Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki

(1)

Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki

B. M

OSEK

, S. M

IAZGA

Katedra £¹karstwa i Kszta³towania Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Rush communities in the valley of the Urzêdówka river

Abstract. Using the Braun-Blanquet method, 93 phytosociological relevés were established, including 30 relevés of rush communities of the Phragmitetea class. 11 plant associations were distinguished, including 4 grass associations (Sparganio-Glycerietum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmitetum australis and Phalaridetum arundinacea), 6 sedge (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae and C. gracilis) and Marsh Horsetail associations (Equisetetum fluviatilis). Altogether, 22 plant species of the Phrag- mitetea class, 42 species from various syngenetic units of the Molinio-Arrhenatheretea class and 16 accompanying species were identified in all associations.

K e y w o r d s: rush communities, phytosociological relevés

1. Wstêp

Zbiorowiska szuwarowe wodne i b³otne, po okresie intensywnych melioracji przeprowadzonych w drugiej po³owie XX wieku, zmniejszy³y zasiêg swojego wystêpowa- nia. Obecnie najwiêksze ich skupienia znajduj¹ siê przy du¿ych zbiornikach wodnych (jeziora, rzeki, kana³y i starorzecza) a zanikaj¹ na u¿ytkach zielonych, gdzie pierwotnie by³y czêste i tworzy³y rozleg³e skupienia. Wystêpowa³y one przewa¿nie w partiach ³¹k zalewanych oraz w obni¿eniach terenowych, które w trakcie regulacji stosunków wodnych zniwelowano. Wed³ug KRYSZAKi wsp. (2006), prowadzi to do monotypizacji krajobrazu. MOSEK (1980/81), w nie zmeliorowanej dolinie Bystrzycy wyró¿ni³a 17 zespo³ów szuwarowych, a PODGÓRSKA(1977), w dolnej czêœci tej doliny dodatkowo 3.

FIJA£KOWSKI i FIJA£KOWSKA-CHOJNACKA (1990) na terenie ca³ej Lubelszczyzny wyró¿nili 32 takie zespo³y. Obecnie systematyka fitosocjologiczna obejmuje 30 zespo³ów szuwarowych (MATUSZKIEWICZ, 2005).

Celem niniejszej pracy jest inwentaryzacja zbiorowisk szuwarowych w dolinie Urzê- dówki po 30 latach od przeprowadzonej tam melioracji.

2. Warunki przyrodnicze

Dolina rzeki Urzêdówki le¿y w zachodniej czêœci Wy¿yny Lubelskiej. Jest to region o stosunkowo skomplikowanej budowie geologicznej. Pod³o¿e stanowi¹ g³ównie ska³y

£¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 11, 127-138

(2)

wêglanowe wytworzone w okresie od jury po trzeciorzêd. Dolina Urzêdówki jest silnie wciêta, o w¹skim dnie i stromych zboczach. Przep³ywa ona przez region o najsilniej- szym urzeŸbieniu, jakim jest Wzniesienie Urzêdowskie. ród³a tej rzeki le¿¹ w okoli- cach Wilko³aza, a ujœcie w Dzierzkowicach, gdzie wpada do rzeki Wy¿nicy (WOJCIE- CHOWSKI, 1972). W latach szeœædziesi¹tych rzeka Urzêdówka zosta³a uregulowana (do 1970 roku), a u¿ytki zielone w dolinie zmeliorowano metod¹ drenowania. Regulacjê sto- sunków wodnych wielu obiektów przeprowadzono wadliwie, st¹d niektóre partie ³¹k s¹ obecnie podmok³e, a inne przesuszone.

Pod wzglêdem klimatycznym badany teren le¿y w regionie Lubelskim, ch³odniejszym od Nadwiœlañskiego (MITOSEKi KO£ODZIEJ, 1972). Z danych meteorologicznych wynika,

¿e najcieplejszy miesi¹cem roku 2000 by³ sierpieñ (18,2ôC), a za wielolecie 1951–1995 lipiec (17,8ôC). Œrednie roczne temperatury roku 2000 i wielolecia wynosi³y odpowied- nio: 8,8ôC i 7,4ôC. Œrednia temperatura okresu wegetacyjnego (IV–X) kszta³towa³a siê na poziomie 14,3ôC i by³a wy¿sza o 1,1ôC od œredniej za wielolecie. Roczna suma opadów w roku 2000 wynosi³a 592,7 mm. By³a ona wy¿sza od œredniej wieloletniej 1951–1995 o 50,6 mm. Natomiast suma opadów okresu wegetacyjnego kszta³towa³a siê na poziomie 390,4 mm i tylko nieznacznie ró¿ni³a siê od danych z wielolecia (398,8 mm).

