323
Copyright 2014 Psychologia Spo ecznaSystem warto!ci a ró"ne drogi do szcz#!cia.
Porównawcze badanie kolumbijsko-polskie
Aneta Przepiórka
1, Ma gorzata Szcze!niak
2, Teresita Verhelst
3, Elisabetta StrafÞ
41 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw a II, Instytut Psychologii 2 Uniwersytet Szczeci!ski, Instytut Psychologii
3 Colegio María Auxiliadora, Dosquebradas, Kolumbia 4 PontiÞ cia Facoltà di Scienze dell’Educazione, Auxilium, W ochy
Przeprowadzone badania mia y na celu zbadanie zwi$zku mi#dzy wdzi#czno!ci$ i struktur$ warto!ci a zado-woleniem z "ycia, rozumianym jako wymiar szcz#!cia. Badania przeprowadzono w!ród osób doros ych w dwóch kontekstach kulturowych: w Kolumbii (N = 612; 26% m#"czyzn i 74% kobiet; wiek: M = 38;
SD = 9,38) i w Polsce (N = 475; 30% m#"czyzn i 70% kobiet; wiek: M = 40; SD = 6,78). W badaniach
wykorzystano: Kwestionariusz portretów PVQ, Skal" satysfakcji z #ycia oraz Kwestionariusz wdzi"czno$ci. Wyniki wykaza y pewne ró"nice mi#dzy postrzeganiem szcz#!cia i warto!ci w obu badanych kontekstach. W grupie kolumbijskiej zadowolenie z "ycia by o skorelowane przede wszystkim z warto!ciami repre-zentuj$cymi wymiary przekraczania Ja ("yczliwo!% i uniwersalizm) oraz zachowawczo!ci (tradycja, przy-stosowanie i bezpiecze&stwo). W grupie polskiej za! poczucie zadowolenia by o zwi$zane z warto!ciami przekraczania Ja, umacniania Ja (w adza i osi$gni#cia) i otwarto!ci na zmiany (hedonizm, stymulacja i kie-rowanie sob$). W obu grupach odnotowano silny zwi$zek zadowolenia z wdzi#czno!ci$.
S owa kluczowe: satysfakcja z #ycia, system warto$ci, wdzi"czno$%, Kolumbia, Polska
Tematyka dobrostanu i szcz#!cia wa"na by a dla cz o-wieka od zawsze, a pytania o natur# i znaczenie „dobre-go "ycia” zacz#to stawia% ju" w czasach antycznych. Na przestrzeni lat wskazywano pewne zmienne demograÞ cz-ne czy osobowo!ciowe, które w mniejszym lub wi#kszym stopniu predysponuj$ do bycia szcz#!liwym (Argyle, 2005; DeNeve, Cooper, 1998; Lykken, Tellegen, 1996; Myers, Diener, 1995; Pavot, Diener, 1993; Schimmack, Diener, Oishi, 2002; Steel, Schmidt, Shultz, 2008).
Die ner (1994) wyja!nia, "e literatura na temat subiektyw-nego samopoczucia zajmuje si# odpowiedzi$ na pytanie, jak i dlaczego ludzie do!wiadczaj$ "ycia w sposób pozy-tywny, bior$c pod uwag# zw aszcza ich s$dy poznawcze i reakcje uczuciowe. W tym sensie dobrostan jest postrze-gany jako ocena "ycia, której osoby dokonuj$ na podsta-wie obserwacji i odczu% dotycz$cych dotychczasowych osi$gni#%. Gdy ewaluacja ta wi$"e si# ze spojrzeniem na ca o!% "ycia, mamy do czynienia z uj#ciem poznawczym, je!li za! dotyczy cz#stotliwo!ci i intensywno!ci emocji pozytywnych i negatywnych, mówimy o perspektywie emocjonalnej (Ballestreros, Medina, Caicedo, 2006). W prezentowanym artykule problematyka satysfakcji z "ycia uj#ta jest w perspektyw# poznawcz$.
Przegl$d literatury psychologicznej opartej na bada-niach mi#dzykulturowych pozwala zauwa"y%, "e ist-nieje zwi$zek warto!ci z poczuciem szcz#!cia (Bilbao, Techio, Páez, 2007). Na przyk ad wyniki uzyskane przez Boniwell (2008) wykazuj$, "e kierowanie sob$ i d$"enie do osi$gni#% (prawdopodobnie z uwagi na to, "e podkre!laj$ autonomi# i kompetencj#) wydaj$ si# silnie skorelowane z satysfakcj$ z "ycia, podczas gdy Aneta Przepiórka, Instytut Psychologii, Katolicki Uniwersytet L
u-belski Jana Paw a II, Al. Rac awickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: aneta.przepiorka@kul.pl
Ma gorzata Szcze!niak, Instytut Psychologii, Uniwersytet Szcze-ci&ski, ul. Krakowska 79, 71-017 Szczecin,
e-mail: malgorzata.szczesniak@whus.pl
Teresita Verhelst, Institución Educativa “María Auxiliadora”, Cal-le 43 # 13-74 Buenos Aires Dosquebradas, Colombia – Risaralda, Pereira,
e-mail: tereverso@yahoo.com
Elisabetta StrafÞ , PontiÞ cia Facoltà di Scienze dell’Educazione „Auxilium”, via Cremolino 141, 00166 Roma,
e-mail: elisabetta.strafÞ @libero.it
tradycja i przystosowanie s$ z ni$ mniej skorelowane. Sagiv i Schwartz (2000), badaj$c zwi$zek pomi#dzy hie-rarchi$ warto!ci i satysfakcj$ z "ycia w!ród doros ych w Izraelu i w Niemczech, odnotowali, "e dobrostan su-biektywny $czy si# negatywnie z warto!ciami osi$gni#% i stymulacji, a pozytywnie z kierowaniem sob$. Na podstawie przeprowadzonej metaanalizy Bilbao ze wspó -pracownikami (Bilbao i in., 2007) stwierdzili, "e spo!ród dziesi#ciu warto!ci Schwartza hedonizm, "yczliwo!% i kierowanie sob$ by y najsilniej zwi$zane z satysfakcj$, dopiero w nast#pnej kolejno!ci plasowa y si# uniwersa-lizm i bezpiecze&stwo, a na ko&cu tradycja i stymulacja.
W dalszych analizach teoretycznych podejmiemy kwe-sti# satysfakcji z "ycia w dwóch kontekstach kulturo-wych ) polskim i kolumbijskim ) szukaj$c w tych dwóch grupach charakterystycznych dla danego kraju powi$za& satysfakcji z warto!ciami i wdzi#czno!ci$. Odczuwanie wdzi#czno!ci czy uznawanie warto!ci, które s$ piel#gno-wane w danej kulturze, mo"e odpowiada% za ró"nice w poj-mowaniu szcz#!cia. Porównanie Polaków z mieszka&cami Kolumbii, którzy s$ uwa"ani za jeden z najszcz#!liwszych narodów, jest ciekawe z punktu widzenia eksploracyjne-go. Dlaczego zestawiono te dwie grupy? Kultura polska, jak wskazuje Szarota (2004), cz#sto jest odbierana przez cudzoziemców jako kultura „bez u!miechu”. Potwierdzaj$ to stwierdzenie wyniki bada& przeprowadzonych w latach 90. przez Doli&skiego (1997). Osoby badane mia y za za-danie szacowa% swoje samopoczucie odno!nie do typowe-go nastroju. Okaza o si#, "e osoby badane ocenia y swój nastrój jako zdecydowanie gorszy ni" typowy. Badania te potwierdzi y stereotypowy wizerunek narzekaj$cego Polaka. Z kolei w badaniach mi#dzykulturowych przepro-wadzonych przez Basabe i zespó (2000) odnotowano, "e w!ród uczestników z 33 pa&stw Kolumbijczycy byli na drugim miejscu pod wzgl#dem pragnienia emocji pozy-tywnych (desirability), na pierwszym pod wzgl#dem cz#-sto!ci ich prze"ywania (frequency) i na drugim pod wzgl#-dem ich intensywno!ci (intensity).
Ponadto obydwa kraje ró"ni$ si# pod wzgl#dem nasi-lenia cech kolektywizmu i indywidualizmu. Wp yw tego wymiaru na poczucie szcz#!cia, mimo "e stanowi jeden z najpopularniejszych aspektów ró"nic mi#dzykulturo-wych analizowanych przez badaczy, nie jest dobrze znany (Anguas Plata, 2005). Prace naukowe, które porównuj$ poziom dobrostanu w ró"nych kulturach, wykazuj$, "e jest on znacz$co wy"szy w spo ecze&stwach indywiduali-stycznych ni" kolektywiindywiduali-stycznych (Diener, Suh, Smith, Shao, 1995). Kolumbia jawi si# jako przyk ad typowej kultury kolektywistycznej, gdzie osoby s$ zorientowa-ne na dobro grupowe, a dobrostan subiektywny zale"y od pa&stwa. Polska, cho% obecnie ma wi#cej cech kraju
z grupy spo eczno!ci indywidualistycznych, jeszcze w la-tach 90. by a traktowana jako przejawiaj$ca tendencje kolektywistyczne (Reykowski, 1994, za: Górnik-Durose, Zaleski, 2004).
S
ATYSFAKCJAZ YCIAWWYBRANYCH KONTEKSTACHKULTUROWYCHPolska obecnie znajduje si# w fazie wzrostu gospo-darczego i jest uwa"ana za lidera Europy Wschodniej. Osi$gane wyniki gospodarcze, mniej dotkliwie odczu-wane skutki kryzysu, wzrost poziomu "ycia Polaków ) wszystko to sprawia, "e pozycja Polski na arenie mi#-dzynarodowej staje si# mocniejsza. Czy te pozytyw-ne trendy przek adaj$ si# na wzrost satysfakcji z "ycia w!ród Polaków? Jak wskazuj$ ostatnie badania, coraz wi#cej Polaków ocenia swoje "ycie jako udane; wzrost zadowolenia nast#powa systematycznie od 1994 roku (Czapi&ski, Su ek, Szumlicz, 2011). W porównaniu z latami poprzednimi zaobserwowano spadek odsetka osób nieszcz#!liwych, a 80% badanych zadeklarowa o si# jako szcz#!liwych. Jak plasuje si# Polska pod tym wzgl#dem na arenie mi#dzynarodowej? Dane z raportu Eurobarometru (2008) wskazuj$ na podobne zale"no!ci: wi#kszo!% Polaków (76%) odczuwa satysfakcj# z "ycia, z czego 15% badanych ocenia siebie jako bardzo zado-wolonych ze swojego "ycia, a 61% jako raczej zadowolo-nych. Wynik ten jest bliski !redniej zadowolenia z "ycia uzyskanej w innych krajach Unii Europejskiej, która wy-nosi 76–77%. Osoby m ode i bardziej wykszta cone le-piej oceniaj$ swoje "ycie. Blanchß ower i Oswald (2008) potwierdzili w 72 krajach, "e zale"no!% mi#dzy wiekiem a satysfakcj$ z "ycia ma kszta t litery „U” – zarówno w Polsce, jak i Kolumbii.
