Prawne formy oraz wybrane prawne aspekty funkcjonowania podmiotów zagranicznych w Polsce

Pełen tekst

(1)Ekonomicznei w. Wojciech Zysk Katedra Handlu Zagranicznego. Prawne formy oraz wybrane prawne aspekty funkcjonowania podmiotów zagranicznych w Polsce ,. Podstawy prawne Problematyka spółek z udziałem zagranicznym regulowana jest przede wszystkim na podstawie przepisów Ustawy z 14 VI 1991 l". o spółkach z udziałem zagranicznym'. Ustawa ta obowiązuje od 4 VII 1991 l". Inne normy prawne dotyczące tej problematyki zawarte są w Kodeksie handlowym', a zwłaszcza w dziale XI (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), XII (spółka akcyjna) i XIII (przekształcenie spółki akcyjnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością). Poza tymi przepisami niektóre kwestie dotyczące spółek z udziałem zagranicznym normują: - prawo bankowe (ustawa z 29 VIII 1997 r., Dz.U. 1997, nr 140, poz. 939) wart. 24' i art. 29, - działalność ubezpieczeniowa (ustawa z 28 VII 1990 r., Dz.U 1996, nr 11, poz. 62) wart. 38 i art. 39a, -radiofonia i telewizja (ustawa z 29 XII 19921'. , Dz.U. 1993 , nr 7 , poz. 34) wart. 35 ust. 2 , - łączność (ustawa z 23 XI 1990 r., Dz.U. 1995 , nr 117, poz. 564 - tekst jednolity) wart. 16, - prawo lotnicze (ustawa z 31 V 1962 r., Dz.U. 1962, nr 32, poz. 153) wart. 6511, - gry losowe i zakłady wzajemne (ustawa z 29 VII 1992 r., Dz.U. 1998, nr 102, poz. 650 - tekst jednolity) wart. 5, , Dz.U. 1997. nr 26. poz. 143 (tekst jednolity) . Dz.U. 1934, nr 57, poz. 502 (rozporządzeni e'/. moc f} ustawy).. 2. ~ Zainteresowanych szczegółowymi rcgLllacj"mi prnwnymi autor odsyła do szcj C7.f;ści pracy cytowane będą tylko niektóre przepisy.. treści. ustaw, w dal ~.