U¿ytki zielone w dolinie Urzêdówki s¹ zlokalizowane g³ównie na glebach bielicowych i brunatnych wytworzonych z piasków s³abo gliniastych i gliniastych o odczynie silnie kwaœnym oraz s³abej zasobnoœci w sk³adniki pokarmowe (DOBRZAÑSKIi TURSKI, 1972).

3. Metody

Badania zbiorowisk roœlinnych w dolinie rzeki Urzêdówki przeprowadzono w sezo- nie wegetacyjnym 2000 roku (w I dekadzie czerwca i w II dekadzie sierpnia), a uzupe³niono w roku 2004. Pos³uguj¹c siê metod¹ BRAUNA-BLANQUETA(1964), na terenie ca³ej doliny wykonano ogó³em 93 zdjêcia fitosocjologiczne, z czego 30 nale¿a³o do zbiorowisk szuwarowych z klasy Phragmitetea. Spisy florystyczne obejmowa³y roœlinnoœæ z jednorodnych p³atów o powierzchni od 1 do 100²w zale¿noœci od ich wiel- koœci. W zestawionej tabeli 1 zamieszczono stwierdzone gatunki roœlin, zwarcie runi w %, okreœlono iloœciowoœæ, w skali od + do 5 i stopieñ sta³oœci (gdy wystêpowa³o co najmniej 10 zdjêæ fitosocjologicznych). Nazwy gatunkowe roœlin podano wed³ug MIRKAi wsp. (2002), a terminologiê jednostek syngenetycznych zaczerpniêto z pracy MATUSZKIEWICZA(2005). Z 7 p³atów zespo³u Caricetum gracilis pobrano próbki roœlinne z I i II odrostu z powierzchni 1 m²celem okreœlenia orientacyjnych plonów siana i jego wartoœci u¿ytkowej. Wartoœæ t¹ wyliczono na podstawie pracy FILIPKA

(1973). Wszystkie wyró¿nione zbiorowiska szuwarowe, nawet gdy wystêpowa³y w for- mie 1 p³atu zamieszczono w niniejszej pracy.

4. Wyniki

W wyniku przeprowadzonych badañ wyró¿niono 11 zespo³ów szuwarowych, któ- rych systematyka fitosocjologiczna przedstawia siê nastêpuj¹co:

© PT£, £¹karstwo w Polsce, 11, 2008

128

B. Mosek, S. Miazga

(3)

Klasa Phragmitetea R. Tx. et Prsg 1942 Rz¹d Phragmitetalia Koch 1926

Zwi¹zek Sparganio-Glycerion fluitantis Br.–Bl.et Siss. in Boer 1942 Zespó³ Sparganio-Glycerietum fluitantis Br.–Bl. 1925 n. n.

Zwi¹zek Phragmition Koch 1926

Zespó³ Glycerietum maximae Hueck 1931

Zespó³ Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 Zespó³ Equisetum fluviatilis Steffen 1931

Zespó³ Eleocharitetum palustris Sennikow 1919 Zwi¹zek Magnocaricion Koch 1926

Zespó³ Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931 Zespó³ Caricetum elatae Koch 1926

Zespó³ Caricetum paniculatae Wangerin 1916 Zespó³ Caricetum acutiformis Saper 1937

Zespó³ Caricetum distichae (Nowiñski 1928) Jonas 1933 Zespó³ Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R. Tx 1937

W klasie Phragmitetea wyró¿niono 11 zespo³ów roœlinnych w tym 4 trawiaste, 6 turzycowych i jeden z przewag¹ skrzypu bagiennego (tab. 1). Reprezentowa³y je nie- liczne p³aty roœlinne (od 1 do 4) za wyj¹tkiem zespo³u Caricetum gracilis (12 p³atów roœlinnych). Zespo³y te charakteryzowa³y siê znacznym udzia³em w³aœciwych im gatun- ków charakterystycznych o pokryciu od 2 do 5. Poszczególne p³aty zespo³ów zawiera³y 3 do 6 gatunków roœlin np. Caricetum elatae, Caricetum paniculatae, Phragmitetum australis, Phalaridetum arundinacea; od 11 do 19 – Sparganio-Glycerietum fluitantis, Caricetum distichae, Caricetum acutiformis i ponad 20 gatunków stwierdzono jedynie w Caricetum gracilis.

