Widok Pismo św. Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich (Poznań-Warszawa 1971)

R

E

C

E

N

Z

J

E

R O C Z N IK I T E O L O G IC Z N O -K A N O N IC Z N E

Tom X X , z e s z y t 1 — 1973

P is m o ś w . S ta łe g o i N o w e g o T e s ta m e n tu w przehldćBHe z ję z y k o w i'o r y g in a ln y c h .

O p ra c o w a ł z ^ j f ó ł b ib lis tó w p o lsk ich z in ic ja ty w y b e n e < H H ^ ó w ty n ie c k ic h (W y­ d a n ie d ru g ie z ie len io n e. P o z n a ń —W a rs z a w a 1971 ss. 1425).

W y d a n a w 1965 r. B ib lia T jjgfcctecia (BT) niimio..lic z n y c h g ło só w k ry ty c z n y c h b y ła b e z s p rz e cz n ie d u ż y m Ig M lg n ięc iem b ib lis ty k i M B n J u ż sa m o z o rg a n iz o ­ w a n ie k ilk u d z ie s ię c iu b ib lis tó w do w s p ó ln e j p r a c y n a d n o w y m p rz e k ła d e m P ism a , św . b y ło d u ż y m su k c e s e m r e d a k to r a n a u k o w e g o o. A. J a n k o w s k ie g o . g f |g sz e ściu la ta c h u k a z a ło się d r u g ie w y d a n ie te jż e B ib lii p o d r e d a B j ą n a u k o w ą ju ż n ie ty lk o o. A . J a n k o w s k ie g o , a le i k s. S ta c h o w ia k a (ST), :||k s . K. R o m a n iu k a (NT). J a k w y ­ n ik a z sam eg o ty tu łu m a to b y ć w y d a n ie z m ien io n jjł Słow o w s t ||j n e i n f l S u j e n a s, n a czy m p o le g a ją z m ia n y . S z e re g k s ią g o trz y m a ł u n o w o c ze śn io n e w p r ilr a d z e n ie - i o d p o w ie d n ie jsze p rz y p is y . P o n a d to z a p o d s ta w ę p rz e k ła d u k sią g b ib lijn y c h w z ię ­ to n o w s ze w y d a n ia te k s tu b ib lijn eg o . (P s a lm y <jgjjy N T). W ielk i n a c is k m ia n o też p o ło ży ć n a u je d n o lic e n ie ję z y k a p rz e k ła d ó w .

C elem n in ie js z e j re c e n z ji je s t d o k ła d n ie js z e !.|j|kazan3j n a E flfB j p o le g a n o w o ś ć d ru g ieg o w y d a n ia B T (1), a w szczeg ó ln o ści n a czym p o leg a nHwość o p ra c o w a n ia P ię cio k się g u , je s t b o w ie m rz ec zą n iem o ż liw ą , aby" j e d l i . c zło w iek m ó g ł ocenić- szczegółow o c a łą BT. Z e w z g lęd u n a n a s z e o b e c n llfz a in Ä e s o w a n ie P s a ln f ||jj|| w n a j ­ b liższym c z a sie s ta r a ć się b ę d z ie m y p r z y g o t o w a l i r e c e p i f ta k ż e P salm ó w .