(2) I. Wojciech Zysk. - prawo dewizowe (ustawa z 2 XII 1994 r., Dz,U, 1994, nr 136, poz, 703), - ogólne zezwolenia dewizowe (zarządzenie z 16 I 1996 r., MP 1996, nr 6, poz, 73), - kodeks celny (ustawa z 9 I 1997 r., Dz,U, 1997, nr 23, poz, 117), Należy dodać, że istnieją dodatkowe przepisy obowiązujące spółkę z udziałem zagranicznym, Są to regulacje związane z uzyskiwaniem różnego rodzaju koncesji lub zezwoleI\ potrzebnych do podjęcia określonej działalności gospodarczej', które dotyczą również spółek opartych na kapitale krajowym, Problematyka spółek z udziałem zagranicznym normowana jest również przez postanowienia umów międzynarodowych. Najbardziej istotne to zawarty 16 XII 1991 r. Układ Europejski, ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich pat\stwami członkowskimi' oraz umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu". 4 Zgodnie z art. Ił Ustawy z 23 XII 19881'. o działalności gospodarczej (Dz.U. 1988, nr 41, poz. 324) i według stanu prawnego na grudzień 1998 L, uzyskanie koncesji wymaga podjęcia dziu taJności gospodarczej w zakresie: I) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin oraz surowców mineralnych znajdujących się w odpadach powstałych po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin, bczzbiornikowcgo magazynowania substancji w górotworze oruz składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, 2) przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi i kamieniami szlachetnymi, 2a) przetwórstwa i obrotu metalami nieżelaznymi, 3) wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, broniI} i amunicjt}, 4) wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, 5) wyrobu, rozlewu, oczyszczania, skażania i odwadniunia spirytusu oraz wydzielania spirytusu z innego wytworu, 11 także wyrobu i rozlewu wódek, 5a) wyrobu i rozlewu wyrobów winiarskich, 6) wytwarzania wyrobów tytoniowych, 7) transportu morskiego, lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych, a także zarządzania portami morskimi innymi niż porty o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej i lotniskami, 7a) zarządzania liniami kolejowymi i wykonywania przewozów kolejowych, 8) prowadzenia aptek, 8a) obrotu hurtowego lekami gotowymi i surowcami farmaceutycznymi przeznaczonymi do produkcji lub sporządzania leków w aptekach oraz artykułami sanitarnymi, Sb) konfekcjonowania i obrotu środkami ochrony roślin, 9) obrotu z zagranicI} towarami i usługami, określonymi w drodze rozporządzenia przez Ministra Wspólpracy Gospodarczej z Zagranicą, 10) obrotu dobrami kultury powstalymi przed dniem 9 V 1945 r" 11) usług ochrony osób i mienia, lIa) detektywistycz~ nych maz w sprawach paszportowych, 12) usług kurierskich, a także pocztowych usług o charakterze powszechnym, polegających na przewozic i doręczeniu w obrocie krajowym i zagranicznym: a) przesyłek listowych o masie powyżej 2000 g, b) listów wartościowych o masie powyżej 2000 g, 13) dokonywania przenoszenia zapisu dźwięku lub dźwięku i obrazu na taśmy, płyty, kasety, wideokasety i wideo płyty , 14) usług telekomunikacyjnych, 15) obrotu w kraju i z zagranicll zwierzyną żywą oraz luszami zwierzyny i ich częściami, z wyłączeniem sprzedaży dokony~ wanej przez dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich na terenie kraju, a także sprzedaży usług turystycznych obejmujących polowania w kraju dła cudzoziemców i polowania za graniCl), 16) prowadzenia agencji celnej, 17) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, dystrybucji oraz obrotu paliwami i encrgią, 18) produkcji i dystrybucji tablic rejestracyjnych pojazdów, 19) mię dzynarodowego transportu drogowego, 20) organizowania imprez turystycznych, z wyłączeniem działalności określonej wart. 9 ust. 2 pkt 4, 21) pośrednictwa w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych. 5 Dz,U. 1994, nr 11, poz. 38. 6 Wcdlug stanu prawnego na grudziell 1998 r, Polska ma podpisane takie umowy z ok. I 00 kra~ jami. w.

(3) Prawne formy oraz wybrane prawne aspekty .... 2.. Działalność. I. inwestycyjna podmiotów zagranicznych. Według teoretyków ekonomii inwestowanie to "zużywanie części produkcji do wytwarzania przyszłej produkcji'" lub "zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa'" albo - skupiając się na inwestycjach bezpośrednich" "podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa"lO, W kontekście omawianej problematyki spółek z udziałem zagranicznym działalność inwestycyjną można zdefiniować jako przejaw aktywności gospodarczej, polegający na angażowaniu własnych dóbr majątkowych (pieniężnych i niepieniężnych) inwestora w określone przedsięwzięcia, celem partycypacji w ich dochodach ", To angażowanie dóbr poprzedzone jest ich transferem z zagranicy albo wykorzystaniem mienia znajdującego się w kraju, lecz do którego prawa przysługują podmiotowi zagranicznemu, Aktywność gospodarcza (działalność gospodarcza) wykonywana w ramach działalności inwestycyjnej podmiotu zagranicznego może przybrać formę: - bezpośredniego prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu przez podmiot zagraniczny, - udziału podmiotu zagranicznego w prowadzeniu i rezultatach działalno ści gospodarczej, ale realizowanej we własnym imieniu przez podmiot krajowy, Bezpośrednio działalność gospodarcza podmiotu zagranicznego może być realizowana w formie przedstawicielstwa, przejawem zaś pośredniej aktywności gospodarczej podmiotu zagranicznego jest spólka kapitałowa z jego udziałem, W obu wypadkach celem realizacji działalności inwestycyjnej jest prowadzenie przedsiębiorstwa l2 ,. 7 Por. P.R. Krugman, M. Obstfcld, Międzynarodowe stos/lllki gospodarcze, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1994,5,20. R Por: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia, PWE, Warszawa 1995, s. 25. 9 W odróżnieniu od inwestycji portfelowych, czyli długookresowych lokat w zagraniczne papicry wartościowe, zwlaszcza akcje i obligacjc. 10 Por. A. Budnikowski, Międzynarodowe obroty cZYlil/ikami prod//kcji [w:] Międzynarodowe stosl/llki gospodarcze, pod red. A. Budnikowskiego, E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej, rWE, Warszawa 1996, s. 127, 11 Por. tekst ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. 1997, nr 26, poz. 143, art. I liSt. 1 oraz B. Ptak, Spółka z IIdzialelll zagrallicznym, Kuntor Wydawniczy Zakumyczc, Kraków 1999,s,15. 12 Prowadzenicm przedsiębiorstwa jest profesjonalne wykonywanie określonej dzialalności gospodarczej na podstawie zorganizowanych w funkcjona1m} całość skladników majątkowych i nicmajątkowych. Por. B. Plak, op. cit., s. 16..