Wed ug raportu Latinobarometru (2008), w ca ej Ameryce 'aci&skiej liczba osób zadowolonych z "ycia wzros a z 49% w 1998 roku do 71% w 2008 roku. Je!li chodzi o Kolumbi#, to 79% jej mieszka&ców okre!li o si# jako szcz#!liwych i patrz$cych z nadziej$ w przysz o!%, co jest drugim wynikiem po!ród krajów tego kontynentu – po Paragwaju.
Nasuwa si# pytanie: czy poziom zadowolenia z "ycia wzrasta wraz z polepszaniem si# obiektywnych warunków "ycia? Odpowied* pokazuje zale"no!% uzyskana w rapor-cie Human Development Index (2011). Mimo "e Polska wed ug tych danych zajmuje 41. miejsce pod wzgl#dem rozwoju spo ecznego, a Kolumbia 79., to w latach 2001– 2005 Kolumbijczycy charakteryzowali si# wi#kszym za-dowoleniem z "ycia ni" Polacy (Blanchß ower, 2009). Te rezultaty zosta y potwierdzone w najnowszych statysty-kach, wed ug których Kolumbijczycy ci$gle znajduj$ si#
w !wiatowej czo ówce, je!li chodzi o poczucie szcz#!cia (Minkov, 2011; Wright, Donley, 2011).
Wielu badaczy (Diener, Scollon, Oishi, Dzokoto, Suh, 2009) analizowa o sytuacj# Kolumbii w kontek!cie tak zwanego paradoksu japo&sko-kolumbijskiego
(Japan--Colombia paradox), a tak"e szerszego fenomenu,
okre!-lanego paradoksem satysfakcji (por. Heszen-Niejodek, 1996; Mroczek, Kolarz, 1998), który polega na tym, "e nawet w bardzo niesprzyjaj$cych warunkach, do!wiad-czaj$c obiektywnych i ryzykownych trudno!ci, w obliczu prawdziwego nieszcz#!cia osoby oceniaj$ wysoko jako!% swojego "ycia. Wi#kszo!% zrealizowanych dotychczas ba-da& (Diener i in., 2000; Rodríguez-Raga, Seligson, 2007) wykazuje, "e Kolumbia uwa"ana jest za klasyczny przy-k ad obu paradoprzy-ksów, poniewa" obywatele tego przy-kraju ) borykaj$cego si# wci$" z powa"nymi problemami zwi$-zanymi na przyk ad z wysok$ przest#pczo!ci$ i przemoc$, brakiem bezpiecze&stwa, narkotykami, korupcj$, inß acj$ i bezrobociem, zw aszcza w!ród ludzi m odych ) s$ za-liczani do osób okre!laj$cych si# jako „bardzo szcz#!li-we”. Wyniki te oznaczaj$, "e dobrostan obiektywny, który odnosi si# do zasobów lub dóbr powszechnie dost#pnych (us ugi publiczne, mo"liwo!ci materialne i ekonomiczne, infrastruktura zdrowie, bezpiecze&stwo, !rodki komuni-kacji), kontrastuje z dobrostanem subiektywnym, wi$"$-cym si# z ogóln$ ocen$, jak$ dana osoba wyra"a w stosun-ku do w asnego "ycia. W przypadstosun-ku Kolumbii dobrostan obiektywny jest bardzo niski, a dobrostan subiektywny jest jednym z najwy"szych w !wiecie. Zupe nie odwrotnie jest w Japonii, która jest jednym z najbogatszych pa&stw !wiata i trzeci$ gospodark$, po Stanach Zjednoczonych i Chinach (Kadre, 2011), a wi#c posiadaj$c dobrostan obiektywny na wysokim poziomie, charakteryzuje si# do-brostanem subiektywnym znacznie ni"szym ni" by na to wskazywa y wska*niki prognostyczne (Churchill, 2003; Dussel Peters, Galindo Paliza, Loría, Mortimore, 2007).
Wed ug Gómeza i wspó pracowników (2007), poziom subiektywnej jako!ci "ycia Kolumbijczyków, bior$c pod uwag# wcze!niej opisan$ sytuacj# spo eczno-ekonomicz-n$, jest zaskakuj$co wysoki. Wyniki bada& uzyskane przez tych badaczy wykazuj$ wysokie !rednie satysfak-cji subiektywnej w porównaniu z rezultatami uzyskany-mi w innych krajach obj#tych badaniem. I tak ) Gómez wyja!nia, "e !rednia odpowiadaj$ca zadowoleniu z "ycia w Kolumbii wynios a w jego badaniach 26,93 punktu, podczas gdy najwy"sze !rednie uzyskane w innych ba-daniach mi#dzynarodowych oscylowa y mi#dzy 19,61 a 22,93 punktu. Podobne rezultaty otrzyma Diener ze swoim zespo em (Diener i in., 2009): !redni wynik z 41 pa&stw wynosi 21,85, Chiny uzyska y jeden z najni"-szych wska*ników (16,43), a Kolumbia charakteryzowa a
si# jednym z najwy"szych rezultatów (26,40). Jeszcze inne dane, opisane przez Scollon i King (2011), wskazu-j$, i" Kolumbijczycy uzyskali !redni$ 31,02, a Chi&czycy 19,80, potwierdzaj$c tym samym znaczne ró"nice wyst#-puj$ce pomi#dzy poszczególnymi pa&stwami.
Inne badania wykazuj$, i" Kolumbia nie jest jedynym przyk adem paradoksu satysfakcji. Na przyk ad Inglehart i Klingemann (2000), weryÞ kuj$c hipotez#, która $czy satysfakcj# z "ycia ze wska*nikiem per capita, odnotowa-li, i" Japo&czycy posiadali podobn$ percepcj# dobrostanu subiektywnego do mieszka&ców pochodz$cych z pa&stw o niskim wska*niku, takich jak Filipiny, Brazylia czy Wenezuela. Wyniki te przywo uj$ teori# Easterlina (1974), opracowan$ w latach 70. ubieg ego wieku. Wed ug ame-ryka&skiego ekonomisty wy"sze dochody wcale nie mu-sz$ oznacza%, "e ludzie b#d$ szcz#!liwsi, a wzrost gospo-darczy niekoniecznie wi$"e si# z poczuciem satysfakcji. Cz#sto jest tak, i" dobrostan subiektywny zale"y tylko przez pewien czas od nagromadzonego bogactwa. Wraz ze wzrostem dobrobytu gospodarczego i w konsekwencji ze wzrostem dochodów ludzkie szcz#!cie do pewnego poziomu równie" wzrasta. Jedn$ z przyczyn takiego stanu rzeczy jest fakt, "e im wi#cej mamy, tym wi#cej chcemy, a zdobywanie nowych dóbr prowadzi do efektu podwy"-szonej poprzeczki (effect of cross-bar). Jak wskazuj$ ba-dania (Lambert, Fincham, Stillman, Dean, 2009), istnieje negatywny zwi$zek mi#dzy materializmem, który $czy si# z posiadaniem i wydawaniem dóbr, a wdzi#czno!ci$.
W
DZI!CZNO"#IJEJZWI$ZEK ZWARTO"CIAMIISATYSFAKCJ$Z YCIAWdzi#czno!% mo"na okre!li% jako docenienie daru oÞ a-rowanego przez drug$ osob# (Emmons, 2004). W litera-turze znajdujemy ró"ne uj#cia wdzi#czno!ci. Traktowana jest jako cecha (McCullough, Emmons, Tsang, 2002), czy-li trwa a dyspozycja do odczuwania wdzi#czno!ci i zado-wolenia z "ycia (Wood, Froh, Geraghty, 2010); ujmowa-na jest te" jako emocja pozytywujmowa-na (Cohen, 2006; Ekman, 2003; Fredrickson, 2004); jako emocja moralna (Haidt, 2003); a tak"e jako proces (Lazarus, 2006; Weiner, 1985). Wyniki bada& wskazuj$ na zwi$zek wdzi#czno!ci z po-zytywnym afektem (Froh, Kashdan, Ozimkowski, Miller, 2009). Dla innych badaczy (Watkins, Woodward, Stone, Kolts, 2003) wdzi#czno!% jest postaw$ wobec "ycia do-ceniaj$c$ je, jego warto!%, postrzegaj$c$ "ycie jako dar. Takie podej!cie pozwala zapobiega% przyzwyczajaniu si# do codzienno!ci i utracie umiej#tno!ci zachwycania si# "yciem. Emmons i McCullough (2003) pokazali, jak sys-tematyczne praktykowanie wdzi#czno!ci przyczynia si# do zwi#kszenia pozytywnego afektu, a tak"e do istotnego wzrostu zadowolenia z "ycia.
