"Vox P a tru m " 8 / 1 9 8 8 / z . 14
WYKORZYSTANIE TEORII
ONOTACJI SYNTAKTYCZNEJ CZASOWNIKA
W NAUCZANIU ŁACINY*
P o j ę c i e k o n o t a c j i s y n t a k t y c z n e j w p ro w a d z ił do ję z y k o z n a w s tw a K arol B flh le r, l i n g w i s t a i p s y c h o lo g a u s t r i a c k i , p o p r z e z s w o je d z i e ło " S p r a c h t h e o r i e . D ie D a r s t e l l u n g s f u n k t i o n d e r S p r a c h e " , o p u b lik o wane w J e n i e w 1934 r o k u . Sam B flh le r n a te m a t te g o p o j ę c i a t a k p i - s z e : "W każdym j ę z y k u i s t n i e j ą p o w in o w actw a z w y b o ru ; p r z y s łó w e k szuka swego c z a s o w n ik a , a p o d o b n ie / ó z y n i q / i in n e / w y r a z y / . Moż na to t e ż s fo rm u ło w a ć t a k , że w y razy n a l e ż ą c e do j a k i e j ś o k r e ś l o nej k l a s y w y razo w ej o t w i e r a j ą w o k ó ł s i e b i e je d n o l u b w ię c e j p u s ty c h m ie js c / L e e r s t e l l e n / , k t ó r e m uszą z o s t a ć w y p e łn io n e p r z e z wyrazy o k r e ś lo n y c h in n y c h k l a s w y raz o w y c h . T o, c o mam n a m y ś l i ,
to znane j u ż s c h o la s ty k o m z ja w is k o k o n o t a c j i / c o n n o t a t i o / " ^ * . A n a innym m ie js c u : " P o j ę c i e k o n o t a c j i w yw odzi s i ę ze s c h o l a s t y c z n e g o toku m y ś le n ia , a tam o d n o s i s i ę ono do i d e i , k t ó r ą z a c z e r p n ę l i ś m y od A p o llo n io s a i od s to ik ó w , i k t ó r ą w łą c z y liś m y j u ż do n a s z e j a n a l i z y . Ź r ó d ła n a s z e g ł o s z ą , ż e w yrazy n a z y w a ją c e w y r a ż a j ą ą u i d d i t a s nazwanego; t o s ta n o w i s e n s s c h o l a s t y c z n e g o te r m in u " o z n a c z a ć " / n o -
t a r e / . Z k o l e i n i e k t ó r z y s c h o l a s t y c y w y j a ś n i a j ą , że p r z e z p r z y
m io tn ik i, j a k n p . a l b u s , j e s t o z n a c z a n a n i e t y l k o w ł a ś c i w o ś ć , mo
ment barw y: " b i a ł y " , l e c z za jed n y m zamachem z o s t a j e w s p ó ło z n a c z o - ny / c o n - n o t a t u s / i n o s i c i e l t e j w ł a ś c i w o ś c i ; o c z y w i ś c i e , n i e j a
kaś o k r e ś l o n a r z e c z , a l e z p e w n o ś c ią c czem u t r z e b a p r z y p i s a ć
ów moment b a rw y . D z i s i a j m ożna by w y r a z ić t o t a k , że w s p ó ło z n a c z a - 2
ne / c o n - n o t a t u m / j e s t pew ne p u s t e m i e j s c e / L e e r s t e l l e / " .
Po l a t a c h T a d e u sz M ile w s k i, w y b itn y a n i e ż y ją c y j u ż d z i ś
języ k o zn aw ca p o l s k i , w t e n s p o s ó b k o n k r e ty z o w a ł w y p o w ie d z i B f lh le r a " K o n o t a c j a p o l e g a na tym , że pewne k a t e g o r i e w yrazów
X A rty k u ł j e s t n i e z n a c z n i e z m ie n io n ą w e r s j ą w y k ła d u w y g ło s z o n e g o na d o r o c z n e j /X X I/ K o n f e r e n c j i S e k c j i F i l o l o g i c z n e j p rz y Kom i s j i E p is k o p a tu do Spraw N au k i K a t o l i c k i e j , k t ó r a o d b y ła s i ę 14 w r z e ś n ia 1987 r . w Wyższym S e m in a riu m Duchownym w P e l p l i n i e .
1 K. B flh le r, S p r a c h t h e o r i e / . . . / , 1 7 3 . 2 Tamże, 2 2 6 -2 2 7 .
436
-o t w i e r a j ą -ob-ok s i e b i 3 m i e j s c a d l a pewnych k l a s in n y c h wyrazów, że j e z a p o w i a d a j ą ,/ ż e i c l i / w ym agają. Zw iązek s y n ta k ty c z n y s p ro w adza s i ę t u do s to s u n k u w yrazu k o n o tu ją c e g o , w ym agającego do k o n o to w a n e g o , wym aganego. / I . ^ 7 C ały t e n z e s p ó ł , z ło ż o n y z wy
r a z u k o n o tu ją c e g o i z o tw a r ty c h w okół n ie g o m ie js c w o b rę b ie t e k s t u d l a o k r e ś lo n y c h my s c h e m a t e m k a t e g o r i i wyrazów k o n o to w an y ch , nazywa-3 s k ł a d n i o w y m " . I t a k , n a przy k ł a d , t r z y ty p y czasow ników p o l s k i c h , a m ia n o w ic ie n i e -p r z e c h o d n ic h / s i e d z i / , -p r z e c h o d n ic h / k o c h a / i -p rz e c h o d n ic h k o - n o tu ją c y c h d o p e ł n i e n i e d a l s z e / d a j e / , s ą o śro d k am i t r z e c h ró ż nych schem atów s k ła d n io w y c h , k t ó r e g r a f i c z n i e można p r z e d s t a - w ió w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b :
k t o
s i e d z i
Każdy z ty c h schem atów s k ła d n io w y c h może być re a liz o w a n y w p r a k t y c z n i e n i e o g r a n i c z o n e j l i c z b i e k o n k r e tn y c h w ypow iedzeń,
z a l e ż n i e od t e g p , j a k i m i w yrazam i n a le ż ą c y m i do konotow anych k l a s w ypełnim y m ie js c a w t e k ś c i e . / I . ^ 7 K o n k re tn e w ypow iedze
n i a mogą być p r z e t o tr a k to w a n e j a k o w a r ia n ty s c h e m a tu , w k tó - 4
r y c h on s i ę r e a l i z u j e " .