(4) I. Wojciech Zysk. 3. Pośrednia aktywność gospodarcza podmiotu zagranicznego - spółka kapitałowa z lego udziałem Formą prawną dla prowadzenia działalności inwestycyjnej polegającej na uczestnictwie kapitałowym w tworzonej w tym celu łub już istniejącej, odręb nej od osoby podmiotu zagranicznego,jednostce organizacyjnej ,jest wyłącznie spólka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spólka akcyjna l3. Podmioty zagraniczne mogą tworzyć te spółki z siedzibą na telytorium naszego kraju albo obejmować bądź nabywać udziały (w sp. z 0.0.) lub ukcje (w SA) w tukich spółkach. Rozwiązanie takie powoduje odseparowanie osób, cech i indywidualnej sytuacji poszczególnych wspólników od podmiotow ośc i i przymiotów samej spółki, przede wszystkim w zakresie odpowiedzialności za jej zobowiązania mająt kowe. Należy w tym miejscu wspomnieć o odstępstwie od reguły stosowania wyłącznie kapitalowych form spółek. Artykuł 44 ust. l pkt "i" Ukladu Stowarzyszeniowego Polski ze Wspólnotami Europejskimi 1'1 ustanawia tzw. zasadę standardu narodowego (czyli Iraktowanie nie mniej korzystne, niż traktowanie obywateli i przed s iębiorstw polskich) dla obywateli i przedsiębiorstw z Unii Europejskiej w zakresie zakladania przedsiębiors tw przez te podmioty na terytorium Polski. Szczególowe kwestie (zakres przedmiotowy, zakres czasowy, okresy przejściowe) dostępności wszystkich form spółek dla przyszłych inwestycji zagranicznych powinny stanowić przedmiot dalszej analizy.. 4. Bezpośrednia aktywność gospodarcza podmiotu zagranicznego - przedstawicielstwo Kwestie prawne związane z tematyką przedstawicielstw podmiotów zagranicznych regulowane są za pomocą trzech aktów prawnych: - rozporządzenia Rady Ministrów z 6 II 1976 r. w sprawie warunków, trybu i organów właściwych do wydawania zagranicznym osobom prawnym i fizycznym uprawnie!\ do tworzenia przedstawicielstw na terytorium PRL na wykonywanie działalnośc i gospodarczej IS, - rozporząd zenia Rady Ministrów z 28 III 1934 r. o wamnkach dopuszczenia zagranicznych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością do działalności na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej 16,. 13 Są lo dwa typy spóJek okrcśl,lIlych miuncm kapitał owych, tzn. taki cli, których glównym substratem istnienia i działalności jest kapitał spólki. W odróżnieniu od spólek osobowych (s pótka cywilna, spólkajawna, spótka komandytowa) majl) osobowość prawną i Si) wpisywane do rejestru handlowego. Por. tek st ustawy o spółka ch z udziałem ... , IIrt. I liSt. 2. l ' Dz.U. 1994 , nr tt, 1'01.. 38 . "Dz.U . 1976, 01' tt , poz.63. Ió Dz.U. 1934, nr 31. I'0z. 28 t..

