O układzie włókien sprężystych w ścianach naczyń tętniczych - Biblioteka UMCS

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XII, 15 SECTIO D 1957

Z Zakładu Histoldgli i Embriologii Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Lublinie Kierownik: prof, dr med. Stanisław Grzycki

Stefan DUBAS

O układzie

włókien

ścianach

tętniczych

i

О системе упругих волонон в стенках артериальных сосудов On the Elastic Fibres System in the Walls of Arteries

Przebieg i układ włókien sprężystych w ścianach naczyń krwionośnych, a szcze­

gólnie w naczyniach tętniczych były tematem prac wielu autorów. Diirck (1907)', Schiefiifer decker (1896/7), Rothfeld (1911), Grünstein (1907), zajmowali się przebiegiem i rodzajami włókien sprężystych, zaś Stahel (1906), Backmann (1906), B ardeleben (1887), Rolux (1910), Retterer i Robin (1884)), Sinapius (1950), Lison, Holle (1943), Schwarz i Dettmer (1953), Dock (1946), oraz Feringer (1953), omawianiem własności chemicznych: i fizycznych tych włókien.

Schief fer decker i Grünstein odróżniają w naczyniach śred­

nio grubych: 1) podłużne włókna tętnicze, 2) włókna poprzeczne tj. takie, które przebiegają mniej więcej w płaszczyźnie przekroju poprzecznego naczynia, oraz 3) włókna łączące współśrodkowe blaszki sprężyste, które Schiefferdecker dzieli na: a) włókna promieniste, w błonie środkowej naczynia biegnące w kierun­

ku promienistym, oraz na b) włókna łączące błony sprężyste. Grünstein obserwuje włókna promieniste odchodzące zasadniczo od błony sprężystej wewnę­

trznej. Obserwuje on także włókna sprężyste promieniste mające związek morfo­

logiczny z błoną sprężystą zewnętrzną, przydanką i komórkami mięsnymi warstwy środkowej.

D ü r c k, po zastosowaniu własnych metod barwienia opisał włókna promie­

niste przebiegające od błony sprężystej zewnętrznej do wewnętrznej i do włókien sprężystych błony środkowej. Włókna D ü r c k a oraz włókna promieniste, opisane przez Schiefferdecker a i Grünste in a, stanowią w ścianie naczynia krwionośnego pewien układ elementów sprężystych/, a podział wspomniany przez Schiefferdecker a, Grünsteina i Dürcka jest, jak się wydaje, po­

działem morfologicznym.

Szczegółowy opis przebiegu włókien promienistych w naczyniach małych (a. dorsalis penis) podaje również Rothfeld, który zauważył, że nie tylko po- jedyńcze, ale nawet całe pęczki tych włókien odchodzą od błony sprężystej zewnę­

trznej i sięgają w przebiegu swoim połowy grubości warstwy środkowej.

R et ter er i Robin natomiast obserwując rozmieszczenie włókien spręży­

stych w ścianie naczyń przedstawiają klasyczną ich budowę nie podając różnic w występowaniu i rozmieszczeniu tych włókien w różnych naczyniach.

Szczegółowe badania ścian naczyń krwionośnych prowadzone w ostatnich la­

tach dotyczą głównie fizjologii w oparciu o obserwacje histologiczne. S i n a p i u s posługując się mikroskopem fazującym stwierdził ścisłe powiązanie śródbłonka aorty z tkanką łączną błony wewnętrznej. Dock zauważył, że w tętnicach wień­

cowych błona wewnętrzna jest znacznie grubsza w porównaniu z innymi naczy­

niami, zwrócił również uwagę, że istnieją różnice w grubości i budowie błony zewnętrznej tyoh naczyń płdi męskiej i żeńskiej. U mężczyzn jest ona grubsza i za­

wiera więcej elementów sprężystych. F er i ng er badając budowę naczyń wieńco­

wych serca zwrócił uwagę na zasadnicze różnice występujące z wiekiem. Prosta bu­

dowa ściany tętnic wieńcowych serca u dzieci do 3 miesięcy życia staje się później coraz bardziej złożona, przy czym zmianom ulega najbardziej widocznie i dość wcze­

śnie błona środkowa. Zwiększa się w niej liczba komórek mięśniowych, włókien sre- brochłonnych, klejcrodnych i sprężystych. Zwiększanie się tych elementów błony środkowej jest zależne od wieku osobnika, przy czym liczba włókien sprężystych powiększa się nierównomiernie na niekorzyść innych składników. Włókna srebro- chłonne w tej błonie powiększają się równomiernie. We wszystkich okresach ży­

cia ustroju błona środkowa tętnic wieńcowych zawiera wg Feringera znacz­

nie więcej włókien srebrochłonnych niż włókien sprężystych. Błonę wewnętrzną Feringer dzieli na 3 warstwy: 1). mięśniowo-sprężystą, 2). rozrostową i 3). łącznotkankową. .W warstwach tych zauważył bardzo duże zmiany w budo­

wie zależne od wieku człowieka. Stosunkowo nieznacznym zmianom ulega błona zewnętrzna, w której można obserwować wzrost i grubienie włókien sprężystych i klejorodnych.

Większość prac omawiających budowę naczyń jest poświęcona budowie ściany aorty (Argaud, Suchard. Reinecke, Waldeyer, Benninghoff, S t a h e 1, Kokot). Prace te podają w głównych zarysach obraz budowy poszcze­

gólnych odcinków aorty, uwzględniając występowanie i charakter włókien spręży­

stych. Wszyscy wyżej wymienieni autorzy opisują w środkowej błonie tętnicy głów­

nej błony okienkowate zbudowane z pęczków włókien sprężystych jakby wtopio­

nych w istotę podstawową.

Schwarz i Dettmer po zastosowaniu do badań zaczynu elastazy oraz posługując się mikroskopem elektronowym przekonali się, że poszczególne włókna sprężyste zawierają bardzo dużo włókienek, których grubość wynosi przeciętnie 35 milimikronów. Osiągalne powiększenia w mikroskopie elektronowym wykazały, że włókienka te składają się z naprzemian jasnych i ciemnych prążków, dających obraz poprzecznego prążkowania. Prążkowanie to powstaje prawdopodobnie w wy­

niku odcinkowo różnej budowy białkowej włókienka. Pojedyńcze włókna sprężyste i wchodzące w ich skład włókienka otacza różańcowato, nierównomiernie rozprze­

strzeniona wzdłuż włókien, substancja podstawowa, między włókienkowa zwana ela- styną. Od niej zależy charakterystyczne zabarwienie włókien sprężystych po zasto­

sowaniu oroeiny, czy też fukseliny. Z występowaniem zmian w budowie histologicz­

nej ściany naczynia, ,a szczególnie zie zmianami w układzie włókien sprężystych, wiążą się zaburzenia funkcji poszczególnych naczyń. W wielu wypadkach przy­

puszcza się, że zmiany te są odzwierciedleniem prooesu chorobowego' naczyń, czego dowodzą badania nad morfogenezą miażdżycowych zmian w tętnicach („Miażdżyca”, praca zbiorowa pod red. prof, dlr A. Biernackiego i dr Sza/jew- skiego, 1956).

W dostępnej mi literaturze nie znalazłem odpowiedzi na pytanie czy można mówić o specjalnym układzie włókien sprężystych w ścianie na­

czyń tętniczych. Wprawdzie autorzy opisują różne rozmieszczenie tych włókien, jednak stosowane przez nich metody barwienia, niejednokrotnie mało wybiórcze, nie dają zasadniczego obrazu histologicznego układu elementów sprężystych. Celem naszych badań było zatem przeanalizo­

wanie układu włókien sprężystych w ścianach tętnic o różnej średnicy i topografii anatomicznej u człowieka.

