobrych o p iek u n ek , aby od p o czą tk u m iały s o lid n y fundament i n ie s ł y s z a ł y t e g o , co z d r o ż n e " ! ? .
R o d zice w inni zaw czasu podawać d z ie c io m b u d u jące p rzyk ła d y b i b l i j n e , gdyż żywe opow iadanie d o d a tn io wpływa na ic h w y o b ra źn ię . Przy t e j o k a z ji p r z y ta c z a Chryzostom dwie wzorowe k a te c h e z y - o K a in ie
18
i A b lu o raz o Ja k u b ie i Ezaw ie . W zru sza ją ce j e s t , ja k w ie lk i D o k to r, k tó r y z ambony w s tr z ą s a ł sum ieniam i w ie r n y c h , ja k o k a
-14 15 16 17 18 P o r . De in a n i g l o r i a 23, SCh 1 8 8 ,1 1 0 , PSP 1 3 ,1 6 5 . P o r . De in a n i g l o r i a 28, SCh 1 8 8 ,1 1 6 , PSP 1 3 ,1 6 6 . Tamże, SCh 1 8 8 ,1 1 6 , PSP 1 3 ,1 6 6 . De i n a n i i g l o r i a 37, SCh 1 8 8 ,1 2 8 , PSP 1 3 ,1 6 8 -1 6 9 . P o r . De in a n i g l o r i a 3 9 -4 6 , SCh 188,130-14% , PSP 13,169-173
219
t e c h e t a p o t r a f i ł z m ałym i b y ć m ały i p rz e m a w ia ć do n i c h j a k o j c i e c W c a ł e j l i t e r a t u r z e p a t r y s t y c z n e j n i e z n a jd z ie m y l e p s z y c h k a t e c h e z
od t y c h w zorcow ych w ykładów b i b l i j n y c h d l a d z i e c i .
Mamy d a l e j bram ę " p i ę k n i e j s z ą od ta m ty c h , c h o ć t r u d n ą do 19
s t r z e ż e n i a - p a t r z ą c e n a ś w i a t i c h ę t n i e w id z ia n e o c z y " .
D a je t u J a n su ro w e p r z e p i s y , m . i n . d o t y c z ą c e u c z ę s z c z a n i a n a t e a t r a l n e w idow iska*. Rozumiemy g o , z d a j ą c s o b i e s p r a w ę , czym one b y
ły w j e g o c z a s a c h , k i e d y t o od daw na n i e g r a n o s z t u k k l a s y c z n y c h , a i c h m i e j s c e z a j ę ł y p an to m im y , p r z e p l a t a n e ru b a s z n y m i ż a r t a m i
i m uzyką o m otyw ach m iło s n y c h z a c z e r p n i ę t y c h z m itó w . N ie p r z e s t a - j e j e d n a k n a z a k a z a c h , gdy z a c h ę c a : "P o k aż d z i e c k u p ię k n e p r z e d m i o ty , zw ró ć mu n a n ie b o i g w ia z d y , n a z ie m ię i j e j k w ia ty ty m i r z e c z a m i z a c h w y c a ją s i ę je g o o c z y " 2 0 . uwagę - n ie c h J e s t j e s z c z e i n n a b ra m a , r o z c i ą g a j ą c a s i ę na c a ł e c i a ł o . P o z o r n ie z a m k n ię ta , p o z w a la w s z y s tk ie m u d o s t a ć s i ę do w n ę t r z a , ja k b y b y ł a o t w a r t a . C h o d zi o zm y sł d o t y k u . I w t e j d z i e d z i n i e C h ry z o sto m p o u c z a : "N ie dopuśćm y do w y d e l i k a c e n i a c i a ł a p r z e z s z a t y , a n i do p o u f a łe g o z a c h o w a n ia s i ę d z i e c i w obec d r u g i c h . P rzy zw y czajm y c h ł o p c a do h a r t o w a n i a c i a ł a , z n o s z e n i a n ie w y g ó d , s y p i a n i a na tw ardym ł o ż u , słow em do tw a rd e g o t r y b u ż y c i a , aby wy
chow ać ż o ł n i e r z a . Trzym ajm y w t e n s p o s ó b zm y sł d o ty k u w r y z a c h " 2 i .
N ie p o m ija J a n n aw et z m y słu p o w o n i e n i a , bowiem i p r z e z
t ę bram ę w c h o d z i j e g o z d a n ie m w i e l e z e p s u c i a :
"N ic t a k n i e o d b i e r a d u s z y h a r t u i n i e c z y n i j e j o s p a ł ą , j a k u p o d o b a n ie w p rz y je m n y c h z a p a c h a c h .