P³at zespo³u Sparganio-Glycerietum fluitantis o powierzchni oko³o 300 m²stwierdzono w podmok³ym siedlisku zasilanym wod¹ przep³ywow¹. By³ on ubogi w gatunki, zawiera³ tylko 11 taksonów. Ruñ by³a zwarta w 90%. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Glyceria fluitans, która osi¹gnê³a 5 stopieñ pokrycia. Z gatunków charakte- rystycznych dla klasy Phragmitetea wyst¹pi³y jeszcze Eleocharis palustris i Phalaris arundinacea, natomiast klasê Molinio-Arrhenatheretea reprezentowa³y Alopecurus pra- tensis i Poa pratensis. Z rzêdu Molinietalia w zespole udzia³ bra³y Juncus conglomera- tus i Juncus articulatus, a z rzêdu Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae: Ranun- culus repens, Agrostis stolonifera i Alopecurus geniculatus. Z roœlin towarzysz¹cych w zespole wystêpowa³a jedynie Rorippa silvestris.

P³aty zespo³u Glycerietum maximae wystêpowa³y na okresowo wysychaj¹cych p³yciznach, wzd³u¿ wolno p³yn¹cych cieków lub przy brzegu wód stoj¹cych. Zwarcie omawianego szuwaru wynosi³o 100%. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Glyceria maximae, która wyst¹pi³a w 5 i 3 stopniu pokrycia. Sk³ad florystyczny bada- nych p³atów by³ bardzo ubogi, zawiera³ od 6 do 10 gatunków roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³o ³¹cznie 9 gatunków, w tym: Glyceria fluitans, Phragmites australis, Carex acutiformis, C. versicaria, Iris pseudoacorus i Galium palustre. Rz¹d Molinieta- lia reprezentowa³y Juncus effusus i Myosotis palustris, a rz¹d Trifolio fragiferae-Agro- stietalia stoloniferae: Ranunculus repens, Agrostis stolonifera i Alopecurus geniculatus.

© PT£, Grassland Science in Poland, 11, 2008

Zbiorowiska szuwarowe w dolinie rzeki Urzêdówki

129

(4)

Przedstawicielem klasy Molinio-Arrhenatheretea by³ Alopecurus pratensis, a klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae: Ranunculus frammula. Wyró¿niono tylko 1 gatunek towarzysz¹cy: Rorippa silvestris. Omawiany zespó³ ma du¿e znaczenie ekologiczne ale nie ma wiêkszego znaczenia gospodarczego, ze wzglêdu na obecnoœæ cyjanowodoru w Glyceria maxima i nisk¹ strawnoœæ paszy. Przedstawiony zespó³ jest czêsto spotykany na LubelszczyŸnie (MOSEK, 1980/81) i ca³ym kraju (FIJA£KOWSKI i FIJA£KOWSKA, 1990).

Zespó³ Phragmitetum australis tworzy³y p³aty o niewielkiej powierzchni. Scharakte- ryzowano go na podstawie 2 zdjêæ fitosocjologicznych. Gatunkiem charakterystycznym omawianego zespo³u by³a Phragmites australis w 5 i 4 stopniu pokrycia. Podobnie jak zespó³ poprzednio omówiony Phragmitetum australis charakteryzowa³ siê bardzo du¿ym zwarciem (100%) i ubogim sk³adem florystycznym (6 i 9 gatunków roœlin w zdjêciu). Obok panuj¹cej Phragmites australis, obecne by³y w nim gatunki z klasy Phragmitetea: Glyceria maximae, Phalaris arundinacea, Carex gracilis, C. acutiformis i Iris pseudoacorus. W omawianej asocjacji wyró¿niono 2 gatunki siedlisk wilgotnych z rzêdu Molinietalia: Equisetum palustre i Galium uliginosum, 1 z rzêdu Trifolio fragife- rae-Agrostietalia stoloniferae: Ranunculus repens oraz 2 gatunki z klasy Molinio-Arrhe- natheretea: Poa pratensis i Symphytum officinale. Z gatunków towarzysz¹cych wyró¿- niono Urtica dioica, co œwiadczy o wysokiej troficznoœci siedliska i jego okresowym podsychaniu.