MATERIAŁ I METODYKA BADAN

Badania histologiczne dotyczą różnych tętnic osób zdrowych w wieku 2—3, 30—35, oraz 70 i więcej lat, które uległy wypadkom (ulicznym, samobójstwo, zabój­

stwo, poparzenie). Sekcje sądowe były wykonane w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Lublinie w 24 godziny po śmierci.

Do badań pobrano wycinki z: aorty (aorta), tętnicy szyjnej wspólnej (a. carotis communis), tętnicy podstawowej mózgu (a. basilaris cerebri), tętnicy oponowej środkowej (a. meningea media), tętnicy mózgu średniej (a. cerebri media, s. fossae Sylvii), tętnicy nerkowej (a. renalis), tętnicy śledzionowej (a. lienalis), tętnicy trze­

wiowej górnej (a. mesenterica cranialis), tętnicy żołądkowej prawej (a. gastrica dextra), tętnicy grzbietowej prącia (a. dorsalis penis), tętnicy biodrowej wspólnej (a. iliaca communis), tętnicy udowej (a. femoralis) i tętnicy śródręcza grzbietowej (a. metacarpeae dorsalis).

Wszystkie wycinki utrwalano natychmiast po ich uzyskaniu w płynach utrwa­

lających: Schaffera, Zenkera, Fleminga, Bonina i formaliną 5 i lO°/o. Po odwodnie­

niu j zamknięciu w parafinie robiono seryjne skrawki mikrotomowe grubości 8—10 mikronów. Większość badań była przeprowadzona przy użyciu mikroskopu fluorescencyjnego, przy czym jedne skrawki mikrotomowe podbarwiano roztwo­

rem fluaresoeiny 1 : 1000 przez 10 sek. lub wyciągiem ,z korzenia jaskra (Chelido- nium Maius) w rozcieńczeniu 1:10 i 1 : 100, inne natomiast oglądano bez podbar­

wiania wykorzystując fluorescencję rodzimą włókien sprężystych. Do mikroskopu fluorescencyjnego f-my C. Zeiss Jena użyto nasadki mikroskopowej i aparatu foto­

graficznego typu „Practica”, dokonując zdjęć na materiale negatywowym „Agfa”

6/10—10Л0 din, stosując czas ekspozycji oid^lO—30 minut. Skrawki mikrotomowe poddano również barwieniu barwnikami histologicznymi stosując metody jedno i wielobarwne. Z metod jednobarwnych użyto barwienia fukseliną wg metody Weigert a i crceiną, zaś z wielobarwnych metody Mai lory ego, Maiło- ryego w modyfikacji Crossman na, Passiniego i G o mor i ego oraz eozyną z błękitem metylowym. Z preparatów barwnych wykonano zdjęcia przy pomocy mikrofotokamery „ROW”.

BADANIA WŁASNE

Obserwacje nad układem włókien sprężystych w tętnicach czło­

wieka dokonywane na dużym materiale przy użyciu mikroskopów fluo­

rescencyjnego oraz świetlnego i potwierdzone zdjęciami fotograficznymi

stanowią główną podstawę przeprowadzonych badań. Uważamy za słusz­

ne omówienie badanych naczyń tętniczych bez dokonywania podziału anatomicznego na tętnice powierzchowne i głębokie, duże, średnie i małe, jak również bez podziału histologicznego na tętnice typu sprężystego i mięśniowego. Zasadniczym bowiem tematem naszych badań było prze­

analizowanie umiejscowienia, przebiegu i układu włókien sprężystych wy­

stępujących w błonach wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej tworzą­

cych ścianę naczynia.

Aorta (aorta).

U dziecka w wieku 1/2 roku i 3 lat błona wewnętrzna tętnicy głów­

nej jest wyraźnie zaznaczona dzięki charakterystycznemu zachowaniu się włókien sprężystych, które obserwuje się już pod śródbłonkiem w zespoleniu z błoną podstawową (Ryc. 1,2,3). Włókna te dość liczne, po­

czątkowo delikatne, cienkie, pofałdowane, posiadają w większości prze­

bieg okrężny, zaś w sąsiedztwie błony podstawowej tylko nieliczne mają przebieg podłużny (Ryc. 1,2). W miarę zbliżania się do błony środkowej włókna sprężyste grubieją dzięki łączeniu się cienkich włókien w jedno (Ryc. 2,3). W tej części błony wewnętrznej można obserwować pofałdo­

wanie włókien sprężystych, łączenie się i ponowny ich rozdział na kilka­

naście włókienek, które najczęściej łączą się z sąsiednimi błonami sprę­

żystymi dając obraz powiązanej sieci sprężystej błony wewnętrznej aor­

ty (Ryc. 3). To charakterystyczne pofałdowanie włókien i wytworzenie sieci sprężystej obserwuje się jedynie w tętnicy głównej wieku dziecię­

cego.

U dorosłego (38 lat) i osobników' starszych (70 lat) włókna sprężyste błony wewnętrznej znacznie grubieją przyjmując przebieg regularnie okrężny i prawie prostolinijny. Dzięki tym zmianom morfologicznym zostaje zatarta granica pomiędzy błoną wewnętrzną a środkową. Grani­

ca ta dopiero po zastosowaniu fluorochromów i przeprowadzeniu badań w mikroskopie fluorescencyjnym staje się widoczna (Ryc. 4).

W środkowej błonie tętnicy głównej, we wszystkich grupach wieku, włókna sprężyste wytwarzają błony okienkowate, zbudowane z grubych (2—3 mikronów) włókien sprężystych, jakby wtopionych w istotę pośred­

nią łącznotkankowo-mięśniową. W warstwie tej obok zasadniczych wią­

zek włókien sprężystych, których ilość wynosi około 70—85, obserwuje się przy użyciu mikroskopu fluorescencyjnego delikatną siateczkę cien­

kich włókien sprężystych oplatających pojedyńcze komórki mięśnia gład­

kiego i wypełniających przestrzenie błon okienko waty ch. Ilość tych włó­

kien bardzo wyraźnie wzrasta z wiekiem. Nie barwią się one fukseliną, lecz po zadziałaniu wyciągiem z jaskra (Chelidonium Maius) lub fluo- resceiną, świecą kolorem jasno zielonym w świetle ultrafioletowym.

(Ryc. 5).

Włókna sprężyste przydanki tętnicy głównej, tak u dzieci, jak i u do­

rosłych, są nieliczne, niejednokrotnie bardzo grube, miernie pofałdowane.

Od tych włókien oddzielają się cieniutkie włókienka łączące, które wy­

kazują charakter sieci włóknistych, co szczególnie wyraźnie można było obserwować w sąsiedztwie naczyń przydanki (Ryc. 6). W wewnętrznej warstwie przydanki występują także dość liczne włókna sprężyste o prze­

biegu podłużnym. Grubsze wiązki włókien sprężystych posiadają bardzo dużo elastyny, która otacza je nierównomiernie wzdłuż całego przebiegu.

Na podstawie przeprowadzonych obserwacji możemy przypuszczać, że w ścianie naczynia dużego (aorty), w różnych okresach życia, istnieje trój warstwowy układ włókien sprężystych o przebiegu współśrodko- wym, przy czym włókna błon wewnętrznej i zewnętrznej mają przebieg falisty, zaś w błonie środkowej bardziej prostolinijny. Poszczególne włókna wszystkich warstw łączą się pomiędzy sobą cienkimi włóknami sprężystymi, których wielokierunkowy przebieg stwarza rodzaj sieci sprężystej. Włókienka sprężyste łączące są odgałęz;eniami włókien sprę­

żystych układowych. Grubość włókien sprężystych układowych zwiększa się obwodowo. Nie obserwuje się błon sprężystych (elastica interna et externa).

