Regionalizacja tektoniczna Polski — Góry Œwiêtokrzyskie i regiony przyleg³e
Andrzej Konon
1Tectonic subdivision of Poland: Holy Cross Mountains and adjacent areas. Prz. Geol., 56: 921–926. A b s t r a c t. The Holy Cross Mountains Fold Belt, the Odrzywó³–Æmielów Graben, the Radom–Kraœnik Horst and the Mazovia–Lublin Graben are located in the contact zone between the Paleozoic Platform and the East Euro-pean Craton, eastwards of the Variscan foreland basin. The Holy Cross Mountains Fold Belt consists of the Kielce and the £ysogóry Fold Zones. The boundary between the Kielce and £ysogóry Fold Zones is formed by the Holy Cross Fault. Southwestern border of the Kielce Fold Zone is probably consistent with the extent of the folds in the Ma³opolska Block. The £ysogóry Fold Zone is probably bordered from northeast by the Skrzynno Fault, which is also a boundary of the Radom–Kraœnik Horst from the southwest. The Radom–Kraœnik and the Mazovia–Lublin Graben are separated by the Kazimierz–Ursynów Fault. Northeastern border of the graben is the Kock Fault. Keywords: Holy Cross Mountains Fold Belt, Kielce Fold Zone, £ysogóry Fold Zone, Odrzywó³–Æmielów Graben, Radom–Kraœnik Horst, Mazovia–Lublin Graben
Problematyk¹ zwi¹zan¹ z podzia³em tektonicznym Gór Œwiêtokrzyskich i regionów po³o¿onych bezpoœrednio od nich na pó³nocny wschód zajmowa³o siê wielu autorów, którzy coraz bardziej szczegó³owo przedstawiali budowê struktur tektonicznych i coraz precyzyjniej definiowali ich granice. Mimo to zarówno struktury, jak i ich granice s¹ nadal w niektórych miejscach przedmiotem dyskusji. W artykule tym jest podjêta próba zaprezentowania ujed-noliconego podzia³u na jednostki tektoniczne obszaru obejmuj¹cego pod³o¿e platformy zachodnioeuropejskiej i krawêdŸ kratonu wschodnioeuropejskiego w planie pod-permskim — od Gór Œwiêtokrzyskich po Lublin (ryc. 1 i 2).
Góry Œwiêtokrzyskie
Góry Œwiêtokrzyskie s¹ paleozoicznym pasmem fa³-dowym (ang. Holy Cross Mountains Fold Belt) sk³ada-j¹cym siê z wielu fa³dów pierwszego rzêdu (o skali regio-nalnej), które cechuje bardzo zmienna d³ugoœæ falowa, od ok. 1 km do ponad 8 km (ryc. 3 i 4).
Pasmo fa³dowe Gór Œwiêtokrzyskich sk³ada siê z dwóch
stref tektoniczno-facjalnych, wyró¿nionych ju¿ przez Czar-nockiego w 1919 r. jako region ³ysogórski i kielecki. Podzia³ Czarnockiego uszczegó³owi³ w 1926 r. Samsono-wicz, wyró¿niaj¹c w czêœci kieleckiej pas antyklinalny kli-montowski i synklinê centraln¹, a w czêœci ³ysogórskiej pas antyklinalny œwiêtokrzyski i synklinê pó³nocn¹ (Samsono-wicz, 1926), co zosta³o zmienione w czêœci po³udniowej na antyklinorium chêciñsko-klimontowskie i synklinorium kielecko-³agowskie (Znosko, 1962).
W tym opracowaniu w opisie podzia³u tektonicznego pasma fa³dowego Gór Œwiêtokrzyskich jest proponowane stosowanie terminów strefy fa³dów (w celu wyraŸniejsze-go podkreœlenia ni¿szej rangi w stosunku do pasma):
³yso-górska strefa fa³dów (£ysogóry Fold Zone) oraz kielecka strefa fa³dów (Kielce Fold Zone). Obie strefy fa³dów —
³ysogórska i kielecka s¹ rozdzielone uskokiem
œwiêto-krzyskim (ang. Holy Cross Fault), stanowi¹cym ich
odpowie-dnio granicê po³uodpowie-dniowo-zachodni¹ i pó³nocno-wschodni¹ (ryc. 1 i 3).
Kielecka strefa fa³dów jest ograniczona od pó³nocne
-go wschodu uskokiem œwiêtokrzyskim, a po³udniowo--zachodni¹ granicê stanowi prawdopodobny zasiêg fa³dów w obrêbie bloku ma³opolskiego (ryc. 1). Od po³udnia w zachodniej czêœci kieleckiej strefy fa³dów mo¿na wyró¿niæ liczne fa³dy pierwszego rzêdu — antyklinê chêciñsk¹,
synklinê ga³êzicko-bolechowick¹, antyklinê dymiñsk¹, synklinê kieleck¹, antyklinê niewachlowsk¹ oraz synkli-nê miedzianogórsk¹ (Czarnocki, 1938, 1961a–f;
Filono-wicz, 1973; Hakenberg, 1973) (ryc. 3). Na po³udnie od antykliny chêciñskiej, w obrêbie wychodni mezozoicz-nych wystêpuje antyklina Zbrzy, wyznaczaj¹ca zasiêg wychodni paleozoicznych. Ska³y paleozoiczne maj¹ tu wiêk-sze upady ni¿ wystêpuj¹ce powy¿ej, o podobnej podat-noœci warstwy ska³ mezozoicznych (Filonowicz, 1967; Stupnicka, 1972), co sugeruje ju¿ czêœciowe sfa³dowanie w m³odopaleozoicznym etapie deformacji.