Wood, Joseph i Maltby (2008) w jednym z ostatnich ba-da& potwierdzili, "e wdzi#czno!% rozumiana jako cecha silnie koreluje z tymi wymiarami "ycia, które s$ zwi$-zane z dobrostanem osobistym i spo ecznym funkcjono-waniem. Ponadto Wnuk, Marcinkowski i Kalisz (2010) odnotowali, "e i wdzi#czno!%, i nadzieja, jako nale"$ce do tej samej kategorii cnót, nazwanych przez Petersona i Seligmana (2004) „transcendencj$”, poci$gaj$ za sob$ pozytywn$ postaw# wobec w asnej osoby, innych osób i "ycia w ogóle. Inne badania ) przeprowadzone przez Szcze!niak i Soares (2011) na grupie W ochów w wieku 18)63 lata czy badania Sun, Zheng i Yu (2009) zebra-ne w!ród 840 chi&skich uczniów ) wskaza y na wyra*ny zwi$zek wdzi#czno!ci z satysfakcj$ z "ycia. Tak"e ba-dania pod u"ne przeprowadzone na grupie 700 uczniów (Froh, Bono, Emmons, 2010) potwierdzi y, "e wdzi#cz-no!% sprzyja satysfakcji z "ycia. Ponadto zaobserwowano, "e eksperymentalnie wzbudzona wdzi#czno!% przek a si# na wy"szy poziom deklarowanej satysfakcji z "y-cia u uczestników badania (Lambert i in., 2009). Ci sami badacze wykryli, "e satysfakcja z "ycia by a mediatorem pomi#dzy wdzi#czno!ci$ i materializmem. Wdzi#czno!% wi$"e si# z cz#!ciej okazywanym wsparciem dla innych, sprzyja prospo ecznym zachowaniom i wzmacnia wi#-zi (McCullough i in., 2002; McCullough, Kilpatrick, Emmons, Larson, 2001; Tsang, 2006), co mo"e przek a-da% si# na pozytywn$ ocen# swojego "ycia. Ruscio i jego wspó pracownicy (2012) potwierdzili, "e wdzi#czno!% nie tylko bezpo!rednio wp ywa na satysfakcj# z "ycia, ale równie" po!rednio za pomoc$ takich mediatorów, jak nadzieja, samoocena i pozytywny afekt. Jak wynika z ba-da& (Watkins, Grimm, Kolts, 2004), osoby, które cz#!ciej odczuwaj$ wdzi#czno!%, przejawiaj$ tendencj# do po-strzegania negatywnych zdarze& w "yciu jako maj$cych mniejszy wp yw na ich aktualn$ sytuacj#. Wi#ksza dyspo-zycja do odczuwania wdzi#czno!ci pozwala im pozytyw-nie przeinterpretowa% negatywne wspompozytyw-nienia.
P
ROBLEMATYKABADA%W&ASNYCHPo przegl$dzie literatury nasuwa si# pytanie: Jakie inne czynniki odpowiadaj$ za wy"szy poziom satysfakcji z "y-cia w tych dwóch kulturach? Pytanie wydaje si# zasad-ne, zwa"ywszy "e dobrostan obiektywny wywiera na to poczucie tak niewielki wp yw. W kontek!cie powy"szych rozwa"a& ciekawie jawi si# sprawdzenie, czy wyst$pi$ ró"nice w intensywno!ci i strukturze powi$za& mi#dzy sa-tysfakcj$ z "ycia, wdzi#czno!ci$ i warto!ciami w dwóch kulturach ) polskiej i kolumbijskiej. W jaki sposób zmienne demograÞ czne jak wiek, p e%, poziom wykszta -cenia i status materialny wi$"$ si# w obu krajach z pre-ferencj$ poszczególnych typów warto!ci, odczuwaniem
wdzi#czno!ci i poziomem satysfakcji z "ycia? Mo"na o"y%, "e poczucie szcz#!cia wymaga obecno!ci wdzi#cz-no!ci za to, co posiadamy, jak i pewnych warto!ci trakto-wanych jako predyktory jako!ci ludzkiego "ycia i istotne elementy motywuj$ce do dzia ania. Bior$c pod uwag#, "e dotychczasowe badania przeprowadzone w Kolumbii i w Polsce na temat zwi$zków warto!ci z jako!ci$ "ycia mia y charakter g ównie opisowy (Gómez, Villegas de Posada, Barrera, Cruz, 2007), chcia y!my zaproponowa% analiz# empiryczn$, weryÞ kuj$c$, w jaki sposób satys-fakcja z "ycia wi$"e si# z warto!ciami w obu kontekstach kulturowych. Badania pozwol$ przede wszystkim wska-za% w obu kulturach na wyró"niaj$ce w a!ciwo!ci bada-nych osób uznaj$cych si# za zadowolone z "ycia.
Osoby badane i procedura badawcza
Badanie przeprowadzono w!ród osób doros ych w dwóch kontekstach kulturowych: w Kolumbii (N = 612; 26% m#"czyzn i 74% kobiet; wiek: M = 38 lat;
SD = 9,38) i w Polsce (N = 475; 31% m#"czyzn i 69%
ko-biet; wiek: M = 40 lat; SD = 6,78). Badania zosta y prze-prowadzone w!ród rodziców uczniów szko y katolickiej w Dosquebradas, w mie!cie w zachodniej Kolumbii li-cz$cym oko o 192 000 mieszka&ców, oraz w Ostrowie Wielkopolskim, licz$cym oko o 73 000 mieszka&ców – tak"e w!ród rodziców uczniów szko y katolickiej.
W grupie kolumbijskiej 67% osób mia o wykszta cenie !rednie, a 28% wykszta cenie wy"sze, w grupie polskiej proporcje te kszta towa y si# odpowiednio: 38% i 54%. Je!li chodzi o poziom dochodów, to w grupie kolumbijskiej wysoki poziom deklarowa 1% badanych, poziom !redni – 87%, a niski poziom – 10%; w grupie polskiej podzia ten wygl$da nast#puj$co: 23%, 73% i 4%. W grupie kolum-bijskiej 37% badanych osób mia o jedno dziecko, 41% ) dwoje, 22% – troje i wi#cej; w grupie polskiej odpowied-nio: 34%, 43% i 23%, czyli bardzo zbli"one proporcje.
Badania by y przeprowadzane równolegle w obu kra-jach przez dwa wspó pracuj$ce ze sob$ zespo y badawcze. Kwestionariusze zosta y rozdane podczas spotka& wycho-wawczych organizowanych co miesi$c dla rodziców dzie-ci ucz#szczaj$cych do obu wytypowanych szkó . Osoby badane po zapewnieniu, "e przeprowadzone badania b#d$ anonimowe i zostan$ wykorzystane jedynie do celów naukowych, otrzyma y zestaw kwestionariuszy do wype -nienia, a tak"e instrukcj#. Wszystkie dane analizowano, u"ywaj$c pakietu statystycznego SPSS (wersja 18.0 IT).
Narz'dzia badawcze
W badaniach zastosowano Skal" satysfakcji z #ycia,
Kwestionariusz wdzi"czno$ci oraz Kwestionariusz portre-tów PVQ.
Skala satysfakcji z (ycia. Satysfakcja z "ycia by a
mie-rzona przy u"yciu Skali satysfakcji z #ycia (Diener, Suh, Lucas, Smith, 1999), w polskiej adaptacji Juczy&skiego (2001) oraz hiszpa&skiej adaptacji autorstwa Atienza, Pons, Balaguer i Garcia-Merita (2000). Sk ada si# ona z pi#ciu twierdze& („Pod wieloma wzgl#dami moje "ycie jest bli-skie idea u”; „Mam doskona e warunki "ycia”; „Jestem zadowolony ze swojego "ycia”; „Jak dot$d uda o mi si# osi$gn$% to, co uwa"am za wa"ne w "yciu”; „Gdybym móg prze"y% moje "ycie raz jeszcze, nie zmieni bym pra-wie nic”), odpopra-wiedzi s$ udzielane na siedmiostopniowej skali Likerta. Maksymalna liczba punktów wynosi 35, a minimalna 5. Rzetelno!% skali mierzona wspó czynni-kiem & Cronbacha dla hiszpa&skiej wersji kwestionariusza mia a warto!% 0,75, a w grupie polskiej 0,84.
Kwestionariusz wdzi'czno)ci. Do pomiaru
wdzi#cz-no!ci u"yto skali Kwestionariusza wdzi"czno$ci (Em-mons, McCullough, Tsang, 2003), w polskiej adaptacji Szcze!niak (2009), natomiast hiszpa&ska wersja kwe-stionariusza zosta a pobrana ze strony http://www.au-thentichappiness.sas.upenn.edu. Sk ada si# on z sze!ciu twierdze& („Naprawd# mam za co w "yciu dzi#kowa%”; „Je!li mia bym wymieni% wszystkie rzeczy, za które je-stem wdzi#czny, by aby to bardzo d uga lista”; „Kiedy patrz# na !wiat, nie widz# zbyt wielu powodów, dla któ-rych mia bym by% wdzi#czny”; „Odczuwam wdzi#czno!% wobec bardzo wielu osób”; „Z biegiem lat coraz bardziej doceniam osoby, wydarzenia i sytuacje, które wpisa y si# w histori# mojego "ycia”; „Up ywa du"o czasu, zanim poczuj# wdzi#czno!% wobec kogo! lub czego!”), odpo-wiedzi s$ udzielane na siedmiostopniowej skali od 1 do 7. Rzetelno!% skali dla hiszpa&skiej wersji kwestionariusza wynosi & = 0,67, a dla polskiej & = 0,90.