Tętnica szyjna wspólna (a. carotis communis)

Trój warstwowy układ włókien sprężystych tętnicy szyjnej wspólnej przypomina obraz histologiczny aorty osobnika dorosłego (Ryc. 7). W bło­

nie wewnętrznej jednak, stosunkowo słabo rozwiniętej, istnieje tylko de­

likatna siatka włókien sprężystych. Włókna te mają niereg^arny prze­

bieg okrężny i podłużny, dość często spiralnie skośny. Główną masę bło­

ny środkowej stanowią włókna sprężyste tworząc błony okienkowate w ilości 36—45 (Ryc. 7). Mają one, podobnie jak w aorcie, przebieg okręż­

ny, prostolinijny lub lekko falisty. W wolnych przestrzeniach szerokości 5—12 mikronów, ograniczonych włóknami sprężystymi, można było obserwować delikatne, siateczkowate włókna łączące. Włókna te nawet przeplatają komórki mięśnia gładkiego i pęczki włókien klejorodnych.

Stosunek tych ostatnich do delikatnych włókien sprężystych charakteru siatkowatego, jak i przebieg wiązek sprężystych, najłatwiej prześledzić podbarwiając preparat fluoresceiną 1 : 10000. Przydanka tętnicy szyjnej wspólnej jest uboga we włókna sprężyste, błony są cienkie o przebiegu regularnie okrężnym i tylko nieliczne o przebiegu skośnie podłużnym.

Obserwowany przez nas trójwarstwowy układ włókien sprężystych i siatkowate połączenia pomiędzy nimi przypominają bardzo budowę histologiczną aorty. W błonie wewnętrznej i w błonie zewnętrznej włók­

na są cieńsze, wielokierunkowy jednak ich przebieg i ciągłość połączeń z włóknami błony środkowej pozwalają sądzić, że w ścianie tętnicy szyj­

nej wspólnej istnieje trójkierunkowy (okrężny, promienisty i podłużny

względnie skośno podłużny) przebieg włókien. A zatem możemy prawdo­

podobnie mówić o układzie sieci sprężystej w ścianie naczynia. Należy zaznaczyć, że w tętnicy szyjnej wspólnej tak błona wewnętrzna, jak i ze­

wnętrzna, nie wytwarzają błon sprężystych.

Tętnica podstawowa mózgu (a. basilaris cerebri)

Według Benning hoff a, Gaskell a, Stahela, Bardelebe- na i Back manna tętnica podstawowa mózgu należy do tętnicy typu mięśniowego, jak na to wskazuje budowa błony środkowej i niewielka ilość cienkich włókien sprężystych o przebiegu okrężnym. Zastosowanie przez nas innych metod barwienia łącznie z obserwacjami w mikroskopie fluorescencyjnym podkreśliły dotychczas nieomawiane cechy budowy tętnicy podstawowej mózgu, które są dla niej bardzo charakterystyczne i powtarzalne na całej jej długości.

Trójwarstwowy układ włókien sprężystych o przebiegu drobnofali- stym i okrężnym jest zachowany. Cienkie włókna sprężyste w błonie we­

wnętrznej i środkowej tworzą w błonie zewnętrznej bardziej zbity zespół, przy czym włókna w tej błonie są grubsze i o przebiegu różnokierunko- wym (Ryc. 8,9,10). Włókna sprężyste we wszystkich tych układach posia­

dają zdolność odszczepiania cieniutkich włókienek, które prawie prosto­

padle odginają się i łączą z sąsiadującymi blaszkami. W ten sposób wy­

twarza się układ włókienek promienistych splatających siatkę łączącą bar­

dzo wyraźnie widoczną w przydance (Ryc. 8,9). Siatka włókien promieni­

stych jest delikatna, nie we wszystkich miejscach dobrze widoczna, co może być prawdopodobnie spowodowane ich własnościami fizycznymi albo chemicznymi.

Na szczególne podkreślenie zasługuje błona sprężysta wewnętrzna, bardzo gruba (około 20 mikronów) i pofałdowana (Ryc. 8, 9, 10). Jak można się było przekonać, jest ona utworzona z różnej grubości blaszek spręży­

stych łączących się pomiędzy sobą blaszkami cieńszymi. Rozszczepianie błony sprężystej wewnętrznej jest nieregularne, zwykle widoczne jest ono w1 obrębie samych fałdów (Ryc. 8,9,10). Mogliśmy naliczyć od 3—6 blaszek sprężystych różnej grubości, tworzących właściwą błonę spręży­

stą wewnętrzną. Z wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni błony spręży­

stej wewnętrznej odszczepiają się również cienkie włókna sprężyste, które uzupełniają układ włókien promienistych. Podobnie, jak i w po­

przednio omawianych naczyniach, nie obserwuje się błony sprężystej ze­

wnętrznej .

Tętnica oponowa środkowa (a. meningea media).

Wszystkie tętnice mózgowe, przy dość dużym świetle (3—5 mm) po­

siadają ścianę cienką (0,1—0,5 mm) i dobrze rozwiniętą, grubą błonę sprężystą wewnętrzną. Tętnica oponowa środkowa wykazuje duże podo­

bieństwo w budowie do tętnicy podstawowej mózgu (Ryc. 11. 12). Błona

wewnętrzna bardzo słabo rozwinięta, śródbłonek leży prawie bezpośred­

nio na grubej błonie sprężystej wewnętrznej, która składa się z 2—3 po­

fałdowanych blaszek (Ryc. 11,12). Od strony zewnętrznej błony sprężystej wewnętrznej odchodzą krótkie delikatne włókna sprężyste stanowiące początek włókien sprężystych warstwy środkowej. Włókna te mają pro­

mienisty i skośno okrężny przebieg i rozszczepiają się na delikatne włó­

kienka wnikające pomiędzy komórki mięśnia gładkiego.

Wiązki sprężyste warstwy środkowej łączą się również z delikatnie Narysowaną błoną sprężystą zewnętrzną przydanki. W przydance spoty­

ka się włókna sprężyste o przebiegu okrężnym i podłużnym (Ryc. 11,12).

Tętnica mózgu średnia (a. cerebri media vel fossae Sylvii).

Ściana omawianej tętnicy szczeliny Sylwiusza jest cienka, można w niej jednak odróżnić trójwarstwową budowę histologiczną utworzoną przez błony wewnętrzną, środkową i zewnętrzną. W błonach tych obser­

wuje się bardzo małą ilość włókien sprężystych cienkich, lekko sfałdowa- nych, o przebiegu okrężnym, albo skośno-okrężnym, co można było zauwa­

żyć na przekrojach podłużnych względnie nawet na przekrojach po­

przecznych (Ryc. 13).

Nieco grubsze włókna okrężne o przebiegu falistym występują w przydance. Na pograniczu błon wewnętrznej i środkowej zarysowuje się wyraźnie błona sprężysta wewnętrzna, gruba, pofałdowana, utworzo­

na z dwu Względnie więcej blaszek rozszczepiających lub łączących się w jednolitą błonę. Od tych blaszek odchodzą zwykle cieniutkie włókien­

ka łączące, które tworzą układ włókienek promienistych splatających błonę środkową, a także zewnętrzną. Błony sprężystej zewnętrznej, podob­

nie jak i w poprzednio omawianych naczyniach, nie ma.

Przeglądając tętnice czaszkowe daje się zauważyć wielkie podobień­

stwo w ich budowie histologicznej. Zachowany jest trój warstwowy układ włókien sprężystych splatających siatkę łączącą i przeplatającą błony wewnętrzną, środkową i zewnętrzną. Włókna sprężyste przydanki są grubsze i daje się zauważyć ich przebieg dwukierunkowy tzn. okrężny i podłużny. Włókna podłużne występują przeważnie na obwodzie.