1. N a jw ię k s z ą n o w o ścią d ru g ie g o w y d a n ia B T j e s t ||H i a n a tłu m a c z e ń aż trz e c h K s ią g , m ia n o w ic ie J e re m ia s z a , D a n ie la i P s a lm ó w . D w ie p ie rw s z e k się g i p rz eło ży ł w d ru g im w y d a n iu r e d a k to r n a u k o w y k s. S tachoi§§akg|— K s i f i ę P s a lm ó w o. J a n - j k o w s k i i k s . S ta c h o w ia k . W p ie rw s z y m w y d a n iu p |i j§ ż o n o s ię p rz e k ła d e m k się g i J e r e m ia s z a d o k o n a n y m p rz e z k s . S ty s ia T J , d łu g o le tn ie g o p r o fe s o ra P is m a św . S T n a K U L , K s ię g ę D a n ie la p rz e ło ż y ł k s. H a r a t y n T J , z aś P s a lm y B i Ł e iB d y k ty n i t y ­ n ieccy . P r z e k ł |i ( |B S S ty s ia zo stał w „ R o c z n ik a |ji T e o l.-K a n .” . T. 14: 1967, z. 1 o cen io n y p rz e z k s. S ta c h o w ia k a ja k o p r z e k ła d o „ w y so k ie j w a r to ś c i” (s. 90). T oteż' zd ziw ien ie m i l i w yw ołać!! z m ia n a tłu m a c z a . Byćigm oże, r e d a k c ja Ä H S z a m ie rz a p o w o li z a s tę p o w a p i d a w n y c h tłu m a c z y n o w y m i, k tó rz y o s ta tn io o p ra c o w a li k o m e n ­ ta r z e d o k s ią g S ta re g o czy N o \ | i | g T e s ta m e n tu . K s. S ta c h o w ia k bo\Ś§6m je s t a u to re m k o m M l i i B d o k s ię g i J e re m ia s z a , a jeg o p rz e k ła d i k o m e n ta rz r ó w n ie ż p o z y ty w n ie o cen ił o. H . L a n g k a r r B B (RBL. R. 22: 1969 s. 174-177). N ie u l e p i w ą t ­ p liw o ści, ż e t a k a w y m ia n a p rz e k ła d ó w je s t k o rz y s tn ą d la B T , gd y ż k a | | H a u t o r k o m e n ta rz a w ie z w ła sn e g o d o św ia d c ze n ia , że tłu m a c z e n ie ja k ie jś k się g i j e l l ściśle z w ią z a n e ze :l|ajoni6§ścią je j tr e ic i.

I n n ą w id o c zn ą z m ia n ą w d ru g im w y d a n iu B T j e s t z a s tą p ie n ie iiö k re illK 3 i 4 K ró le w sk a , z ap o ż y cz o n y m i z h j p g e j W u lg a ty i g re c k ie j f l j p j f i i : w ła śc iw sz y m i o z n ac ze n iam i 1 i 2 K ró le w s k a , co h a rm o n iz u je z c h a r a k te r e m p rz e k ła d u BT, s p o rz ą ­ dzo n eg o z !|^3M w titO ijygjnaInych. J e sz c z e je d n ą , a le ju ż ra c z e j n ieu zasjaan io n ą z m ia n ę w p ro w a d z iła r e d a k c ja BT®, z a s tę p u ją c d o ty ch c za s u ż fjw an e s k r ó ty P is m a św . n o w y m lg ja k n o . N e z a m ia s t N eh , B a z a m ia s t B a r, So z aiM a st Sof, G a z a m ia s t G al. W y d a je się, że t a z a m ia n a je s tjjż b y te c z n a i ra zi n a tle rpożrastałych sk ró tó w , k tó r e k o ń c z ą się n a sp ó łg ło sk ę . W p ro w a d z e n ie s k ró tó w k o ń ę f ljjy ch się n a s a m o ­ g ło sk ę je s t z p u n k tu w id z e n ia filo lo g ii se m ic k iej b e z p o d s ta w n e , gdyż — jak B w iad o - m o k a ż d e m u b ib liś c ie - — sa m o g ło s k i w ję z y k a c h se m ic k ich n ie z m ie n ia ją ^ ę a js ad n i- czego se n su w y ra z ó w , ja k to m a miejsiW w in n y c h języ k ach .

2. A b y zaś p o z n ać , czy i ja k BT* ró ż n i się o p ra c o w a n ie m P ię c io k się g u o d w y ­ d a n ia p o o rz e d n ie g o , p o słu ż y liśm y s ię n a s z ą re c e n z ją P ię cio k się g u z p ie rw sz e g o w y ­ d a n ia (R T K . T. 14: llfetlj z. 1, s. 81-88). Ze w zg lęd u n a to, że tłu m a c z e m H K s ię g i W y jścia łjgrliśm p sa m i, d la te g o p rz y o m a w ia n iu n o w o ści diijifeiego w y d a n ia B T c h c e m y je d y n ie zazn aczy ć, ż e c e n n e u w a g i m o jeg o re c e n z e n ta k s . P o to c k ie g c iio s ta ły n ie m a l w c ało ści w y k o rz y s ta n e . P o n a d to o d m ie n n ie od in n y c h k s ią g P e n ta fe u c h u , gdzie w s tę p y do p o szczeg ó ln y ch k sią g w n o w y m w y d a n iu z o sta ły n a no w o o p r a ­ co w an e , w s tę p do K s ię g i W y jścia p o z o stał b e z z m ian y .

a) J e ś li id zie o K sięg ę R o d z aju , to je j p rz e k ła d , t a k w p i^ fjv sz y m ja k i d ru g im w y d a n iu , p o p rz e d z a ją d w a w s tę p y , je d e n do P ię c io k się g u , d r u g i do K się g i R o d z a ju .