Zespó³ Equisetetum fluviatilis tworzy³ p³at skrzypu bagiennego w 4 stopniu pokrycia przy 100% zwarciu runi. Asocjacjê budowa³o 19 gatunków roœlin, w tym 7 charaktery- stycznych dla klasy Phragmitetea i po 2 z klasy Molinio-Arrhenatheretea rzêdu Molinie- talia i rzêdu Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae. Z klasy Scheuchzerio-Carice- tea nigrae w zespole wystêpowa³y Carex nigra i Comarum palustre, a z towarzysz¹cych gatunki siedlisk œrednio wilgotnych i mokrych: Potentilla anserina, Lycopus europaeus, Polygonum amphibium, Convolvulus arvensis i Lemma trisulca.

P³at zespo³u Eleocharidetum palustris stwierdzono na powierzchni kilku m². Gatun- kiem charakterystycznym by³ Eleocharis palustris, który wystêpowa³ w 3 stopniu pokrycia, przy 100% zwarciu runi. Lista florystyczna obejmowa³a 12 gatunków roœlin, w tym 5 z klasy Phragmitetea. Z rzêdu Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae w drugim stopniu pokrycia wystêpowa³a Agrostis stolonifera. W charakteryzowanym p³acie licznie wystêpowa³y gatunki towarzysz¹ce: Potentilla anserina, Lycopus europa- eus, Convolvulus arvensis i Lemma trisulca. Roœliny z innych jednostek syngenetycz- nych wystêpowa³y rzadko.

P³aty zespo³u Phalaridetum arundinaceae wystêpowa³y w postaci niewielkich sku- pieñ w obni¿eniach doliny oraz na brzegu stawu. Gatunkiem charakterystycznym i dominuj¹cym (5, 4 i 3 stopieñ pokrycia) by³a Phalaris arundinacea przy 100% zwarciu runi. Sk³ad florystyczny wyró¿nionego zespo³u by³ zró¿nicowany zawiera³ od 4 do 16 gatunków roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³o 5 gatunków, klasê Molinio-Arrhe- natheretea i rz¹d Molinietalia po 4 gatunki roœlin. Rz¹d Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae wyró¿nia³y 3 gatunki, a Arrhenatheretalia 1 przypadkowy. Przedstawicie- lami gatunków towarzysz¹cych by³y miedzy innymi: Polygonum amphibium, Rumex obtusifolius i Lemma trisulca.

130

(5)

Zespó³ Caricetum elatae by³ reprezentowany przez jedno zdjêcie florystyczne wyko- nane na powierzchni oko³o 500 m²w wodzie sp³ywaj¹cej z pól. Zwarcie runi w tym zespole wynosi³o 70%. Gatunkiem charakterystycznym by³a Carex elata wystêpuj¹ca w 5 stopniu pokrycia. Lista florystyczna obejmowa³a ³¹cznie 4 gatunki roœlin. Klasê Phragmitetea reprezentowa³a Carex vesicaria, rz¹d Molinietalia – Juncus conglomera- tus, a grupê gatunków towarzysz¹cych – Lemma trisulca.

Zespó³ Caricetum paniculatae, podobnie jak wiele poprzednio omówionych, wystê- puje w dolinie bardzo rzadko. Ten zlokalizowano w pobli¿u mostu. Gatunkiem charakte- rystycznym i jednoczeœnie dominuj¹cym asocjacji by³a Caricetum paniculata.

W zespole wystêpowa³o 6 gatunków roœlin. Rz¹d Molinietalia reprezentowa³ Equisetum palustre i Juncus conglomeratus, a klasê Molinio-Arrhenatheretea – Lathyrus pratensis i Poa trivialis. Do roœlin towarzysz¹cych nale¿a³a Lemma trisulca.

Zespó³ Caricetum acutiformis by³ asocjacj¹ czêœciej spotykan¹ w badanej dolinie.