P ó ź n ie js z y od M ile w s k ie g o l i n g w i s t a p o l s k i , A le k sa n d e r
S z u l c , taić d e f i n i u j e n a s z e p o j ę c i e /c h o ć pod z m ie n io n ą tymczas< nazw ą w a 1 e n c j i / : W a le n c ja \,o " c a ł o k s z t a ł t p o t e n c j a l nych p o łą c z e ń o k r e ś lo n e g o w y ra z u " . I d o d a jc uwagę h i s t o r y c z n ą :
" / 7 . ^ 7 P o j ę c i e W a le n c ji w p ro w a d z ił do ję z y k o z n a w stw a f r a n c u s k i s y n t a k t o l o g L. T e s n i e r e / 1 9 6 5 ^ / . / 7 . . 7 Zdaniem T e s n i e r e 'a Wa
l e n c j ę p r z y p i s a ć można j e d y n i e k l a s i e czaso w n ik ó w . O becnie co r a z s i l n i e j re p re z e n to w a n y j e s t p o g lą d , że w ła ś c iw o ś ć konotowa n i a ^ ! . / 7 im p lik o w a n ia / " p u s ty c h m i e j s c " d l a in n y c h elem entów języ k o w y ch p r z y s ł u g u j e ró w n ie ż i p o z o s ta ły m k a te g o r io m w y
ra-3 T. M ile w s k i, Ję z y k o z n a w stw o , W arszaw a 1965, 97 4 Tamże, 103.
- 437
zów"5. Spraw a pod tym względem w raca w ięc do p u n k tu w y j ś c i a , bo
Btihler n ie z a w ę ż a ł
s w o je j k o n o t a c j i , a l i a s W a le n c ji, t y l k o do
czasow nika. D y sk u sja t e o r e t y c z n a d o ty c z ą c a te g o z a g a d n ie n ia mo
że nas je d n a k n ie in te r e s o w a ć , gdyż w szyscy z g o d n ie , j e ż e l i w
ogóle, p r z y p i s u j ą W alen cję / k o n o t a c j ę / p r z y n a jm n ie j czasow nikow i
Ponieważ z a ś n a j b a r d z i e j zdecydow anie r o b i t o T e s n i e r e , d l a t e g o
zwróćmy s i ę w t e j s p ra w ie do n ie g o , k t ó r y w swym d z i e l e " E s ą u is -
se d 'u n e s y n ta x e s t r u c t u r a l e " ta k d e f i n i u j e w a le n c j ę - k o n o t a c j ę :
"Nie w s z y s tk ie c z a s o w n ik i s ą z d o ln e r z ą d z i ć trz e m a a k ta n ta m i.
Jedne mogą wprowadzać t y l k o dwa, in n e ty l k o j e d e n , j e s z c z e in n e
żadnego. S tw ie r d z e n ie to w yrazim y m ów iąc, że r ó ż n i c e w y s tę p u ją
w
W
a l e n c j i
czasow ników " . Do t e j d e f i n i c j i d o p ro w a d z i
ły T e s n i e r e 'a pewne ro z w a ż a n ia co do s t r u k t u r y i a n a l i z y z d a n ia ,
związanych z W a le n c ją - ro z w a ż a n ia u d e r z a j ą c e : "C zasow nik j e s t
w ę z ł e m
w ę z ł ó w .
To w ła ś n ie on, b e z p o ś r e d n io lu b po
śre d n io , s ta n o w i n a d r z ę d n ik c a łe g o z d a n i a . Z . . . y
P o d r ż ę
-d n i k i
b e z p o ś r e d n i e
c z ^ a s o w n i k a
t o
a k t a n t y
i
c y r k u m
s t a n t y
A k ta n ta m i b ę d z ie
my nazywać t e p o d r z ę d n ik i c z a s o w n ik a , k t ó r e z
ja k ie g o k o lw ie k
ty tu łu u c z e s t n i c z ą w c z y n n o ś c i. / * . . . , / C y rk u m stan tam i będziem y
nazywać t e p o d r z ę d n ik i c z a s o w n ik a , k t ó r e p o d a ją o k o li c z n o ś c i
czynności: c ? a s , m i e j s c e , sp o só b i t d . L ic z b a cy rk u m stan tó w j e s t
7
n ie o g ra n ic z o n a "
Zdanie n ie j e s t zatem s t r u k t u r ą d w u d z ie ln ą . Podm iot n ie p o
siada r a n g i ró w n o rz ę d n e j z o rz e c z e n ie m a w y ż sz e j od d o p e ł n i e n i a
5 A. S z u lc , P o d ręczn y sło w n ik ję z y k o z n a w stw a s to s o w a n e g o . Dy
d a k ty k a języków o b cy ch , W arszawa 1984, 2 5 0 .
6 L. T e s n ie r e , E s ą u is s e d 'u n e s y n ta x e s t r u c t u r a l e , P a r i s 1953,
9. W p e ł n i e j s z e j w e r s j i swego s y s te m u , z a w a r te j w je g o opus
v ita e a zarazem opus postumum, T e s n ie r e ta k m e ta f o r y c z n ie de
f i n i u j e to c e n t r a l n e d l a sw o je j m y ś li s y n t a k t y c z n e j , a i d l a
nas w t e j c h w ili n a jw a ż n i e j s z e , p o j ę c i e : "C zasow nik można
/ . . . , / p rz y ró w n a ć do pewnego r o d z a ju atomu z h a c z y k a m i, z d o l
nego o d d z ia ły w a ć p r z y c i ą g a j ą c o na pewną l i c z b ę m n iej lu b w ię
ccj w ysoką a k ta n tó w - odp o w ied n io do te g o , czy p o s ia d a on
m n ie js z ą czy w ię k s z ą l i c z b ę haczyków po t o , by owe a k ta n ty u
trzym ać w z a l e ż n o ś c i od s i e b i e . L ic z b a haczyków , k t ó r ą wyka
zu je c z a s o w n ik , a w k o n s e k w e n c ji l i c z b a a k ta n tó w , k tó ry m i
j e s t on w s t a n i e r z ą d z i ć , s ta n o w i t o , co my nazywamy W alen
c j ą c z a s o w n ik a " . /E le m e n ts de s y n ta x e s t r u c t u r a l e , P a r i s
1959, 2 3 8 /.