. . . Tu b u d z ą s i ę z d r o ż n e z a c h c i a n k i i p o k u sy do g r z e c h u . Z am knij w ię c i t ę b ra m ę , bo j e j zad an iem j e s t d o s t a r c z a n i e c z y s t e g o p o w i e t r z a , by n i e
c h ł e p t a ć s z k o d liw y c h , c h o ćb y m iły c h w yziew ów . Hoże k t o ś s i ę r o z e ś m i e j e , i ż zw racam y uwagę n a d r o b i a z g i n a k a z u ją c t u t a j t a k w i e l k ą o s t r o ż n o ś ć . N ie ma j e d nak d r o b ia z g ó w , g d z i e c h o d z i o w a n ie l u d z k i e g o r o d z a j u " 2 2 . o c , z d ro w ie i w y ch o -19 De i n a n i g l o r i a 5 5 , SCh 1 8 8 ,1 5 5 , PSP 1 3 ,1 7 5 . 20 De i n a n i g l o r i a 5 9 , SCh 1 8 8 ,1 5 6 , PSP 1 3 ,1 7 6 . 21 De i n a n i g l o r i a 6 3 , SCh 1 8 8 ,1 6 2 , PSP 1 3 ,1 7 7 . 22 De i n a n i g l o r i a 5 4 , SCh 1 8 8 ,1 5 4 .
220 -J a k r o z w i j a ć w e w n ę t r z n e ż y c i e d u s z y ł o d e g o c z ł o w i e k a - j a k w y r a b ia ć u n ie g o c n o ty i w y k o r z e n ia ć p rz e c iw n e im wady? Na ę s t w o c h ł o p c a w sk a z u j ą z g o d a i p o k ó j, p r z e c iw n e im wady - t o g n iew i u p ó r . N a le ż y w ię c w d ra ż a ć m łodego do c i e r p l i w o ś c i w o b l i c z u k rz y w d y , ś p i e s z e
n i a z pomocą pokrzyw dzonym , u p rz e jm e g o o b c h o d z e n ia s i ę ze s ł a b s z y m i: "P o u cz go o g o d n o ś c i i p ra w d a c h l u d z k i e j n a t u r y sło w am i J o b a : " J a k m n ie , t a k w s z y s t k i c h Bóg w ł o n i e m a tk i u t w o r z y ł " / J b 3 1 ,1 5 / 2 3 . . . "Tak k s z t a ł t u j j e g o s e r c e , aby z a w sz e b y ł s p o k o jn y . J e ś l i c h ł o p i e c n i e żyw i do n ik o g o n i e c h ę c i , n i e wymaga n i c z y j e j o b s ł u g i i n i e g n ie w a s i ę , gdy mu k t o ś
u w ła c z a , t o i w p ó ź n ie js z y m w ie k u zach o w a w olny od g n iew u u m y s ł" 2 4 . D rugą o z d o b ą m i ł o ś c i j e s t w s t r z e i ę ź l i w o ś ć D la j e j n a b y c ia t r z e b a n a u c z y ć d z i e c i u n i k a n i a o k a z j i do z ł e g o , p o d e jr z a n y c h z n a j o m o ś c i, n i e p r z y z w o i t y c h w id o w is k . W ie lk ą z a ś pom ocą b ę d ą w z n i o s ł e w z o ry , p r z e s t r z e g a n i e p o s t u , p ro w a d z e n ie do k o ś c i o ł a , p o b o ż n a i p o k o rn a m o d litw a . J a n w s k a z u je n a p ię k n e p r z y k ła d y - J ó z e f a e g i p s k i e g o , S a lo m o n a , J e r e m i a s z a , D a n i e l a , k t ó r z y w m ło d o ś c i w i e l e c z a s u p o ś w i ę c a l i m o d l i t w i e , bo " t y l k o 25 z d z i e c i n n i a ł y c z ło w ie k n i e ma z r o z u m ie n ia d l a m o d litw y " . N a j w a ż n i e j s z ą je d n a k c n o t ą m ło d eg o j e s t - z d a n ie m C h ry z o s to m a - m ą d r o ś ć: " P o t r z e b a w i e l e p r a c y , ab y wychować c h ł o p c a ku m ą d r o ś c i i w y k lu c z y ć z je g o ż y c i a w s z e lk ą g ł u p o t ę . J e s t t o w ię k s z a i od w s z y s tk i e g o b a r d z i e j p o d ziw u g o d n a c z ę ś ć f i l o z o f i i - w ie d z a o B ogu, o d o b r a c h , k t ó r e s ą d l a n a s po d r u g i e j s t r o n i e , o k r ó l e s t w i e n i e b i e s k i m , o p i e k l e , bo " p o c z ą t k i e m ą d r o ś c i j e s t b o j a ź ń B oża" / S y r 1 , 7 / 2 6 . Tak p o j ę t e w y ch o w an ie wymaga d u ż e g o w y s i ł k u r o d z i c o w i " J a k m a la r z e n ad o b ra z e m i r z e ź b i a r z e nad p o s ą g ie m p r a c u j ą z w ie lk im tr u d e m , t a k i wy, o j c z e i m a tk o , 23 24 25 26 De i n a n i De i n a n i De i n a n i De i n a n i g l o r i a 7 2 , g l o r i a 7 5 , g l o r i a 8 0 , g l o r i a 8 5 , SCh SCh SCh SCh 1 8 8 ,1 7 4 , 1 8 8 ,1 7 6 , 1 8 8 ,1 8 6 , 1 8 8 ,1 9 2 , P S P 1 3 ,1 8 0 . PSP 1 3 ,1 8 1 PSP 1 3 ,1 8 2 PSP 1 3 ,1 8 4