Na szczególną uwagę zasługuje błona sprężysta wewnętrzna, którą dochodzi niejednokrotnie do znacznej grubości, jak np. w tętnicy podsta­

wo Wej mózgu i tętnicy oponowej środkowej. Błona sprężysta wewnętrzna jest utworzona z kilku blaszek sprężystych, które najlepiej widoczne są na głębokich fałdach błony. Należy podkreślić , że blaszki błony sprę­

żystej połączone są pomiędzy sobą cieniutkimi pasemkami włókien sprę­

żystych.

W naczyniach omawianego typu tętnic widzi się bardzo ■charaktery­

styczne rusztowanie elementów sprężystych utworzone z włókien sprę­

żystych okrężnych, podłużnych, skośnych i promienistych, wzmocnione

bardzo grubą błoną sprężystą wewnętrzną. Wydaje się, że przy braku błony sprężystej zewnętrznej, błona wewnętrzna spełnia główną i za­

sadniczą rolę fizjologiczną.

Tętnica nerkowa (a. renalis).

W tętnicy nerkowej obserwuje się dobrze rozwinięty i ściśle powią­

zany system włókien sprężystych (Ryc. 14,15,16). W cienkiej, liczącej kil­

ka mikronów grubości, błonie wewnętrznej widoczne są drobne wiązki włókien sprężystych, pofałdowane, o przebiegu skośno-okrężnym, od­

chodzące od grubej błony sprężystej wewnętrznej. Falista błona spręży­

sta wewnętrzna utworzona z 2—4 blaszek sprężystych w miejscach naj­

głębszych fałdów rozdziela się na kilkanaście cieńszych lub grubszych włókien sprężystych splatających nieregularną, gęstą siatkę (Ryc. 14).

Od siatki tej zwykle odchodzą wgłąb błony środkowej cienkie miotełko­

wate wiązki włókien sprężystych, które prawdopodobnie łączą się z włók­

nami sprężystymi błony środkowej (Ryc. 15).

Biorąc pod uwagę zachowanie się włókien sprężystych w‘ błonie środ­

kowej tętnicy nerkowej można wyróżnić dwie warstwy: 1) wewnętrzną, zawierającą mniejszą ilość włókien sprężystych. Włókna te są cieńsze, mają przebieg falisty, skośny i okrężny, oraz pozostają w ścisłym związ­

ku z błoną sprężystą wewnętrzną (Ryc. 14,15,16), 2) zewnętrzną, zawiera­

jącą dużo grubych wiązek włókien sprężystych, tworzących blaszki, po­

między którymi przebiegają drobniejsze włókna łączące (Ryc. 15,16). Ta część błony środkowej jest uboga w mięśnie.

Obserwowana budowa histologiczna była najbardziej charakterystycz­

na dla tętnic pochodzących od osobników młodych (lat 2—35), w latach 70 bowiem daje się zauważyć zwiększenie ilości elementów sprężystych w warstwie zewnętrznej błony środkowej, a tym samym zatarcie granicy pomiędzy tą warstwą a przydanką (Ryc. 15, 16). W przydance występują włókna sprężyste, o różnokierunkowym przebiegu, najczęściej podłużnym i skośnym, tylko na obwodzie okrężnym.

W tętnicy nerkowej daje się zauważyć wyraźne wzmocnienie elemen­

tów sprężystych, a tym samym podkreślenie trój warstwowego układu włókien sprężystych. Daje się również zauważyć, że włókna sprężyste, zwykle okrężne, mają zdolność do zmiany kierunku przebiegu na skośny oraz, że włókna te posiadają zdolność rozszczepiania się i splatania gęstych sieci. W błonach wewnętrznych włókna te są cieńsze, w zewnętrznych na­

tomiast są grube i nieregularnie pofałdowane. Włókna okrężne powiązane są pomiędzy sobą cienkimi włóknami sprężystymi o przebiegu promieni­

stym lub prawie promienistym odchodzącymi od błony sprężystej zew­

nętrznej i od grubych włókien występujących na pograniczu błony środ­

kowej i zewnętrznej. Zdolność grubych włókien sprężystych do dzielenia

się na elementy cieńsze daje się zauważyć szczególnie wyraźnie w błonie sprężystej wewnętrznej utworzonej zwykle z kilku blaszek.

Tętnica nerkowa, jak możemy wnioskować na podstawie otrzymanych obrazów histologicznych, jest tętnicą typu sprężystego, której budowa zasadniczo nie zmienia się w1 zależności od wieku, jeśli nie będziemy brali pod uwagę zwiększenia włókien sprężystych w błonie środkowej w wieku starszym. Rusztowanie włókien sprężystych w ścianie naczynia jest po­

dobne do układów opisanych w poprzednich tętnicach.

Tętnica śledzionowa (a. lienalis).

W słabo rozwiniętej błonie wewnętrznej tętnicy śledzionowej spotyka się delikatną siateczkę włókien sprężystych, które biorą początek z do­

brze rozwiniętej błony sprężystej wewnętrznej (Ryc. 18). Błona spręży­

sta wewnętrzna jest grubym jednorodnym pasmem sprężystym dość znacznie pofałdowanym. Od błony tej odszczepiają się wiązki drobnych włókien sprężystych zdążających do błony środkowej, w której łączą się one z włóknami sprężystymi przebiegającymi okrężnie w różnych odle­

głościach od błony sprężystej (Ryc. 17, 18). Dało się zauważyć, że włókna te przechodzą przez cały szereg współśrodkowych blaszek sprężystych warstwy środkowiej i po osiągnięciu błony sprężystej zewnętrznej prawdo­

podobnie łączą się z nią (Ryc. 17, 18). Od strony przydanki, szczególnie błony sprężystej zewnętrznej odchodzą również podobne włókna spręży­

ste do warstwy środkowej, z tym że odszczepiają one boczne gałązki łączące się z okrężnie biegnącymi włóknami warstwy środkowej. Są to włókna promieniste opisywane przez Dürcka, Schiefferdeckera, Grünsteina i Rothfelda.

Na preparatach histologicznych barwionych fukseliną wg Weiger- t a, względnie oglądanych w mikroskopie fluorescencyjnym, można obserwować podział błony środkowej na dwie warstwy, które mogą być spowodowane dwuwarstwowym układem mięśni (Ryc. 17, 18). Warstwa pierw'sza, tzw. wewnętrzna, zawiera większą ilość włókien sprężystych, w postaci krótkich pasemek o przebiegu okrężnym, skośnym, podłużnym i promienistym, zaś warstwa druga, tzw. zewnętrzna, posiada małą ilość włókien sprężystych o przebiegu promienistym i nieliczne, delikatne, włókienka o przebiegu okrężnym pomiędzy komórkami mięśnia gładkiego.

Błona zewnętrzna (przydanka) utworzona jest z kilkunastu pofałdowa­

nych blaszek sprężystych o przebiegu okrężnym i z licznych włókien sprę­

żystych o przebiegu podłużnym i skośnym.

W tętnicy śledzionowej zachowany jest główny schemat przebiegu włókien sprężystych w obrębie ściany naczynia, przy czym włókna sprę­

żyste promieniste są bardzo wyraźne i tworzą łączące pomosty pomiędzy błoną sprężystą zewnętrzną a błoną sprężystą wewnętrzną. Grube i pofał­

dowane włókna sprężyste przydanki stwarzają mocną osłonę fizjologiczną.

W tętnicy śledzionowej nie obserwuje się prawie żadnych zmian w ukła­

dzie włókien sprężystych u osobników starszego wieku.

Tętnica trzewiowa górna (a. mesenterica cranialis).

Błona wewnętrzna zawiera bardzo mało włókien sprężystych i jest słabo rozwinięta. Błona sprężysta wewnętrzna tworzy grubą, pofałdowa­

ną błonę, która tylko w nielicznych miejscach rozszczepia się na dwie blaszki. Od strony zewnętrznej wysyła ona do błony środkowej włókna sprężyste promieniste wytwarzające gęstą siatkę (Ryc. 19).