438 -T e s n i e r e p i s z e z r e s z t ą e x p r e s s i s v e r b i s : p o d m io t j e s t 8 ta k im samym d o p e łn ie n ie m j a k w s z y s tk ie in n e " . C ałe z d a n ie m ie ś c i s i ę n i e j a k o w z a lą ż k u w o r z e c z e n i u , k t ó r e w p r a k ty c e sp ro w a d z a s i ę n a j c z ę ś c i e j do samego c z a so w n ik a w fo rm ie o so
b o w e j. C zasow nik w fo rm ie osobow ej z a jm u je w ię c m ie js c e na s a mym w ie r z c h o łk u s t r u k t u r y z d a n io w e j. P i ę t r o n i ż s z e z a jm u ją wy
z n a c z o n e na mocy s p e c y f i c z n e j w ła ś c iw o ś c i s e m a n ty c z n o -s y n ta k ty c z n e j c z a s o w n ik a , zw anej w ła ś n ie W a le n c ją / k o n o t a c j ą / , podm iot
9
i d o p e ł n i e n i a ; p ó ź n ie j zauw ażono , że ró w n ie ż pewne ty p y oko-
lic z n ik ó w / z r e s z t ą t y l k o p r z y n i e k t ó r y c h ty p a c h czaso w n ik ó w /^^. O s t a t e c z n i e t e " w y p e łn ia c z e " / a n g . f i l i e r / d r u g ie g o / n i ż s z e g o /
p i ę t r a s t r u k t u r y z d a n io w e j nazwano u z u p e łn ie n ia m i /c z a s o w n ik a / - n i e z a l e ż n i e od t e g o , czy k r y j ą s i ę za n im i t r a d y c y j n e podm ioty, t r a d y c y j n e d o p e ł n i e n i a /w sum ie - T e s n ie r e * o w s k ie a k t a n t y / czy t r a d y c y j n e / n i e k t ó r e / o k o l i c z n i k i / T e s n i e r e 'o w s k i e c y rk u m sta n -
t y / . Z yskano t ą d r o g ą j e d n o l i t ą a p r z e j r z y s t ą p o d sta w ę do: 1. no wej c h a r a k t e r y s t y k i s y n t a k t y c z n e j c z a s o w n ik a ; 2 . nowego p o d z ia łu
lo g ic z n e g o k l a s y czaso w n ik ó w ; 3 . nowego o p is u s y n ta k ty c z n e g o zdań / p o j e d y n c z y c h / ; 4 . nowej k l a s y f i k a c j i s y n t a k t y c z n e j ty c h ż e zdań
/d o w y d z ie la n ia m o d e li tz w . e le m e n ta rn y c h s t r u k t u r z d an io w y c h /. P r z y jr z y jm y s i ę b l i ż e j n ie k tó ry m z ty c h punktów , mianowi c i e p u n k to w i 2. i 4 . N a jp ie rw p u n k t 2 .
P rz y jm u ją c W a le n c ję zaw ężoną do a s p e k tu ilo ś c io w e g o , uzy sk u je m y , p r z y n a jm n ie j d l a ł a c i n y , t a k i e s u b k a t e g o r i e / s u b k la s y / s y n ta k t y c z n e k l a s y / k a t e g o r i i / c z a s o w n ik a : 1. c z a s o w n ik i z e r o w a le n tn e , z e r o w a r to ś c io w e , t j . n i e wy z n a c z a ją c e w okół s i e b i e żad n eg o p u s te g o m i e j s c a , j a k : a d v e sp e - r a s c i t , d i l u c e s c i t , f u l g e t , l u c e t , n i n g i t , p l u i t , t o n a t /tz w . c z a s o w n ik i p o g o d o w e/; n a t o m ia s t d e c e t , d e d e c e t , l i b e t , l i c e t ,
o p o r t e t /c z a s o w n ik i używ ane zaw sze lu b pjraw ie zaw sze ja k o n i e
-8 L. T e s n i e r e , E s ą u i s s e / . . . / , 5 .
9 Z r o b i ł t o g łó w n ie G. H e lb ig i je g o s z k o ł a / z o b . B i b l i o g r a
f i a / . S z k o ła t a p ro p o n u je nazyw ać u z u p e łn ie n ia m i /E rg R n zu n - g e n / t o , co t r a d y c y j n i e s ta n o w ił o p o d m io t i d o p e ł n i e n i e
/ a u T e s n i e r e * a a k t a n t y / i c z ę ś ć k l a s y t r a d y c y j n y c h o k o lic z - ników / a u T e s n i e r e * a - n i e k t ó r e c y r k u m s t a n t y / .
439 osobow e/, a p p a r e t , c o n d u c i t , c o n s t a t , c o n t i n g i t , e x p e d i t , f i t , i u v a t, l i q u e t , p a t e t , p l a c e t / c z a s o w n i k i n ieo so b o w e t y l k o p rz y pewnych z n a c z e n i a c h / , s ą co n a jm n ie j je d n o w a r to ś c io w e , ja k s i ę z d a je . 2 . c z a s o w n ik i m o n o w a le n tn e , je d n o w a r to ś c io w e , t j . w yzna c z a ją c e w okół s i e b i e t y l k o je d n o p u s t e m i e j s c e , j a k : d o r m it, c u r r i t , s e d e t , i t , v e n i t / t r a d y c y j n e i n t r a n s i t i v a / ; 3 . c z a s o w n ik i d i w a l e n t n e , d w u w a rto śc io w e , t j . w y z n a c z a ją c e wokół s i e b i e dwa p u s t e m i e j s c a , j a k : c a p t a t , s c r i b i t , v i - d e t, a u d i t , a m a t, d e l e t / t r a d y c y j n e t r a n s i t i v a / ; 4 . c z a s o w n ik i t r i w a l e n t n e , t r ó j w a r t o ś c i o w e , t j . w y zn acza ją c e wokół s i e b i e t r z y p u s t e m i e j s c a , j a k : d a t , t r a d i t / t r a d y cy jn e t r a n s i t i v a z d ru g im d o p e ł n i e n i e m ,z tz w .d o p e łn ie n io m d a l szym/; 5 . c z a s o w n ik i c z t e r o w a l e n t n e , c z t e r o w a r t o ś c io w e , t j . wy z n a c z a ją c e w okół s i e b i e c z t e r y p u s t e m i e j s c a , J a k : v e r t i t , e x - to r ą u e t / t r a d y c y j n e t r a n s i t i v a s z c z e g ó ln e g o r o d z a j u / . Sam T e s n i e r e w y k lu c z a t e n o s t a t n i t y p , p i s z ą c : "C zasów -W
n ik i t r ó j w a l e n t n e s ą n a j b a r d z i e j skom plikow anym i c z a s o w n ik a
mi, j a k i e znam y. N ie ma czasow ników c z te r o w a le n tn y c h / o c z t e - rech W a le n c ja c h /" . P rz e c h o d z ą c od t a k s c h a r a k te r y z o w a n y c h czasow ników do zdań,możemy u z y s k a ć pewne e l e m e n ta r n e , ją d r o w e , w y jśc io w e s c h e maty, s t r u k t u r y , zd an io w e z d a ń p o je d y n c z y c h / o czym j e s z c z e d a l e j / . To m ając na w z g lę d z ie , z a a p l i k o w a l i m odel k o n o ta c y jn o - -w alencyjny, ch o ć pod j e s z c z e in n ą nazw ą: g ra m a ty k i z a l e ż n o ś c i
1 p /D e p e n d e n z g ra m m a tik /, do j ę z y k a ł a c i ń s k i e g o Donnges i Happ ,
z w ła sz c z a je d n a k Happ, k t ó r y w swym d z i e l e " G ru n d fra g e n e i n e r
D ependenzgram m atik d es L a t e i n i s c h e n " , u s t a l i ł dw ie l i s t y e le m e n ta rn y c h w y jśc io w y c h / j ą d r o w y c h / m o d e li zd an io w y ch d l a ł a c i n y 10 11 12 Np. m ie s z k a , w o h n t, h a b i t a t - wymaga k o n ie c z n ie j a k o u z u p e ł n i e n i a c z ło n u o d p o w ia d a ją c e g o na p y t a n i e g d z i e ? , c z y l i c z ł o
nu o c h a r a k t e r z e o k o l i c z n i k a m i e j s c a , n p .w R zym ie, i ń Horn, Romae a lb o zaim kow o: t u , t a m ; h i e r , d a ; h i c , i b i .
