124
Copyright 2008 Psychologia Spo ecznaStereotyp a logiczne wnioskowanie
Kinga Piber-D!browska
Szko a Wy!sza Psychologii Spo ecznejW tradycyjnym uj"ciu stereotyp traktuje si" jako bezpo#redni! b!d$ po#redni! przes ank" wnioskowania o reprezentancie stereotypizowanej kategorii. Celem niniejszego artyku u jest pokazanie innej roli stereo-typu – jako potencjalnego czynnika, który mo%e zniekszta ci& umiej"tno#& rozumowania sensu stricto, czyli niezale%nego od jednostkowych pogl!dów, przekona', do#wiadcze'. Przedstawione zosta y wyniki bada' uzyskiwanych przy zastosowaniu dwóch paradygmatów badawczych, najcz"#ciej wykorzystywa-nych w psychologii spo ecznego poznania: jeden odnosi si" do wnioskowania na podstawie statystyczwykorzystywa-nych regu (a konkretnie – oszacowywania kowariancji, tzw. paradoks Simpsona), drugi za# do rozumowania z zastosowaniem regu logiki inferencyjnej (sylogizmy liniowe). Wyniki uzyskane w paradygmacie para-doksu Simpsona potwierdzaj! rezultaty klasycznych bada' nad stereotypowym rozumowaniem: w przypadku wnioskowania o relacji dwóch kategorii osób, w tym jednej stereotypizowanej, nast"puje zniekszta -cenie wniosku, tak by by on zgodny ze stereotypem, a nie ze statystycznymi przes ankami. Dodatkowy a przy tym w nik ym stopniu eksplorowany efekt wzbudzenia (negatywnego) stereotypu wykazuj! badania z porz!dkami liniowymi. Okazuje si" bowiem, %e deÞcyt rozumowania wyst"puje nie tyle w stosunku do reprezentanta stereotypizowanej kategorii, ile wobec osoby, która wspó wyst"puje, ale przynale%y do innej grupy spo ecznej.
S owa kluczowe: stereotyp, logiczne rozumowanie, paradoks Simpsona, sylogizmy liniowe
Zwi!zek pomi"dzy stereotypem a wnioskowaniem
(in-ference) jest ujmowany w rozmaity sposób. Elementem
wspólnym jest koncentracja na nieformalnym rozumo-waniu, a wi"c dokonywanym na podstawie informacji, które s! ze sob! powi!zane, ale nie na zasadach logiki. Stereotyp przedstawia si" przede wszystkim jako bez-po#redni! b!d$ bez-po#redni! przes ank" wnioskowania o nieznanej osobie, która nale%y do okre#lonej kategorii spo ecznej. Z jednej strony zawarto#& stereotypu danej kategorii ludzi, czyli przypisywana jej charakterystyka (cechy, emocje, zachowania itd.), s u%y& ma do antycy-powania w a#ciwo#ci osoby zaliczonej przez obserwatora do tej kategorii (Bodenhausen, Macrae i Sherman, 1999; Hamilton i Sherman, 1994). Oto przyk ady takiego rozu-mowania: je#li kto# jest Japo'czykiem – to &wiczy karate (Kanahara, 2006), je#li Murzynem – to jest muzykalny
(Devine, 1989), je#li homoseksualist! – to nosi damsk! torebk" (Ewa Sowi'ska, Rzeczniczka Praw Dziecka, 2007). Z regu y ten mechanizm okre#la si" za Gilbertem i Hixonem (1991), mianem aplikacji stereotypu
(stere-otype application), a czasem deÞniuje wprost jako
pro-ces wnioskowania o nieobserwowalnych w a#ciwo#ciach reprezentanta kategorii na podstawie stereotypu kategorii (np. Blair, Judd i Fallman, 2004; Sherman, Lee, Bessenoff i Frost, 1998).
Ta szczególna rola – jako bezpo#redniej podstawy wnio-skowania o osobie znanej wy !cznie z jej rzeczywistej lub pozornej przynale%no#ci kategorialnej – nie jest jedy-n! rol!, któr! przypisuje si" stereotypowi. Z drugiej stro-ny wskazywane jest bowiem, %e stereotyp mo%e spe nia& tak%e funkcj" swoistego pomostu mi"dzy informacyjny-mi przes ankainformacyjny-mi (szerzej na ten temat: Piber-D!browska, 2008). Dotyczy to sytuacji, gdy uzyskiwane informacje s! wieloznaczn!, a tym samym niewystarczaj!c! przes ank! wnioskowania. Na przyk ad gdy informacja brzmi: stu-dent nie móg zrozumie& s ów m"%czyzny. Konkluzje mog! zosta& wyci!gni"te, o ile uzyska si" dodatkow! – dookre#laj!c! – informacj" (Dunning i Sherman, 1997). Kinga Piber-D!browska, Wydzia Psychologii, Szko a Wy%sza
Psychologii Spo ecznej, ul. Chodakowska 19/31, 03-815 War-szawa,
e-mail: kinga.piber-dabrowska@swps.edu.pl
Artyku oraz opisane w asne badania zrealizowane zosta y w ra-mach grantu KBN nr 1 H01F 033 27.
Tak! w a#nie po#redni! przes ank! mo%e by& stereotyp na przyk ad o kategorialnej przynale%no#ci mówi!cego m"%czyzny: je#li poda si", %e to profesor neurobiologii, wówczas jest wyci!gany wniosek, %e student nie zrozu-mia specjalistycznego %argonu; je#li okre#li si" mówi!-cego jako osob" chor! psychicznie, to konkluzja jest od-mienna – student nie zrozumia , bowiem wypowied$ by a niezborna. Stereotyp nie jest w tym przypadku zasadnicz! i wystarczaj!c! przes ank! do prawomocnego rozumowa-nia (jak przy dedukowaniu w a#ciwo#ci nieznanej osoby). Ale jego status jest niezwykle istotny – jako wcze#niej posiadana wiedza utajona (tacit knowledge), umo%liwia zintegrowanie enigmatycznych informacji oraz wyci!-gni"cie z nich wniosku (Dunning i Sherman, 1997).