Kwestionariusz portretów PVQ. Do pomiaru
warto-!ci wykorzystano tak"e Kwestionariusz portretów PVQ (Schwartz, Melech, Lehmann, Burgess, Harris, 2001) w polskiej adaptacji Cieciucha i Zaleskiego (2011); gru-pie kolumbijskiej przekazano kwestionariusz w adaptacji Arciniega i Gonzáleza (2002). Metoda sk ada si# z 40 itemów, pogrupowanych w 10 podskal reprezentuj$cych nast#puj$ce typy warto!ci: (1) Przystosowanie, czyli ograniczanie w asnych d$"e& i dzia a&, które mog yby szkodzi% innym lub naruszy% spo eczne normy, pos u-sze&stwo, samodyscyplina, szacunek wobec starszych (wspó czynnik zgodno!ci wewn#trznej dla polskiej wer-sji skali wynosi & = 0,57, dla hiszpa&skiej & = 0,40); (2) Tradycja, czyli akceptacja i szacunek wobec rytua ów i idei w asnej kultury lub religii (dla polskiej wersji skali
& = 0,54, dla hiszpa&skiej & = 0,43); (3) +yczliwo!%, czyli
troska o dobro najbli"szych, rodziny, przyjació , znajo-mych, przyja*&, mi o!% (dla polskiej wersji skali & = 0,63, dla hiszpa&skiej & = 0,47); (4) Uniwersalizm, czyli troska o dobro wszystkich ludzi, dba o!% o ochron# !rodowiska, sprawiedliwo!%, m$dro!%, pokój (dla polskiej wersji skali
& = 0,73, dla hiszpa&skiej & = 0,51); (5) Kierowanie sob$ (czyli niezale"no!% w my!leniu i dzia aniu), kreatywno!%, wolno!%, autonomiczne wybieranie w asnych celów (dla polskiej wersji skali & = 0,53, dla hiszpa&skiej & = 0,42); (6) Stymulacja, czyli poszukiwanie nowo!ci, d$"enie do ekscytuj$cego i urozmaiconego "ycia (dla polskiej wersji skali & = 0,67, dla hiszpa&skiej & = 0,60); (7) Hedonizm, czyli d$"enie do przyjemno!ci, zaspokajanie w asnych – przede wszystkim organicznych – potrzeb (dla pol-skiej wersji skali & = 0,81, dla hiszpa&pol-skiej & = 0,64; (8) Osi$gni#cia, czyli osobisty sukces, osi$gni#ty przez demonstracj# kompetencji, zgodnie ze spo ecznymi stan-dardami (dla polskiej wersji skali & = 0,76, dla hiszpa&-skiej & = 0,67); (9) W adza, czyli status i presti" spo ecz-ny, kontrola i dominacja nad innymi lud*mi oraz zaso-bami (dla polskiej wersji skali & = 0,74, dla hiszpa&skiej
& = 0,49); (10) Bezpiecze&stwo, czyli bezpiecze&stwo, harmonia, porz$dek spo eczny, bezpiecze&stwo osobiste, rodziny i narodowe (dla polskiej wersji skali & = 0,62, dla hiszpa&skiej & = 0,46). Warto!ci te mo"na poklasyÞ ko-wa% wed ug dwóch wymiarów: (1) otwarto!% na zmiany (openess to change) versus zachowawczo!%
(conserva-tion), (2) umacnianie Ja (self-enhancement) versus
prze-kraczanie Ja (self-trancendence). Je!li chodzi o rzetel-no!ci dla wersji hiszpa&skiej, to poszczególne podskale osi$gn# y stosunkowo nisk$ warto!%. Odnosz$c je do wy-ników dla oryginalnej wersji (por. Arciniega, González, 2002), mo"na zauwa"y%, "e w niektórych przypadkach te warto!ci s$ ni"sze od wersji oryginalnej (w nawiasach jest podana & dla oryginalnej wersji hiszpa&skiej ada-ptacji): przystosowanie (& = 0,72), tradycja (& = 0,58), "yczliwo!% (& = 0,70), uniwersalizm (& = 0,70), w adza (& = 0,68), bezpiecze&stwo (& = 0,56), w pozosta ych przypadkach rzetelno!ci s$ zbli"one. W przypadku pol-skiej wersji kwestionariusza rzetelno!ci by y podobne do tych uzyskanych w polskiej adaptacji (por. Cieciuch, Zaleski, 2011).
Osoba badana ocenia podobie&stwo przedstawionego portretu do siebie na sze!ciostopniowym kontinuum: od 1 – bardzo niepodobny do mnie do 6 – bardzo podobny do
mnie. Wynikiem jest !rednia arytmetyczna z ocen
przypi-sanych poszczególnym pozycjom w ka"dej podskali. Im wy"szy wynik, tym bardziej dana kategoria liczy si# jako pryncypium w "yciu cz owieka. Zgodnie z zaleceniami autora narz#dzia (Schwartz, 2006), dokonano procedury ipsatyzacji wyników surowych, nast#pnie na ich bazie
zosta y przeprowadzone analizy korelacyjne. Do analiz regresji u"yto wyników surowych dla typów warto!ci.
A
NALIZAWYNIKÓWW tabeli 1 przedstawiono statystyki opisowe i inter-korelacje mi#dzy poszczególnymi zmiennymi dla grupy kolumbijskiej; wyniki dla grupy polskiej uwidacznia ta-bela 2.
Rezultaty wskazuj$, "e satysfakcja z "ycia w grupie ko-lumbijskiej jest zwi$zana przede wszystkim z przekracza-niem Ja ("yczliwo!% i uniwersalizm), zachowawczo!ci$ (przystosowanie, tradycja, bezpiecze&stwo) oraz jednym z aspektów otwarto!ci na zmiany (konkretnie: kierowa-niem sob$). W grupie polskiej satysfakcja z "ycia jest równie" powi$zana z przekraczaniem Ja, ale – w odró"-nieniu od grupy kolumbijskiej – jest bardziej zwi$zana z umacnianiem Ja (hedonizm, osi$gni#cia, w adza) oraz otwarto!ci$ na zmiany (kierowanie sob$ i stymulacja). W grupie polskiej istnieje równie" zwi$zek mi#dzy "ycz-liwo!ci$ i uniwersalizmem a satysfakcj$ z "ycia. W obu grupach osoby, które okre!li y siebie jako zadowolone z "ycia, by y tak"e bardziej sk onne do do!wiadczenia i komunikowania w asnej wdzi#czno!ci.
Nast#pnie zosta y przeprowadzone analizy korelacji mi#dzy zmiennymi demograÞ cznymi (wiek, wykszta ce-nie i status materialny) a satysfakcj$ z "ycia, wdzi#czno-!ci$ i preferencj$ warto!ci. Wyniki tych analiz przedsta-wiaj$ tabele 3 i 4.
W grupie kolumbijskiej (tabela 3) wiek by dodatnio skorelowany z przystosowaniem i bezpiecze&stwem, czy-li osoby starsze bardziej ceni y te warto!ci. Z kolei osoby m odsze preferowa y stymulacj#, hedonizm i osi$gni#cia. W przypadku wykszta cenia wyst$pi dodatni zwi$zek z satysfakcj$ z "ycia, wdzi#czno!ci$ oraz z takimi war-to!ciami, jak tradycja, "yczliwo!%, stymulacja i w adza. Ponadto uzyskano dodatni zwi$zek sytuacji Þ nansowej rodziny z satysfakcj$ z "ycia.
Przechodz$c do grupy polskiej (tabela 4), uzyskane wyniki korelacji wskazuj$, "e im osoba jest starsza, tym bardziej preferuje uniwersalizm oraz bezpiecze&stwo, natomiast w mniejszym stopniu ceni hedonizm. Co wi#-cej, im osoba jest bardziej wykszta cona i zamo"na, tym wi#ksz$ odczuwa satysfakcj# z "ycia, bardziej kultywu-je tradycj#, ceni warto!ci zwi$zane z kierowaniem sob$, jest nastawiona na osi$gni#cia i w adz#. Oprócz tego wy-kszta cenie dodatnio korelowa o z wdzi#czno!ci$. W gru-pie polskiej wyst$pi a równie" dodatnia zale"no!% mi#dzy statustem materialnym a stymulacj$ i hedonizmem.
W obu grupach przeprowadzono równie" test w za-kresie istotno!ci wspó czynników korelacji z u"yciem testu dwustronnego dla zwi$zków pomi#dzy satysfakcj$
z "ycia a pozosta ym zmiennymi. Istotne ró"nice mi#dzy grupami wykryto dla zwi$zku mi#dzy satysfakcj$ z "ycia a wdzi#czno!ci$ (p < 0,05), przystosowaniem (p < 0,05), tradycj$ (p < 0,05), stymulacj$ (p < 0,05), osi$gni#cia-mi (p < 0,05), w adz$ (p < 0,05), bezpiecze&stwem (p < 0,05), wykszta ceniem (p < 0,001) i statusem mate-rialnym (p < 0,05).
W celu zanalizowania wyst#powania ró"nic mi#dzy kobietami i m#"czyznami w zakresie preferencji warto!-ci, satysfakcji z "ycia i wdzi#czno!ci przeprowadzono osobno w kulturze kolumbijskiej oraz polskiej analiz# istotno!ci ró"nic !rednich za pomoc$ testu t-Studenta dla prób niezale"nych. W przypadku grupy kolumbijskiej ró"nice mi#dzy p ciami wyst$pi y w kilku warto!ciach. M#"czy*ni w porównaniu z kobietami uzyskali wy"-sze wyniki w kierowaniu sob$ (M = 4,67; SD = 0,72),
t(611) = 2,38; p < 0,05; d Cohena = 0,19; bezpiecze&stwie
(M = 4,80; SD = 0,62); t(611) = 2,31; p < 0,05; d Cohena = 0,18; w adzy (M = 2,99; SD = 0,98); t(611) = 2,73;
p < 0,01; d Cohena = 0,22; przystosowaniu (M = 4,68; SD = 0,71); t(611) = 2,67; p < 0,01; d Cohena = 0,21.
Z kolei w grupie polskiej kobiety w porównaniu z m#"-czyznami uzyska y wy"sze wyniki w podskalach "yczli-wo!% (M = 4,95; SD = 0,72); t(472) = –4,43; p < 0,001;
d Cohena = 0,41 i uniwersalizm (M = 4,83; SD = 0,66); t(472) = –2,56; p < 0,05; d Cohena = 0,24. Natomiast
m#"czy*ni bardziej preferowali takie warto!ci, jak kiero-wanie sob$ (M = 4,53; SD = 0,84); t(472) = 2,01; p < 0,05;
d Cohena = 0,19, stymulacja (M = 3,57; SD = 1,12); t(472)
= 2,84; p < 0,01; d Cohena = 0,26 i w adza (M = 2,81;
SD = 0,97); t(472) = 4,50; p < 0,001; d Cohena = 0,42.