Błonę środkową tworzy gruba warstwa mięśniowa przepleciona włók­

nami sprężystymi o przebiegu okrężnym i promienistym w sąsiedztwie błony sprężystej wewnętrznej i zewnętrznej.

Błona sprężysta zewnętrzna wysyła do błony środkowej bardzo liczne włókna sprężyste promieniste. W przydance, podobnie jak i w tętnicy śledzionowej, występują grube, splatające się, włókna sprężyste o niere­

gularnym przebiegu.

Tętnica żołądkowa prawa (a. gastrica dextra).

W układzie włókien sprężystych w ścianie tętnicy żołądkowej obser­

wuje się regularne rozmieszczenie pofałdowanych włókien różnej grubości, które tworzą współśrodkowo ułożone wiązki sprężyste (Ryc. 20,21). Ilość wiązek jest niejednokrotnie trudna do przeliczenia, ponieważ wiązki te w różnych miejscach mogą łączyć się ze sobą, mogą zbliżać się do siebie, a nawet od siebie oddalać. Regularny przebieg współśrodkowych włó­

kien okrężnych we wszystkich błonach ściany naczynia stwarza bardzo charakterystyczny obraz, który mieliśmy także możność oglądać w ma­

łych tętnicach kończyn górnych. Błona sprężysta wewnętrzna jest dobrze widoczna, podczas gdy błona sprężysta zewnętrzna raczej nie uwydatnia się wyraźnie.

Zastosowanie barwienia fukseliną wg We i g e r ta i oglądanie prze­

krojów podbarwionych fluorochromem i niepodbarwianych nie dały możliwości dokładnego stwierdzenia obecności włókien promienistych łączących. Wprawdzie na niektórych preparatach można było zauważyć pojedyńcze włókna sprężyste oddzielające się od błon sprężystych we­

wnętrznej i zewnętrznej, przypominające krótkie włókna promieniste łą­

czące, jednak to nie upoważnia nas do powzięcia zdecydowanych wnios­

ków.

Tętnica grzbietowa prącia (a. dorsalis penis).

W błonie wewnętrznej tętnicy grzbietowej prącia obserwuje się dużą ilość cienkich włókien sprężystych, które, jak wydaje się, są silnie zwią­

zane z błoną sprężystą wewnętrzną. W miejscu poduszeczkowatych zgru­

bień błony wewaętrznej ilość włókien sprężystych wyraźnie w'zrasta.

Mają one przebieg okrężny i skośny, a tuż pod śródbłonkiem kształtują

cienką błonę sprężystą utworzoną przez liczne włókna sprężyste (Ryc.

22,23). Pomiędzy tą błoną a błoną sprężystą wewnętrzną jest rozpięta siatka włókien sprężystych łączących. Błona sprężysta wewnętrzna jest grubym pasmem pofałdowanym, nie rzadko rozdzielającym się na dwie blaszki sprężyste (Ryc. 23).

W w'arstwie środkowej występują włókna sprężyste o przebiegu okręż­

nym jako pojedyńcze, dłuższe lub krótsze, pofałdowane pasemka, oraz licz­

ne włókna promieniste. Włókna promieniste przebiegiem swoim wskazują, że prawdopodobnie rozpoczynają się one w przydance i stanowią albo odgałęzienia włókien sprężystych przydanki albo są specjalnymi włók­

nami łączącymi obie błony ściany naczynia.

Uwzględniając badania przeprowadzone przez Rothfeldą i biorąc pod uwagę zachowanie się włókien promienistych można podzielić je na:

a) wychodzące bezpośrednio z błony sprężystej zewnętrznej, są to włókna cienkie biegnące przez całą grubość błony środkowej do błony sprężystej wewnętrznej, b) powstające z pęczka kilku włókien sprężystych wycho­

dzącego z wewnętrznej warstwy przydanki, oraz c) powstające z rozszcze­

pienia grubego włókna sprężystego błony środkowej. Klasyfikacja morfo­

logiczna włókien może jednak napotykać na trudności i to szczególnie wówczas, gdy zagęszcza się układ włókien okrężnych, skośnych i promie­

nistych.

W zewnętrznej części błony środkowej włókna sprężyste wytwarzają gęstą siateczkę sprężystą ściśle związaną z dobrze rozwiniętą błoną spręży­

stą zewnętrzną. Przydanka zawiera liczne, drobne, włókna sprężyste o przebiegu różnokierunkowym (Ryc. 23).

Tętnica biodrowa wspólna prawa (a. iliaca communis dextra).

Mieliśmy możność pobrania materiału tylko z okolicy podziału aorty brzusznej na tętnice biodrowe wspólne. Układ włókien sprężystych w odcinkach rozdziału tętnic ulega zmianie i wymaga specjalnego zainte­

resowania się tym zagadnieniem.

W budowie histologicznej tętnicy biodrowej wspólnej nie widzi się zasadniczych różnic w porównaniu z tętnicą udową. Duża ilość włókien sprężystych w obrębie błony wewnętrznej i zewnętrznej, jako też charak­

terystyczne zachowanie się błony sprężystej wewnętrznej są zasadni­

czymi cechami wyróżniającymi się w przeprowadzonej analizie budowy histologicznej. Na specjalną uwagę zasługuje otrzymany na naszych pre­

paratach obraz rozplatania się błony sprężystej wewnętrznej. W odcin­

kach rozplecionej błony sprężystej wewnętrznej wypełnia ona prawie cał­

kowicie błonę wewnętrzną, która w tym miejscu poduszeczkowato gru­

bieje (Ryc. 28). Symetryczne rozmieszczenie rozplecionej błony spręży­

stej wewnętrznej w obrębie stożka rozdzielczego może tłumaczyć koniecz­

ność wzmocnienia błony wewnętrznej narażonej na stały ucisk prądu

przepływającej krwi.

Tętnica udowa (a. femoralis).

Do badań pobrano wycinki z tętnicy udowej tuż przy jej odejściu (a) i z odcinka udowego (b). Preparaty histologiczne barwiono fukseliną wg W e i g e r t a, a niebarwione oglądano w mikroskopie fluorescencyj­

nym wykorzystując fluorescencję rodzimą włókien sprężystych.

a) W błonie wewnętrznej można było obserwować, delikatne włókna sprężyste o przebiegu skośno-spiralnym i okrężnym. Większość z nich ma połączenie z błoną sprężystą wewnętrzną. Podobny układ włókien spo­

strzega się i w obrębie błony środkowej, włókna są jednak grubsze i do­

kładniej uformowane, o przebiegu okrężnym. Na niektórych preparatach można było obserwować zwiększenie ilości tych włókien, tuż przy błonie sprężystej zewnętrznej, a Wówczas spostrzegało się zatarcie wyraźnej granicy pomiędzy błoną środkową a zewnętrzną (Ryc. 24). Błona ze­

wnętrzna (przydanka) obfituje we włókna sprężyste, grube o przebiegu wielokierunkowym.

Jeśli dokładnie przeglądamy włókna sprężyste tworzące trój warstwo­

wy układ w1 ścianie naczynia można zauważyć przeplatające się pomię­

dzy nimi krótkie włókna łączące, promieniste, zwrócone W kierunku bło­

ny środkowej, które najprawdopodobniej są odgałęzieniami błon spręży­

stych.

Na szczególne podkreślenie zasługuje błona sprężysta wewnętrzna. Nie przedstawia się ona jako jednolite, pofałdowane pasmo, raczej ma wy­

gląd wiązki pojedynczych włókien sprężystych przypominającej rozple­

ciony sznurek lniany. W tym wypadku trudno więc mówić jest o błonie sprężystej, raczej należałoby określić ją mianem warstwy sprężystej błony wewnętrznej (Ryc. 24). Gdybyśmy przyjęli, że jest to tylko war­

stwa włókien sprężystych okrężnie przebiegających, możnaby sądzić, że jest ona częścią składową błony wewnętrznej. Za tym ostatnim poglądem przemawia fakt, iż niektóre włókna warstwy sprężystej przechodzą bez­

pośrednio do właściwej błony wewnętrznej.