Jest jeszcze trzeci obszar nieformalnego wnioskowa-nia, w którym dostrzega si" wp yw stereotypu. Chodzi o spontaniczne wnioskowanie o cesze osoby na podsta-wie jej pojedynczego zachowania (spontanous traits
in-ference; w skrócie: STI). Przejawem STI jest na przyk ad
konkluzja, %e je#li kto# wygra w te#cie z wiedzy, to jest m!dry. Ten typ wnioskowania opisuje si" niekiedy jako jedn! z form rozumowania od szczegó owego faktu do ogólnej cechy, czyli wnioskowania indukcyjnego. STI jest, jak sama nazwa wskazuje, procesem samorzutnie si" uruchamiaj!cym, bez intencji cz owieka przetwarzaj!ce-go informacj" (Uleman, 1999; Uleman, Newman i Mo-skowitz, 1996). Ale jak wykaza y badania, stereotyp mo-dyÞkuje owo niemal automatyczne wnioskowanie o cesze sprawcy zachowania (Sherman i in., 1998; Wigboldus, Dijksterhuis i van Knippenberg, 2003; Wigboldus, Sher-man, Franzese i van Knippenberg, 2004). W dwóch se-riach bada', przy zastosowaniu odmiennych miar STI, wykazano jednostronn! rol" stereotypu przy spontanicz-nym wnioskowaniu o cesze osoby z jej jednostkowego zachowania. Stereotyp mo%e pe ni& wy !cznie rol" ha-muj!c! STI – gdy zachowanie jest sprzeczne ze stereoty-pem sprawcy (kloszard wygrywaj!cy w te#cie z wiedzy). Z kolei gdy zachowanie jest stereotypowo spójne (profe-sor wygrywa w te#cie z wiedzy), to wówczas stereotyp nie intensyÞkuje wnioskowania, które jest podejmowane spontanicznie, a wi"c bez namys u. Takie zachowanie jest bowiem tylko dobr! egzempliÞkacj! dla indukcyjnego wniosku.
Zauwa%my, %e na podstawie bada' nad STI, a tak%e in-nych, wspomnianych wcze#niej, do#& tradycyjnie ujmuj!-cych stereotypowe wnioskowanie, nie mo%emy budowa& tezy o wp ywie stereotypu na umiej"tno#& rozumowania
sensu stricto. Wprawdzie wszystkie pokazuj!, %e
zakty-wizowany stereotyp mo%e prowadzi& do stereotypowego wnioskowania, jednak%e wnioskowanie to ujmowane jest w tych badaniach jako wyci!ganie wniosków o
repre-zentancie kategorii na podstawie specyÞcznej przes anki – stereotypu przypisywanej mu kategorii. Otwarte pozo-staje wi"c pytanie, czy stereotyp zniekszta ca umiej"tno#& rozumowania jako takiego (w „sterylnej postaci”; N"cka, Orzechowski i Szymura, 2006, s. 422), czyli niezale%nego od jednostkowych pogl!dów, przekona', do#wiadcze'.
Luk" t" wype niaj! badania nad wnioskowaniem z jed-noznacznych informacji, powi!zanych ze sob! regu a-mi logiki. Inaczej mówi!c, chodzi o badania, w których przekazywane informacje s! wystarczaj!cymi przes an-kami do integracji i wyci!gni"cia wniosku, o ile zasto-sowane zostan! formalne regu y wnioskowania. Dzi"ki temu mo%liwe staje si" analizowanie, jak! rol" odgrywa w tych procesach wzbudzany stereotyp. W psychologii spo ecznego poznania wykorzystywane s! dwa paradyg-maty badawcze: jeden odnosi si" do statystycznych regu (a konkretnie – oszacowywania kowariancji), drugi za# do regu logiki inferencyjnej koniecznych przy rozwi!zy-waniu sylogizmów liniowych.
Stereotyp a stosowanie statystycznych regu
Stosowanie regu statystycznych jest powi!zane z po-ziomem kompetencji w tym zakresie. Trudno przecie% u%y& statystyki, zw aszcza zaawansowanej, gdy si" jej po prostu nie zna. Z drugiej strony, wiedza mo%e nie wy-starcza&, je#li nie ma wystarczaj!cych zdolno#ci intelek-tualnych do jej zastosowania. Dlatego te% w badaniach testuj!cych wp yw stereotypu na logiczne rozumowanie uczestnicy dostaj! zadania, do rozwi!zania których wy-starczy zastosowanie nieskomplikowanych dzia a' mate-matycznych. Celem tych bada' jest bowiem uchwycenie indywidualnych ró%nic nie tyle w poziomie logicznego rozumowania, ile w sferze „podatno#ci” na aktywizacj" stereotypu, który mo%e powodowa& zniekszta cone wnio-skowanie. Z tego te% powodu, w odró%nieniu od klasycz-nych bada' realizowaklasycz-nych w obszarze psychologii po-znawczej (przegl!d w: N"cka i in., 2006), eksperymenty z zakresu psychologii stereotypu dotycz! wnioskowania o obiektach konkretnych (reprezentantach okre#lonej kategorii spo ecznej, np. grupy narodowo#ciowej), a nie abstrakcyjnych (typu A, B, C). A wi"c tre#& przes anek odnosi si" do osób, z których niektóre nale%! do okre#lo-nej (stereotypizowaokre#lo-nej) kategorii spo eczokre#lo-nej i charaktery-zuj! si" w a#ciwo#ciami spójnymi b!d$ sprzecznymi ze stereotypem kategorii.
Przyjrzyjmy si" jednemu z typowych bada' nad wp y-wem stereotypu na pos ugiwanie si" statystyczn! lo-gik! (statistical logic; Schaller, 1992, eksperyment 1). Uczestnicy badania dostawali 40 informacji odnosz!cych si" do kobiety b!d$ m"%czyzny. IdentyÞkacja p ci by a mo%liwa dzi"ki podawaniu imion tych osób. Ka%da
in-formacja dotyczy a dwóch kwestii zawodowych: zajmo-wania stanowiska o wysokim b!d$ niskim statusie (mene-d%er vs. pracownik biura) oraz umiej"tno#ci zarz!dzania zespo em ludzi (dobry vs. z y lider); na przyk ad: Clyde Coombs, mened%er, jest dobrym liderem. Na podstawie tych informacji badani mieli os!dzi& „w jakim stopniu p e& wydaje si" by& powi!zana z umiej"tno#ciami kie-rowniczymi”. Do oceny s u%y a 9-punktowa skala, gdzie bieguny lewy i prawy oznacza y, %e lepszymi liderami s! (odpowiednio) m"%czy$ni vs. kobiety, natomiast punkt #rodkowy – „nie ma ró%nicy”.
Gdyby zintegrowa& wszystkie informacje, uzyska oby si" nast"puj!ce dane:
W"ród 5 kobiet mened!erek – 4 s# dobrymi liderkami. W"ród 15 m$!czyzn mened!erów – 12 jest dobrymi lide-rami.