W dalszym etapie analiz dokonano porówniania dwóch kultur w zakresie wybranych zmiennych psychologicz-nych: satysfakcja z "ycia, wdzi#czno!% i warto!ci. W tym celu przeprowadzono test t-Studenta dla prób niezale"-nych. Tabela 5 przedstawia wyniki uzyskane przez gru-py kolumbijsk$ i polsk$ w zakresie satysfakcji z "ycia, wdzi#czno!ci i warto!ci. Kolumbijczycy uzyskali istotnie wy"sze wyniki w zakresie satysfakcji z "ycia i wdzi#cz-no!ci, co potwierdza za o"enia dotycz$ce ró"nic w in-tensywno!ci tych wymiarów. Je!li chodzi o preferencj# warto!ci, to jedynie w przypadku "yczliwo!ci i osi$gni#% nie odnotowano ró"nic mi#dzygrupowych. Oprócz tego Kolumbijczycy bardziej ni" Polacy szanowali spo eczne normy i pos usze&stwo; cechowa a ich te" wi#ksza tros ka o dobro innych ludzi i o otoczenie. W porównaniu z grup$ polsk$ bardziej cenili niezale"no!% i autonomi#; w wi#k-szym stopniu d$"yli do ekscytacji i przyjemno!ci w "y-ciu; byli bardziej nastawieni na status i presti", a tak"e na bezpiecze&stwo i porz$dek spo eczny. Grupa polska uzyska a wy"sze wyniki jedynie w przypadku szacunku
Tabela 1 Sta ty st yk i o p is o w e p rz ed st a w ia j' ce $ re d n ie , o d ch yl en ia s ta n d a rd o w e i ko re la cj e r P ea rs o n a p o m i" d zy z m ie n n ym i w g ru p ie k o lu m b ij sk ie j (N = 6 1 2 ) M SD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1. Sa ty sf ak cja z y cia 5,39 1,07 – 2. W dzi ! czno "# 5,99 0,91 – 0,34** * – 3 . P rz y st o so w a n ie 4 ,5 4 0 ,7 8 – 0,18*** – 0,13** * – 4. T rady cja 4,08 0,84 – 0,15*** –0,04 *** 0,31*** – 5. $y czliw o "# 4,88 0,72 – 0,18*** – 0,13** * 0,34*** 0,21*** – 6. Uniw er salizm 4,94 0,61 – 0,19*** – 0,27*** 0,37*** 0,17*** 0,40*** – 7 . K ie ro w a n ie s o b % 4,55 0,79 – 0,12** * – 0,06 *** 0,17*** 0,08* ** 0,23*** 0,21*** – 8. Stymulacja 3,60 1,05 * 0,02 *** –0,01 *** 0,00 *** 0,08* ** 0,13** * 0,08* ** 0,34*** – 9. Hedonizm 3,93 1,05 –0,01 *** – 0,03 *** 0,07 *** 0,15*** 0,12** * 0,08 *** 0,24*** 0,52*** – * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001. Tabela 2 Sta ty st yk i o p is o w e p rz ed st a w ia j' ce $ re d n ie , o d ch yl en ia s ta n d a rd o w e i ko re la cj e r P ea rs o n a p o m i" d zy z m ie n n ym i w g ru p ie p o ls ki ej ( N = 4 7 5 ) M SD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1. Sa ty sf ak cja z y cia 4,40 1,28 – 2. W dzi ! czno "# 5,18 1,50 0,45*** – 3 . P rz y st o so w a n ie 4 ,4 3 0 ,8 1 0 ,0 5 *** 0,06 *** – 4. T rady cja 4,24 0,84 0,00 *** 0,14** * 0,46*** – 5. $y czliw o "# 4,85 0,73 0,19*** 0,24*** 0,40*** – 0,51*** – 6. Uniw er salizm 4,78 0,70 0,16** * 0,18*** 0,41*** – 0,45*** 0,62*** – 7 . K ie ro w a n ie s o b % 4,42 0,86 0,17*** 0,08 *** 0,17*** – 0,07 *** 0,30*** 0,38*** – 8. Stymulacja 3,37 1,07 0,13** * 0,03 *** 0,17*** –0,02 *** 0,13** * 0,20*** 0,46*** – 9. Hedonizm 2,81 1,13 0,09* ** 0,13** * 0,10* ** –0,02 *** 0,06 *** 0,14** * 0,35*** 0,60*** – * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
Tabela 3
Korelacje mi"dzy zmiennymi demograÞ cznymi (korelacje
r Pearsona dla wieku i - Spearmana dla wykszta cenia
i statusu materialnego) a satysfakcj' z #ycia, wdzi"czno$ci' i warto$ciami w grupie kolumbijskiej (N = 612)
Wiek Wykszta&cenie Status materialny Satysfakcja z ycia 0,06*** 0,11*** 0,09* Wdzi!czno"# –0,06*** 0,27*** 0,02* Przystosowanie –0,15*** 0,06*** 0,03* Tradycja –0,08*** 0,19*** 0,07* $yczliwo"# –0,03*** 0,11*** 0,00* Uniwersalizm –0,03*** 0,06*** 0,01* Kierowanie sob% –0,03*** 0,06*** 0,01* Stymulacja –0,10*** 0,09*** 0,04* Hedonizm –0,13*** 0,01*** 0,05* Osi%gni!cia –0,12*** 0,01*** 0,04* W&adza –0,05*** 0,08*** 0,02* Bezpiecze'stwo –0,14*** 0,02*** 0,07* * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001. Tabela 4
Korelacje mi"dzy zmiennymi demograÞ cznymi (korelacje
r Pearsona dla wieku i - Spearmana dla wykszta cenia
i statusu materialnego) a satysfakcj' z #ycia, wdzi"czno$ci' i warto$ciami w grupie polskiej (N = 475)
Wiek Wykszta&cenie Status materialny Satysfakcja z ycia –0,02** 0,31*** 0,27*** Wdzi!czno"# –0,06** 0,26*** 0,04*** Przystosowanie –0,01** 0,04*** 0,03*** Tradycja –0,03** 0,14*** 0,09*** $yczliwo"# –0,05** 0,04*** 0,02*** Uniwersalizm –0,11** 0,03*** 0,03*** Kierowanie sob% –0,04** 0,17*** 0,10*** Stymulacja –0,09** 0,02*** 0,13*** Hedonizm –0,11** 0,05*** 0,12*** Osi%gni!cia –0,03** 0,12*** 0,15*** W&adza –0,01** 0,20*** 0,19*** Bezpiecze'stwo –0,12** 0,04*** 0,02*** * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001. Tabela 5
Ró#nice w $rednich (M) i odchyleniach standardowych (SD) w zakresie satysfakcji z #ycia, wdzi"czno$ci i warto$ci w grupie kolumbijskiej (N = 612) oraz w grupie polskiej (N = 475)
Kolumbia (N = 612) Polska (N = 475) M SD M SD t df = 1085 d Cohena Satysfakcja z ycia 26,93 5,34 22,00 6,42 13,499** 0,89 Wdzi!czno"# 35,95 5,45 31,08 9,02 10,399** 0,77 Przystosowanie 04,54 0,77 04,43 0,81 02,233** 0,13 Tradycja 04,08 0,84 04,24 0,84 –3,029** 0,18 $yczliwo"# 04,88 0,72 04,85 0,73 00,551** 0,03 Uniwersalizm 04,94 0,61 04,78 0,70 04,137** 0,27 Kierowanie sob% 04,55 0,79 04,42 0,86 02,510** 0,16 Stymulacja 03,60 1,04 03,37 1,07 03,645** 0,22 Hedonizm 03,93 1,12 02,81 1,12 16,226** 0,98 Osi%gni!cia 03,57 1,07 03,56 1,04 00,029** 0,00 W&adza 02,81 0,95 02,51 0,97 05,122** 0,31 Bezpiecze'stwo 04,69 0,70 04,52 0,80 03,740** 0,23 * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
wobec w asnej tradycji, rytua ów zarówno w wymiarze kulturowym, jak i religijnym.
W celu okre!lenia predyktorów satysfakcji z "ycia w!ród zmiennych demograÞ cznych, preferowanych war-to!ci i wdzi#czno!ci przeprowadzono hierarchiczn$ ana-liz# regresji metod$ wprowadzania zmiennych osobno dla obu grup. Wyniki s$ przedstawione w tabelach 6 i 7. Satysfakcja z "ycia zosta a potraktowana jako zmienna zale"na. Pierwszym krokiem by o wprowadzenie zmien-nych demograÞ czzmien-nych (p e%, wiek) jako wyja!niaj$-cych. Nast#pnie wprowadzono zmienne psychologiczne (wdzi#czno!% i 10 typów warto!ci). Ta sama procedura zosta a zastosowana dla obu grup.
W grupie kolumbijskiej w pierwszym kroku "adna z cech demograÞ cznych nie okaza a si# istotnym pre-dyktorem. W drugim kroku, po wprowadzeniu warto!ci i wdzi#czno!ci, p e% m#ska by a istotnym dodatnio ko-reluj$cym predyktorem satysfakcji z "ycia (( = –0,08; Tabela 6
Wspó czynniki standaryzowane (.) dla satysfakcji z #ycia otrzymane w regresji hierarchicznej metod' wprowadzania dla grupy kolumbijskiej (N = 612)
Satysfakcja z ycia Krok 1 Krok 2 Zmienne demograÞczne: P&e# –0,07 –0,08*** Wiek –0,04 –0,02*** Wdzi!czno"# –0,32*** Typ warto"ci: Przystosowanie –0,05*** Tradycja –0,13*** $yczliwo"# –0,08*** Uniwersalizm –0,02*** Kierowanie sob% –0,07*** Stymulacja –0,04*** Hedonizm ––0,07*** Osi%gni!cia –0,09*** W&adza –0,08*** Bezpiecze'stwo –0,01*** Zmiana R2 –0,01 –0,17*** Skorygowane R2 –0,00 –0,17*** * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001. Tabela 7
Wspó czynniki standaryzowane (.) dla satysfakcji z #ycia otrzymane w regresji hierarchicznej metod' wprowadzania dla grupy polskiej (N = 475)
Satysfakcja z ycia Krok 1 Krok 2 Zmienne demograÞczne: P&e# –0,01 –0,03*** Wiek –0,02 –0,06*** Wdzi!czno"# –0,45*** Typ warto"ci: Przystosowanie –0,02*** Tradycja –0,13*** $yczliwo"# –0,12*** Uniwersalizm –0,04*** Kierowanie sob% –0,02*** Stymulacja –0,03*** Hedonizm –0,07*** Osi%gni!cia –0,02*** W&adza –0,11*** Bezpiecze'stwo –0,03*** Zmiana R2 –0,00 –0,25*** Skorygowane R2 –0,02 –0,23*** * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
p < 0,05). Spo!ród warto!ci dodatnimi predyktorami
sa-tysfakcji z "ycia okaza a si# tradycja (( = 0,13; p < 0,01). Natomiast "yczliwo!% (( = 0,08) i osi$gni#cia (( = –0,09) by y na granicy istotno!ci. Silnym dodatnio koreluj$-cym predyktorem okaza a si# wdzi#czno!% (( = 0,32;
p < 0,001). W drugim kroku analiz zmiana R2 okaza a si#
istotna (zmiana = 0,15; p < 0,001). Na tej podstawie mo"-na stwierdzi%, "e uwzgl#dniaj$c zmienne demograÞ czne, jak p e%, oraz zmienne psychologiczne, jak wdzi#czno!% i tradycj#, mo"emy lepiej przewidywa% satysfakcj# z
"y-cia [F(13, 611) = 9,92; p < 0,001; skorygowane R2 = 0,16].
W grupie polskiej (tabela 7) w pierwszym i drugim kroku "adna spo!ród wprowadzonych zmiennych de-mograÞ cznych nie okaza a si# istotna. Predyktorem do-datnio koreluj$cym z satysfakcj$ z "ycia by a wdzi#cz-no!% (( = 0,45; p < 0,001). Spo!ród warto!ci predykto-rami istotnymi dla satysfakcji z "ycia by y "yczliwo!% (( = 0,12; p < 0,05) i tradycja (( = –0,13; p < 0,05).