L. T e s n i e r e , E s q u i s s e [ / " j , 9 .
U. DOnnges, H. H app, D ep en d en z-G ram m atik und L a t e i n - U n t e r r i c h t G B ttin g e n 1977.
4 4 0
-w o p a r c iu -w ła ś n ie o W a le n c ję czaso-w nikó-w : 1. l i s t ę d ł u ż s z ą ,
o b e jm u ją c ą w z a s a d z i e w s z y s tk ie ty p y w a le n c y jn e czasow ników ł a c i ń s k i c h , ja k i w s z y s tk ie ty p y w y zn aczan y ch p r z e z n i e zd ań e l e
-13
m e n ta rn y c h ; 2 . l i s t ę k r ó t s z ą , o b e jm u ją c ą t y l k o s t a t y s t y c z n i e n a j c z ę s t s z e w y p a d k i. Ta d ru g a , k r ó t s z a , l i s t a j e s t d l a p r a k ty k i d y d a k ty c z n e j w a ż n i e j s z a , z w ła s z c z a że i tu Happ p rz e p ro w a d z a
s u b k a te g o r y z a c ję w o b r ę b ie p o s z c z e g ó ln y c h typów , a p r z e z to
b a r d z i e j j e u s z c z e g ó ło w ia , k o n k r e ty z u je i z b l i ż a do r e a ln y c h 14
z ja w is k te k s to w y c h .
A o t o , t y t u ł e m p r z y k ła d u , dwa m odele z d a n io w e , n a w ią z u ją c e do H appa, w raz z i c h odm ianam i, podyktow anym i c h a r a k te r e m seman
tycznym i / l u b fo rm ą f l e k s y j n ą , j a k ró w n ie ż - n ie k ie d y - s t r u k t u r ą s y n t a k t y c z n ą " w y p e łn ia c z y " / a n g . f i l i e r / p o s z c z e g ó ln y c h p u s ty c h m ie js c / L e e r s t e l l e n / :
Model zdaniow y zw iązan y z czaso w n ik am i je d n o w a le n tn y m i /M odel I I / + V = V I I a v e n i r e / v e n i t U l = N/Q u o d l7 no i n t r C a e s a r v e n i t I I b p r a e s t a r e / p r a e s t a t N in f + ^ im p e rs I n t e r f i c i p r a e s t a t o p o r t e r e / o p o r t e t I I c Na c i Vim p e rs Eum a b i r e o p o r t e t I I d f i e r i / f i t V Nu t im p e rs Ut non r e s p o n d e a n t ad te m p u s, f i t
13 II. Happ, G ru n d fra g e n e i n e r O ependenz-G ram m atik d e s L a t e i n i s c h e n , G d ttin g e n 1976, 4 6 2 -4 7 6 .
441
-/Model I I I /
I I I a r e m i n i s c i / r e m i n i s c i t u r
Nnom/+ Hum7 "** ^mem *** ^ g e n /Q u o d l/ C aesar r e m ia is c e b a t u r incommodi I I I b n o c e r e / n o c e t N no / + A b s tr 7 ^ d a t / ? A b s t r / Homines n o c e n t h om in ib u s I I I c co n d ere / c o n d it N no ^ł- Anim7 + V Romulus c o n d i d i t + A nim / Romam Romulus
442 -I -I -I d u t i / u t i t u r ^nom / + A n ita / + V + /^. A n im / U is c i p u l i u t u n t u r l i b r i s u t u n t u r nom / + A n itą / D i s c i p u l i ^ a b l /+Anim7 l i b r i s I I I e p a e n i t e r e / p a e n i t e t + V + N ^ a c c /+ Huta/ g e n / + A b s tr / Me p a e n i t e t e r r o r i s g en / + A b s t r / Me e r r o r i s
Zauważmy, że w s i e ć W a le n c ji można u m i e j ę t n i e z ło w ić c a ł ą s k ł a d n i ę . U z u p e łn ie n ia / T e s n e r e 'o w s k i e a k t a n t y p o s z e rz o n e o n ie k t ó r e c y r k u m s ta n ty / mogą bowiem być w y ra ż a n e , c z y l i p u s t e m ie j
s c a / L e e r s t e l l e n B M h lera/ mogą być w y p e łn ia n e :
1. p o s z c z e g ó ln y m i w y ra z a m i, o czy o w iliśm y d o ty c h c z a s
i j a k d z i e j e s i ę c z a j , n p . M arcus d o r m it; M arcus l e g i t l i -brum ; M arcus d a t lib r u m d o n o ; M arcus h a b i t a t Romae;
2 . g ru p am i w yrazow ym i, s p e c y f ic z n y m i k o n s tr u k c ja m i s y n - ta k ty c z n y m i - g łó w n ie , j e ś l i n i e w y łą c z n ie , a . c . i . , n p . M arcus v i d e t equum c u r r e r e ;
3 . c a ły m i z d a n ia m i / z a l e ż n y m i , p o d rz ę d n y m i, p o b o c z n y m i/, n p . Quod v a l e s , bene e s t .
- 443
ną i b a r d z o o p e r a ty w n ą p o d sta w ę i n t e r p r e t a c y j n ą (Ha ta k ró ż n y c h s k ą d in ą d z j a w i s k , j a k : p o d m io t, d o p e ł n i e n i a , k o n s t r u k c j a a . c . i .
o ra z n . c . i . , r ó ż n e ty p y z d a ń p o b o c z n y c h , k t ó r e t u m ożna w prow a d z ić ja k o " w y p e łn ia c z e " p u s ty c h m i e j s c k o n o t a c y j n o - w a l e n c y j n y c h ,
a potem / r e p e t i t a b i s p l a c e n t / można omówić j e j e s z c z e r a z ? t r a - d y c y j n i e , n a swoim m i e j s c u , " w y k ła d z ie o s y s t e m i e z d a ń z a l e ż n y c h ;
p o d o b n ie można p o s t ą p i ć z a . c . i . o r a z z n . c . i . i z form am i p r z y
padkowymi / k a z u a l n y m i / p o s z c z e g ó ln y c h w yrazów . A lbo we w s z y s t k i c h ty c h w ypadkach n a j p i e r w d o p u ś c ić do g ł o s u u j ę c i e t r a d y c y j n e a po tern now sze / n p . p rz y p o w tó rc e m a t e r i a ł u s k ła d n io w e g o , ja k to j e s z cze z o b a c z y m y /.