(5) Prawneform.y oraz wybrane prawne aspekty .... I. - rozporządzenia Rady Ministrów z 20 XII 1928 r. w sprawie warunków dopuszczenia zagranicznych spółek akcyjnych oraz komandytowo-akcyjnych do działalności na terenie Rzeczpospolitej". Celem tworzenia przedstawicielstw jest takie prowadzenie działalności, gdy podmiot zagraniczny działa w swoim imieniu i na swoją rzecz. Przedstawicielstwo jest najczęściej częścią większej struktmy organizacyjnej i prawnej podmiotu, istnieje w ramach obowiązujących załeżności decyzyjno-majątko wych. W umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania podpisanych przez Polskę używa się charakterystycznego pojęcia " z akład" na określenie placówki, w której wykonywana jest działalność przedsiębiorstwa. W konwencji z 2 IX 1991 r. zawartej między Rzeczpospołitą Polską a KonFederacją Szwajcarską w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku war!. 5 tak definiowane jest pojęcie "zakładu", czyli inaczej przedstawicielstwa: "W rozumieniu niniej szej konwencji określenie « zakład» oznacza stałą płacówkę, przez którą całkowicie ałbo częściowo prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa. Określenie « zakład» obejmuje w szczególności: a) miejsce zarządu, b) filię, c) biuro, d) z akład fabryczny, e) warsztat oraz D kopalnię, źródło ropy naFtowej lub gazu, kamienioł om albo inne miejsce wydobywania zasobów naturalnych"". Szczegółowo regulowana jest też kwestia nieuznania placówki za "zakład": "Bez względu na poprzednie postanowienia niniejszego artykułu, nie stanowiq zakładu:. - użytkowane placówki, które służą wyh}cznie do składowania albo wydawania dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa, - utrzymywanie zapasów dóbr albo towarów przedsiębiorstwa wyłącznie dla składowania, wystawiania lub wydawania, - utrzymywanie zapasów dóbr albo towarów należących do przedsiębior stwa wyłącznie w celu obróbki lub przerobu przez inne przedsiębiorstwo, - stałe placówki utrzymywane wyłącznie w celu zakupu dóbr lub towarów albo w celu zbierania informacji dła przedsiębiorstwa, - stale placówki utrzymywane wylącznie dla ceł ów reklamy, dla dostarczania inFormacji, prowadzenia badań naukowych albo wykonywania podobnej działalności mającej przygotowawczy lub pomocniczy charakter, - prowadzenie przez przedsiębiorstwo umawiającego się par\stwa płacówki montażowej w drugim umawiającym się pal1stwie w związku z dokonywaną przez to przedsiębiorstwo dostawą maszyn lub U1'ządzell dla drugiego umawiającego się pmlstwa, - utrzymywanie stałej placówki wyhlcznie w celu wykonywania jakiegokołwiek połączenia rodzajów działalności wymienionych pod literami od a) do D,jednak pod warunkiem, że całkowita działalność tej placówki, wynikająca. "Dz.U. 1928, nr 103, poz. 919. "Dz.U.1993,nr22,poz.92..