Błona sprężysta zewnętrzna jest podobna do błony wewnętrznej, a za­

tem utw-orzona z wiązki włókien sprężystych przypominającej zagęszcze­

nie tych włókien na pograniczu błon środkowej i wewnętrznej. Na pod­

stawie poczynionych obserwacji, wydaje się nam, iż nie popełnimy błędu jeśli powiemy, że w tętnicy udowej, tuż przy jej odejściu (odcinek a) brak jest błon sprężystych wewnętrznej i zewnętrznej, a miejsce ich zaj­

mują warstwy szerokich splotów włókien sprężystych.

b) W odcinku udowym tętnicy udowej obraz histologiczny zmienia się, jednak zachowanie trój warstwowego układu włókien okrężnych pozo- staje. Zasadniczym zmianom ulega błona sprężysta wewnętrzna, która skutkiem zmniejszenia ilości włókien sprężystych staje się pojedynczą i po­

fałdowaną. Grubość błony sprężystej wewnętrznej nie odpowiada ilości

włókien, które tworzyły ją w odcinku ,,a”, przypuszczamy więc, że więk­

szość włókien sprężystych tego odcinka przeszła do błony wewnętrznej i środkowej, tym bardziej, że w błonie wewnętrznej wyraźnie zwiększyła się ilość włókien sprężystych. Błona sprężysta zewnętrzna również stała się w odcinku „b” cieńsza, przy równoczesnym zwiększeniu elementów sprężystych w przydance.

Obserwacje nasze prowadzone w1 kierunku wykazania włókien pro­

mienistych nie dały wyników dodatnich, jednak nie wykluczamy możli­

wości istnienia tych włókien choćby na podstawie obrazów przedstawio­

nych na Ryc. 24.

Tętnica śródręcza grzbietowa (a. metacarpeae dorsalis).

Tętnica śródręcza grzbietowa budową swbją, jak i układem włókien sprężystych, przypomina tętnicę żołądkową prawą (Ryc. 20,21). Włókna sprężyste stanowią regularny układ szczególnie zaznaczony w obrębie bło­

ny środkowej (Ryc. 26,27). W wewnętrznej części błony środkowej ilość włókien sprężystych jest większa, przy czym poszczególne włókna mogą rozszczepiać się i łączyć z sąsiednimi. Pomiędzy włóknami sprężystymi przebiegają skośnie i poprzecznie drobne, delikatne włókna łączące, a im przestrzeń pomiędzy grubymi włóknami jest mniejsza tym ich jest więcej (Ryc. 27). Ku obwodowi włókna nieco grubieją i są więcej pofałdowane.

Największą ilość włókien sprężystych posiada przydanka, w której przyjmują one różnokierunkowy przebieg, wytwarzając gęsty splot sprę­

żysty na obwodzie naczynia (Ryc. 26). Błona wewnętrzna na naszych pre­

paratach była bardzo słabo zaznaczona i ograniczała się tylko do bardzo cienkiego pasma tkanki łącznej, przylegającego bezpośrednio do błony sprężystej wewnętrznej. Błona sprężysta wewnętrzna utworzona jest z jednolitego, nierozdzielającego się pasemka sprężystego, od której mogą odchodzić delikatne włókna sprężyste w kierunku błony środkowej. Błona sprężysta zewnętrzna, nie odróżnia się układem i grubością od włókien sprężystych przydanki.

W budowie tętnicy grzbietowej śródręcza, podobnie jak i w innych dotychczas omawianych tętnicach, należy zatem wziąć pod uwagę cha­

rakterystyczny trój kierunkowy układ elementów1 sprężystych, przy prze­

wadze włókien o przebiegu okrężnym.

OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAN

S t a h e 1 omawiając histofizjologię naczyń tętniczych podaje, że ich budowa zwykle odpowiada panującemu ciśnieniu, ponieważ im wyższe ciśnienie tym obficiej rozwinięte są włókna sprężyste. Bardeleben za­

uważa, że ściany tętnic otrzewnej, trzew', płuc, mózgu, mięśni, okostnej

i kości są cienkie, włókna sprężyste występują w niewielkiej ilości.

Schöppler, Triepel i Backmann natomiast potwierdzają ba­

dania Bardeleben a, a Bonet i Braus uważają, że otaczające tkanki stanowią dostateczne wzmocnienie, co może przyczynić się do po­

wstania zmian w budowie histologicznej ścian naczynia. Zapatrywaniom tym przeczą badania Thoma, Hackela i Benninghoffa.

Dotychczasowe obserwacje poczynione przez nas pozwalają jednak wyrazić pogląd, że umiejscowienie i panujące ciśnienie w naczyniach tętniczych mogą w pewnym tylko stopniu wpływać na ilość i rozmiesz­

czenie elementów sprężystych w ścianie naczynia bez powodowania zasadniczych zmian w jej budowie.

Już Schief ferdecker i Grünstein badając tylko naczynia średnio grube wykreślili schemat budowy ściany naczynia na podstawie zachowania się włókien sprężystych. Odróżniają oni trzy zasadnicze typy włókien sprężystych, które pozostają względem siebie w określonym układzie tworzącym system włókien sprężystych o przebiegu podłużnym, okrężnym i promienistym. Dużo prac poświęcono zachowaniu się włókien promienistych przeprowadzając ich klasyfikację morfologiczną (D ü r c k, Rothfeld i inni). Dotychczasowe badania, jak można się było przeko­

nać na podstawie dostępnej literatury- dotyczyły naczyń tętniczych w wąskim zakresie, co nie mogło stworzyć pojęć ogólnych i nie pozwo­

liło- przeprowadzić badań porównawczych.

W badaniach naszych przeprowadziliśmy porównanie naczyń krwio­

nośnych z różnych okolic ciała, różnej średnicy i różnej wartości fizjo­

logicznej. We wszystkich naczyniach można było obserwować dwa systemy włókien sprężystych: 1) okrężnych i 2) podłużnych. Włókna okrężne stanowiły ilościowo najliczniejszy składnik, który występował we wszystkich błonach ściany naczynia, podczas gdy włókna podłużne, mniej liczne, występowały przeważnie w błonie zewnętrznej (przydanka). Okręż­

ne włókna sprężyste mogą tworzyć błony sprężyste wewnętrzną i zew­

nętrzną, przy czym błona sprężysta wewnętrzna może mieć wygląd gru­

bej błony pojedyńczej (jak np. w tętnicy śródręcza grzbietowej i żołądko­

wej), błony rozdzielającej się na pasma sprężyste (jak np. w tętnicy podstawowej mózgu, średniej mózgu, oponowej środkowej, nerkowej, śledzionowej, trzewiowej górnej i grzbietowej prącia), względnie może mieć charakter wiązki przeplatających się włókien sprężystych (jak np.

w tętnicy udowej (odcinek „a”) i biodrowej wspólnej). Błona sprężysta zewnętrzna natomiast nigdy nie przedstawiała morfologicznych zmian, raczej miała wygląd wiązki włókien sprężystych.

Układ włókien okrężnych, przede wszystkim w obrębie błony środ­

kowej, powiązany był krótszymi lub dłuższymi włóknami promienistymi,

dzięki czemu spleciona była siatka elementów1 sprężystych nie tylko

wzmacniająca ścianę naczynia, ale także pozostająca w fizjologicznym

związku z mięśniami. Podobne włókna promieniste, lecz o przebiegu skośnym, występowały w błonie wewnętrznej i przydance. Miały one jednak ścisły związek z błonami sprężystymi wewnętrzną i zewnętrzną, a może nawet były ich odgałęzieniami. Należy podkreślić, że w przy­

dance włókna promieniste skośne są grube i w połączeniu z włóknami okrężnymi i podłużnymi stanowią gęstą sieć o nierównych oczkach.