W su m ie w ię c na s f e r ę w a le n c y jn ą / k o n o t a c y j n ą / c z a s o w n ik a s k ł a d a j ą s i ę n a t ę p u j ą c e r ó ż n e , c h o c i a ż p o w ią z a n e ze s o b ą , d e t e r m in a n ty ; i n a c z e j m ów iąc, c z a s o w n ik w ram ach s w o ic h w ła ś c iw o ś c i
k o n o ta c y jn o - w a le n c y jn y c h d e c y d u je : A. o samym f a k c i e o t w a r c i a p u s te g o m i e j s c a obok s i e b i e lu b o je g o b r a k u ; B. w w ypadku p o z y ty w nym p r z e s ą d z a d a l e j : i . o i l o ś c i t y c h p u s ty c h m i e j s c ; 2 . o s t r u k t u r z e m o r f o l o g i c z n e j i s y n t a k t y c z n e j w y p e łn ia c z y - czy ma t o b y ć wyraz / n a j c z ę ś c i e j / , czy t e ż g ru p a w yrazow a / r z a d z i e j / , czy w re
s z c i e c a ł e z d a n ie / p o b o c z n e / / c o w pewnym s e n s i e zd s i ę n a j r z a d z i e j / ; 3 . o k a t e g o r i i i s u b k a t e g o r i i w y p e łn ia c z a - w y r a z u : czy ma t o być n p . r z e c z o w n ik ż y w o tn y , osobowy i t p . , c z y t e ż z a im e k , czy j e s z c z e j a k a ś i n n a c z ę ś ć mowy; 4 . o f o r m ie f l e k s y j n e j w y p e łn i c z a -w y ra z u . P rz e c h o d z ą c t e r a z do a p l i k a c j i p r a k t y c z n y c h , zauważmy s a - m o k ry ty c z n ie , że p rz y u c z e n iu s ło w n ic tw a , tz w . s łó w e k , n i e u c z y my s k ł a d n i . J e ż e l i z a ś m ie lib y ś m y n a p r a w ić t e n b ł ą d , t o c h y b a n a j l e p i e j z r o b i ć t o w o p a r c i u o j a k ą ś w y r a ź n ą , se n so w n ą a z p r a k
ty k ą z w ią z a n ą t e o r i ę s k ła d n io w ą ; t a k ą z a ś t e o r i ą s k ła d n io w ą z d a j e s i ę być w ła ś n ie t e o r i a k o n o t a c y j n o - w a l e n c y j n a , s ta n o w ią c a j ą d r o
g ra m a ty k i z a l e ż n o ś c i / j e j tw ó r c a , L. T e s n i e r e , b y ł n a u c z y c i e
le m ! / . Z u p e łn ie in n a k w e s t i a , c z y , o i l e i j a k w ta je m n ic z a ć w n i ą uczniów p r z e d p o d an iem im m a t e r i a ł u l e k s y k a l n o - s y n t a k t y c z n e g o
/ c z y l i " s łó w e k " w m in im a ln e j a z a ra z e m ty p o w e j " o p r a w ie " s y n t a k t y c z n e j , odnotow yw anej zaw sze w ed łu g j e d n o l i t y c h z a p i s ó w / , u j ę t e go w te r m in y t e j w ł a ś n i e t e o r i i . DMnnges i H app, k t ó r z y n a p i s a l i
ty r:
w spom inane j u ż 15 d z i e ł o "D ep e n d en zG ra m m atik und L a t e i n u n t e r
- 444 -*
r i c h t " , p o ś w ię c a j ą c a ły r o z d z i a ł temu z a g a d n ie n iu , i t o p ierw szy , z a ty tu ło w a n y "Was s o l l t e man dem S c h tlle r von d er Dependenzgramma-
t i k v e r m i t t e l n , und w ie? " D o p iero potem n a s t ę p u je r o z d z ia ł /d r u g i / z a ty tu ło w a n y " V erb v a len z und V o k a b e la r b e it" . Jedno j e s t pewne: samemu n a le ż a ło b y p ozn ać t e o r i ę W a le n c ji / k o n o t a c j i / ja k n a j le p ie j , a uczniom p rzek azyw ać z n i e j po tr o c h u t y l e , i l e b ę d z ie to k o n ie
c z n e do spraw nego fu n k cjo n o w a n ia o p a r t e j na n ie j p r a k ty k i, zw łasz c z a o d p o w ied n ieg o z a p is u s łó w e k . S z c z e g ó ło w y c h r e c e p t jednak tu
n ie ma. W szystk o z a le ż y od i n t u i c j i , t a l e n t u i m is tr z o s tw a nau
c z y c i e l a / j a k z r e s z t ą w k a ż d e j p r a k t y c e , c h o c ia ż b y o p a r te j o n a j l e p s z ą t e o r i ę / .
Zauważmy j e s z c z e , że w s z y s t k o , co d o ty c h c z a s p o w ie d z ie liśm y o t e o r i i k o n o t a c j i - w a l e n c j i , j e s t n ie t y lk o t e o r i ą , l e c z i prak
t y k ą . Wnet zauważono bowiem , że t e o r i ę t ę można bez w ię k sz e g o tru du a z w ie lk im p o ż y tk ie m w prow adzić do p r a k t y k i, ja k ą j e s t dydakty ka języ k ó w o b cy ch , w tym ta k ż e dydak tyk a ł a c i n y . I w znacznym s t o
p n iu t e o r i ę t ę tam j u ż w prow adzono. Zyskano p r z e z t o n ie ty lk o pew ne o d ś w ie ż e n ie m etod n a u c z a n ia , a l e i pewne l e p s z e r o z w ią z a n ia
w k u l e j ą c e j w dwu n a s t ę p u ją c y c h punktach d y d a k ty ce ł a c i n y : i . w na u c z a n iu s k ła d n i rząd u ; 2 . w n a u c z a n iu s k ła d n i z d a n ia p ojed yn czego. D la s k ła d n i r z ą d u , gdy j e s t n a u cza n a , z y s k u je s i ę t ą d rogą prosty sch em at s y n t a k t y c z n y , k tó r y u c z e ń może z a p a m ię ta ć b ez w ięk szeg o
tr u d u , a my pow inniśm y mu go podać i wymagać potem p rzy odpytywa n iu s łó w e k , ja k wymagamy p rzy t a k i e j sam ej o k a z j i p r z e c i e ż t e ż nie t y l k o samego s łó w k a , l e c z j e s z c z e tz w . form podstaw ow ych, zw ła sz c z a p rzy c z a so w n ik u . D la s k ła d n i z d a n ia zyskujem y nowe u j ę c i e nau k i o p o d m io c ie , z in t e g r o w a n ie j e j z reg im en i w łą c z e n ie do prakty k i op tym aln ego n a u c z a n ia i opanowywania s ło w n ic t w a .