W"ród 15 kobiet pracownic biura – 3 s# dobrymi lider-kami.
W"ród 5 m$!czyzn pracowników biura – 1 jest dobrym liderem.
Je#li na podstawie tych informacji wyci!gniemy wnio-sek, %e lepsze predyspozycje do kierowania lud$mi po-siadaj! m"%czy$ni, to powinni#my przeanalizowa& je raz jeszcze. By& mo%e za drugim razem dojdziemy do wnio-sku, %e jednak kobiety.
Obie powy%sze konkluzje s! efektem uproszczone-go rozumowania (simplistic inference), czyli takieuproszczone-go, w którym uwzgl"dniane s! wybrane, najprawdopodob-niej stereotypowe, przes anki. Wniosek o silnajprawdopodob-niejszym powi!zaniu p ci m"skiej ni% %e'skiej z umiej"tno#ciami przywódczymi by by prawid owy, gdyby nie informacje o stanowisku ka%dej osoby. Dane tylko zsumowane
(ag-gregated) pokazuj!, %e na 20 m"%czyzn a% 13 by o
do-brymi liderami, natomiast w#ród 20 kobiet – jedynie 7. Ale ta dodatnia korelacja pomi"dzy byciem m"%czyzn! a byciem dobrym liderem jest pozorna. Je#li uwzgl"dni-my dodatkowy czynnik, czyli zawodow! pozycj" kobiet i m"%czyzn, to wniosek b"dzie inny. Otó% wprawdzie w#ród mened%erów dobrymi liderami jest trzy razy wi"-cej m"%czyzn ni% kobiet (12:4), ale w#ród pracowników biurowych proporcja jest przeciwna (1:3), czyli dobry-mi lideradobry-mi jest trzykrotnie wi"cej kobiet ni% m"%czyzn. Mo%emy jeszcze dok adniej spojrze& na te dane: propor-cja dobrych liderów do z ych jest taka sama zarówno w#ród mened%erów (u m"%czyzn 12:3; u kobiet 4:1), jak i w#ród pracowników biura (u m"%czyzn 1:4; u kobiet 3:12). A zatem racj" mieli wszyscy, którzy – analizuj!c chwil" wcze#niej przedstawione dane – doszli do wnio-sku, %e nie ma ró%nicy mi"dzy p ciami. Ich rozumowanie by o ca o#ciowe (complex inference), czyli uwzgl"dnia-j!ce wszystkie przes anki. Mo%liwe te%, %e albo nie maj!
stereotypów p ci, albo maj!, ale potraÞ! zahamowa& ich wp yw na logiczne rozumowanie. A o czym mo%e #wiad-czy& wyci!gni"cie wniosku, %e to kobieta jest lepszym liderem? Takiego rozumowania w %aden sposób nie mo%-na uzasadni& powy%szymi danymi. St!d przypuszczalnie tak%e i tutaj, analogicznie jak przy uproszczonym wnio-sku o umiej"tno#ciach m"%czyzny, odgrywa y rol" czyn-niki pochodne stereotypom i/lub czynczyn-niki motywacyjne (na przyk ad „nadgorliwe” hamowanie stereotypu p ci czy faworyzowanie grupy kobiecej). Sugeruj! to wyniki pierwszego eksperymentu: znacznie bli%sze warto#ci 0 („nie ma ró%nicy”) by y #rednie wskazania uczestniczek badania ni% uczestników.
Opisana powy%ej rozbie%no#& we wnioskowaniu na-zywana jest paradoksem Simpsona (Simpson’s Paradox; Simpson, 1951). Prawid owa konkluzja bowiem, uwzgl"d-niaj!ca dodatkowy czynnik (w opisanym przyk adzie – pozycj" zawodow! kobiet vs. m"%czyzn), jest zaskaku-j!ca i sprzeczna z wnioskiem wyci!gni"tym na podstawie tylko dwóch zasadniczych, a przy tym spójnych z prze-konaniami przes anek (w opisanym przyk adzie – o sil-niejszym powi!zaniu umiej"tno#ci przywódczych z p ci! m"sk! ni% %e'sk!). Oczywi#cie efekt ten nasuwa skoja-rzenie ze znacznie lepiej znan!, a przy tym ogólnoludzk! „przypad o#ci!” – nieumiej"tno#ci! oszacowania kowa-riancji, czyli wspó zmienno#ci zjawisk (Lewicka, 2000). A zatem, czy b "dne wnioski o wi"kszych kierowniczych umiej"tno#ciach kobiet vs. m"%czyzn nie s! po prostu re-zultatem tego w a#nie mechanizmu, a nie wp ywu zakty-wizowanych stereotypów p ci? Wydaje si", %e jednak klu-czow! rol" odegra a motywacja pochodna stereotypowi. Otó% w drugim eksperymencie Schallera (1992) zadanie uczestników by o identyczne, z jednym wyj!tkiem – za-mienione zosta y imiona %e'skie z m"skimi. W efekcie, w przeciwie'stwie do poprzedniego badania, przes anki mog y prowadzi& do uproszczonego wnioskowania, %e to kobiety s! lepszymi liderami. I zgodnie z hipotez! ba-dacza tym razem warto#ci 0 („nie ma ró%nicy”) znacznie bli%sze by y oszacowania uczestników, a nie uczestni-czek badania. Innymi s owy, w obu badaniach uczest-nicy dostrzegali taki bezpo#redni zwi!zek mi"dzy p ci! a predyspozycjami, który najprawdopodobniej odpo-wiada ich pogl!dom. Sprzyja temu dodatkowy fakt, %e zadania dotyczy y ich w asnej „p ciowej” grupy (Ames, 2004). A gotowo#& na „zobaczenie tego, co oczekuje si" zobaczy&” wzbudzaj! mi"dzy innymi w a#nie stereotypy kategorii spo ecznych (Biernat i Ma, 2005, s. 491). St!d stereotypy s! cz"sto podstaw! (ale czasem i skutkiem) sk onno#ci do percepcji iluzorycznej korelacji (przegl!d bada' w: Fiedler i Walther, 2004).