114 R E C E N Z J E

R ó ż n ic a p o ls k a j < i p n a ty m , że — g d y w p i e r w s | | | | w y d ą ig u w s t ® do P ię c io ­ k się g u o p ra c o w a ł ks. B o ro w sk i, a w s tę p do K s ię g i R o d z a ju z a p e w n e oo. b e n e d y k ­ ty n i ty n ieccy , k tó rz y d o p r z e k ła d u ks. J a k u b c a d o d a li te ż i w y ja ś n ie n ia — to w BT* w s tę p do całego P iifeioksięgu d a ła R e d a f c ja (zap ew n eg fts. S ta ch o w ia k ), a do K s ię ­ gi R o d z aju ks. B o ro w sk i. \ j p ę p p ie rw ś g ig u w a ż a m za zw iędłą- i-łu a u k o w ą in f o r ­ m ac ję o genezW : i S a r t o ś c i teo lo g iczn ej P ię c io k s ię g i, lls H d r u g p l ® n ie ś c isłą in fo r­ m a c ję o K s ię d z e R o d z ą 5u. Jgjgtaszcza o ty m , co się tyffizy:; je j p g fjp ta n ia . G d y b o ­ w ie m w t f M i p t f t p ie rw sz y m je s t słu sz n ie zazn aczo n e, że P jjj§ ® lill|g p r z y b ra ł d zi­ s ie js z ą

swą

fasesę

za czasó w E z d ra s z a i N e h em iasza , w k a ż d y m r a j f e p o n ie w o li b a ­ b ilo ń s k ie j (S.Ü9), to w e w s tfliie d ru g im ks. B o ro w s k i pisze, %e t * ti t e c z n ą foffiię k się d z e g H f i l |||j § w d a ł a u to r P(!) w ep o ce n ie w o li babilońsjjjBej w V I w . p rz e d C h r. (s. 2i||. O M ócz w id o c z n ll ró ż n ic y w # § p a try w a n ia c h n a p o w s ta n ie P ię c io k się ­ gu, m a m y w i r f i p w i e d z i k s. B o ro w sk ieg o j i s z c z e in n e n ieścisło ści, k tó re ra ż ą k a ż ­ dego, korma rÄ®|$est o b cy p ro b le m p o w H S y la teg o d z ie ła. S z k o d a , ż e r e d a k c ja n a u - k o w a B T 2 n ie u su n ęła- ty c h ta k b lis k o sie b ie z n a jd u ją c y c h się ro z b ie żn o ści i n ie- śGSsłości.

W -S ä in y m o p ra c o w a n iu K sięg i! R o d z a ju m ile u d e rz a re c e n z e n ta , że p ra w ie w s z y s tl f i jegft! u w a g i s p rz e d l a t 's z e ś c iu -w y s u n ię te pod a d re s e m p ierw sze g o w y d a ­ n ia z o stały s k rz ę tn ie u w z g lę d n io n e p fZ y w y d a n iu d ru g im . Do ty c h u w a g n a le ż ą n a jp ie rw u jjp s z e n ie ty tu łó w . I ta k , | i | p ; w p o p rz e d n im w y d a n iu c a ła p e ry k o p a 2, 4b-25 n o sjła ty tu ł: „ P ie rw o tn y s ta n „ szczęścia” , to o b e cn ie ty tu ł te n o d n iesio n o do d ru g ie j E liSci p e ry k o p y (2, 8-25), a p ie rw sz e j d a n o ty tu ł: „ D ru g i o p isjlltw o rz en ia ś w ia ta ”. t|S l o b n ie tv tu ł p e ry k o p y 6, 1-8: „ Z ep su cie m o ra ln e lu d z k o ś c i” o g ra n i­ czono do p iiy k o p y 6, 1-4, a p e ry k o p ę 6, 5-8 zaH ew ało do o p o w ia d ań o p o to p ie i d a ­ no je j ty tu ł: „B oże ffis ta n o w ie n ie z a g ł a f t f a l M < | B B ^ B za m o ją r a d ą zm ien io n o n ieś cisły ty tu ł p e ry k d jjy 9, 18-28: „N oe g U p r z e k l e ń s t w a g p K a n a a n a ” n a ■ f in a ciw szy ty tu ł: „P rzekjigństw o K a n a a n a i b ło jo s ła w ie ń s tw o S e m a ”. W iele p o p ra w e k d o k o n an o tB J r a p v lijK ia tp d z ie . W y s ta r c g f B u w s p o m n ie ć u je d n o lic e n ie w h e k s a e - m e ro n ie prfg fk ład u B jjifrazu h e b ra js k ie g o j f ta j'tä f i, k tó r y p j|j||j} |o n o ob ecn ie p rzez „ u p ły n ą ł” , gcjH p O p rzed aio tłu m a cz o n o go p rz e z „ n a s ta ł” , 1ÜÜ „ u p ły n ą ł” . W 4, 4 słu sz n ie z m ien io n o o k re ś le n ie ż e rtw y A tjfa: „ n a jp rz e d n ie js z e s z tu k i” n a o d p o w ie d ­ n iejsz e: „ p jf |w o c in ||J |jg d y ż ta k ie m a z i £ b | | B w y ra z b ik l§ k o t. S zk o d a, że n ie d o k o n a n o su g e ro w a n e j p o p ra w k i, a b y ^ p h g | f g § j p i e b r a j s l g | ä ^ ’ädärn w 2, 7 d ać zn ac ze n ie k o n k r e to e g o : c zło w iek a A d a m ajS iffljto rze tłu m a cz o n tllje o g ó ln ie p rz e z czło­ w ie k ja k w 1, 26. W n a s tę p s tw ie p rz e k ła d w y ra z u ’ä d ä n i |j p |§ z A d a m w 5, 1 n ie m a u z a s a d n ie n ia . N ie k tó re o b ja ś n ie n ia tf a S tu są n ie ja s n e (np. 6, 17; 9, 9), a in n e n ie ś c isłe (3, 15; 12, 2. 3; 14, 18). U w a ż a r f iljż e w trz e c im w g l a n iu B T b y ło b y r z | | ■czą w s k a z a n ą , a b y k jp jn e n tarz a do ksiąglpifcM jnych d o k o n y w a ł ich tłu m acz.