Fa³dy w Górach Œwiêtokrzyskich czêsto wykazuj¹ zmienn¹ geometriê wzd³u¿ przekrojów poprzecznych (Czarnocki, 1919, 1938, 1961a–f), co powoduje nieraz powstanie rozga³êzieñ (ryc. 3). Fa³dy stwierdzone wzd³u¿ przekroju A–B–C (ryc. 4) kontynuuj¹ siê w kierunku wschodnim (ryc. 3). Antyklina chêciñska w zachodniej czêœci jest asymetryczna, o po³udniowej wergencji (Czar-nocki, 1929a; Kutek & G³azek, 1972; Kowalski, 1975), a w kierunku wschodnim ma na ogó³ symetryczn¹ budowê (Czarnocki, 1956, tab. 21; Kutek & G³azek, 1972; Haken-berg, 1973). Wed³ug Filonowicza (1967, 1968) antyklina ta w odleg³oœci ok. 6 km na wschód od Chêcin ma ju¿ geome-triê wachlarzowat¹, a w dalszej czêœci dochodzi do roz-dzielenia fa³du pierwszego rzêdu na dwa antyklinalne rozga³êzienia w postaci antyklin komórkowskiej i
³abê-dziowskiej (ryc. 3). Antyklina dymiñska
prawdopodob-nie kontynuuje siê w kierunku wschodnim jako antyklina
daleszycka, a synklina kielecka, zgodnie z mapami Czar
-nockiego (1938) i Filonowicza (1973, 1976), przypusz-czalnie kontynuuje siê jako synklina daleszycka, która przechodzi ku wschodowi w synklinê bardziañsk¹ (Czar-nocki, 1957a) (ryc. 3). Geometria antykliny
niewachlow-skiej równie¿ zmienia siê od zachodu, gdzie fa³d ten ma
budowê asymetryczn¹ (Czarnocki, 1938; Filonowicz, 1973), ku wschodowi, gdzie przewa¿a geometria wachla-rzowata, co powoduje, ¿e dwie struktury antyklinalne s¹ rozdzielone drugorzêdn¹ synklin¹ (Czarnocki, 1956, tab. 12; 1957a) (ryc. 3).
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
1
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; Andrzej.Konon@uw.edu.pl
£ysogórska strefa fa³dów (wystêpuj¹ca na NE od uskoku
œwiêtokrzyskiego) jest ograniczona od pó³nocnego wscho-du, zgodnie z propozycj¹ Kowalczewskiego (2002), praw-dopodobnie uskokiem Skrzynna (ang. Skrzynno Fault) (ryc. 1 i 2). Uskok ten, wg mapy geologicznej Po¿aryskie-go i DembowskiePo¿aryskie-go (1983) oraz wyników badañ
geofi-zycznych (Dziewiñska i in., 2000; Kowalczewski, 2002; Dziewiñska & Petecki, 2004), ma ponad 100 km d³ugoœci, a wg Narkiewicza (2003, ryc. 1) ok. 35 km. Rezultaty badañ geofizycznych sugeruj¹, ¿e uskok ten mo¿e docho-dziæ do g³êbokoœci nawet ponad 10 km (Dziewiñska & Petecki, 2004).
922
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
KRA
TON
WSCHODNIOEUROPEJSKI
EAST
EUROPEAN
CRA
TON
50 km 20° 52° 22° 50° Kielce Lublin Kraków Warszawab
l
o
k
g
ó
r
n
o
œ
l
¹
s
k
i
U
p
p
e
r
S
i
l
e
s
i
a
n
B
l
o
c
k
b
l o
k
m
a
³ o
p
o
l s
k
i
M
a
³ o
p
o
l s
k
a
B
l o
c
k
£
y
s
o
g
ó
r y
B
l o
c
k
Holy
Cross
Mountains
Fold
Belt
z
r ¹
b
r a
d
o
m
s
k
o
- k
r a
œ
n
i c
k
i
R
a
d
o
m
- K
r a
œ
n
i k
H
o
r s
t
p a
s m
o
f a
³ d
o w
e
us k k a k o K r ow a -L u b liñ c a C r b a u c L o w -lin ie c F a l u t kielecka strefa fa³dów Kielce Fold Zone uskok Nowego Miasta uskok Kazimier za-Ursynowa uskok Kocka Kock Fault Kazimier z-Ursynów Fault uskok Grójca Grójec Fault pr z zypu s al zc z n a a j gr a a g e n d i i ó c siê u k el e cki s trefy fa³ wstrefa
Teisseyre'a-T
ornquista
Teisseyre-T
ornquist
Zone
uskok Skr zynna Skr zynno Faultr ó
w
O
d
r
z
y
w
o
³ u
- Æ
m
i e
l o
w
a
O
d
r
z
y
w
ó
³ -
Æ
m
i e
l ó
w
G
r a
b
e
n
pro ba c b ly e x Z e t l e nt h o t n f o t e e Ki fo ld e s of h e Fold Nowe Miasto Faultb
l o
k
³ y
s
o
g
ó
r s
k
i
52° 20° 22°r ó
w
m
a
z
o
w
i e
c
k
o
- l
u
b
e
l s
k
i
M
a
z
o
v
i a
- L
u
b
l i
n
G
r a
b
e
n
Warszawa Kraków Kielce LublinI
I'