N ie n a le ż y przy tym ob aw iać s i ę z b y t n ie g o p r z e c ią ż e n ia
u c z n ia . I z p r a k ty k i bowiem , i z t e o r i i p s y c h o lo g ic z n e j p ro cesu za p a m ię ty w a n ia wiem y, że z a p a m ię ta n ie k i l k u elem entów n ie k o s z tu j e w ię c e j w y s iłk u , a n i ż e l i z a p a m ię ta n ie j e d n e g o , b y le b y ły one:
i . n ie z b y t l i c z n e , 2 . p ow iązan e l o g i c z n i e , 3 . oglądow e - ca su quo: o p a tr z o n e lu b c h o c ia ż b y p o p r z e d z o n e , p r z e d s ta w ie n ie m g ra
fic z n y m . Schem aty w a le n c y jn e i i c h w y k r e sy , o k tó r y c h b y ła mowa
w y ż e j, i d e a l n i e tym wymogom o d p o w ia d a ją . N a le ż a ło b y zatem : i . naj p ierw p r z e d s ta w i rysuiikowy schem at w a le n c y jn y słó w k a -cza so w n ik a
om aw ianego w ra m a c h b ą d ź t o s y s t e m a t y c z n i e p r z e r a b i a n e j s k ł a d n i r z ą d u / s y n t a x i s r e g i m i n i s , s y n t a x i s c a s u u m /, b ą d ź t e ż w ram ach z w y k łe g o p o d a w a n ia s łó w e k p r z y l e k t u r z e t e k s t ó w , a p o te m 2 . p o
-- 445
le c a ć u c z n io w i z a p i s a ć t o na j e d e n z k i l k u m o ż liw y c h sp o so b ó w , a w ięc n p . :
/ l / C ic e r o v e r t i t o r a tio n e m ex G raeco i n L a tin u m / 2 / v e r t i t / C i c e r o o r a tio n e m ex G raeco i n L a tin u m /
^nom /+ Jium/ *** ^ / v e r t i t / "** ^ a c c / - A nim / *** ^ e x a b l *** ^ i n a c c / 4 / X y e r t i t Y ex Z i n Q
J a k w id a ć , sc h e m a ty w a le n c y jn e ^ a z a ra z e m k r y j ą c e s i ę za
nim i e l e m e n t a r n e /w y j ś c i o w e , j ą d r o w e / i a /m o d e le z d a n io w e /, k tó r y c h w s z y s t k i e i n n e z d a n i a s ą t y l k o e k s p a n s ja m i / r o z w i n i ę c i a m i/ w o p a r c i u o o k r e ś l o n e r e g u ł y t r a n s f o r m a c y j n e , m ożna podaw ać taniej lu b w ię c e j k o n k r e t n i e ; od n a j b a r d z i e j k o n k r e tn e g o s p o s o
bu / i / do n a j b a r d z i e j a b s t r a k c y j n e g o / 4 / ; optym alnym sposobem n o t a c j i , z a p i s u , w y d a je s i ę ; s p o s ó b / 3 / . K tó ry w y b ra ć - d e c y d u j e n a u c z y c i e l .
W o g ó le z a ś n a le ż y p a m i ę t a ć , by w k o rz y s ty w a ć do t y c h z a
p isó w , z w ła s z c z a gdyby n a u c z y c i e l z d e c y d o w a ł s i ę na / i / lu b / 2 / , r e a l n e z d a n i a z a u t e n t y c z n y c h t e k s t ó w , z k tó r y m i u c z e ń s t y k a s i ę w d a n e j c h w i l i ; n p . Quo u s q u e tandem a b u t e r e , C a t i l i n a , p a t i e n - t i a n o s t r a ? C a t i l i n a p a t i e n t i a / i / C a t i l i n a a b u t i t u r p a t i e n t i a / 2 / a b u t i t u r / C a t i l i n a p a t i e n t i a / / 3 / ^'nom + V / a b u t i t u r / + ^ a b l / 4 / X a b u t i t u r Y W T rz e b a p rz y tym k o n i e c z n i e z a s t r z e c s i ę , że we w s z y s t k i c h ty c h
4 4 6
-n o t a c j a c h - p o d o b -n ie j a k to j u ż moż-na b y ło zauw ażyć p rz y omówio n y ch i p o d an y c h w yżej ty tu łe m p r z y k ła d u d ia g ra m a c h z d a n io w y c h mo d e l i w a le n c y jn y c h - a b s tr a h u je m y od r e a l n e g o sz y k u p o s z c z e g ó l
n y ch p o z y c j i m odelu / s c h e m a t u / , bo te n j e s t d o w o ln y , a d l a p r z e j r z y s t o ś c i , d l a ł a t w i e j s z e g o u z y s k a n ia pewnych nawyków, p rz y jm u je my sz y k n a j p r o s t s z y / n p . z b l i ż o n y do sz y k u w ję z y k u o jc z y s ty m /,
co z a ś n a j w a ż n i e j s z e : zaw sze j e d e n i te n sam , by u m o ż liw ić s o b i e r ó ż n e e w e n tu a ln e z a b i e g i porów naw cze w o d n i e s i e n i u do s t r o ny w a le n c y jn e j czaso w n ik ó w , j a k i z w ią z a n y c h z n im i e l e m e n t a r nych schem atów z d a n io w y c h .
N ie n a l e ż a ł o b y z a p o m in a ć z u p e ł n i e o c h a r a k t e r y s t y c e z n a c z e n io w e j p o s z c z e g ó ln y c h " w y p e łn ia c z y " p o s z c z e g ó ln y c h " p u s ty c h m i e j s c " / L e e r s t e i l e n / , bo c z a s o w n ik / i to z uwagi na s w o je z n a c z e n i e / d o p u s z c n i e t y l k o o k r e ś l o n ą i 1 o ś ć , a l e i o k r e ś lo ną / z n a c z e n i o w o / j a k o ś ć owych " w y p e łn ia c z y " ; i n a c z e j mó w ią c : w p o s z c z e g ó ln y c h p o z y c ja c h / n a p o s z c z e g ó ln y c h " p u s ty c h miej s c a c h " /m ogą p o ja w ia ć s i ę n i e w s z y s t k i e k a t e g o r i e i s u b k a t e g o r i e s e m a n ty c z n e w yrazów : rz e c z o w n ik ó w , zaim ków , p rz y m io tn ik ó w czy
p rz y s łó w k ó w . Gdy z a ś z a s ta n a w ia m y s i ę nad r ó ż n i c a m i , j a k i e po m ięd zy n im i z a c h o d z ą i j a k i e p o w o d u ją a k c e p t a c j ę je d n y c h a e l i m in a c ję d r u g i c h , t o o k a z u je s i ę , że s ą t o r ó ż n i c e z n a c z e n io w e - j a k o s w o is ty r e f l e k s z n a c z e n i a c z a s o w n ik a n a p ł a s z c z y ź n i e s k ł a d n io w e j. P r z y k ł a d : zarów no am at j a k i s c r i b i t m a ją t e n sam / i l o ś c io w y / s c h e m a t w a le n c y jn y - d w u w a le n tn e , d w u w a rto ś c io w e : s c r i b i t ^ u i n t u s e p i s t u l a m A le j a k i e s e m a n ty c z n ie r z e c z o w n i k i s ą t u m o żliw e? T a m ,g d z ie
f i g u r u j e M arcus - r z e c z o w n ik i ży w o tn e osobow e /+IIum / /z a ró w n o w ła s n e , j a k i p o s p o l i t e / , ży w o tn e n ie o so b o w e / c a n i s , l u p u s ,
e q u u s / ; s ło w e /+ A n im /. Tam g d z i e f i g u r u j e A e m ilia - osobowe /+H um / /w ł a s n e i p o s p o l i t e ; L i v i a , f i l i a , p u e l l a / , n ie o so b o w e /ż y w o tn e i n ie ż y w o tn e , k o n k r e t n e i a b s t r a k c y j n e / , słow em :
/ + A b s t r / . Tam g d z i e f i g u r u j e Q u in tu s - ży w o tn e osobow e / s c r i p -
t o r , o r a t o r , p h i l o s o p h u s , m a t e r , p a t e r , f i l i u s , C i c e r o , A t t i c u s / słow em /+ llu m /. Tam g d z i e f i g u r u j e e p i s t u l a m - n ie ż y w o tn e k o n k r e t
447
-/ - A b s t r . . / . J a k w ięc w id a ć , n i e t o samo pod w zględem z n a c z ę -18X L
niowym w y p e łn ie n ie le k s y k a ln e j e s t m ożliw e w k a ż d e j z c z t e r e c h u zy sk an y ch tu p o z y c j i s y n ta k ty c z n y c h , p u s ty c h m i e j s c . R ząd zą
tym skom plikow ane r e g u ły s e l e k c y j n e , k t ó r y c h pewne p r z y n a j
m niej u w z g lę d n ie n ie w schem atycznym z a p i s i e w alen cy jn y m może j e u cz n io w i n ie c o p r z y b l i ż y ć .