W adza pozosta a na granicy istotno!ci (( = 0,11). Istotna
zmiana R2 (zmiana = 0,25; p < 0,001), jaka nast$pi a
w drugim kroku, potwierdza, "e wdzi#czno!% oraz takie warto!ci, jak "yczliwo!% i tradycja lepiej wyja!niaj$ sa-tysfakcj# z "ycia [F(13, 474) = 11,98; p < 0,001;
skorygo-wane R2 = 0,23].
D
YSKUSJAWYNIKÓWCelem zaprezentowanych bada& by a analiza zale"no-!ci mi#dzy satysfakcj$ z "ycia, preferowanymi wartozale"no-!cia- warto!cia-mi i wdzi#czno!ci$ w dwóch kontekstach kulturowych: kolumbijskim i polskim. Przeprowadzone analizy pozwa-laj$ stwierdzi%, "e prawie wszystkie wyniki s$ silniejsze w grupie kolumbijskiej, z wyj$tkiem dwóch wyników nieistotnych i jednego, w którym polscy uczestnicy dekla-ruj$ silniejsze warto!ci tradycyjne. W obu grupach naj-silniejszym predyktorem satysfakcji z "ycia okaza a si# wdzi#czno!%, co jest zgodne z wynikami wcze!niejszych analiz empirycznych (por. Lambert i in., 2009). Park, Peterson i Seligman (2004) zaobserwowali siln$ korelacj# mi#dzy dobrostanem i ró"nymi si ami charakteru, w!ród nich tak"e wdzi#czno!ci$. Z teoretycznego punktu widze-nia zwi$zek ten wydaje si# istotny i ca kowicie y, poniewa" je!li my!limy, "e dyspozycja do wdzi#cz-no!ci polega na wyra"eniu podzi#kowania za "yczliwo!% innych i za dobre rzeczy, które zdarzy y si# lub si# dziej$, oznacza to umiej#tno!% pozytywnego spojrzenia na "ycie i zadowolenia z tego, co si# na nie sk ada.
Przygl$daj$c si# sile zwi$zków mi#dzy satysfakcj$ z "ycia a warto!ciami, mo"na zauwa"y%, "e nie s$ zbyt silne (o tym wi#cej w ograniczeniach projektu). W grupie kolumbijskiej dominuj$ce okaza y si# warto!ci charakte-rystyczne dla wymiaru zachowawczo!ci, czyli przystoso-wanie, tradycja, bezpiecze&stwo, tak"e te dla przekracza-nia Ja: "yczliwo!% i uniwersalizm oraz kierowanie sob$ zaliczane do otwarto!ci na zmiany. Z kolei w grupie pol-skiej istotne by y warto!ci zwi$zane z przekraczaniem Ja – "yczliwo!% i uniwersalizm, z otwarto!ci$ na zmiany – kie-rowanie sob$, stymulacj$, oraz umacnianiem Ja – osi$g-ni#cia i w adza oraz hedonizmem, który jest zaliczany zarówno do otwarto!ci na zmiany, jak i do umacniania Ja.
Warto!ci zwi$zane z przekraczaniem Ja, takie jak "ycz-liwo!%, czy z umacnianiem Ja – w adza, by y wskazywa-ne jako istotwskazywa-ne w innych mi#dzynarodowych badaniach (Hofer, Busch, Kiessling, 2008; Hofer, Chasiotis, Campos, 2006). Przy wyja!nianiu tego kierunku zale"no!ci mo"na odwo a% si# do teorii autodeterminacji (Ryan, Deci, 2000), która traktuje potrzeby kompetencji, autonomii i zwi$z-ków z innymi jako podstawowe, a ich zaspokojenie za-pewnia osobie rozwój i prowadzi do zwi#kszenia dobro-stanu. Mo"na te" wskaza%, "e zgodno!% preferowanych
warto!ci z warto!ciami uznawanymi w danej kulturze sprzyja lepszej adaptacji jednostki do otoczenia, a tym samym przek ada si# na wy"szy poziom jej dobrostanu psychicznego (Sagiv, Schwartz, 2000). Liczne badania (Deci, Ryan, 2000; Emmons, 1991; Kasser, Ryan, 1995) wskazuj$ tak"e, "e cele okre!lane jako wewn#trzne, czy-li zwi$zane z takim warto!ciami, jak uniwersaczy-lizm czy "yczliwo!%, prowadz$ do wi#kszego zadowolenia z "ycia ni" realizacja zewn#trznych potrzeb czy celów, zwi$za-nych na przyk ad z w adz$, kontrol$ i karier$.
W grupie kolumbijskiej ujawni a si# relacja mi#dzy sa-tysfakcj$ z "ycia a bezpiecze&stwem. Otrzymana zale"-no!% wydaje si# zasadna, zwa"ywszy "e Dosquebradas znajduje si# na trasie przemytu narkotyków (Colombia
Reports, 6.04.2011). Nie nale"$ do rzadko!ci sytuacje,
kiedy mieszka&cy stykaj$ si# z gro*bami utraty "ycia ze strony grup przest#pczych dzia aj$cych na tym obszarze, dlatego poczucie bezpiecze&stwa niew$tpliwie jest czyn-nikiem istotnym dla bycia szcz#!liwym. Jak podkre!la Layard (2005) ) angielski ekonomista i cz onek brytyj-skiej Izby Lordów ) w swojej ksi$"ce Happiness: Lessons
from new science, zaspokojona potrzeba bezpiecze&stwa
jest warunkiem, aby czu% si# szcz#!liwym: „Ludzie des-peracko pragn$ bezpiecze&stwa – w pracy, w rodzinie i swoim s$siedztwie. Ludzie nienawidz$ bezrobocia, roz-padu rodziny i przest#pczo!ci na ulicach” (s. 7).
Ciekawym wynikiem by a zale"no!% uzyskana w ana-lizach regresji w przypadku tradycji. W grupie kolum-bijskiej tradycja by a dodatnio koreluj$cym predyktorem satysfakcji z "ycia, z kolei w Polsce zale"no!% ta by a od-wrotna. Preferencja warto!ci zwi$zanych z wymiarem za-chowawczo!ci (bezpiecze&stwa, przyzwyczajenia, trady-cji) w grupie kolumbijskiej mo"e by% zwi$zana z sytuacj$ kulturow$ i polityczn$ w tym kraju. Kolumbia nale"y do pa&stw charakteryzuj$cych si# jednym z najsilniejszych wska*ników kolektywizmu, który wyra"a si# dbaniem o dobro grupy, do której osoba przynale"y. Mo"na za-tem przypuszcza%, "e szcz#!cie nabiera wtedy charakteru bardziej spo ecznego ni" indywidualnego. Inne badania (Spring, 2007), skierowane na weryÞ kacj# tej relacji, wy-kaza y, "e rzeczywi!cie w Kolumbii konformizm doty-cz$cy norm spo ecznych jest pozytywnie skorelowany ze szcz#!ciem. W badanej polskiej grupie nie odnotowano tej zale"no!ci, co potwierdzaj$ inne badania, które wyka-zuj$, i" konformizm w wi#kszo!ci pa&stw nie jest zwi$-zany z subiektywnym odczuciem szcz#!cia, ale bardziej z poczuciem jego braku (Bilsky, Schwartz, 1994).
W obu grupach odnotowano równie" ró"nice mi#dzy-p ciowe. M#"czy*ni zarówno w kulturze mi#dzy-polskiej, jak i kolumbijskiej preferowali w wi#kszym stopniu war-to!ci zwi$zane z otwarwar-to!ci$ Ja (kierowanie sob$ oraz
dodatkowo w grupie polskiej – stymulacja) i umacnia-niem Ja (w adza). Natomiast dla polskich kobiet charak-terystyczna by a preferencja warto!ci zwi$zanych z prze-kraczaniem Ja – "yczliwo!% i uniwersalizm. Zale"no!ci te wpisuj$ si# w stereotypowy wizerunek m#"czyzny jako przywódcy, silnego, asertywnego oraz w wizerunek ko-biety jako osoby "yczliwej i ciep ej (zob. Szarota, 2004), co pasuje do roli spo ecznej, jak$ zwykle przypisuje si# kobiecie i m#"czy*nie (Shichman, Cooper, 1984). W gru-pie m#"czyzn w Kolumbii ujawni a si# te" preferencja warto!ci zwi$zanych z zachowawczo!ci$, co mo"e wyni-ka% z sytuacji braku poczucia bezpiecze&stwa, jak i z po-strzeganej roli spo ecznej, a co za tym idzie potrzeby za-chowania tradycyjnego podzia u obowi$zków w rodzinie. Zarówno w Kolumbii, jak i w Polsce, spo!ród zmien-nych demograÞ czzmien-nych status materialny rodziny, jak i wykszta cenie dodatnio korelowa y z satysfakcj$ z "y-cia. Wydaje si#, "e w obu krajach poczucie bezpiecze&-stwa p yn$ce z zadowalaj$cej sytuacji Þ nansowej rodziny mo"e stwarza% warunki, aby czu% si# szcz#!liwym (por. Veenhoven, 1984). Podobnie wykszta cenie zapewnia szersze kontakty spo eczne, sprzyja wi#kszemu zaanga-"owaniu, co mo"e w efekcie przek ada% si# na wi#ksze zadowolenie z "ycia (Chen, 2012). Podobne wyniki uzy-ska y Shichman i Cooper (1984), które odnotowa y po-zytywn$ relacj# mi#dzy satysfakcj$ z "ycia a wy"szym wykszta ceniem i poziomem zamo"no!ci. Je!li chodzi o wiek, to niezale"nie od kultury osoby starsze prefero-wa y prefero-warto!ci zwi$zane z zachoprefero-wawczo!ci$, osoby m od-sze wybiera y za! warto!ci zwi$zane z otwarto!ci$ na zmiany i umacnianiem Ja, co te" wynika% mo"e z etapu rozwoju cz owieka i ze stawianych wtedy celów – osoby m ode przejawiaj$ silniejsze tendencje ekspansywne i s$ nastawione na osi$gni#cia (Ole!, 2011).