Zwarcie runi wynosi³o od 70 do 100%. Lista florystyczna obejmowa³a 23 gatunki roœlin.

Gatunek charakterystyczny Carex acutiformis wystêpowa³ w 4 i 5 stopniu pokrycia.

Z klasy Phragmitetea w zespole bra³o udzia³ 6 gatunków roœlin. Najliczniej reprezento- wany by³ rz¹d Molinietalia (7 gatunków) np.: Juncus conglomeratus, Equisetum palu- stre, Caltha palustris. Klasê Molinio-Arrhenatheretea reprezentowa³o 5 gatunków roœlin, a rz¹d Arrhenatheretalia 2 gatunki: Trifolium repens w 2 stopniu pokrycia i Taraxacum officinale. Do gatunków towarzysz¹cych nale¿a³y: Polygonum amphibium, Ranunculus sceleratus i Lemma trisulca w 2 stopniu pokrycia.

Zespó³ Caricetum distichae wyró¿niono na podstawie zdjêcia wykonanego w Urzê- dowie. Gatunkiem charakterystycznym zespo³u by³a Carex disticha, która wystêpowa³a w 4 stopniu pokrycia. Zwarcie warstwy zielnej wynosi³o 100%. W badanym zespole roœlinnym wyró¿niono 19 gatunków roœlin, w tym tylko 4 z klasy Phragmitetea. Klasê Scheuchzerio-Caricetea nigrae reprezentowa³a Carex nigra w 1 stopniu pokrycia.

Wœród 4 gatunków charakterystycznych dla rzêdu Molinietalia w zespole wystêpowa³y np. Equisetum palustre, Lychnis flos-cuculi, Trifolium hybridum, a z rzêdu Arrhenathe- retalia: Trifolium repens i Taraxacum officinale. Najwiêcej gatunków reprezentowa³o klasê Molinio-Arrhenatheretea (6 gatunków), w tym wartoœciowe trawy: Poa pratensis i Alopecurus pratensis.

Zespó³ Caricetum gracilis stanowi³ oko³o 40% ogó³u zbiorowisk szuwarowych w dolinie Urzêdówki i by³ najbardziej zró¿nicowany florystycznie. W 12 p³atach roœlin- nych stwierdzono od 4 do 24 gatunków roœlin. Ca³a lista florystyczna tego zespo³u obej- mowa³a 49 gatunków z ró¿nych klas fitosocjologicznych: 10 z Phragmitetea, 32 z Moli- nio-Arrhenatheretea, 1 z Scheuchzerio-Caricetea nigrae i 6 towarzysz¹cych. Znaczny, ponad 65% udzia³ roœlin z klasy Molinio-Arrhenatheretea w zespole zwi¹zany by³ z pro- wadzon¹ gospodark¹ koœno-pastwiskow¹, sporadycznym nawo¿eniem mineralnym oraz okresowym przesuszaniem doliny. W zespole tym najwiêkszym stopniem sta³oœci cha- rakteryzowa³y siê: Carex gracilis z Phragmitetea (V), oraz z wilgotniejszych siedlisk klasy Molinio-Arrhenatheretea: Lychnis flos-cuculi, Trifolium hybridum, Poa trivialis i Ranunculus repens (IV).

Plony siana omawianego zespo³u by³y zró¿nicowane w zale¿noœci od p³atu, w I odro- œcie od 2,1 do 4,4 t ha^–1, a w II odroœcie od 1,6 do 2,9 t ha^–1. £¹cznie, z obu pokosów

131

(6)

Tabela1.Zespo³yroœlinnezklasyPhragmitetea Table1.Plant’ sassociationsofPhragmiteteaclass (S.G.–Sparganio-Glycerietumfluitantis,G.max.–Glycerietummaximae,Ph.austr.–Phragmitetumaustralis,Ef.–Equisetetumfluviatilis,E.p. –Eleocharitetumpalustris,Ph.arundi.–Phalaridetumarundinaceae,C.el.–Caricetumelatae,C.p.–Caricetumpaniculatae,C.acuti.–Cari- cetumacutiformis,C.di.–Caricetumdistichae,Caricetumgracilis) Zespó³ AssociationS.G.G.max.Ph. austr.Ef.E.p.Ph.arundi.C.el.C.p.C. acuti.C.di.Caricetumgracilis Liczbagatun- ków No.ofspecies11610696191285416475519192298514184171811248Sta³oœæ Stabi- lityNumerzdjêcia No.ofrelevés123456789101112131415161718192021222324252627282930 Gatunkicharakterystycznezespo³ów–Characteristicspeciesofassociations Glyceriaflu- itans5++++I Glyceria maxima553++++++++1II Phragmites australis2541 Equisetumflu- viatile4 Eleocharis palustris+++3+ Phalarisarun- dinacea++5543+++II Carexelata5 Carexpanicu- lata5 Carexacutifor- mis1+544++I Carexdisticha++4+I