Tak czy i n a c z e j m etodę g ra m a ty k i z a l e ż n o ś c i o p i e r a j ą c e j
s i ę ja k o o c e n t r a l n e p o j ę c i e o p o j ę c i e k o n o t a c j i - w a l e n c j i można sto so w ać a lb o s y s te m a ty c z n ie , a lb o i n c y d e n t a l n i e ; t o d r u g i e z a ś znów w dwu s y t u a c j a c h : a lb o w sk o m p lik o w an y ch s y t u a c j a c h s y n t a k
ty c z n y c h , j a k i c h d o s t a r c z a j ą c z a s o w n ik i o s k ł a d n i w i e l o r a k i e j , ja k np. c irc u m d a re czy i n t e r e s t , a l b o w m om entach p o w tó r k i ma
t e r i a ł u zarów no le k s y k a ln e g o w z a k r e s i e czaso w n ik ó w , j a k i s k ł a d niowego w z a k r e s i e s k ł a d n i r z ą d u a z a ra z e m podstaw ow ych s t r u k t u r zdaniow ych - d l a pewnego u r o z m a ic e n ia , w z b o g a c e n ia i u s y s te m a ty zow ania m a t e r i a ł u .
W zw iązk u z tym o s t a t n i m można s o b i e ła tw o w y o b r a z ić , że k to ś p r z e r o b i ł s k ł a d n i ę r z ą d u j a k n a j b a r d z i e j t r a d y c y j n i e , a p o
tem w raz z u c z n ia m i d o k o n u je p o w tó rk i i s y s t e r a a t y z a c j i na nowych, k o n o ta c y jn ó -w a le n c y jn y c h , z a s a d a c h , p r z e z co odw raca o s t o o sie m d z i e s i ą t s t o p n i c a ły to k rozum ow ania - z t e o r e t y c z n e g o na p r a k
ty c z n y . T rz e b a t y l k o p o w ie d z ie ć u c z n io m , i ż d o tą d b y ły *
omawiane g e n e t i v u s , d a t i v u s , a c c u s a t i v u s i a b l a t i v u s p r z e z w ska zywanie n a t o , ż e m ają one t a k i e t o a t a k i e z n a c z e n ie i że w y s tę p u ją po t a k i c h t o a t a k i c h c z a s o w n ik a c h . T e ra z z a ś o d w raca s i ę
s y t u a c j ę , p y t a j ą c , i l u u z u p e łn ie ń i w j a k i c h p rz y p a d k a c h j ę z y
kowych w ym agają o k r e ś lo n e c z a s o w n ik i. T rz e b a p rz y tym w skazyw ać, że W alen cja z a le ż y z a s a d n ic z o od z n a c z e n i a czaso w n ik ó w , a l e s p r a wy n ie u k ł a d a j ą s i ę ta k j e d n o z n a c z n ie ; n a w s z y s tk o n a k ła d a s i ę ,
ja k zaw sze w ję z y k u , t e n przem ożny c z y n n ik , k tó re m u na im ię k o n w en cja ję z y k o w a . Na p r z y k ł a d p o l s k i e p e ł n e sy n o n im y : c z e k a ć i o -
czekiw ać n ie m ają i d e n t y c z n e j W a l e n c j i , mimo i d e n t y c z n o ś c i z n a c z ę n ia , bo:
448 J a n N I j e s z c z e uw aga k o ń c o w a : W a le n c ja o p i e r a s i ę w p r a k t y c e ję z y k o w e j n a i n t u i c j i tz w . w g r a m a ty c e g e n e r a t y w n o - t r a n s f o r m a - c y j n e j n a t i v e s p e a k e r a , t j . ro d z im e g o u ż y tk o w n ik a d a n e g o j ę z y k a . W w ypadku j ę z y k a m a rtw e g o , j a k i m j e s t ł a c i n a , i n t u i c j ę , o j a k i e j t u mowa, m u si z a s t ą p i ć s ł o w n i k , o d n o to w u ją c y k o n t e k s t o we u ż y c i a c z a so w n ik ó w w t e k s t a c h w y tw o rz o n y c h p r z e z ro d z im y c h * u ż y tk o w n ik ó w . NOTA BIBLIOGRAFICZNA BUTTLER D ., I n n o w a c je s k ła d n io w e w s p ó ł c z e s n e j p o ls z c z y z n y /W a- „ l e n c j a w y r a z ó w /, W arszaw a 1 9 7 6 . BUilLER K ., S p r a c h t h e o r i e . D ie D a r s t e l l u n g s f u n k t i o n d e r S p ra c h e , „ J e n a 1 9 3 4 .
DONNGES U. - HAPP H . , D e p e n d e n z -G ra m m a tik und L a t e i n - U n t e r r i c h t G B ttin g e n 1 9 7 7 .
HAPP H ., G r u n d f r a g e n e i n e r D e p e n d e n z -G ra c n n a tik d e s L a t e i n i s c h e r G B ttin g e n 1 9 7 6 .
HELBIG G . , V a l e n z , T i e f e n s t r u k t u r und S e m a n tik , " G l o t t o d i d a c - t i c a " 3 - 4 / 1 9 7 0 / 1 1 - 4 6 .