Mo"na si# zastanowi%, na ile rezultaty otrzymane w niniejszym badaniu s$ wiarygodne, jako "e w naszej analizie zosta y zastosowane metody oparte g ównie na subiektywnej ocenie, zw aszcza je!li chodzi o pomiar satysfakcji z "ycia. Jak wskazuj$ niektórzy badacze, ocena zadowolenia z "ycia przez badanego mo"e pod-lega% wp ywom takich czynników, jak nastrój, dost#pne informacje czy stosowane standardy porównawcze (por. Schwarz, Strack, 1991). Bior$c jednak pod uwag#, "e liczne badania wykonane w!ród ró"nych grup obywateli kolumbijskich wykazuj$ pewn$ sta $ tendencj# poziomu satysfakcji, mo"emy przypuszcza%, "e mimo obci$"enia wymienionymi wy"ej zmiennymi narz#dzie oddaje trend charakterystyczny dla danego kraju.
Zastanawiaj$ce s$ uzyskane s abe zwi$zki z warto!cia-mi; jest to co prawda zgodne z kierunkiem zale"no!ci przedstawianych w literaturze (zob. Oishi, Diener, Suh,
Lucas, 1999), ale by% mo"e przyczyn$ tego, jest wpro-wadzenie do regresji skorelowanych warto!ci. Jednak"e usuni#cie z analiz której! z warto!ci mo"e nie da% pe ne-go obrazu wspó zale"no!ci. Oprócz tene-go miary warto!ci w grupie kolumbijskiej cechuj$ si# stosunkowo nisk$ rze-telno!ci$, co nakazuje pewn$ ostro"no!% w interpretacji.
Innym ograniczeniem badania jest brak grupy repre-zentatywnej, umo"liwiaj$cej generalizacj# wyników na populacj#. Mimo "e obie grupy badawcze y specyÞ czn$ kategori# uczestników (rodzice uczniów ucz#szczaj$cych do szkó katolickich, g ównie kobiety), uzyskujemy pewien wgl$d w prze"ywanie do!wiadczenia szcz#!cia przez t# konkretn$ grup#. Jako przysz y kie-runek bada& mo"na wskaza% dokonanie porównania na wi#kszej liczbie narodowo!ci, a tak"e na osobach o ró"-nych wyznaniach i ró"nym przedziale wiekowym, co po-zwoli na uzyskanie pe niejszego obrazu zale"no!ci.
Rezultaty przeprowadzonych bada& wskazuj$, "e cho% istniej$ ró"ne drogi do szcz#!cia, jest jedna wspólna dla obu kultur, prowadz$ca przez poczucie wdzi#czno!ci. Rozwijanie w sobie wdzi#czno!ci za to, co spotyka nas w "yciu, mo"e pozytywnie przek ada% si# na ocen# "ycia. Jak pokazuj$ badania przeprowadzone w innych kontek-stach kulturowych (zob. Fagley, 2012; Wood i in., 2008), mo"emy !mia o stwierdzi%, "e jest to zale"no!% uniwer-salna. Je!li chodzi o warto!ci, to otrzymane wyniki po-kazuj$, "e istniej$ ró"nice w strukturze powi$za& mi#dzy warto!ciami a satysfakcj$ z "ycia w tych dwóch kulturach. Wspólny dla obu kultur jest zwi$zek satysfakcji z "ycia z przekraczaniem Ja i otwarto!ci$ na zmiany, przy czym w Kolumbii pojawia si# równie" preferencja warto!-ci zwi$zanych z zachowawczo!warto!-ci$, natomiast w Polsce z umacnianiem Ja. Na podstawie s abych zale"no!ci z sa-tysfakcj$ z "ycia mo"emy tylko wnioskowa%, "e warto!ci nie przek adaj$ si# bezpo!rednio na zadowolenie z "ycia. By% mo"e pe ni$ funkcj# bardziej mediatora w tej relacji. Okre!lenie ich roli b#dzie wymaga o dalszych weryÞ kacji empirycznych. Wyniki te mog$ stanowi% zaproszenie do poszukiwania dalszych powi$za& z satysfakcj$ z "ycia.
L
ITERATURACYTOWANAAnguas Plata, A. M. (2005). Bienestar subjetivo en México: Un unfoque etnopsicológico. W: L. Garduño Estrada, B. Salinas Amescua, M. Rojas Herrera (red.), Calidad de vida y bienestar subjetivo en México (s. 167–196). México: Plaza y Valdes. Arciniega, L., González, L. (2002). Valores individuales y va
-lores corporativos percibidos: Una aproximación Empírica. Revista de Psicología Social Aplicada, 12 (1), 41–60. Argyle, M. (2005). Przyczyny i korelaty szcz#!cia. W: J.
Cza-pi&ski (red.), Psychologia pozytywna (s. 165–203). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Atienza, F. L., Pons, D., Balaguer, I., Garcia-Merita, M. L. (2000). Propiedades psicométricas de la Escala de Satisfacción con la Vida en adolescentes. Psicothema, 12 (2), 331–336. Ballesteros, B. P., Medina, A., Caicedo, C. (2006). El bienestar
psicológico deÞ nido por asistentes a un servicio de consulta psicológica en Bogotá, Colombia. Universitas Psychologica, 5 (2), 239–258.
Basabe, N., Páez, D., Valencia, J., Rimé, B., Pennebaker, J., Diener, E., González, J. L. (2000). Sociocultural factors pre-dicting subjective experience of emotion: A collective level analysis. Psicothema. Suplemento, 12, 55–69.
Bilbao, M. Á., Techio, E. M., Páez, D. (2007). Felicidad, cultura y valores personales: Estado de la cuestión y síntesis meta-analítica. Revista de Psicología, 25, 233–276.
Bilsky, W., Schwartz, S. H. (1994). Values and personality. Euro pean Journal of Personality, 8, 163–181.
Blanchß ower, D. G. (2009). International evidence on well--being. W: A. B. Krueger (red.), Measuring the subjective being of nations: National accounts of time use and well--being (s. 155–226). National Bureau of Economic Research. Pobrano z: http://www.nber.org/chapters/c5059.pdf.
Blanchß ower, D. G., Oswald, A. J. (2008). Is well-being U-shaped over the life cycle? Social Science and Medicine, 66 (6), 1733–49.
Boniwell, I. (2008). Positive psychology in a nutshell: A bal-anced introduction to the science of optimal functioning. London: Personal Well-Being Centre.
Chen, W. (2012). How education enhances happiness: Com-parison of mediating factors in four East Asian countries. Social Indicators Research, 106 (1), 117–131.
Churchill, G. A. (2003). Investigación de mercados. México: Editorial Thompson.
Cieciuch, J., Zaleski, Z. (2011). Polska adaptacja Portretowego kwestionariusza warto$ci Shaloma Schwartza. Czasopismo Psy chologiczne, 17 (2), 251–262.
Cohen, A. B. (2006). On gratitude. Social Justice Research, 19, 254–276.
Colombia Reports (2011). Drug route increases violence in central Colombia: NGO. Pobrano z: http://colombiareports. com/colombia-news/news/15224-new-drug-route-increases-violence-in-central-colombia.html [06.04.2011].
Czapi&ski, J., Su ek, A., Szumlicz, T. (2011). Indywidualna ja -ko!% "ycia. Diagnoza Spo eczna 2011 Warunki i ja-ko!% "ycia Polaków – raport. Contemporary Economics, 5 (3), 160–270. Pobrano z: http://ce.vizja.pl/en/issues [24.10.2011].
Deci, E. L., Ryan, R. M. (2000). The ‘what’ and the ‘why’ of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227–268.
DeNeve, K. M., Cooper, H. (1998). The happy personality: A meta-analysis of 137 personality traits and subjective well--being. Psychological Bulletin, 124, 197–229.
Diener, E. (1994). El bienestar subjetivo. Intervención Psicosocial, 3, 67–113.
Diener, E., Scollon, C. K., Oishi, S., Dzokoto, V., Suh, E. M. (2000). Positivity and the construction of life satisfaction
judgments: Global happiness is not the sum of its parts. Journal of Happiness Studies, 1, 159–176.
Diener, E., Scollon, C. N., Oishi, S., Dzokoto, V., Suh, E. M. (2009). Positivity and the construction of life satisfaction judgments: Global happiness is not the sum of its parts. W: E. Diener (red.), Culture and well-being. The collected works of Ed Diener (s. 229–243). New York: Springer Science. Diener, E., Suh, M., Lucas, E., Smith, H. (1999). Subjective
well--being: Three decades of progress. Psychological Bulletin, 125 (2), 276–302.
Diener, E., Suh, E., Smith, H., Shao, L. (1995). National differ-ences in reported subjective well-being: Why do they occur? Social Indicators Research, 34 (1), 7–32.
Doli&ski, D. (1997). Zazwyczaj smutniejsi ni" zawsze. Przegl'd Psychologiczny, 40, 21–25.
Dussel Peters, E., Galindo Paliza, L. M., Loría, E., Mortimore, M. (2007). Inversión extraniera directa en México: Desempeño y potencial. Una perspectiva macro, meso, micro y territorial. México: Universidad Nacional Autónoma de México. Easterlin, R. A. (1974). Does economic growth improve the
human lot? Some empirical evidence. W: P. A. David, M. W. Re der (red.), Nations and households in economic growth: Essays in honor of Moses Abramovitz (s. 89–125). New York: Academic Press.
Ekman, P. (2003). Emotions revealed: Recognizing faces and feelings to improve communication and emotional life. New York: Owl Books.
Emmons, R. A. (1991). Personal strivings, daily life events, and psychological and physical well-being. Journal of Perso-nality, 59, 453–472.
Emmons, R. A. (2004). The psychology of gratitude: An in -troduction. W: R. A. Emmons, M. E. McCullough (red.), The psychology of gratitude (s. 3–16). New York: Oxford University Press.
Emmons, R. A., McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84 (2), 377–389.
Emmons, R. A., McCullough, M. E., Tsang, J. A. (2003). The assessment of gratitude. W: S. J. Lopez, C. R. Snyder (red.), Positive psychological assessment: A handbook of models and measures (s. 327–341). Washington: American Psychological Association.
Eurobarometr (2008). Raport. Pobrano z: http://ec.europa.eu/ public_opinion/archives/eb_arch_en.htm [27.10.2011]. Fagley, N. S. (2012). Appreciation uniquely predicts life
satis-faction above demographics, the Big 5 personality factors, and gratitude. Personality and Individual Differences, 53 (1), 59–63.
Fredrickson, B. L. (2004). Gratitude, like other positive emotions, broadens and builds. W: R. A. Emmons, M. E. Mc --Cullough (red.), The psychology of gratitude (s. 145–166). New York: Oxford University Press.