(7)

Zespó³ AssociationS.G.G.max.Ph. austr.Ef.E.p.Ph.arundi.C.el.C.p.C. acuti.C.di.Caricetumgracilis Carexgracilis1+1+555554444432V Phragmitetea Poapalustris++I Irispseudoaco- rus+1+++I Galiumpalustre++++ Carexvesicaria++++ Molinio-Arrhenatheretea Alopecuruspra- tensis+++++++++++III Poapratensis+++++++++++III Poatrivialis+++2+++2+2+IV Ranunculus acer+++++++++III Trifoliumpra- tense++++II Plantagolance- olata+++I Lathyruspra- tensis+++I Cerastiumholo- steoides+++++++III Symphytumoffi- cinale+++ Trifoliofragiferae-Agrostietaliastoloniferae Ranunculus repens+++++++++++++++++IV Carexhirta++++II

(8)

Zespó³ AssociationS.G.G.max.Ph. austr.Ef.E.p.Ph.arundi.C.el.C.p.C. acuti.C.di.Caricetumgracilis Agrostisstolo- nifera+++2+++++II Lysimachianum- mularia+++II Molinietalia Equisetumpalu- stre+++++++++++III Lychnis flos-cuculi+++++++++++IV Calthapalustris+++++II Scirpussylvati- cus+++++++++1IV Juncusconglo- meratus+++++++ Deschampsia caespitosa+++II Holcuslanatus+++II Polygonum bistorta++I Trifolium hybrydum+++I Galiumuligino- sum+++I Myosotispalu- stris+++++II Arrhenatheretalia Heracleum sybirica Trifolium repens22++++++III

(9)

Zespó³ AssociationS.G.G.max.Ph. austr.Ef.E.p.Ph.arundi.C.el.C.p.C. acuti.C.di.Caricetumgracilis Taraxacumoffi- cinale++++++++III Scheuzerio-Cariceteanigrae Carexnigrae++1+I Towarzysz¹ce–Companion Polygonum amphibium+++++++II Rumexaceto- sella++++II Lemmatrisulca++++++2 Rumexobtusifo- lius++++I Urticadioica++++ Sporadyczne,charakterystycznedla–accidental,characteristicfor: Phragmitetea–Carexvulpina8*,Typhaangustifolia29,30,Acoruscalamus30,AlismaPlantago-aquatica7,Lysimachiathyrsiflora7,8,Poa palustris12,Sparganiumerectum3;Trifoliofragiferae-Agrostietaliastoloniferae–Alopecurusgeniculatus1,3,Agropyronrepens7,Molinieta- lia–Juncusarticulatus1,4,Cirsiumoleraceum12,14,Juncuseffusus3,Lysimachiavulgaris7,Myosotispalustris3,17,Galiumuliginosum26, Sanquisorbaofficinalis19;Molinio-Arrhenatheretea–Cardaminepratensis7,28,Festucarubra17,26,Stelariagraminea17,24,Agrostis gigantea24,Rumexacetosa24;Arrhenatheretalia–Bellisperennis12,Plantagolanceolata19,Scheuzerio-CariceteanigraeRanunculusfram- mula3,Comarumpalustre17–Towarzysz¹ce–Companion–Rorippasilvestris1,3,Potentillaanserina7,8,Lycopuseuropaeus7,8,Convolvu- lusarvensis7,8,Cirsiumarvense12,Ranunculussceleratus16,Hyperycumacutum12,Polygonumpersicalia29,Menthaarvensis26, Anthoxantumodoratum24 *–Nrzdjêcia–No.ofrelevés

(10)

zbierano od 3,7 do 6,6 t ha^–1siana miernej wartoœci. Œredni plon roczny kszta³towa³ siê na poziomie 5,4 t ha^–1, a jego wartoœæ u¿ytkowa by³a uboga i wynosi³a 2,2. Obecnoœæ w niektórych p³atach Alopecurus pratensis stwarza mo¿liwoœæ poprawy sk³adu bota- nicznego, jakoœci paszy i poziomu plonowania w wyniku intensyfikacji czynników antropogenicznych.