b) N ieco m n ie jiiż n lftn d o k o n a n o w U p ra co w an iu K się g i K a p ła ń s k ie j. J e d y n ie w s tę p zo stał tu z m ie n io n y g ru n to w n ie . Z m ie n io n o też ty tu ły n ie k tó ry c h p e ry k o p , ja k np. 11, 1-8, g d zie d a w n y ty tu ł: „C zw o ro n o g i” z a s tą p io n o o d p o w ied n iejszy m : „ Z w ie rz ę ta ląd o w e ” , lu b w 11, 13-23, g d zie ró w n ie ż s łu s z n ie d a w n y ty tu ł: „ P ta k i” z am ie n io n o n a o g ó ln iejszy : „ Is to ty s k r z y d ijte ” . R ó w n ież w p rz e k ła d z ie tej k sięg i •dokonano n ie w ie le zm ian , n p . w 1, 3, s j l s z f f c p o p ra w io n o szczeg ó ło w e w y ra ż e n ie „cielec” n a ogó ln iejsze „ b y d to ’w H P ß a iie te ż w 22, 19. 21. 25 z m ien io n o p a r a f r a z u ­ ją c e o k re ś le n ie h e b ra js k ie g o sło w a rä sä h , o d d an eg o p o p rz e d n i? p rz e z „być m iły m d la J a h w e ” , n a „b y ć p rz y ję ty m p rz e z J a h w lji.

N ie u su n ię to n a to m ia s t b łę d n y c h ty tu łó w , n p . w 1, 1-17: „ O fia ry z e z w ie rz ą t” . T y tu ł te n je s t o g ó ln y i o b e jm u je ta k ż e zw fiF sęta.łO k tó ry c h —je s t m o w a w K p ł 3-7. To sam o n a le ż y p o w tó rz y ć o in n y c h p o d ty tu ła c h p ierw sze g o ro z d ziału , ja k „ O fiara z cielcó w ” , czy „ O fia ra z b a ra n k ó w i k o zio łk ó w ” o ra z „ O f ia |4 z g o łęb i” . N ie u s u ­ n ięto n a rz u c o n y c h p rz e z r e d a k c ję B T 1 b łęd n p b h o k re ś le ń n a o z n aczen ie o fia r, k tó ­ r e w sposób szczeg ó ln y ra ż ą w K s ię d z e K a p ła ń s k ie j, z a jm u ją c e j się ex p ro fesso o fia ra m i, ich n a z w y w in n y b y ć w ła śc iw ie p rzeło żo n e.

c) Jeszcze m n ie j z m ia n d o k o n a n o w ilB K ęd ze L iczb. J e s t tu ty lk o n o w y w s tę p c h a r a k te r y z u ją c y t ę k sięg ę. N ie w p ro w g flztffo p r o j e k t q l f j j & h ty tu łó w , k tó r e b y w y ja ś n ia ły le p ie j je j treść.