Ryc. 1. Szkic tektoniczny rejonu Gór Œwiêtokrzyskich z proponowanymi granicami jednostek tektonicznych (na podstawie Dadleza, 2001, 2006; Malinowskiego i in., 2005; Gutercha & Grada, 2006; Królikowskiego, 2006; Mazura & Jarosiñskiego, 2006) Fig. 1. Tectonic sketch-map of the Holy Cross Mountains region with proposed boundaries of tectonic units (after Dadlez, 2001, 2006; Malinowski et al., 2005; Guterch & Grad, 2006; Królikowski, 2006; Mazur & Jarosiñski, 2006)
rów mazowiecko-lubelski Mazovia-Lublin Graben rów Odrzywo³u-Æmielowa Odrzywó³-Æmielów Graben pasmo fa³dowe Gór Œwiêtokrzyskich
Holy Cross Mountains Fold Belt
kielecka strefa fa³dów
Kielce Fold Zone
³ysogórska strefa fa³dów
£ysogóry Fold Zone
uskok Skrzynna Skrzynno Fault uskok Nowego Miasta Nowe Miasto Fault uskok œwiêtokrzyski Holy Cross Fault uskok Kocka Kock Fault uskok Kazimierza-Ursynowa Kazimierz-Ursynów Fault zr¹b radomsko-kraœnicki Radom-Kraœnik Horst NNE SW 10 km 0 5 10 0 5 10
Bo¿a Wola Radoszyce Skrzynno Garwolin
[km] [km]
I
I'
Ryc. 2. Uproszczony przekrój geologiczny na podstawie danych geofizycznych wzd³u¿ linii zaznaczonej na ryc. 1 (Dziewiñska & Petec-ki, 2004; zmieniona);Η kambr,q— ordowik, S — sylur, D — dewon, C — karbon, P — perm, T — trias, J — jura, K — kreda Fig. 2. Simplified geological cross-section based on geophysical data, along the line marked on Fig. 1 (Dziewiñska & Petecki, 2004; modified);
Uskok Skrzynna wczeœniej by³ nazywany uskokiem Rzeczycy–Skrzynna–Lubienia (Kowalczewski, 1981, 1985). Wed³ug Kowalczewskiego (1985, 1998, 2002) dys-lokacja ta by³a aktywna ju¿ w póŸnym paleozoiku i zosta³a reaktywowana w mezozoiku i kenozoiku. Rezultaty badañ Hakenberga i Œwidrowskiej (1998) sugeruj¹ jednak póŸ-niejsz¹ aktywnoœæ tego uskoku — w œrodkowym i póŸnym triasie, co mo¿e oznaczaæ, jeœli przyjmiemy tê interpreta-cjê, ¿e pó³nocno-wschodnia granica ³ysogórskiej strefy fa³dów jest po³o¿ona bli¿ej zrêbu radomsko-kraœnickiego, np. wzd³u¿ uskoku Nowego Miasta, co sugeruje chocia¿by Narkiewicz (2007) oraz Narkiewicz i Dadlez (2008).
£ysogórska strefa fa³dów sk³ada siê ze struktury obej-muj¹cej g³ównie ska³y kambryjskie Pasma G³ównego oraz
synkliny bodzentyñskiej, antykliny bronkowickiej i kil
-ku mniejszych, tzw. wyspowych elementów (np. Czarnoc-ki, 1950, 1957b; JaroszewsCzarnoc-ki, 1972; Filonowicz, 1966, 1970) (ryc. 3 i 4).
Budowa Pasma G³ównego stanowi dyskusyjny pro-blem (ryc. 3 i 4). Od po³udnia jest ono ograniczone pod³u¿nym uskokiem œwiêtokrzyskim, a od pó³nocy usko-kiem pó³nocno³ysogórskim, stwierdzonym we wschodniej czêœci ³ysogórskiej strefy fa³dów (Kowalczewski i in., 1976; Kowalczewski, 2004), prawdopodobnie kontynu-uj¹cym siê wzd³u¿ ca³ego pasma (Mastella & Mizerski, 2002). Pasmo G³ówne by³o opisywane jako masa ska (np. Czarnocki, 1929b), jak równie¿ jako fa³d ³ysogór-ski (np. Czarnocki, 1939, 1950, 1957b), antyklina ³ysogórska (Filonowicz, 1973) czy skiba ³ysogórska (Zno-sko, 1962). Wed³ug Mastelli i Mizerskiego (2002) oraz Konona (2007) struktura ta sk³ada siê z wielu bloków tek-tonicznych powsta³ych w wyniku ruchu przesuwczego wzd³u¿ uskoku œwiêtokrzyskiego i jest wewnêtrznie sfa³dowana (Czarnocki, 1957b, fig. 18; Filonowicz, 1973) (ryc. 4). Przed etapem uskokowania przesuwczego by³a prawdopodobnie kompletn¹ antyklin¹, w której krótsze skrzyd³o uleg³o stopniowo redukcji w trakcie skracania pod³u¿nego. Wyniki badañ palinologicznych (Szczepanik, 2001), wskazuj¹ce na wystêpowanie ska³ górnokambryj-skich w po³udniowej czêœci ³ysogórskiej strefy fa³dów tu¿ przy uskoku œwiêtokrzyskim, sugeruj¹ mo¿liwoœæ przy-wrócenia terminu antyklina, stosowanego wczeœniej. W celu odró¿nienia od nazwy nadrzêdnej jednostki tektonicz-nej jest proponowane przyjêcie nazwy antyklina £ysicy (ryc. 3 i 4).