Niewątpliwie mogą występować odchylenia w układzie i rozmiesz­

czeniu elementów sprężystych, odchylenia te jednak nie zacierają zasad­

niczego schematu, a uzależnione są prawdopodobnie od fizjologii na­

czynia.

WNIOSKI

Na podstawie przeprowadzonych badań doszliśmy do przekonania, że:

1) we wszystkich naczyniach tętniczych, bez względu na ich umiej­

scowienie, grubość ściany i szerokość światła występuje układ włókien sprężystych tworzących rusztowanie zbudowane z włókien okrężnych, promienistych i podłużnych.

2) Włókna okrężne i promieniste są głównymi elementami spręży­

stymi ściany naczynia.

3) Błony sprężyste wewnętrzna i zewnętrzna są zasadniczym składni­

kiem układu włókien okrężnych i prawdopodobnie są wytworzone przez skupienie większej ilości tych włókien.

PIŚMIENNICTWO

1. Bacikmann G.: Arch. F. Anat. 1906. 2. Bardeleben K.: Sitzgsber.

Jena. Ges. Meid. u. Naturwiss Sitzg. 10. 1878. 3. Benningłioff A: Z. Zell- forschg 6. 1927. 4 Benninghoff A.: Anat. Anz. 66. 1928. 5. Bonet R.: Verh.

anat. Ges., 1912. 6. Braus H.: Anatomie des Menschen. Berlin. Springer 1924.

7. Dock W.: J. Am. Med. Ass., 1946. 8. Dürck H.: Virchows Arch. 189. 1907.

9. Feringer E. P.: Arterosklsroa, Moskwa, 1953. 10. Grünstein N.: Arch, mikrosk.. Anat. 47, 1896. 11. Hackel: Virchows Arch. 226, 1928. 12. Holle G.:

Virchows Arch., 310, 160, 256, 1943. 13. R e 11 e r e r Robin Ce h.: J. de Anat., 1884. 14. Rothfeld J.: Anat. Anz. 38. 1911. 15. Schiefferdecker P.:

Sitzgsber. niederrhzin. Ges. Natur u. Heilk. 1896, 1897. 16-. Schwarz W., Det- t m e r W.: Virchows Arch., 323, 243, 1953. 17. S c h ö p p 1 e r: Anat. H. 15, 1900.

18. S in api us D.: Virchows Arch., 1950. .19. St ah el H.: Arch. f. Anat., 1886.

20. Thoma R.: Virchows Arch. 116, 1889. 21. Thoma R.: Virchows Arch. 230, 1921. 22. Thoma R.: Pflügers Arch. 194, 1922. 23. Triepel H.: Anat. H. 22, 1896. 24. Triepel H.: Dtsch. med. Wschr. 23. 1897.

P E

3 Ю M

На основании произведенных исследований автор приходит к за­

ключению, что:

1. Во всех артериальных сосудах, независимо от их положения, толщины стенок и ширины их просвета, выступает система упругих волокон, образующих нечто в роде стеллажа, построенного из коль­

цевых, лучистых и продольных волокон.

2. Кольцевые и лучистые волокна являются главными упру­

гими элементами стенки сосуда.

3. Упругие оболочки: внутренная и наружная составляют основной элемент системы кольцевых волокон и, по всей вероятно­

сти, образованы благодаря скоплению большего числа зтих волокон.

SUMMARY

The author’s investigations lead to the following conclusions:

1. In all arteries, independently of their localization, thickness of their walls, and size of their lumen, there can be found a system of elastic fibres, which form a framework built of circular, radial, and

longitudinal elastic fibres.

2. Circular and radial elastic fibres are the chief elastic elements of the wall of the arteries.

3. The internal and external elastic membranes constitute the main component of the circular elastic fibres system and are probably pro­

duced by agglomeration of a greater number of these fibres.

Papier druk sat. III kl. 90 g -f- kreda Format 70 x 10 Druku 16 str. -j- 14 tabi.

Annales U.M.C.S, Lublin 1957. Lub. Druk. Prasowa—Lublin, Unicka 4. Zam. 3083 23 IX.1957 r.

800 -p 125 egz. K-2 Data otrzymania manuskryptu 23 IX 1957 Data ukończenia druku 8.X.1958 r.

Ryc. 1. Aorta (aorta thoracica) dziecka trzyletniego z okolicy piersiowej. Utrw.

alkohol-formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Włókna sprężyste tworzą trzy warstwy określające grubość błon ściany naczynia. W błonie wewnętrznej i zewnętrznej włókna sprężyste różnej grubości mają przebieg falisty, w błonie

środkowej' przebieg prostolinijny. Mikrofot. ROW. pow. ca 900 X.

Ryc. 2. Aorta (aorta thoracica) dziecka trzyletniego z okolicy piersiowej, utrw.

formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Włókna sprężyste świecą kolorem jasno zielonym i dokładnie rysują trójwarstwowy przebieg w ścianie naczynia.

Mikroskop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 900 X.

Stefan Dubas

Ryc. 3. Aorta (aorta thoracica) dziecka trzyletniego z okolicy piersiowej, utrw, formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Siatka włókien sprężystych w błonie wewnętrznej. Włókna sprężyste pod śródbłonkiem są cieńsze, w miarę zbliżania się do błony środkowej grubieją. Zwracają uwagę siatkowate połączenia włókniste pomiędzy poszczególnymi włóknami, co stwarza sieć gąbczastą włókien

sprężystych. Mikroskop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 2400 X.

Ryc. 4. Aorta (aorta thoracica) z odcinka piersiowego, lat 38, utrw. formalina 10%, preparat barwiony fluoresceiną 1 :10000. Pofałdowane włókna sprężyste we wszystkich blaszkach ściany naczynia. Dobrze widoczne włókna sprężyste w błonie wewnętrznej. Mikroskop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 900 X, Stefan Dubas

Ryc. 5. Aorta (aorta thoracica) z odcinka piersiowego, lat 38, utrw. formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Środkowa błona tętnicy głównej. Delikatna siateczka włókien promienistych rozpięta między błonami okienkow'atymi. Mikro­

skop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 900 X.

Ryc. 6. Aorta (aorta thoracica) z odcinka piersiowego, lat 38, utrw. formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Włókna sprężyste w błonie zewnętrznej. Zwracają uwagę siatkowate odgałęzienia łączące włókna pomiędzy sobą. Mikroskop fluore­

scencyjny, Practina FX, pow. ca 2600 X.

Stefan Dubas

Ryc. 7. Tętnica szyjna wspólna (a., carotis communis), lat 38, barwienie fukseliną wg We i g er ta. Trójwarstwcwy układ W błonach wewnętrznej i zewnętrznej widać sieć cienkich

Mikrofot ROW. pow. ca 900 X.

utrw. alkohol-formol, włókien sprężystych, włókien sprężystych.

Ryc. 8. Tętnica podstawowa mózgu (a. basialis cerebri), lat 3, utrw. alkohol- formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Przekrój przez całą ścianę naczynia, widoczne zgrubienie włókien i siatkowate ich ułożenie w błonie wewnętrznej, oraz gruba błona sprężysta wewnętrzna. Zwracają uwagę rozszczepienia nierówno­

mierne blaszki błony sprężystej wewnętrznej. Mikrofot ROW. pow. ca 1200 X.