J e d y n ie w n ie k tó ry c h m ie jsc a c h popjaspiiono p rz e k ła d , ja k n p . 17, 3, g d zie z a ­ m i a s t „ n ależ ą do Ä ä jg ty n i” m a m y o b eciiieB ,p o św ięco n o ”, czy w 17, 1 9 jS ttlz a m ia s t

„ ja k c i s ię o b ja w ita jU m a m y „g d zie s i # j z to b ą sp o ty jb fn * ',' w 17, 17 z a m ia s t „ u ch w y c ił k a d z id ło lflje s t „ w sy p a ł k a d z id ło ” — czy 20. 26, g d z iś z a m ia s t „ A a ro n b ę ­ dzie z a b r a n y j j u m r z jp m a m y b o g a tsze w j tre ś ć te o lo g icz n ąp l w ie rn ie js z e o d d a n ie T M : „A aro n b ę d zie ta m p rz y łą cz o n y i u i p | P o p ra w io n o ró w n ie ż te k s t w 23, 7.

R E C E N Z JE 115

18; 24, 3, gri7.jp I g l S f f i f f 'K f i H S j r 'ien ^e ” m a m y w y riffil„p ro jjb ctw o ”, czy 24, 3, g d zie z a m ia s t „ k tó ry (B a |||im ) i g g o c z y z a m k n ię te ” m am y , „ k ttjry m a oczy p rz e n ik liw e ” .

d) T a k ż ^ | ^ j | i | | | p | i f c ę P e n ta te u c h u — F m m | H P ra w o — zao p a trz o n o w n o w y w s tę p , k tó g f p o d a je w s p ó łc z esn e z a p ą g jy w a n ijii u c zo n y ch n a p o w s ta n ie te j k sięg i. P o z a g |B |B - u g i e |i H f t n i e te j k się g i n ie w ie le ró ż n i się od p o p rz ed n ieg o . P o ­ z o stały b o w iem n i p n ie m ółsriące ty tu ły ja k n p . „W K a d e l f r 1, 19-25 czy „N ie g ro zić E d o m ito m ” 2, 1 -T |llu b „N ie n a p a d a ć M o a b itó w ” 2fj|8-15 i 2, 16-23 „N ie z ac zep iać A m m o n itó w ”. N a d a l n ie k tó r e ty tu i f i są n ie s p re c y z o w a n e n p . 4, H K 6, l - 2 a j | g 6 i in . P o z a ty m n ie w y ró ż n io n o w k o ń c o w y ch p a r tia c h a k lg a ln e j K | j | g i P o w tó rz o ­ nego P r a w a p o d z ia łu k o d e k su d e u te ro n o m ic zn e g o n a m n ie js z e z b io ry p r a w n e , a n i n a części litu rg ic z n e , k tó r e z a w ie ra ją p o u c ze n ia o sp o s o b ie o d n o w ie n ia p rz y m ie rz a . W szystko to u ł a t w i ł o ® z ro z u m ie n ie księg i. T y tu ły t a k i e m ó g ł d a ć je d y n ie te n t ł u ­ m acz, k tó r y je s t S p a p c z e ś n i e z n aw c ą z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z d a n ą k s ię d B cB rli je j k o m e n ta to r. N ie u s u n ię to f jp iiN n iew ła śc iw eg o p j i e k ł a d u p e w n y c h w y ra ż e ń h e b ra js k ic h litS B f l'IB In f f l#— p i s a n e Ś S ), 91, czy

bfem ah

trz o d y z a m ia st — bydłfil(20, 14).

W id ać w ięc, że n o w e w y d a n ie P lic io k s ię g u w B T 2 je s t n a ogół ||| | a I | H i k i e m z B T 1. J a k p rz e d s ta w ia ją się p ozoigałe k sięg i, u k a ż ą to z a p e w n e o c e n y .ja ta p ih r e ­ cenzentów .