Rów Odrzywo³u-Æmielowa
Rów Odrzywo³u–Æmielowa (ang. Odrzywó³–Æmielów
Graben) wyró¿niony zosta³ przez Kowalczewskiego
(1981, 1985, 2002) pomiêdzy uskokami Skrzynna i Nowe-go Miasta o kierunkach NW-SE (ryc. 1 i 2). Rów ten przed-stawiony na mapie geologicznej w skali 1 : 1 000 000 Po¿aryskiego i Dembowskiego (1983) jako synklina zbu-dowana ze ska³ dewoñskich i karboñskich, o obu skrzyd³ach przeciêtych uskokami pod³u¿nymi, wed³ug Dadleza (2001) mo¿e siê kontynuowaæ równie¿ w kierun-ku po³udniowo-wschodnim. Struktura ta jest stwierdzana równie¿ badaniami geofizycznymi, np. na modelach gra-wimetrycznych i magnetycznych (Dziewiñska & Petecki, 2004, fig. 51) czy na przekrojach sejsmiczno-geologicz-nych z anomaliami grawimetrycznymi w redukcji Bougu-era (Dziewiñska & Petecki, 2004, fig. 45).
W pracy tej ze wzglêdu na wieloœæ stosowanych nazw, zwi¹zanych z uœciœlaniem przebiegu uskoku, np. Nowe Miasto–I³¿a–Ba³tów (Kowalczewski, 2002), Nowe
Mia-sto–Radom (Narkiewicz, 2007; Narkiewicz & Dadlez, 2008), jest proponowane skrócenie nazwy tej nieci¹g³oœci do uskoku Nowego Miasta, tak jak to stosowa³ Po¿aryski (1997) i w koñcowej czêœci pracy Kowalczewski (2002).
Zr¹b radomsko-kraœnicki
Zr¹b radomsko-kraœnicki (ang. Radom-Kraœnik Horst) wystêpuje na po³udniowy zachód od rowu mazowiecko-lu-belskiego, miêdzy uskokiem Kazimierza–Ursynowa, Kazimierza jak proponuje Dadlez (2001), a uskokiem Nowego Miasta (ryc. 1 i 2). Obszar ten zosta³ wydzielony jako podniesienie radomsko-kraœnickie, gdzie nad pod³o¿em krystalicznym wystêpuj¹ sfa³dowane ska³y kam-bryjsko-sylurskie oraz dewoñskie (¯elichowski, 1972, 1983). Antonowicz i in. (2003) oraz Antonowicz i Iwanow-ska (2003b) zaproponowali wydŸwigniêcie strefy radom-sko-kraœnickiej poprzez pasywne podniesienie warstw nad nasuniêciem i utworzenie w tym miejscu dupleksu.
Rów mazowiecko-lubelski
Rów mazowiecko-lubelski (ang. Mazovia-Lublin
Gra-ben) wyró¿niony przez ¯elichowskiego (1972) wystêpuje
na pó³nocny wschód od zrêbu radomsko-kraœnickiego (ryc. 1 i 2). Od pó³nocnego wschodu jest ograniczony uskokiem Kocka, a od po³udniowego zachodu uskokiem Kazimie-rza–Ursynowa.
Nazewnictwo uskoków ograniczaj¹cych rów mazo-wiecko-lubelski ulega³o zmianom. Pocz¹tkowo ¯elichow-ski (1972) okreœli³ przebieg uskoków odpowiednio wzd³u¿ linii Czersk–¯elechów–Kock–Wasylów oraz Grójec–Ka-zimierz Dolny–Wysokie–Izbica–Zamoœæ. W obrêbie rowu mazowiecko-lubelskiego powy¿ej pod³o¿a krystalicznego, ska³ kambryjskich i sylurskich wystêpuj¹ ska³y dewoñ-sko-karboñskie (¯elichowski, 1972). Od pó³nocnego zachodu rów jest ograniczony uskokiem Grójca, rozpozna-nym pocz¹tkowo na d³ugoœci 35 km (¯elichowski, 1983, ¯elichowski i in., 1983), który kontynuuje siê prawdopo-dobnie w kierunku po³udniowo-zachodnim (Dadlez, 2001), a jak sugeruj¹ wyniki badañ grawimetrycznych, co najmniej do uskoku œwiêtokrzyskiego (Dziewiñska & Petecki, 2004).
Alternatywna interpretacja budowy rowu zapropono-wana przez Antonowicza i in. (2003) zak³ada, ¿e rów mazowiecko-lubelski jest pasywn¹ synklin¹ powsta³¹ poprzez podniesienie warstw nad nasuniêciem, w obrêbie odk³utej antykliny Warki–Kazimierza i strefy trójk¹tnej Kocka. W tej interpretacji, podtrzymanej w odpowiedzi na pytania Dadleza (2003), Antonowicz i Iwanowska (2003a) stwierdzaj¹ brak wyraŸnych uskoków ograniczaj¹cych basen lubelski od NE i SW, przez co neguj¹ rowow¹, postinwersyjn¹ strukturê tektoniczn¹. Pogl¹d ten jest dys-kutowany np. przez Narkiewicza (2003), który sugeruje wystêpowanie uskoków ograniczaj¹cych basen powsta³y w zwi¹zku z tektonik¹ przesuwcz¹ (Narkiewicz, 1998). Rezultaty badañ Krzywca (2007), sygnalizowane ju¿ wczeœniej (Krzywiec & Narkiewicz, 2003), sugeruj¹ mo¿liwoœæ interpretacji strefy uskokowej Kocka jako obszaru poddanego skracaniu w póŸnym karbonie, kiedy to dosz³o do deformacji nad stref¹ uskoków odwróconych. Podobnie granica po³udniowa rowu mazowiecko-lubel-skiego zosta³a przedstawiona jako strefa uskoków odwró-conych, przez co nast¹pi³o wyniesienie zrêbu radomsko-kraœnickiego w stosunku do rowu (Krzywiec, 2007).