Stefan Duba-s

Ryc. 9. Tętnica podstawowa mózgu (a. basialis cerebri), lat 35, utrw. alkohol- formol, barwienie fukseliną wg Weigert a. Przekrój przez błony wewnętrzną, środkową i częściowo zewnętrzną. Widoczne włókna sprężyste promieniste łączące

i gruba błona sprężysta wewnętrzna. Mikrofot ROW. pow. ca 1600 X.

Ryc. 10. Tętnica podstawowa mózgu (a. basialis cerebri), lat 35, utrw. formalina lO°/o, preparat niebarwiony oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescen- cja rodzima włókien sprężystych. Mikroskop fluorescencyjny., Practina FX,

pow. ca 1800 X.

Stefan Dubas

Ryc. 11. Tętnica podstawowa mózgu (a. basialis cerebri), lat 35, utrw. alkohol- formol, barwienie fukseliną wg Weigert a. Trójwarstwowy układ włókien sprężystych przebiegających okrężnie i włókna promieniste przebiegające prawie przez całą szerokość błony środkowej stwarzają siatkowaty układ wmontowany w ścianę naczynia. Gruba błona sprężysta wewnętrzna tworzy głębokie fałdy i jest zbudowana z blaszek sprężystych na co wskazują widoczne rozszczepienia. Mikro-

fot ROW. pow. ca 900 X.

Ryc. 12. Tętnica oponowa środkowa (a. meningea media) lat 35. utrw. formalina 10%, preparat niebarwiony, oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescen- cja rodzima włókien sprężystych. Mikroskop fluorescencyjny. Practina FX,

pow. ca 1200 X.

Stefan Dubas

Ryc. 13. Tętnica mózgu średnia (a. cerebri media), lat 35, utrw. formalina 10’/o, barwienie fluoresceiną 1 :10000. Widoczne gruba, pofałdowana, błona sprężysta wewnętrzna i delikatne włókna sprężyste ściany naczynia. Mikroskop fluorescen­

cyjny, Practina FX, pow. ca 900 X.

Ryc. 14. Tętnica nerkowa (a. renalis), lat 3, utrw. alkohol-formol, preparat nie- barwiony oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Zwracają uwagę gęste sploty włókien sprężystych o różnej grubości. Włókna promieniste cienkie, miotełkowate, przebiegają od błony spręży­

stej wewnętrznej w głąb błony środkowej. Błona sprężysta wewnętrzna podzielona na dwie blaszki. Mikroskop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 1600 X.

Stefan Dubas

Ryc. 15. Tętnica nerkowa (a. renalis), lat 70, utrw. alkohol-formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Wyraźny podział błony środkowej na warstwy wewnętrzną i zewnętrzną. Włókna sprężyste warstwy zewnętrznej grube i niere­

gularnie faliste. Błona sprężysta wewnętrzna podzielona na dwie blaszki. Widocz­

ne węzłowe powiązanie blaszek włóknami sprężystymi. Mikrofot ROW. pow.

ca 1200 X

Ryc. 16. Tętnica nerkowa (a. renalis), lat 70, utrw. alkohol-formol, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Błona sprężysta wewnętrzna utworzona z dwu blaszek łączących się pomiędzy sobą gęstą siatką pomostów cienkich włókien sprężystych.

Duża ilość włókien sprężystych okrężnych w błonie środkowej. Mikroskop fluore­

scencyjny, Practina FX, pow. ca 1600 X.

Stefan Dubas

Ryc. 17. Tętnica śledzionowa (a. lienalis), lat 35, utrw. alkohol-formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Bardzo wyraźnie widoczne włókna promieniste łączące

i grube włókna sprężyste przydanki. Mikrofot. ROW., pow. ca 1200 X.

Ryc. 18. Tętnica śledzionowa (a. lienalis), lat 35, utrw. formalina 100Ą, preparat niebarwiony, oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Objaśnienia jak na ryc. 17. Mikroskop fluorescencyjny,

Practina FX, pow. ca 1600 X.

Stefan Dubas

Ryc. 19. Tętnica trzewiowa górna (a. mesentërica cranialis), lat 35, utrw. alkohol- formol, barwienie orceiną. Typowy obraz dla tętnicy trzewiowej górnej, w której błona sprężysta wewnętrzna i włókna sprężyste przydanki tworzą fizjologiczną osłonę dla mięśni gładkich błony środkowej. W błonie środkowej widoczne deli­

katne, wężykowato pofałdowane, włókna sprężyste i proste włókna promieniste łączące. Mikrofot. ROW, pow. ca 1200 X.

Ryc. 20. Tętnica żołądkowa prawa (a. gastrica dextra), lat 35, utrw. alkohol- formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Charakterystyczny układ włókien sprężystych w ścianie naczynia. Zwraca uwagę rytmiczność występowania elemen­

tów sprężystych i zgodność fałdów z fałdami błony sprężystej wewnętrznej. Mikro­

fot. ROW, pow. ca 1600 X.

Stefan Dubas

Ryc. 21. Tętnica żołądkowa prawa (a. gastrica dextra), lat 35, utrw. formalina 10%, preparat niebarwiony oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Objaśnienia jak na ryc. 20. Mikroskop fluorescen­

cyjny, Practina FX, pow. ca 1800 X.

Ryc. 22. Tętnica grzbietowa prącia (a. dorsalis penis), lat 3, utrw. formalina 10%.

preparat niebarwiony, oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Przekrój w miejscu poduszeczkowatego zgrubienia.

Trójwarstwowy układ włókien sprężystych okrężnych. Błona sprężysta wewnę­

trzna pofałdowana, w okolicy poduszeczki występują dwie błony sprężyste wewnętrzne. Mikroskop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 1000 X.

Stefan Dubas

Ryc. 23. Tętnica grzbietowa prącia (a. dorsalis penis), lat 3, utrw. alkohol-formol, barwienie fukseliną wg W e i g e r t a. Siateczka włókien sprężystych w błonie

środkowej i przydance. Mikrofot. ROW, pow. ca 1600 X.

Ryc. 24. Tętnica udowa (odcinek a) (a. femoralis), lat 35, utrw. formalina 10°/o, preparat niebarwiony oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Błony sprężyste wewnętrzna i zewnętrzna utworzone z rozplecionych włókien sprężystych, delikatne włókna sprężyste w błonach wewnętrznej i środkowej, grube włókna w przydance. Mikroskop fluorescencyjny,

Practina FX, pow. ca 1200 X.

Stefan Dubas

Ryc. 25. Tętnica udowa (odcinek b) (a. femoralis), lat 35, utrw. formalina 10%, preparat niebarwiony oglądany w mikroskopie fluorescencyjnym, fluorescencja rodzima włókien sprężystych. Błona sprężysta wewnętrzna utworzona z 1—2 grubych włókien. Wzrost elementów sprężystych w błonie środkowej. Mikroskop

fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 1200 X.

Ryc. 26. Tętnica śródręcza grzbietowa (a. metacarpeae dorsalis), lat 3, utrw.

formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Regularne rozmieszczenie włókien sprężystych okrężnych, zaznaczona ich wielokierunkowość w przydance. Mikro­

skop fluorescencyjny, Practina FX, pow. ca 700 X.

Stefan Dubas

Ryc. 27. Tętnica śródręcza grzbietowa (a. metacarpeae dorsalis), lat 3, utrw.

formalina 10%, barwienie fluoresceiną 1 : 10000. Błona środkowa. Pomiędzy włóknami sprężystymi rozpięta siatka cienkich włókien łączących promienistych.

Mikroskop fluorescencyjny. Practina FX, pow. ca 1800 X.

Ryc. 28. Tętnica biodrowa wspólna prawa (a. iliaca communis dextra), lat 35, utrw. alkohol-formol, barwienie fukseliną wg W e i gerta. W błonie wewnętrznej widoczne rozszczepienie błony sprężystej wewnętrznej i zwiększenie ilości elemen­

tów sprężystych. Mikrofot. ROW, pow. ca 1200 X Stefan Dubas