K s. Stanisłim o Ł a ch

li. S a b o u r l i n : T h e P sa lm s , jB ieir O rig in a n d M e a n in g . V ol. 1-2. A lb a HoiflJ

se— S ta te iip s la n d . N ew Y o rk 1969. V ol. 1 ss. X I X + 253; Vol. 2 ss. X IX = f 373. O d n o w a litu rg ic z n a z a p o c z ą tk o w a ła jeszcze ży w sze niż d o tą d z a ję c ie się P s a ł­ terz em . T ego z re s z tą d o m ag a się od k a to lik ó w V a tic a n u m II w sw ej K o n s ty tu c ji p : litu rg ii (n r 7, 30, 89, 90, 91) — s tą d m n o ż ą się s tu d ia n a d P s a lm a m i.

M oże n a jg ło ś n ie js z ą j e s t p r a c a o. L . S a b o u rin a , p r o fe s o ra P a p ie s k ie g o I n s ty tu tu B ib lijn eg o w R z y m ie , n a p is a n a w jęz. a n g ie lsk im , p rz e z n a c z o n a d la sz e ro k ie g o k r ę ­ gu czy teln ik ó w . A utor- o p a r ł s ię n a n a jle p s z y c h w sp ó łc z e sn y c h k o m e n ta rz a c h do P salm ó w , ja k im i są k o i f ^ n t a i M M. D ah o o d a, H. L . K p u is a , S. M o w in ck ela, A. W ei- s e ra i R. T o u rn a y a ( f jw y d . z 1964 r.). D la c z y te ln ik ó w p ra g n ą c y c h d o k ła d n ie j p o ­ z n ać p ro b le m a ty k ę P s a lm ó w p o d a je L . S. o b fitą b ib lio g ra fię (30 s t r o n |j | W ięk szą część o b sz e rn e j in tr o d u k c ji (178 stro n ) z a jm u ją z a g a d n ie n ia dotycząc®:! teo lo g ii P s a l ­ m ó w (tzw . „ T h e B e lie fs o f P ie ty ” v o l. 1 s. 65-188). W k w e s tia c h tru d n ie js z y c h f iw ą tp liw y c h L . S. k ie r u je s ię ro z w a g ą i p rz e w a ż n ie o p g fife d a się za ro z w ią z a n ia ­ m i o g ó ln ie p rz y jm o w a n y m i. N ie p rz e m ilc z a je d n a k o p in ii n o w y c h i d y s k u to w a ­ n y ch , ale, je ś li s ię n a w e t o p o w ia d a za n im i, czy n i to z d u ży m u m ia re m . P s a lm y są s k la sy fik o w a n e w e d łu g k ry te r ió w lite ra c k ic h (ScEc 1964 s. 23-53) i o b ja ś n io n e szczegółow o. K a ż d y z n ic h je s t u m ieszczo n y , o ile to m o żliw e, w k o n te k ś c ie o m a ­ w ia ją c y m o k o liczn o ści i m ie js c e jeg o p o w s ta n ia .

J e s t to d zieło d o b rz e ta f o r a n d jlpBBi tM H H f c h p ro b le m a c h d o ty cz ąc y c h P s a lm ó w i m oże stanow ić! jnie! ty lk o d la z a in te re s o w a n y c h B ib lią , a le i d la z aw o d o w y ch t | | b lis tó w z n a k o m ity p rz e w o d n ik , o r ie n tu ją c y ich uiw g w M I BSiy o lb rz y m ie j dziś r a tu r z e o P s a lm a c h .

K s. S ta n is ła w Ł a c h

A . D e i s s 1 e r : D ie P sa lm e n . D ie B o ts c h a ft G o ttes. E ine b ib lisc h e S c h r i ft e n - reich e. L eip zig . B. r. S t. B en n o V erlag .

O podobriffSii p rz e z n a c z e n iu ja k k o m e n ta rz L. S ä jib u rin a je s t k o m en tarz!; b o P s a lm ó w A. D e is s łe ra , w y d a n y w 1962 r. n a jp i e r w >w N ie m ie ck iej R e p u b lic e F # j e - ra ln e j; a p ó ź n ie j :w N ie m ie c k ie j R e p u b lic e D e m o k ra ty c z n e j o ra z w e F r a n c ji p t.p L e

liv re d es P s a§ # n Ä t (V e rb u m S a lu tis. A n c ien T e s ta m e n t 2 vol. P a r is 1966.

ch esn e).

P rz e d m io te m n in ie jsz e g o o m ó w ien ia j w t f t K H W E r z do P s a lm ó w , wydaifgg w N R D . L iczy |j> n d w a to m y , p ie rw s z y p o w p ro w a d z e n iu (s. 11-29) z a w ie ra ofipjB w ie n ie 72 (71) P s a lm ó w , d ru g i p o z o sta ły c h , tj. 73 (7 2 )lp 0 .