£ysogóry BF £y s a. Pu. uskok œwiêtokr zyski N£ u. N£ u. £u . Psu. £u . Nu . Dl u. BK u. P³ u. N u. MS u. MG u. £M u. Oc u. £k u. W u. O u. S u. Op u. Ja u. D E C B A Kielce Fold Zone Holy Cross Fault £ysogór y Fold Zone kielecka strefa fa³dów ³ysogórska strefa fa³dów uskok œwiêtokr zyski 20 50 E °' 20 50 E °' 50 45 N °' 51 00 N °' 51 00 N °' 5k m Nowa Zbelutka Klimontów Nowa S³upia Bodzentyn Daleszyce Chêciny Kielce Wg s. Ra . £w a. Br s. Sb-G s. Us . Kb a. Sb-G s. Ub a. Bc a. ¯-K s. ¯-K s. Md s. O a. Bd s. £agów Bardo O a. Oc a. P³ a. P³ s. P s. M³ a. Ba s. £g s. Bo s. Br a. Wd a. Cisów Dl a. Km a. G-B s. Dl s. O a. Rs . Bl a. Ns a. Na . MG s. K s. K a. Bk a. MG a. G-B s. Ch a. Ch a. £ s. £a . Zb a. Rz s. Ch a. Da . G-B s. ? ? ? ? Nw s. ? ? baton + kelowej Bathonian + Callovian kimer yd
Kimmeridgian oksford Oxfordian
KREDA CRET ACEOUS JURA JURASSIC bajos Bajocian dolna Lower górna Upper œrodkowa Middle NEOGEN NEOGENE PERM PERMIAN KARBON CARBONIFEROUS DEWON DEVONIAN famen Famennian ORDOWIK-SYLUR ORDOVICIAN-SILURIAN KAMBR CAMBRIAN fran Frasnian turon Turonian koniak Coniacian santon Santonian kampan Campanian mastr ycht
Maastrichtian cenoman-alb Cenomanian-Albian TRIAS TRIASSIC synklina syncline antiklina anticline osie fa³dów: fold axes:
uskoki: faults: stwierdzony identified prawdopodobny probable
pr zekroje geologiczne (patr z ryc. 4) geological cross-sections (see Fig. 4) dolna Lower
górna Upper górny Upper dolny Lower
œrodkowy Middle górny Upper dolny Lower górny Upper
œrodkowy Middle dolny Lower KENOZOIK CENOZOIC MEZOZOIK MESOZOIC MEZOZOIK MESOZOIC PALEOZOIK PALEOZOIC A B
Ryc. 3. Mapa geologiczna Gór Œwiêtokrzyskich (na podstawie Czarnockiego, 1938, 1961a–f; Filonowicza, 1973; Konona, 2007); ant. — antyklina, syn. — synkli na; kielecka strefa fa³dów (od pó³nocy): Bk a. — ant. bukowska, MG s. — syn. miedzianogórska, N a. — ant. niewachlowska, Ba s. — syn. Bartoszowin, Bl a. — ant. b ieliñska, M³ a. — ant. ma³a centowska, P³ s. — syn. P³ucek, P³ a. — ant. P³ucek, ¯-K s. — syn. ¿ernicko-karwowska, Bc a. — ant. Baækowic, Sb-G s. — syn. sobiekurowsko-grocholicka, Ub a. — ant. Ublinka, Md s. — syn. Miêdzygórza, K a. — ant. kielecka, K s. — syn. kielecka, R s. — syn. Radlina, £g s. — syn. ³agowska, P s. — syn. piotrowska, Kb a. — ant. Kabzy, U s. — syn. Ujazdu, D a. — ant. dymiñs ka, G-B s. — syn. ga³êzic-ko-bolechowicka, Ch a. — ant. chêciñska, Rz s. — syn. Rzepki, Zb a. — ant. Zbrzy, Ns a. — ant. n iestachowska, O a. — ant. Or³owin, D l s. — syn. Daleszyc, Dl a. — ant. Daleszyc, Km a. — ant. komórkowska, £ s. — syn. ³abêdziowska, £ a. — ant. ³abêdziowska, Bd s. — syn. bardziañska, Oc a. — ant. Ociesêk, R a. — ant. Radwana, Wg s. — syn. wygie³ zowska, £w a. — ant. £ownicy, Br s. — syn. beradzka, Nw s. — syn. Nawodzic; ³ysogórska strefa fa³dów : £ys a. — ant. £ysicy, Br a. — ant. bronkowicka, Bo s. — s. bodzentyñska, Wd a. — ant. wydryszowska; g³ówne uskoki (u): £ u . — ³ysogórski, N£ u. — pó³nocno³ysogórski, P s u . — psarski, M G u . — m iedzianogórski, N u . — niewachlowski, P u . — Por¹bek, BK u. — B ie lin Kapitulnych, P³ u. — P³ucek, Ja u. — Janczyc, MS u. — strefa uskokowa Mójczy, B u . — Brzechowa, £k u. — £ukawek, £-M u. — £agowa-Micha³owa, W u . — Wszachowa, D u . — D aleszyc, O u . — Oziêb³owa, Op u. — Opatowa, S u . — Samotni Fig. 3. Geological map o f the Holy Cross Mountains (after Czarnocki, 1938, 1961a–f; Filonowicz, 1973; Konon, 2007); ant. — anticline, syn. — syncline; Kielce Fold Zone (from the north): Bk a. — Bukowa ant., M G s. — M iedziana Góra syn., N a. — Niewachlów ant., Ba s. — Bartoszowiny syn., Bl a. — Bieliny ant., M ³ a. — Ma³acentów ant., P³ s. — P ³ucki syn., P³ a. — P³ucki ant., ¯-K s. — ¯erniki-Karwów syn., B c a. — Baækowice