- 221
m u s ic ie w n ie ś ć w ie le s t a r a ń w wychowanie swych d z i e c i - ty c h godnych podziw u obrazów . M alarze
u s t a w ia j ą t a b l i c e i d z ie ń za dniem wodzą pędzlem w ed le p o tr z e b y , g o r l i w i e t e ż p r a c u ją r z e ź b i a r z e ,
usuw ając t o , co z b y t e c z n e , u z u p e łn ia j ą c b r a k l i
P odobnie i wy r o d z i c e , ja k wykonawcy p ięk n y ch po sągów , w i n n i ś c i e p o d ją ć w s z e lk i t r u d , aby wycho wać swe d z i e c i na p ię k n e obrazy Boga. U su w a jcie
t o , co n ie p o t r z e b n e , u z u p e łn ia j c ie b r a k i, z d n ia na d z ie ń b a c z c ie na s k ło n n o ś c i swych d z i e c i - na dobre n aw yk i, by j e r o z w ij a ć , na z ł e , by j e w y- k o r z e n ia ć " 2 7 .
Na r o d z ic a c h z a n ie d b u ją c y c h wychowanie d z i e c i c ią ż y w i e l k a
d p o w i e d z i a l n o ś ć . Zdadzą o n i k ie d y ś rachunek p rze ć
Najwyższym S ę d z ią , k tó r y p ow ie:
"U czyniłem was n a u c z y c ie la m i i p r z e ło ż o n y m i, o p ie kunami i k ierow n ik am i d z i e c i , w w asze r ę c e p r z e k a
załem c a łą nad nim i w ła d z ę , kazałem wam j e um acniać i d o s k o n a lić " 2 S .
Choćby r o d z ic e b y l i sk ą d in ą d d o b r z y , to jed n ak w r a z i e z a n ie d b a n ia d z i e c i , będą surowo k a r a n i. O d straszającym przykładem j e s t
H e l i , ch oć sam u c z c iw y , p o n ió s ł k a rę za t o , że n ie k a r c i ł s y - ' 29
nów . N ie d b a li r o d z ic e s ą g o r s i od zb ó jcó w , gdyż ic h o p i e s z a ł o ś ć
w ie d z ie d z i e c i do zg u b y . J e ś l i n a to m ia st d ob rze w ychow ają potom stw o, t o ono wychowa s w o je , a t o znów n a stę p n e :
" J e ś l i dobrze wychowasz sy n a , a on podob n ie sw ego, w tedy p o w sta n ie n iep rzerw an y ła ń c u c h p ię k n e g o ży
c i a , z a c z y n a ją c y s i ę od c i e b i e , co t o b i e ja k o po c z ą tk o w i p r z y n i e s i e n a g ro d ę"30,
Jedna r z e c z wymaga w y j a ś n ie n ia . Sw .Jan Z ło t o u s t y n o s i z a s z
-3 i
c z y tn y t y t u ł "Doktora E u c h a r y s tii" ^ . Może k o g o ś z d z iw ić , że mó w ią c w swych h o m ilia c h w ie le o N ajśw . Sakram encie i p o le c a j ą c
wiernym c z ę s t ą Komunię św. ja k o s k u te c z n e ź r ó d ło ł a s k i do z w y c ię ż e n ia n a m ię tn o ś c i i p o k u s, w k s i ą ż e c z c e o wychowaniu n ie w spom niał
27 28 29 30 31 De in a n i g l o r i a 2 2 , SCh 1 8 8 ,1 0 8 , PSP 1 3 ,1 6 4 .
E c lo g a de lib e r o r u m e d u c a tio n e hom. 2 7 , PG 6 3 ,7 6 6 .
P o r. A dversus o p p u g n a to res v i t a e m o n a stic a e I I I 3 , PG 4 7 ,3 5 2 , H o m ilia i n i l l u d "Vidua e l i g a t u r " 10, PG 5 1 ,3 3 0 .
P o r. W .Kania, E u c h a r y s tia w pism ach św .J a n a C hryzostom a, HD 3 5 /1 9 6 6 / 1 2 0 -1 2 3 .