Wp yw stereotypów na statystyczne wnioskowanie znany jest cho&by z bada' Kahnemana i Tversky’ego (1973). W jednym z nich uczestników proszono o osza-cowanie, jakie jest prawdopodobie'stwo, %e pewien m"%-czyzna ze 100-osobowej m"skiej grupy jest in%ynierem b!d$ prawnikiem. Wszystkich informowano, jaka jest w grupie proporcja in%ynierów i prawników, przy czym jej warto#& by a ró%na w zale%no#ci od warunku badania. Manipulowano tak%e opisem ocenianego m"%czyzny: by spójny ze stereotypem jednego z zawodów, b!d$ go nie by o. Okaza o si", %e prawid owo szacowano wy !cznie w przypadku braku dodatkowej charakterystyki m"%-czyzny. Natomiast jej obecno#& wypacza a rozumowa-nie. Efekt ten okre#la si" jako „lekcewa%enie istotnych danych”, w tym przypadku proporcji prawników/in%y-nierów w grupie (Kossakowska, 2005). Taka etykietka wskazuje na czynione za o%enie, %e ludzie dostrzegaj! te informacje, ale z jakiego# powoduje je ignoruj!.
Wyniki bada' nad zniekszta ceniami zwi!zanymi z pa-radoksem Simpsona sugeruj! odmienne wyja#nienie. Wprawdzie Schaller (1992, 1994) tak%e wskazuje na mo-tywacyjny aspekt pope nianych b "dów, ale wed ug niego ludzie koncentruj! si" na takich kowariantach, których zwi!zek jest stereotypowo oczywisty, a przez to nie do-strzegaj! innych, „niewygodnych”. Mo%e to si" wi!za& tak%e z ekonomi! przetwarzania, statystyczne bowiem wnioskowanie, cho& nie jest bardzo trudne, to jednak mocno obci!%a poznawczo (Schaller, Asp, Rosell i Heim, 1996). Poleganie na stereotypie (wiedzy atwo dost"pnej) zamiast na przes ankach, które trzeba zintegrowa&, jest nieporównywalnie prostszym przetwarzaniem informacji (Sternberg, 2001).
Z t! diagnoz! nie zgadzaj! si" Meiser i Hewstone (2004). Na podstawie przeprowadzonych bada' owali tez", %e kowarianty wcale nie s! pomijane, a wr"cz przeciwnie: cz!stkowe korelacje s! uwzgl"dniane, tyle tylko, %e nast"puje b "dne ich zastosowanie przy wyci!-ganiu ostatecznego wniosku. Ale co istotne, w badaniach Meisera i Hewstone’a uczestnicy dostawali inn! instruk-cj" ni% w badaniach Schallera. Mianowicie u Schallera ba-dani mieli ocenia& bod$cowe osoby, co zba-daniem Meisera i Hewstone’a sprzyja o selekcji przes anek do wniosko-wania. Ocenianie cz owieka oznacza bowiem budowanie sobie jego wizerunku (impression formation) na podstawie dost"pnych przes anek. Dlatego w ich badaniach uczestni-cy informowani byli, %e chodzi o zapami"tywanie infor-macji o pojedynczej osobie, czyli jej charakterystyki, oraz zachowa'. Mo%liwe zatem, %e to w a#nie rodzaj nasta-wienia poznawczego (wzbudzanego okre#lonym polece-niem) wp ywa na anga%owanie si", b!d$ nie, w percepcj" zwi!zku pomi"dzy wszystkimi przes ankami – i
spójny-mi, i sprzecznymi ze stereotypem. Ale nadal nie zmienia to faktu, %e ko'cowy efekt statystycznego wnioskowania jest zniekszta cony przez zaktywizowany stereotyp.
Stereotyp a stosowanie regu logiki inferencyjnej
Badania nad wp ywem stereotypu na rozwi!zywanie paradoksu Simpsona pokazuj! wnioskowanie o relacji dwóch kategorii osób, w tym jednej stereotypizowanej. Zauwa%my, %e wyci!gany wniosek stanowi wzgl"dny wska$nik stereotypowego wnioskowania. Odpowiada bo-wiem na pytanie, czy dana cecha jest w wi"kszym stopniu przypisywana osobom z kategorii stereotypizowanej, czy innej. Ale je#li jeste#my zainteresowani porównawczym pomiarem wnioskowania o osobie ze stereotypizowanej
vs. osobie z innej kategorii, wówczas paradygmat
pa-radoksu Simpsona jest nieadekwatny. W a#ciwa nato-miast b"dzie inna metodyka, na przyk ad sylogizmów liniowych (tzw. porz!dków linowych). Dzi"ki niej mo-%emy si" równie% dowiedzie&, czy wnioski wyci!gane na podstawie informacji powi!zanych ze sob! regu ami statystycznej logiki s! bardziej zgodne ze wzbudzanym stereotypem, czy ze statystycznymi przes ankami. Ale, co najistotniejsze, paradygmat porz!dków liniowych (linear
orders paradigm) pozwala sprawdzi&, czy
zaktywizowa-ny stereotyp wp ywa wy !cznie na przetwarzanie infor-macji o reprezentancie stereotypizowanej kategorii, czy te% i o innych, wspó wyst"puj!cych osobach. Dla lepsze-go zobrazowania przedstawi" jedno z bada' przeprowa-dzonych wspólnie z Grzegorzem S"dkiem (von Hecker, S"dek, Piber-D!browska i Bedy'ska, 2006). W badaniu tym uwzgl"dniony zosta czynnik, który wydaje si" wr"cz kluczowy przy rozpatrywaniu wp ywu stereotypu na pro-cesy przetwarzania informacji (Piber-D!browska, 2005), i to zarówno na te podstawowe – na przyk ad kodowa-nie informacji, jak i na z o%one poznawczo – na przyk ad wnioskowanie. Chodzi tu o indywidualn! dost"pno#& ste-reotypu, która jest mocno zró%nicowana (Bodenhausen, Mussweiler, Gabriel i Moreno, 2001). Spo eczny stereo-typ bowiem, nawet je#li jest wszystkim cz onkom eczno#ci znany, to nie u ka%dego automatycznie si" akty-wizuje – i przez to nie jest u%ywany w procesach przetwa-rzania informacji (por. np. Gilbert i Hixon, 1991; Brown, Croizet, Bohner, Fournet i Payne, 2003), albo mo%e i ak-tywizuje si", ale nie jest automatycznie stosowany (dys-kusja i przegl!d bada': Piber-D!browska, 2001a). Tak wi"c specyÞcznego wp ywu stereotypu mo%na oczekiwa& u ludzi, którzy posiadaj! (lub przynajmniej podzielaj!) stereotyp okre#lonej kategorii spo ecznej.