Froh, J., Bono, G., Emmons, R. (2010). Being grateful is beyond good manners: Gratitude and motivation to contribute to
s ociety among early adolescents. Motivation and Emotion, 34 (2), 144–157.
Froh, J. J., Kashdan, T. B., Ozimkowski, K. M., Miller, N. (2009). Who beneÞ ts the most from a gratitude intervention in children and adolescents? Examining positive affect as a moderator. The Journal of Positive Psychology, 4, 408–422. Gómez, V., Villegas de Posada, C., Barrera, F., Cruz, J. E.
(2007). Factores predictores de bienestar subjetivo en una muestra colombiana. Revista Latinoamericana de Psicología, 39 (2), 311–325.
Górnik-Durose, M., Zaleski, Z. (2004). W asno!% i posiadanie. W: T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna (s. 123–160). Gda&sk: Gda&skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Haidt, J. (2003). The moral emotions. W: R. Davidson, K. Sche-rer, H. H. Goldsmith (red.), Handbook of affective sciences (s. 852–870). New York, NY: Oxford University Press. Heszen-Niejodek, I. (1996). Jako!% "ycia w badaniach
psy-chologicznych. )l'skie Studia Historyczno-Teologiczne, 29, 251–255.
Hofer, J., Busch, H., Kiessling, F. (2008). Individual pathways to life satisfaction: The signiÞ cance of traits and motives. Journal of Happiness Studies, 9, 503–520.
Hofer, J., Chasiotis, A., Campos, D. (2006). Congruence between social values and implicit motives: Effects on life satisfaction across three cultures. European Journal of Personality, 20, 305–324.
Human Development Index (2011). Pobrano ze strony http:// hdr.undp.org/en/data/proÞ les/ [24.10.2011].
Inglehart, R., Klingemann, H. D. (2000). Genes, culture, and happiness. W: E. Diener, E. M. Suh (red.), Culture and sub-jective well-being (s. 165–183). Cambridge, MA: MIT Press. Juczy&ski, Z. (2001). Narz"dzia pomiaru w promocji i psy-chologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psycho lo-gicznych PTP.
Kadre, S. (2011). Going corporate: A Geek’s Guide. New York: Apress Business.
Kasser, T., Ryan, R. M. (1995). Further examining the American dream: Differential correlates of intrinsic and extrinsic goals. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 82–87. Lambert, N. M., Fincham, F. D., Stillman, T. F., Dean, L. (2009).
More gratitude, less materialism: The mediating role of life satisfaction. Journal of Positive Psychology, 4, 32–42. Latinobarometr (2008). Report. Pobrano z:
http://www.latino-barometro.org/ [21.10.2011].
Layard, R. (2005). Happiness: Lessons from a new science. New York: Penguin.
Lazarus, R. S. (2006). Emotions and interpersonal relationships: Toward a person-centered conceptualization of emotions and coping. Journal of Personality, 74, 9–46.
Lykken, D., Tellegen, A. (1996). Happiness is a stochastic phe-nomenon. Psychological Science, 7, 186–189.
McCullough, M. E., Kilpatrick, S. D., Emmons, R. A., Larson, D. B. (2001). Is gratitude a moralaffect? Psychological Bul-letin, 127, 249–266.
McCullough, M. E., Emmons, R. A., Tsang, J. (2002). The grateful disposition: A conceptual and empirical topography. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 112–127.
Minkov, M. (2011). Cultural differences in a globalizing world. Bingley: Emerald Group Publishing.
Mroczek, D. K., Kolarz, C. M. (1998). The effect of age on posi-tive and negaposi-tive affect: A developmental perspecposi-tive on hap-piness. Journal of Personality and Social Psychology, 75 (5), 1333–1349.
Myers, D. G., Diener, E. (1995). Who is happy? Psychological Science, 6 (1), 10–19.
Oishi, S., Diener, E., Suh, E., Lucas, R. E. (1999). Value as a moderator in subjective well-being. Journal of Personality, 67, 157–182.
Ole!, P. (2011). Psychologia cz owieka doros ego. Ci'g o$%. Zmia na. Integracja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Park, N., Peterson, C., Seligman, M. E. P. (2004). Strengths of character and well-being. Journal of Social and Clinical Psychology, 23, 603–619.
Pavot, W., Diener, E. (1993). Review of the Satisfaction with Life Scale. Psychological Assessment, 5, 164–172.
Peterson, C., Seligman, M. E. P. (2004). Character strengths and virtues: A classiÞ cation and handbook. New York: Oxford University Press/Washington, DC: American Psychological Association.
Rodríguez-Raga, J. C., Seligson, M. A. (2007). Cultura política de la democracia en Colombia: 2006. Vanderbilt: LAPOP, Center for the Americas.
Ruscio, D. R., Bono, G., Youssef, A. S., Muller, M. E., Harris, C., Lomas, T. (2012). Gratitude and life satisfaction in youth. Washington DC: American Psychological Association. Ryan, R. M., Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and
the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68–78.
Sagiv, L., Schwartz, S. H. (2000). Values priorities and sub-jective well-being: Direct relations and congruity effects. European Journal of Social Psychology, 30 (2), 177–198. Schimmack, U., Diener, E., Oishi, S. (2002). Life-satisfaction is
a momentary judgment and a stable personality characteristic: The use of chronically accessible and stable sources. Journal of Personality, 70, 345–384.
Schwartz, S. H. (2006) Basic human values: Theory measure-ment and applications. Revue française de sociologie, 47 (4), 929–968.
Schwartz, S. H., Melech, G., Lehmann, A., Burgess, S., Harris, M. (2001). Extending the cross-cultural validity of the theory of basic human values with a different method of measure-ment. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 519–542. Schwarz, N., Strack, F. (1991). Evaluating one’s life: A
judg-ment model of subjective well-being. W: F. Strack, M. Argyle, N. Schwarz (red.), Subjective well-being (s. 27–48). Oxford: Pergamon.
Scollon, C. N., King, L. A. (2011). What people really want in life and why it matters: Contributions from research on folk theories of the good life. W: R. Biswas-Diener (red.), Positive psychology as social change (s. 1–14). Dordrecht: Springer. Shichman, S., Cooper, E. (1984). Life satisfaction and sex-role
Spring, J. H. (2007). A new paradigm for global school sys -tems: Education for a long and happy life. Mahwah: Lawrence Erl baum Associates.
Steel, P., Schmidt, J., Shultz, J. (2008). ReÞ ning the relationship between personality and subjective well-being. Psychological Bulletin, 134 (1), 138–161.
Sun, P., Zheng, X., Yu, Z. (2009). Relationship among gratitude, self-esteem, and school life satisfaction on junior high school students. Chinese Journal of Clinical Psychology, 17 (6), 750–752.
Szarota. P. (2004). Psychologia u$miechu. Gda&sk: Gda&skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szcze!niak, M. (2009). Pay it back or “pay it forward?” Gra-titude and others psychological determinants of upstream reciprocity. W: A. B achnio, A. Przepiórka (red.), Closer to Emotions III (s. 139–152). Lublin: Wydawnictwo KUL. Szcze!niak, M., Soares, E. (2011). Are proneness to forgive,
optimism and gratitude associated with life satisfaction? Polish Psychological Bulletin, 41 (1), 20–23.
Tsang, J.-A. (2006). Gratitude and prosocial behavior: An experi-mental test of gratitude. Cognition and Emotion, 20, 138–148. Veenhoven, R. (1984). Conditions of happiness. Dordrecht:
Klu wer Academic.
Watkins, P. C., Grimm, D. L., Kolts, R. (2004). Counting your blessings: Positive memories among grateful persons. Current Psychology, 23 (1), 52–67.
Watkins, P. C., Woodward, K., Stone, T., Kolts, R. L. (2003). Gratitude and happiness: Development of a measure of gratitude and relationships with subjective wellbeing. Social Be -havior and Personality, 31 (5), 431–452.
Weiner, B. (1985). An attributional theory of achievement moti-vation and emotion. Psychological Review, 92, 548–573. Wnuk, M., Marcinkowski, J. T., Kalisz, Z. (2010). Relationships
between the strengths of character: Forgiveness, gratitude, and hope and satisfaction with life among public health and physiotheraphy students. Zdrowie Publiczne, 120, 158–162. Wood, A. M., Froh, J. J., Geraghty, A. W. A. (2010). Gratitude
and well-being: A review and theoretical integration. Clinical Psychology Review, 30, 890–905.
Wood, A. M., Joseph, S., Maltby, J. (2008). Gratitude uniquely predicts satisfaction with life: Incremental validity above the domains and facets of the Þ ve factor model. Personality and Individual Differences, 45, 49–54.
Wright, J. D., Donley, A. M. (2011). Poor and homeless in the sunshine state: Down and out in theme park nation. New Bruns wick: Transaction Publishers.
Value orientations and different ways to happiness:
The comparison between Columbian and Polish groups
Aneta Przepiórka
1, Ma gorzata Szcze!niak
2, Teresita Verhelst
3, Elisabetta StrafÞ
4 1 John Paul II Catholic University of Lublin2 Szczecin University
3 Colegio María Auxiliadora, Dosquebradas, Columbia 4 PontiÞcia Facoltà di Scienze dell’Educazione, Auxilium, Italy
A
BSTRACTThe aim of the study was to examine the relationship between values, life satisfaction and gratitude. The data were collected in two cultural contexts: in Colombia (N = 26, 26% men and 74% women; age: M = 38 years; SD = 9,38) and in Poland (N = 475; 30% men and 70% women; age: M = 40 years; SD = 6,78). Following questionnaires were used: the Portrait Values Questionnaire, Life Satisfaction Scale, and
Scale of Gratitude. The obtained results revealed differences in happiness and value orientations in both
cultures. In the Colombian group life satisfaction was positively correlated with Self-Transcendence (Benevolence and Universalism) and Conservation (Tradition, Conformity, Security). In the Polish group life satisfaction was correlated with Self-Transcendence, Self-Enhancement (Power and Achievement) and Openness to change (Hedonism, Stimulation, Self-Direction). In both groups there was a strong relationship between life satisfaction and gratitude.
Keywords: life satisfaction, values, gratitude, Colombia, Poland
Z o"ono: 20.12.2011
Z o"ono poprawiony tekst: 2.07.2012 / 21.02.2013 Zaakceptowano do druku: 2.03.2013