2 2 2 -o ty m a n i s ł-o w e m . J a k t-o w y tłu m a c z y ć ? O tó ż t r z e b a p a m i ę t a ć , ż e C h r y z o s to m n i e z w r a c a s i ę t u w y ł ą c z n i e d o c h r z e ś c i j a n , a l e ma n a uwa d z e i p o g a n . W obec j e d n y c h i d r u g i c h m u s i a ł z a c h o w a ć o b o w i ą z u j ą c e j e s z c z e w tym c z a s i e p ra w o t a j e m n i c y / d i s c i p l i n a a r c a n i / . W w i e l u t e ż d o m ach c h r z e ś c i j a ń s k i c h p a n o w a ł z w y c z a j , ż e po n a r o d z e n i u d z i e c k a w zyw ano k a p ł a n a , k t ó r y n a j e g o c z o l e k r e ś l i ł z n a k K r z y ż a św . i t a k j e p r z y jm o w a ł w p o c z e t k a te c h u m e n ó w , a c h r z e s t o d k ł a d a n o n a p ó ź n i e j . D o ś w ia d c z y ł t e g o sam C h r y z o s to m . K a te c h u m e n i m o g li u c z e s t n i c z y ć we m szy św . do p r z y g o t o w a n i a d a ró w o f i a r n y c h , a p o tem--- - --- --- --- r--- cs--- --- --- --- T f -i e l -i k o ś c -i ó ł o p u s z c z a ć . N -ic d z -iw n e g o , ż e z w r a c a j ą c s -i ę w swy <_ ł f t_t ' w , ** -ł .* mus ś r o d k u ł a s k i n i e d z i e ł k u r ó w n i e ż d o k a te c h u m e n ó w , o tym w i e l k i 32 u c z y n i ł w z m ia n k i . P r z e d s t a w i o n a r o z p r a w a " 0 p r ó ż n e j c h w a le i w y c h o w a n iu d z i e c i " j e s t je d y n y m we w czesn y m K o ś c i e l e p o d r ę c z n i k i e m w y c h o w a n ia , w k t ó
rym C h r y z o s to m p r z e d s t a w i ł r o d z i c o m i d e a ł c z ł o w i e k a . Mocny duchem w w i e r z e , n a d z i e i i m i ł o ś c i w i n i e n o n i ś ć p r z e z ż y c i e z i e m s k i e do
ż y c i a w i e c z n e g o . R o z p ra w ę t ę z e w z g l ę d u n a ży w y , o b ra z o w y i p ię k n y j ę z y k m ożn a w p e ł n i n a z w a ć " p o e m a te m w ychow aw czym ".
K s . W o jc ie c h K a n i a - T arnów
PRIMA CATECHESIS DOMESTICA SECUNDUM JOANNEM CHRYSOSTOMUM /A r g u m e n tu m / P rim a e v a m E c c l e s i a m a s p i c i e n t e s rem s a t m i r a b i l e m v id e m u s . Nondum e i s c h o l a e p r o p r i e d i c t a e e r a n t , e i u s i u v e n t u s u n a cum p a g a n a d o c e b a t u r , m a g i s t r i p l e r u m ą u e p a g a n i e r a n t . A tta m e n h i s t o r i a n o b i s lu v e n u m n o m in a t r a d i t , q u i a f i d e num ąuam r e c e s s e r u n t , s e d eam f o r t i t e r cum v i t a e d i s c r i m i n e o s t e n d e r u n t , p e r m u l t i p u e r i e t p u e l l a e , e t i a m a e t a t e p a r v u l i , p r o C h r i s t o s a n g u in e m e f f u d e r u n t . Vim a d f i d e m c o n f i t e n d a m e t c h r i s t i a n a m v i t a m p e r a g e n d a m i n f a m i l i a a p a r e n t i b u s a c c e p e r u n t . Ia m q u e b e n e h o c i l l e i n t e l l e x i t , quem p o s t e r i " c l a r a m O r i e n t i s v o c em " n e c n o n " c h r i s t i a n u m D e m o sth e n e m "
v o c a v e r u n t . F e l i c i t a t i omnium p r o v i d e n s re m i s t a m suam f e c i t eam que i n l i b e l l o "De i n a n i g l o r i a e t p u e r o r u m e d u c a t i o n e " e x p r e s s i t . C u iu s o p u s c u l i a rg u m e n tu m v e r b i s p e r s e q u i i d e s t , q u o d i n a r t i c u l o q u a e r i t u r . S . H a i d a c h e r , D es h l . J o h a n n e s C h r y z o s to m u s B d c h l e i n łlb e r H o f f a r t u n d K i n d e r e r z i e h u n g a u s s e i n e n S c h r i f t e n t ł b e r s e t z t u n d h e r a u s - g e g e b e n , F r e i b u r g B r . 1 9 0 7 , 2 8 . 32