ant., Sb-G s. — Sobiekurów-Grocholice syn., U b a. — U blinek ant., M d s. — M iêdzygórz syn., K a. — Kielce ant ., K s. — Kielce syn., R s. — Radlin syn., £g s. — £agów syn.; P s. — Piotrów syn., K b a. — K abza ant., U s. — Ujazd syn.; D a. — D yminy ant., G-B s. — G a³êzice-Bolechowice syn., Ch a. — Chêc iny ant., R z s. — Rzepka syn., Z b a. — Zbrza ant., Ns a. — N iestachów ant., O a. — O r³owiny ant., D l s. — D aleszyce syn., D l a. — D aleszyce ant., Km a. — Komórki ant., £ s. — £abêd ziów syn., £ a. — £abê-dziów ant., Bd s. — Bardo syn., O c a. — Ociesêki ant., R a. — Radwan ant., Wg s. — Wygie³zów syn., £ w a. — £ownica ant., Br s. — Beradz syn., Nw s. — Nawodzice syn .; £ysogóry Fold Zone : £ys a. — £ysica ant., B r a. — Bronkowice ant., B o s. — Bodzentyn syn., Wd a. — Wydryszów ant.; main faults (F): £ u . — £ysogóry F., N £ u . — Northern £ysogóry F ., Ps u. — Psary F., M G u . — Miedziana Góra F., N u . — N iewachlów F., P u . — Por¹bki F., BK u. — B ieliny Kapitulne F ., P³ u. — P³ucki F., Ja u . — Janczyce F., M F u . — Mójcza F. Zone, B u . — Brzechów F., £ k u . — £ukawki F., £-M u. — £agów-Micha³ów F., W u . — Wszachów F., D u . — Daleszyce F., O u . — Oziêb³ów F., Op u. — O patów F., S u . — Samotnia F.
synklina Rzepki Rzepka Syncline antyklina chêciñska Chêciny Anticline antyklina dymiñska Dyminy Anticline
J3
Chêciny
1k
m
synklina kielecka Kielce Syncline
synklina miedzianogórska Miedziana Góra Syncline antyklina niewachlowska Niewachlów Anticline Bobrza SSW ³ysogórska strefa fa³dów £ ysogór y Fold Zone kielecka strefa fa³dów Kielce Fold Zone A B 0 -400 400 Œu . ³ysogórska strefa fa³dów £ ysogór y Fold Zone antyklina bronkowicka Bronkowice Anticline synklina bodzentyñska Bodzentyn Syncline antyklina £ ysicy £ ysica Anticline Bronkowice
a
[m] NE C [m] 400 0 -400 SW D 0 -400 400b
[m] NNE SW NE E [m] 400 0 -400 1k m synklina ga³êzicko--bolechowicka Ga³êzice-Bolechowice Syncline T1 T1 D 2 P2 D3 T1 T2 D 1 D 2 D1 D2 S P2 T1 P 2 D 3 D2 D2 D 1 S D 1 P 2 S D 1 D 2 D 1 C1 D 3 D 2 P2 S D1 D1 D 2 D 2 D3 D 3 C 1 S S S D 1 D2 D 3 D 3 S D1 S D 1 T1 P2 D2 O O C2 C1 C 1 C 1 C 1 C2 O C2 C1 C2 C 2 C 1 C2 piaskowce i mu³owce sandstones and mudstones piaskowce i szarog³azy sandstones and gre ywackes piaskowce sandstones zlepieñce conglomerates dolomity dolomites wapienie limestones gezy gaizes ³upki shales i³owce cla ystones i³owce i mu³owce cla ystones and mudstones C3 C3 N£ u. Ryc. 4 . Przekroje geologiczne; a — w zd³u¿ linii A–B–C (patrz ryc. 3) przez kieleck¹ strefê fa³dów (na podstawie Filonowicza, 1 973; H akenberga, 1973); b — w zd³u¿ linii D–E (patrz ryc. 3 ) przez ³ysogórsk¹ strefê fa³dów (Filonowicz, 1970; zmodyfikowana); Î1 — kambr dolny, Î2 — kambr œrodkowy, Î3 — k ambr górny, D1 — d ewon dolny, D2 — dewon œrodkowy, D3 — d ewon górny, C1 — karbon d olny, P2 — perm górny, T1 — trias dolny, T2 — trias œrodkowy, T3 — trias górny, J1 — jura dolna, J2 — jura œrodkowa, J3 — jura górna; Œ u . — uskok œwiêtokrzyski, N£ u. — uskok pó³nocno³ysogórski Fig. 4. Geological cross-sections; a — through the Kielce Fold Zone (A–B–C, see Fig. 3) (after Filonowicz, 1973; Hakenberg, 1973); b — through the £ysogóry Fold Zone (D–E, see Fig. 3) (Filonowicz, 1970, modified); Î1 — Lower Cambrian, Î2 — Middle Cambrian, Î3 — U pper Cambrian, D1 — Lower Devonian, D2 — Middle Devonian, D3 — Upper Devonian, C1 — Lower Carboniferous, P2 — U pper Permian, T1 — Lower Triassic, T2 — M iddle Triassic, T3 — U pper Triassic, J1 — Lower Jurassic, J2 — M iddle Jurassic, J3 — Upper Jurassic; Œ u . — H oly Cross Fault, N£ u. — N orthern £ysogóry FaultAutor bardzo dziêkuje profesorom Andrzejowi ¯elaŸniewi-czowi i Jerzemu ¯abie za cenne sugestie pomocne w opracowa-niu tego artyku³u.