Dobór uczestników badania dokonany zosta przy zastosowaniu autorskiej procedury Pomiar Ewaluacji Tre#ci Schematowych (PETS; szczegó owy opis:
Piber-D!browska, 2001b). Na podstawie PETS wyselekcjo-nowani zostali uczestnicy z negatywnym stereotypem Niemca vs. posiadaj!cy nie stereotypow! reprezentacj" Niemca.
Do pomiaru parametrów stereotypowego wnioskowa-nia wykorzystano komputerow! procedur" porz!dków liniowych (S"dek i von Hecker, 2004). Uczestnicy zapo-znawani byli z relacj! mi"dzy czterema osobami (w#ród których by Niemiec) pod wzgl"dem jednej z sze#ciu cech, które s! spójne ewaluatywnie z negatywnym ste-reotypem Niemca (np. agresywny). Informacja o relacji dotyczy a stopnia, w jakim dana osoba posiada okre#lo-n! cech" wzgl"dem innej osoby. Relacje by y tak zbu-dowane, %e reprezentant kategorii „Niemiec” zawsze cechowa si" dan! w a#ciwo#ci! w najwi"kszym stopniu (najbardziej agresywny itd.), co jest zgodne z negatyw-nym stereotypem tej kategorii spo ecznej. Na przyk ad na jedno z sze#ciu diagnostycznych zada' sk ada y si" (po-jedynczo prezentowane) nast"puj!ce informacje: Klaus jest bardziej agresywny ni% Pawe , Pawe jest bardziej agresywny ni% Jakub, Jakub jest bardziej agresywny ni% Marek. Jak wida&, w ka%dym zadaniu w#ród trzech pre-zentowanych par tylko w jednej nast"puje porównywanie Niemca z innym (polskim) m"%czyzn!; w pozosta ych dwóch relacjach s! odniesienia wy !cznie do osób spoza kategorii „Niemiec”.
Czas przygl!dania si" poszczególnej parze nie by li-mitowany. Uczestników instruowano, i% badanie dotyczy pami"ci, dlatego po zako'czeniu prezentacji par zosta-n! zadane pytania dotycz!ce relacji mi"dzy obiektami. Pytania dotyczy y relacji zarówno pokazywanych (np. czy Klaus jest bardziej agresywny ni% Pawe ?), jak i nie-pokazywanych (np. czy Klaus jest bardziej agresywny ni% Jakub?).
Procedura porz!dków liniowych pozwala uchwyci& nie tylko to, jak przebiega kodowanie informacji o pre-zentowanych parach, ale tak%e poprawno#& wyci!gania wniosków o niepokazywanych relacjach, czyli mi"dzy osobami pozostaj!cymi ze sob! w po#redniej relacji (od-dalonych w gradacji cechy). Analiza poprawno#ci wnio-skowania relacji pokaza a bardzo interesuj!cy wzór wy-ników. Po pierwsze, gdyby abstrahowa& od tego, kogo dotyczy a relacja (z Niemcem czy bez Niemca), to #redni poziom poprawno#ci wnioskowania by istotnie gorszy u ludzi z negatywnym stereotypem ni% u ludzi z niestere-otypow! reprezentacj! Niemca. Jednak%e uwzgl"dnienie relacji, w których Niemiec by obecny przynios o dodat-kowy wynik – istotny efekt interakcyjny.
Otó% u cz owieka z niestereotypow! reprezentacj! Niemca procent poprawnie wywnioskowanych relacji by na bardzo zbli%onym poziomie niezale%nie od tego,
do kogo odnosi a si" relacja. Natomiast cz owiek z nega-tywnym stereotypem Niemca istotnie gorzej wnioskowa relacje bez Niemca ni% relacje z Niemcem. Porównanie ludzi z negatywnym stereotypem vs. z niestereotypow! reprezentacj! Niemca ujawni o ponadto, %e nie ró%nili si" oni istotnie w poziomie poprawno#ci wnioskowania relacji z Niemcem, natomiast przy relacjach bez Niemca istotnie gorszy by cz owiek z negatywnym stereotypem. Analogiczny wzór wyników zosta uzyskany w bada-niu b"d!cym rozszerzon! replikacj! opisanego badania (S"dek, Piber-D!browska, Maio i von Hecker, 2007).
Jak wykaza y dodatkowe analizy, przyczyn! gorszego wnioskowania o parze osób spoza kategorii „Niemiec” nie by o krótsze i mniej skuteczne studiowanie tego typu prezentowanych par (S"dek i in., 2007; von Hecker i in., 2006). Zasadniczym czynnikiem by o posiadanie nega-tywnego stereotypu Niemca. Jak zatem mo%na wyja#ni& ten wynik? Zauwa%my, %e prezentacja dwóch par spoza kategorii „Niemiec” wyst"powa a w kontek#cie specy-Þcznym dla ludzi negatywnie uprzedzonych – wraz z pa-r!, w której jedna osoba jest reprezentantem kategorii. To w a#nie obecno#& tej osoby jest, z za o%enia, bod$cem wzbudzaj!cym stereotyp.
Mo%liwe, %e aktywizacja stereotypu wp ywa na przetwa-rzanie informacji o osobie spoza kategorii nie tyle znie-kszta caj!co, ile… blokuj!co. Jak wiadomo, nap ywaj!ce informacje s! analizowane ze wzgl"du na dotychczasowe zasoby pami"ciowe (Maruszewski, 2003). Dla cz owieka bez stereotypu Niemca informacje o Niemcu maj! podob-ny status, jak informacje o Polaku – s! równie „nowe” lub „stare” wzgl"dem posiadanej wiedzy (niezawieraj!cej stereotypu). W innej mentalnej sytuacji znajduje si" cz o-wiek z negatywnym stereotypem. Mo%na przypuszcza&, %e informacja odnosz!ca si" do Niemca jest istotniejsza afektywnie, zw aszcza %e jest to afekt negatywny. Afekt negatywny Þksuje przetwarzanie informacji na $ródle afektu, kosztem innych wspó wyst"puj!cych informacji. Wykaza y to na przyk ad badania nad przetwarzaniem in-formacji przez osoby l"kowe (Fox i Georgiou, 2006), czy b"d!ce w silnie stresuj!cej sytuacji (tzw. efekt pami"ci tunelowej; Safer, Christianson, Autry i Osterlund, 1998; przegl!d w: Olszanowski, 2002).