TENŻE, Z ur T h e o r i o d e r S a t z m o d e l l e , " B i u l e t y n F o n o g r a f i c z n y " 1 1 / 1 9 7 1 / 5 1 - 7 1 .
TENŻE / w y ł . / , B e itrM g e z u r V a l e n z t h e o r i e , The H ague 1 9 7 1 .
HELBIG G. - SCHENKEL W ., Y M rte rb u c h z u r *V alenz und D i s t r i b u t i o n d e u t s c i i o r V e rb e n , L e i p z i g 1 9 7 5 ^ .
MILEWSKI T . , J ę z y k o z n a w s tw o , W arszaw a 1 9 6 5 .
SZULC A ., P o d r ę c z n y s ł o w n i k ję z y k o z n a w s tw a s to s o w a n e g o . D y d ak ty k a ję z y k ó w o b c y c h , W arszaw a 1 9 8 4 .
TARYAINEN K . , E in f tih r u n g i n d i e D e p e n d e n z g ra m m a tik , T U bingen 1 9 8 1 .
TESNIE!!E L ^ , Comment c o n s t r u i r e une s y n t a x e , " B u l l e t i n de l a F a c u l t e d e s L e t t r o s d e S t r a s b o u r g " 1 2 / 1 9 3 4 / 2 1 9 -2 2 9 . TENŻE, E s ą u i s s e d * u n e s y n t a x e s t r u c t u r a l e , P a r i s 1 9 5 3 . TENŻE, E le m e n ts d e s y n t a x e s t r u c t u r a l e , P a r i s 1 9 5 9 . Wykaz s k r ó tó w u ż y t y c h w s c h e m a ty c z n y c h z a p i s a c h m o d e li w a le n c y jn y c h e le m e n ta rn y c h s t r u k t u r z d a n io w y c h a b l + A b s t r a b l a t i v u s tA bs t r n c t u m
449 acc a c c u s a t iv u s a c i +Anim dat g e n + ilum im p e r s i n f i n t r meta N a c c u s a t iv u s cum i n f i n i t i v o Animatum d a t iv u s g e n e t iv u s + Humanum im p e r so n a le i n f i n i t i v u s in t r a n s it iv u m memoriae nom Quodl U V Nomen n o m in a tiv u s Q u o d lib e t U z u p e łn ie n ie Yerbum
M ich ał Kaczm arkowski - L u b lin
,) DhR SYNTAKTISCHEN VEiŁh EU 1'UNGSMOGLICiiKEIT K JN N JT A T IO K ST H E JU IH IM / Z u s a m m e n f a s s u n g / LATEINUNTbUKICHT I n d e r s e l b e n Z e i t , d . h . im J a h r e 1 9 3 4 , h a b e n z w e i L in g u is te n /u n a b h H n g ig v o n e i n a n d e r / d e n s e l b e n B e g r i f f i n d i e S p r a c h - w i s s e n s c h a f t e i n g e f H h r t . Es h a n d e l t s i c h urn K a r l B M h le r, d e r i n seinen, Werk S p r a c h t h e o r i e . D ie D a r s t e l l u n g s f u n k t i o n d e r S p r a c h e . Je n a 1934 von d e r s o g . K o n n o t a t i o n s p r i c h t , und um L u c ie n T e s n i e r e , d e r i n s e in e m A r t i k e l "Comraent c o n s t r u i r e u n e s y n t a x e ' " U u l l e t i n de l a F a c u l t e d e s L e t t r e s d e S t r a s b o u r g " 1934 d i e s o g . V alenz e r H r t e r t / h i e r n o c h u n t e r dom Kamen n o e u d Y e r b a l / . Im
F r i n z i p g e h t es um e i n und d a s s e l b e , n H m lich um d i e s y n t a k t i - sclic W e r t i g k e i t d e r W H rter und g a n z b e s o n d e r s d e s V e r b s .
T e s n ie r e s T h e o r i o , e r a r b e i t e t s p H t e r von G. H e l b i g und s e i n e r S c tiu le , e r m b g i i c h t u n s e i n e n e u e C h a r a k t e r i s t i k d e s Z e i t w o r t e s
und i n Zusam m enhang tla m it a u c h e i n o n e u e B e h a n d lu n g d e r S y n ta x des e in f a c łio n S a t z e s . Das b e d e u t e t i n d e r D i d a k t i k d e s F rc m d - s p r a c t i e n u n t c r r i c t i t s - L a t c i n n i c h t ausgenom m en - e i n e g o w is s e V e rb e s s e ru n g nnd J p t i m a i i s i e r u n g d e r A r b c i t d e s L e h r e r s , d e r
b ei d e r E r O r te r u n g von V o k a b e ln d i e s y n t a k t i s c i i e n F o te n z e n d e r Verben der, S c tiH le rn a u f d i e s e ^ e i s e l e i e h t e r b e i b r i n g c n k a n n .
Wie n,an h i e r v e r f a i i r o , s o l l t e und was d a d u r c h zu c r r e i c h e n i s t , v e r s u c a t d e r A r t i k e l d e n L a t e i n l e h r e r n e b e n zu z e i g e n . Es w e r - den d a b e i b e s o n d e r s zw ei W erk e, n H m lic h e : H. itapp^ G r u n d f r a g e n
e i n e r D e p e u d e n z g ru h im a tjk d e s L a t e i n i s c t i e n ^ G b t t i n g e n 1976 und
U. D M n n g e s -ii. ifa p p , D e o c n d c n z -C ru m m a tik und L a t e i n - U n t o r r i c i i t ^ G O ttin g e n 1977, b e n u t z t . Es w e rd e n a u c h b e i d e tia u p tw o rk e von
4 5 0
-^ le m e n ts de s y n t a x e s t r u c t u r a l e / 1 9 5 9 / a u s g e w e r t e t . V Jill man d i e Z e itw O r te r a i s V o k a b e ln b e s s e r u n t e r r i c h t e n , muss man b e i
ih n e n n i c h t n u r d i e G ru n d fo rm en d en S c h tlle r n a n g e b e n , s o n d e rn a u c h d i e s y n t a k t i s c h e C h a r a k t e r i s t i k b e r ł i c k s i c h t i g e n . Zu d e r
s y n t a k t i s c h e n C h a r a k t e r i s t i k s c h e i n t s i c i i g e r a d e d i e D ependenz- g ra m m a tik m it ih re m H a u p t b e g r i f f - dem d e r V alen z /K o n n o ta tio n /
b e s t e n zu e i g n e n , w e i l s i e U ber e i n d u r c h s i c h t i g c s , e i n
-f a c h e s N o t a t i o n s s y s t c m unii Mber e in e ^ iłlg lic iik e it c i n e r d e u t l i - c h e n g r a p h i s c h e n U a r s t e l l u n g d e r s y n t a k t i s c i i e n Z e itw O r te r s c h e - mas v e r f t i g t .