(6) I. Wojciech Zysk. z takiego połączenia rodzajów działalności, ma przygotowawczy lub pomocniczy charakter", Gdy inwestor zagraniczny decyduje s ię na utworzenie przedstawicie lstwa, wybiera specyficzną formę relacji międ zy podmi otem zagranicznym a jego kontrahentami, gdyż stroną umów jest zawsze podmiot zagraniczny", Ważny jest również podmi otowy status składników majątkowych, na podstawie których inwestor zagraniczny będzie dzialał - podmiotem prawa własności będzie podmiot zagraniczny, Utworzenie przedstawicielstwa - przejaw bezpośredniej aktywności gospodarczej podmiotu zagranicznego (w odróżnieniu od pośred niej - utworzenia spółki kapitałowej) nie tworzy zupełnie nowej, odrębnej osoby prawnej rejestrowanej w rejestrze handlowym, samodziełnie występują cej w grze rynkowej i zryw ającej więź prawną z podmiotem zagranicznym, W języku potocznym przedstawicielstwo podmiotu zagranicznego zwykle określa się mianem "filii" lub "biura", a w języku porozumień międzynarodo wych jest to "zakład" ,. 5. Podsumowanie Jedną z najbardziej widocznych i ważnych w życ iu gospodarczym cech polskiego procesu przemian dokonujących się w ostatnich latach jest dbałość o systematyczny rozwój prawodawstwa regulującego kwestie inwestycji zagranicznych - zarówno przepisów krajowych, jak i umów międ zy narodowych , Podstawą tzw, prawa o inwestycjach zagranicznych jest art. 20 Konstytucji w brzmieniu: "gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, wlasności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi pod sta wę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej"20 Ustawa o spó łkach z udzialem zagranicznym oraz inne przytaczane wyżej przepisy stanowią normy prawne trwale regulujące o mawianą problematykę , N a gruncie zobowiązalI międ zyn arodowych podpisane przez Polskę umowy bilateralne w sprawie popierania i ochrony inwestycji oraz niektóre umowy multilateralne (Układ Stowarzyszeniowy) zmierzają do tworzenia maksymalnie korzystnych warunków do pod ejmowania i realizowania inwestycji zagranicznych, Podsumowując należy jednoznacznie stwierdzić, że obowiązu jące w Polsce ustawodawstwo tworzy sprzyjające wanlllki do podej mowania i realizacji inwestycji zagranicznych,. 19. 20. Por, B. Ptak, op. cit., s, 45. Dz,U, 1997, nr 78, poz, 483,.

(7) Prawne formy oraz wybralle prawIle aspekty .... I. Literatura Budnikowski A., Mi~dzynarodowe obroty czynnikami produkcji [w:l Międzynarodowe sloSIIllki gospodarcze, pad red . A. Budnikowskiega, E. Kaweckiej-Wy rzykowskiej, PWE, Warszawa 1996. Begg D., Fischer S ., Dornbusch R., ekollomii/, PWE, War.zawa 1995 . Krugman P.R., Obslfeld M., MiędzYIli/ro"o"," s(oSl/llki gospodarcze, Wyd. Naukowe PWN , Warszawa 1994. Ptak B., Sp6łka z udziałem zagranicznym . Kan lor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999.. Legal Form. and Selected A.pect. of the Operatlon of Foreign Companie. in Poland In this ilrlicle, the author mlłllyses legał and orga ni sati olHtł issues connecled with lhe operatioll ar foreign companies in Poland. This operatioll consists in expansion inlO potential new markets and new arens of illtcresL He also describes the Iwo main wnys ar entering a new market and their legaJ and organisational basis: n) as a company with foreign participation and b) as a representative office. The alllhor compiles and presenls thc classificatian llumbers af the legaj acts rcgulati ng these isslIcs. He presents the fHcŁors which determinc whether a foreign cntily chooses the company with foreign pa rt icipation optioll ar the reprcsentative orfice option, Le. the main cconomic and rUBelional ractors, as well as factors connected with the cntity's lipproach lO its future development strategy for its chosell area af activity. Finally . the aut hor tlnalyses (he cfforts that have been made to systematicall y dcvelop Polish legisll\lion regulaLil1g issues connccled with foreign investmcnt in Poland..

(8)