Ale priorytet przetwarzania informacji odnosz!cych si" do reprezentanta kategorii wynika& mo%e równie% ze wspomnianej adaptacyjnej poznawczo tendencji, by kon-frontowa& nap ywaj!ce dane z tymi, które si" ju% posiada (czyli w tym przypadku – z informacjami wynikaj!cymi ze stereotypu). Krótko mówi!c, przypuszczalnie zasoby poznawcze cz owieka ze stereotypem danej kategorii s! zajmowane „sprawdzaniem” spójno#ci mi"dzy informa-cjami uzyskiwanymi o osobie ze stereotypizowanej
ka tegorii a posiadan! przez niego afektywn! (bowiem stereotypow!) wiedz! o kategorii. Co wi"cej, przecie% w a#nie w procesach wnioskowania „wykazuje si" istot-ne zró%nicowanie sprawno#ci tych procesów w zale%no-#ci od trezale%no-#ci, jakich dotycz!” (N"cka i in., 2006, s. 423). I nie chodzi tu tylko o to, %e wnioskowanie z informacji realnych (o du%ej trafno#ci ekologicznej) jest poprawniej-sze ni% z abstrakcyjnych danych. Generalnie, jak wynika z bada' (przegl!d: N"cka i in., 2006), wi"ksz! bieg o#& w logicznym rozumowaniu odnotowuje si" w przypadku informacji maj!cych subiektywnie du%e znaczenie dla przetwarzaj!cego je cz owieka. Dla cz owieka posiadaj!-cego stereotyp danej kategorii osób b"d! to w znacznie wi"kszym stopniu informacje odnosz!ce si" do repre-zentanta stereotypizowanej kategorii ni% wspó wyst"pu-j!cej z nim innej osoby (Piber-D!browska, 2006). Taki tok rozumowania i wyja#niania uzyskanych wyników wspieraj! badania Mather i jej wspó pracowników (2006, 2007). Otó% wykazano w nich, %e negatywny afekt obni%a przetwarzanie powi!za' mi"dzy informacjami neutralny-mi, zw aszcza gdy si" je uzyskuje w kontek#cie spójnym z afektem.
Konkluzje ko!cowe
Celem artyku u by o pokazanie wp ywu aktywizacji ste-reotypu na logiczne rozumowanie. W tradycyjnym uj"ciu stereotyp traktuje si" jako bezpo#redni! b!d$ po#redni! przes ank" wnioskowania o reprezentancie stereotypizo-wanej kategorii (przegl!d bada' w: Piber-D!browska, 2008). Wyrazem tego s! przede wszystkim badania nad wnioskowaniem o nieznanych cechach reprezentanta (czy ogólnie – osoby przypisywanej do okre#lonej kate-gorii spo ecznej) na podstawie stereotypu (Bodenhausen i in., 1999; Hamilton i Sherman, 1994). Drugie podej#cie dotyczy wprawdzie wnioskowania z okre#lonych infor-macji (innych ni% stereotyp kategorii), ale i tak wi!%e si" z oczekiwaniem od stereotypu pe nienia roli swoistej przes anki. Stereotyp ma by& bowiem utajon! wiedz!, bez której nie mo%e doj#& do zintegrowania zasadniczych informacji i wyci!gni"cia z nich wniosku (Dunning i Sherman, 1997). Takie stereotypowe wnioskowanie mo-%emy w gruncie rzeczy nazwa& interpretacj! informacji na podstawie stereotypu. W ka%dym razie jest to rodzaj nieformalnego wnioskowania, w którym nie ujawnia si" podatno#& „rzeczywistych” umiej"tno#ci rozumowania na wzbudzany stereotyp. Podobnie jest w trzecim z typo-wych dla psychologii spo ecznej podej#& do stereotypo-wego wnioskowania – spontanicznym wnioskowaniem o cesze osoby na podstawie jej pojedynczego zachowania (STI). Ten rodzaj rozumowania, spo ecznie bardzo istot-ny, a przy tym cz"sto stosowaistot-ny, jest w pewnym sensie
najbli%szy wnioskowaniu logicznemu. Prawomocny wniosek bowiem mo%e, a wr"cz powinien zosta& wyci!-gni"ty na podstawie dostarczonych przes anek (innych ni% stereotyp). Stereotyp jest natomiast wy !cznie poten-cjalnym czynnikiem, mog!cym zniekszta ci& wniosko-wanie. Niemniej STI jest bez w!tpienia rozumowaniem nieformalnym. Aby zintegrowa& otrzymywane informa-cje oraz wyci!gn!& z nich wniosek, trzeba odwo a& si" do posiadanej, uprzednio zgromadzonej potocznej wiedzy.
W niniejszym artykule przedmiotem rozwa%a' by o wnioskowanie, w którym stereotyp nie jest przes an-k! konieczn! do wyci!gni"cia wniosku, lecz mo%e by& czynnikiem zniekszta caj!cym rozumowanie. Ale cho-dzi o o wnioskowanie formalne, czyli takie, które mo%e zako'czy& si" wyci!gni"ciem prawomocnego wniosku poprzez korzystanie wy !cznie z dostarczonych przes a-nek, bez odwo ywania si" do jakiejkolwiek innej, ukrytej, heurystycznej wiedzy, w tym stereotypu. Dlatego y przedstawione wyniki bada' nad rol! stereotypu przy logicznym wnioskowaniu – w którym wniosek wynika z przes anek po !czonych ze sob! regu ami logiki (sta-tystycznej lub inferencyjnej). Wyniki uzyskane w para-dygmacie paradoksu Simpsona (Schaller, 1992; Meiser i Hewstone, 2004) potwierdzaj! rezultaty klasycznych bada' nad stereotypowym rozumowaniem: w przypadku wnioskowania o relacji dwóch kategorii osób, w tym jed-nej stereotypizowajed-nej, nast"puje zniekszta cenie wniosku, tak by by on zgodny ze stereotypem, a nie ze statystycz-nymi przes ankami. Dodatkowy a przy tym w nik ym stopniu eksplorowany efekt wzbudzenia (negatywnego) stereotypu wykazuj! badania z porz!dkami liniowy-mi (S"dek i in., 2007; von Hecker i in., 2006). Okazuje si" bowiem, %e deÞcyt rozumowania wyst"puje nie tyle w stosunku do reprezentanta stereotypizowanej kategorii, ile wobec osoby, która wspó wyst"puje, ale przynale%y do innej grupy spo ecznej.