Literatura
ANTONOWICZ L., HOOPER R. & IWANOWSKA E. 2003 — Synkli-na lubelska jako efekt cienkoSynkli-naskórkowych deformacji waryscyjskich. Prz. Geol., 51: 344–350.
ANTONOWICZ L. & IWANOWSKA E. 2003a — Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórkowych deformacji waryscyjskich — odpowiedŸ. Prz. Geol., 51: 730–731.
ANTONOWICZ L. & IWANOWSKA E. 2003b — Waryscyjskie defor-macje obszaru lubelskiego na podstawie interpretacji danych sejsmicz-nych. Implikacje poszukiwawcze. Prz. Geol., 51: 794–795.
CZARNOCKI J. 1919 — Stratygrafia i tektonika Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. TNW, 28.
CZARNOCKI J. 1929a — O tektonice okolic Miedzianki w zwi¹zku ze z³o¿ami miedzi tego¿ obszaru. Posiedz. Nauk. PIG, 24: 29–32. CZARNOCKI J. 1929b — O tektonice okolic £agowa oraz kilka s³ów w sprawie trzeciorzêdu i z³ó¿ galeny na tym obszarze. Posiedz. Nauk. PIG, 24: 32–38.
CZARNOCKI J. 1938 — Ogólna mapa geologiczna Polski 1 : 100 000. Arkusz 4, Kielce. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. CZARNOCKI J. 1939 — Sprawozdanie z badañ terenowych wykona-nych w Górach Œwiêtokrzyskich w 1938 r. Biul. PIG., 15: 1–41. CZARNOCKI J. 1950 — Geologia regionu ³ysogórskiego w zwi¹zku z zagadnieniem z³o¿a rud ¿elaza w Rudkach. Pr. Inst. Geol., 40. CZARNOCKI J. 1956 — Surowce mineralne w Górach Œwiêtokrzy-skich. Pr. Inst. Geol., 12: 9–108.
CZARNOCKI J. 1957a — Prace geologiczne. T. 2. Tektonika Gór Œwiêtokrzyskich. Z. 1. Stratygrafia i tektonika Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. Inst. Geol., 18, t. 2, z. 1.
CZARNOCKI J. 1957b — Prace geologiczne. T. 2. Tektonika Gór Œwiêto-krzyskich. Z. 3. Geologia regionu ³ysogórskiego. Pr. Inst. Geol., t. 2, z. 1. CZARNOCKI J. 1961a — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Kielce. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
CZARNOCKI J. 1961b — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Bodzen-tyn. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
CZARNOCKI J. 1961c — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Opatów. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
CZARNOCKI J. 1961d — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Piñczów. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
CZARNOCKI J. 1961e — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Staszów. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
CZARNOCKI J. 1961f — Materia³y do przegl¹dowej mapy geologicz-nej Polski, skala 1 : 100 000. Region Œwiêtokrzyski. Arkusz Sando-mierz. Wyd. B zaktualizowane. Wyd. Geol., Warszawa.
DADLEZ R. 2001 — Holy Cross Mts. area — crustal structure, geo-physical data and general geology. Geol. Quart., 45: 99–106. DADLEZ R. 2003 — Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórko-wych deformacji waryscyjskich — dyskusja. Prz. Geol., 51: 729–730. DADLEZ R. 2006 — The Polish Basin-relationship between the cry-stalline, consolidated and sedimentary crust. Geol. Quart., 50: 43–58. DZIEWIÑSKA L. & PETECKI Z. 2004 — Kompleksowa interpretacja badañ geoficznych pó³nocnego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich. Instr. Met. Bad. Geol., 58.
DZIEWIÑSKA L., PETECKI Z. & JÓWIAK W. 2000 — Model struktu- ralno-gêstoœciowy NW obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich na podstawie interpretacji pomiarów geofizycznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 392: 49–74.
FILONOWICZ P. 1966 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz Nowa S³upia. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P. 1967 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz Morawica. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P. 1968 — Objaœnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz Morawica. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P. 1970 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz Bodzentyn. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P. 1973 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000 wraz z objaœnieniami. Arkusz Kielce. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P. 1976 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000 wraz z objaœnieniami. Arkusz Daleszyce. Wyd. Geol., Warszawa. GUTERCH A. & GRAD M. 2006 — Lithospheric structure of the TESZ in Poland based on modern seismic experiments. Geol. Quart., 50: 23–32. HAKENBERG M. 1973 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz Chêciny. Wyd. Geol., Warszawa.
HAKENBERG M. & ŒWIDROWSKA J. 1998 — Rozwój po³udniowo--wschodniego segmentu bruzdy polskiej i jego zwi¹zek ze strefami usko-ków ograniczaj¹cych (od permu do póŸnej jury). Prz. Geol., 46: 503–508. JAROSZEWSKI W. 1972 — Drobnostrukturalne kryteria tektoniki obsza-rów nieorogenicznych na przyk³adzie pó³nocno-wschodniego obrze¿enia mezozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich. Stud. Geol. Pol., 37: 9–210. KONON A. 2007 — Strike-slip faulting in the Kielce Unit, Holy Cross Mountains, central Poland. Acta Geol. Pol., 57: 415–441.
KOWALCZEWSKI Z. 1981 — Wêz³owe problemy tektoniki trzonu paleozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 29: 334–340. KOWALCZEWSKI Z. 1985 — Wa¿niejsze problemy tektoniki zachod-niego i pó³nocno-wschodzachod-niego obrze¿enia permsko-mezozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich. Kwart. Geol., 29: 500–502.
KOWALCZEWSKI Z. 1998 — Ewolucja tektoniczna strefy dyslokacyjnej Rusinów-Lubienia w œwietle wyników g³êbokich wierceñ badawczych Osta³ów 1 i Osta³ów PIG 2. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 54: 107–110. KOWALCZEWSKI Z. 2002 — Late Palaezoic-Mesozoic development of the Skrzynno Fault (northeastern border of the Holy Cross Mts.). Geol. Quart., 46: 281–291.
KOWALCZEWSKI Z. 2004 — Geological setting of the Milejowice--Janowice diabase intrusion: insights into post-Caledonian magmatism in the Holy Cross Mts., Poland. Geol. Quart., 48: 135–146.
KOWALCZEWSKI Z., LISIK R. & CHLEBOWSKI R. 1976 — Nowe dane o budowie geologicznej okolic Opatowa. Biul. Inst. Geol., 296: 168–200. KOWALSKI W.R. 1975 — Tectonics of the western end of Chêciny anticline and surrounding structures of Mesozoic margins of the Holy Cross Mts. Rocz. Pol. Tow. Geol., 45: 45–61.
KRÓLIKOWSKI C. 2006 — Crustal-scale complexity of the contact zone between the Palaeozoic Platform and the East European Craton in the NW Poland. Geol. Quart., 50: 33–42.
KRZYWIEC P. 2007 — Nowe spojrzenie na tektonikê regionu lubel-skiego (SE Polska) oparte na wynikach interpretacji danych sejsmicz-nych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 422: 1–18.
KRZYWIEC P. & NARKIEWICZ M. 2003 — O stylu strukturalnym kompleksu dewoñsko-karboñskiego Lubelszczyzny w oparciu o wyniki interpretacji danych sejsmicznych. Prz. Geol., 51: 795–797.
KUTEK J. & G£AZEK J. 1972 — The Holy Cross area, Central Poland, in the Alpine cycle. Acta Geol. Pol., 22: 603–653.
MALINOWSKI M., ¯ELANIEWICZ A., GRAD M., GUTERCH A. & JANIK T. 2005 — Seismic and geological structure of the crust in the transition from Baltica to Palaeozoic Europe in SE Poland — Celebration 2000 experiment, profile CEL02. Tectonophysics, 401: 55–77. MASTELLA L. & MIZERSKI W. 2002 — Budowa geologiczna jed-nostki ³ysogórskiej (Góry Œwiêtokrzyskie) na podstawie analizy zdjêæ radarowych. Prz. Geol., 50: 767–772.
MAZUR S. & JAROSIÑSKI M. 2006 — Budowa geologiczna g³êbo-kiego pod³o¿a platformy paleozoicznej po³udniowo-zachodniej Polski w œwietle wyników eksperymentu sejsmicznego Polonaise’97. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 188: 203–222.
NARKIEWICZ M. 1998 — Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewoñsko-karboñskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 31–46. NARKIEWICZ M. 2003 — Tektoniczne uwarunkowania rowu lubel-skiego (póŸny dewon-karbon). Prz. Geol., 51: 771–776.
NARKIEWICZ M. 2007 — Development and inversion of Devonian and Carboniferous basins in the eastern part of the Variscan foreland (Poland). Geol. Quart., 51: 231–256.
NARKIEWICZ M. & DADLEZ R. 2008 — Geologiczna regionaliza-cja Polski — zasady ogólne i schemat podzia³u w planie podkenozoicz-nym i podpermskim. Prz. Geol., 56: 391–397.
PO¯ARYSKI W. 1997 — Tektonika powaryscyjska obszaru œwiêto-krzysko-lubelskiego na tle struktury pod³o¿a. Prz. Geol., 45: 1265–1270. PO¯ARYSKI W. & DEMBOWSKI Z. (red.) 1983 — Mapa geologicz-na Polski i krajów oœciennych bez utworów kenozoicznych, mezo-zoicznych i permskich, 1 : 1 000 000. Instytut Geologiczny, Warszawa. SAMSONOWICZ J. 1926 — Uwagi nad tektonik¹ i paleogeografi¹ wschodniej czêœci masywu paleozoicznego £ysogór. Posiedz. Nauk. PIG, 15: 44–46.
STUPNICKA E. 1972 — Tektonika po³udniowo-zachodniego obrze¿e-nia Gór Œwiêtokrzyskich. Biul. Geol. UW, 14: 21–114.
SZCZEPANIK Z. 2001 — Acritarch from Cambrian deposits of the southern part of the £ysogóry unit in the Holy Cross Mountains, Poland. Geol. Quart., 45: 117–130.
ZNOSKO J. 1962 — W sprawie nowego nazewnictwa jednostek tekto-nicznych Gór Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 10: 455–456.
¯ELICHOWSKI A.M. 1972 — Rozwój budowy geologicznej obszaru miêdzy Górami Œwiêtokrzyskimi i Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263: 7–97. ¯ELICHOWSKI A.M. 1983 — Tektonika niecki brze¿nej i jej pod³o¿a miêdzy Warszaw¹ i Dêblinem w strefie uskoku Grójca. Biul. Inst. Geol., 344: 199–224.
¯ELICHOWSKI A.M., CHLEBOWSKI R., GROTEK I., KMIECIK H., KOWALSKI W. & WOSZCZYÑSKA S. 1983 — Osady karbonu w strefie uskoku Grójca. Biul. Inst. Geol., 344: 57–115.
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