Konkluzja wyp ywaj!ca z przedstawionych bada' jest pesymistyczna: stereotyp „zawiesza” logiczne wniosko-wanie. Wprawdzie nietrwale pozbawia cz owieka umie-j"tno#ci logicznego rozumowania, ale zaktywizowany obni%a jego umys owe funkcjonowanie (w porównaniu do przeci"tnego, modalnego poziomu; Piber-D!browska i Brzezicka-Rotkiewicz, 2005). Warto wi"c, na zako'-czenie, wytypowa& kilka czynników, które ró%nicuj! in-dywidualn! podatno#& na uleganie stereotypom podczas wyci!gania wniosków. I tak, z bada' nad statystycznym rozumowaniem wyp ywa jasna sugestia, %e po pierwsze, to osoby z du%! potrzeb! strukturyzowania, upraszczania i porz!dkowania informacji (Neuberg i Newsom, 1993) dokonuj! uproszczonego statystycznego rozumowania (Schaller, Boyd, Yohannes i O’Brien, 1995). Po drugie,
jak pokaza Schaller ze wspó pracownikami (1996), tendencj" ludzi do korzystania ze stereotypu (zamiast wnioskowania z logicznych przes anek) hamuje po pro-stu wzbogacenie ich wiedzy z zakresu logicznego rozu-mowania: wyk ad o poj"ciu kowariancji, kontroli wp y-wu kowariantu oraz &wiczenia w statystycznej analizie kowariancji ANOVA. Na logiczne rozumowanie pozy-tywnie (czyli wzmacniaj!co) wp ywa tak%e #wiadomo#& rozwi!zywania zada' i pó$niejszej konfrontacji wyników z innymi lud$mi (Augustinowa, Oberle i Stasser, 2005). A opisane wyniki bada' nad rozwi!zywaniem porz!dków liniowych (von Hecker i in., 2006; S"dek i in., 2007) ja-sno wskazuj! na to, %e przede wszystkim u omno#& ste-reotypowego rozumowania nie jest udzia em tych, którzy stereotypu nie posiadaj!.
LITERATURA CYTOWANA
Ames, D. R. (2004). Strategies for social inference: A similarity contingency model of projection and stereotyping in attribute estimates. Journal of Personality and Social Psychology, 87, 573–585.
Augustinova, M., Oberle, D., Stasser, G. L. (2005). Dif ferential access to information and anticipated group interaction: Impact on individual reasoning. Journal of Personality and
Social Psychology, 88, 619–631.
Biernat, M., Ma, J. E. (2005). Stereotypes and the con Þrmability of trait concepts. Personality and Social Psychology Bulletin,
31, 483–495.
Blair, I. V., Judd, C. M., Fallman, J. L. (2004).The auto maticity of race and afrocentric facial features in social judgments.
Journal of Personality and Social Psychology, 87, 763–778.
Bodenhausen, G. V., Macrae, C. N., Sherman, J. S. (1999). On the dialectics of discrimination: Dual processes in social stereotyping. W: S. Chaiken, Y. Trope (red.), Dual-process
theories in social psychology (s. 271–290). New York, USA:
Guilford Press.
Bodenhausen, G. V., Mussweiler T., Gabriel S., More no, K. N. (2001). Affective inßuences on stereotyping and intergroup relations. W: J. P. Forgas (red.), Handbook of affect and social
cognition (s. 319–343). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates.
Brown, R., Croizet, J.-C., Bohner, G., Fournet, M., Pay ne, A. (2003). Automatic category activation and social behaviour: The moderating role of prejudiced beliefs. Social Cognition,
21, 167–193.
Devine, P. G. (1989). Stereotypes and prejudice: Their automatic and controlled components. Journal of Personality and Social
Psychology, 56, 5–18.
Dunning, D., Sherman, D. A. (1997). Stereotypes and tacit inference. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 459–471.
Fiedler, K., Walther, E. (2004). Stereotyping as inductive
hypothesis testing. New York, USA: Psychology Press.
Fox, E., Georgiou, G. A. (2006). The nature of attentional bias in human anxiety. W: R. W. Engle, G. S"dek, U. von Hecker, D. N. McIntosh (red.), Ograniczenia poznawcze. Starzenie si$
i psychopatologia (s. 258––294). Warszawa: Wy dawnictwo
SWPS Academica i Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gilbert, D. T., Hixon, J. G. (1991). The trouble of thinking: Activation and application of stereotypic beliefs. Journal of
Personality and Social Psychology, 60, 509–517.
Hamilton, D. L., Sherman, J. W. (1994). Stereotypes. W: R. S. Jr. Wyer, T. K. Srull (red.), Handbook of social cognition (t. 2, s. 1–68). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Kahneman, D., Tversky, A. (1973). On the psychology of
pre-diction. Psychological Review, 80, 237–251.
Kanahara, S. (2006). A review of the deÞnitions of stereotype and a proposal for a Progressional Model. Individual Differences
Research, 4, 306–321.
Kossakowska, B. (2005). Wzgl"dno#& s!dów na przy k adzie ocen prawdopodobie'stwa. W: K. Piber-D!brow ska, A. Brzezicka--Rotkiewicz (red.), Zawieszony umys . Poza osobowo"ciowe
dystraktory sprawno"ci umys owej (s. 108–122). Warszawa:
Wydawnictwo SWPS Acade mica.
Lewicka, M. (2000). My#lenie i rozumowanie. W: J. Stre lau (red.), Psychologia. Podr$cznik akademicki (s. 275–316). Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psy chologiczne.
Mather, M. (2007). Emotional arousal and memory binding: An object-based framework. Perspectives on Psychological
Science, 2, 33–52.
Mather, M., Mitchell, K. J., Raye, C. L., Novak, D. L., Gre ene, E. J., Johnson, M. K. (2006). Emotional arousal can impair feature binding in working memory. Journal of Cognitive
Neuroscience, 18, 614–625.
Meiser, T., Hewstone, M. (2004). Cognitive processes in ste-reotype formation: The role of correct contingency learning for biased group judgments. Journal of Per sonality and Social
Psychology, 87, 599–614.
Maruszewski, T. (2003). Psychologia poznania. Sposo by
rozu-mienia siebie i "wiata. Gda'sk: Gda'skie Wydaw nictwo
Psy-chologiczne.
Neuberg, S. L., Newsom, J. T. (1993). Personal Need for Struc-ture: Individual differences in the desire for simple structure.
Journal of Personality and Social Psychology, 65, 113–131.
N"cka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psycho logia
poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Aca demica
i Wydawnictwo Naukowe PWN.
Olszanowski, M. (2002). Pami"& tunelowa w warunkach wzbudzania podprogowego. Studia Psychologiczne, 40 (2), 131–150.
Piber-D!browska, K. (2001a). O zwi!zkach mi"dzy reßeksyjnym a automatycznym przetwarzaniem informacji dotycz!cych kategorii spo ecznej. W: M. Jarymowicz (red.), Pomi$dzy
afektem a intelektem: poszukiwania empiryczne (s. 155–175).
Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. Piber-D!browska, K. (2001b). Stereotyp spo eczny i zin
dy-widualizowany. Próba operacjonalizacji. Studia Psy cho
PiberD!browska, K. (2005). Rykoszet deprecjonowania in te lektu obcej kategorii spo ecznej: upo#ledzenie w asnego my#lenia. W: K. PiberD!browska, A. Brze -zic ka-Rotkiewicz (red.), Zawieszony umys . Poza oso bo
wo"-ciowe dystraktory sprawno"ci umys owej (s. 34–52).
War-szawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Piber-D!browska, K. (2006). Afekt a styl kodowania informacji:
Casus stereotypu. W: M. Fajkowska, M. Marsza -Wi#niewska,
G. S"dek (red.), Zaburzenia i optymalizacja procesów
emo-cjonalnych i poznawczych. Nowe kierunki bada% (s. 133–
–147). Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psychologiczne. Piber-D!browska, K. (2008).Poznawczy paradygmat rozumie nia
tekstu jako potencjalna metoda do bada' nad stere otypowym wnioskowaniem. Psychologia Spo eczna, 3, 41–53.
Piber-D!browska, K., Brzezicka-Rotkiewicz, A. (2005). Kie dy zawiesza si" nasz umys . W: K. Piber-D!browska, A. Brze zicka-Rotkiewicz (red.), Zawieszony umys .
Poza-osobowo"ciowe dystraktory sprawno"ci umys owej (s. 3–11).
Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Safer, M., Christianson, S. A., Autry, M. W., Osterlund, K. (1998). Tunnel memory for traumatic events. Applied
Cognitive Psychology, 12, 99–117.
Schaller, M. (1992). In-group favoritism and statistical reasoning in social inference: Implication for formation and maintenance of group stereotypes. Journal of Personality and
Social Psychology, 63, 61–74.
Schaller, M. (1994). The role of statistical reasoning in the formation, preservation and prevention of group stereotypes.
British Journal Social Psychology, 33, 47–61.
Schaller, M., Asp, C. H., Rosell, M. C., Heim, S. J. (1996). Training in statistical reasoning inhibits the formation of erroneous group stereotypes. Personality and Social
Psychology Bulletin, 22, 829–844.
Schaller, M., Boyd, C., Yohannes, J., O’Brien, M. (1995). The prejudiced personality revisited: Personal need for structure and formation of erroneous group stereotypes. Journal of
Personality and Social Psychology, 68, 544–555.
S"dek, G., von Hecker, U. (2004). Effects of subclinical depression and aging on generative reasoning about linear orders: Same or different processing limitations? Journal of
Experimental Psychology: General, 133, 237–260.
S"dek, G., Piber-D!browska, K., Maio, G., von Hecker, U. (2007). Effects of prejudice on memory and linear order reasoning about outgroup and ingroup members. Artyku w recenzjach.
Sherman, J. W., Lee, A. Y., Bessenoff, G. R., Frost, L. A. (1998). Stereotype efÞciency reconsidered: Encoding ßexibility under cognitive load. Journal of Personality and Social Psychology,
75, 589–606.
Simpson, E. H. (1951). The interpretation of interaction in contingency tables. Journal of the Royal Statistical Society,
Series B, 13, 238–241.
Sowi'ska, E. (2007). Homotubi#cie (wywiad udzielony przez Ew" Sowi'sk!). Wprost, 22, 15–17.
Sternberg, R. J. (2001). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spó ka Akcyjna. Uleman, J. S. (1999). Spontaneous versus intentional inferences
in impression formation. W: S. Chaiken, Y. Trope (red.),
Dual-process theories in social psychology (s. 141–160).
New York: Guilford Press.
Uleman, J. S., Newman, L. S., Moskowitz, G. B. (1996). People as ßexible interpreters: Evidence and issues from spontaneous traits inference. W: M. P. Zanna (red.), Advances
in Experimental Social Psychology (t. 28, s. 211–279). San
Diego, CA: Academic Press.
von Hecker, U., S"dek, G., Piber-D!browska, K., Bedy'ska, S. (2006). Wp yw depresji, starzenia si", zagro%enia stereotypem i uprzedze' na rozumowanie generatywne. W: R. W. Engle, G. S"dek, U. von Hecker, D. N. McIntosh (red.), Ograniczenia
poznawcze. Starzenie si$ i psychopatologia (s. 396–420).
Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica i Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wigboldus, D. H. J., Dijksterhuis, A., van Knippenberg, A. (2003). When stereotypes get in the way: Stereotypes obstruct stereotype-inconsistent trait inferences. Journal of Personality
and Social Psychology, 84, 470–484.
Wigboldus, D. H. J., Sherman, J. W., Franzese, H. L., van Knippenberg, A. (2004). Capacity and comprehension: Spontaneous stereotyping under cognitive load. Social
Stereotype and logical reasoning
Kinga Piber-D!browska
The Warsaw School of Social Sciences and Humanities
Abstract
Under the traditional approach, a stereotype is treated as a direct or indirect premise used in reasoning about a representative of a stereotyped category. The objective of the present article is to highlight a dif-ferent role played by a stereotype: as a potential factor that can distort one’s ability to reason sensu stricto, in other words independently of one’s individual views, beliefs, and experiences. There are presented Þnd-ings obtained by applying the two research paradigms most frequently utilized in the psychology of social cognition: one involves reasoning on the basis of statistical rules (more speciÞcally: estimating covariance, or Simpson’s paradox), the other involves reasoning using the rules of inferential logic (linear syllogisms). The results obtained with the Simpson’s paradox paradigm conÞrm the results of classic studies on otypical reasoning: during reasoning about the relation of two categories of individuals, including one stere-otyped category, conclusions are distorted to be more consistent with the stereotype than with the statistical premises. Results obtained using linear syllogisms, in turn, evidenced an additional – albeit poorly explored – effect of (negative) stereotype stimulation: the reasoning deÞcit here turns out to occur not so much with respect to the representative of a stereotyped category, as with respect to an individual who co-occurs but belongs to a different social group.
Key words: stereotype, logical reasoning, Simpson’s paradox, linear syllogisms
Z o%ono: 20.06.2007
Z o%ono poprawiony tekst I: 11.11.2007 Z o%ono poprawiony tekst II: 26.01.2008 Zaakceptowano do druku: 28.01.2008