5. Dyskusja

W niewielkiej dolinie rzeki Urzêdówki wyró¿niono 11 zespo³ów szuwarowych w tym 4 trawiaste (Sparganio-Glycerietum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmite- tum australis i Phalaridetum arundinaceae), 6 turzycowych (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae i C. gracilis) i skrzypu bagiennego (Equisetetum fluviatilis). Stanowi³y one 32% ogó³u zbiorowisk roœlinnych wystêpuj¹cych na badanym terenie. Wyró¿niono je na podstawie nielicznych p³atów roœlinnych (od 1 do 4) za wyj¹tkiem zespo³u Caricetum gracilis (12 p³atów). Œwiadczy to o pierwotnie du¿ym zró¿nicowaniu fitosocjologicznym doliny, a obecnie zanikaniu pomelioracyjnym zbiorowisk szuwarowych, które wystêpuj¹ w postaci pojedynczych p³atów. Liczba gatunków w zdjêciach fitosocjologicznych waha³a siê od 4 (Caricetum elatae) do 24 (Caricetum gracilis). £¹cznie we wszystkich zespo³ach stwierdzono 22 gatunki z klasy Phragmitetea, 42 z ró¿nych jednostek syngenetycznych klasy Moli- nio-Arrhenatheretea i 16 towarzysz¹cych. W najbardziej rozpowszechnionym zespole Caricetum gracilis wyst¹pi³o 10 gatunków charakterystycznych dla klasy Phragmitetea, 32 z 3 rzêdów klasy Molinio-Arrhenetheretea i tylko 6 towarzysz¹cych. Ogólna liczba gatunków w 11 wyró¿nionych zespo³ach wynosi³a 83. Najbogatszym pod tym wzglê- dem by³ zespó³ Carex gracilis ((49 gatunków).

Prezentowane wyniki potwierdzaj¹ obserwacje TR¥BYi wsp. (2006), w rozleg³ej dolinie Sanu, gdzie stwierdzono równie¿ najwiêksz¹ liczbê gatunków w tym zespole.

KRYSZAKi wsp. (2006), do najbardziej rozpowszechnionych zbiorowisk szuwarowych w Wielkopolsce zaliczyli nastêpuj¹ce zespo³y trawiaste: Phalaridetum arundinaceae, Glycerietum maximae i Phragmitetum australis oraz 1 turzycowy – Caricetum gracilis.

DENISIUK(1980), w latach 80. XX wieku wyró¿ni³ na tym terenie 13 zespo³ów turzycowych. Tak¹ sam¹ liczbê zespo³ów turzycowych wymienia MATUSZKIEWICZ(2005). Na LubelszczyŸnie MOSEK(1980/81) i PODGÓRSKA(1977), w nie zmeliorowanej dolinie rzeki Bystrzycy stwierdzi³y wystêpowanie 20 zespo³ów szuwarowych, w tym 8 turzycowych, co stanowi³o 67% wszystkich wyró¿nionych w Polsce zespo³ów szuwarowych.

Najwiêcej omawianych zespo³ów (27) stwierdzili TR¥BAi wsp. (2006), w dolinie Sanu.

Œwiadczy to o tym, ¿e regulacja stosunków wodnych zmienia warunki siedliskowe i zmniejsza iloœæ p³atów roœlinnych o charakterze szuwarowym.

Zaobserwowano zró¿nicowanie roœlinnoœci szuwarowej w dolinie Urzêdówki.

W górnym jej odcinku wystêpowa³a Glyceria maximae i Irys pseudoacorus, w œrodko- wej i dolnej czêœci doliny pojawia³a siê roœlinnoœæ turzycowa, a w strefie przybrze¿nej Phalaris arundinacea wystêpuj¹ca w dolnym odcinku rzeki. W badanej dolinie do zespo³ów wystêpuj¹cych rzadko zaliczono: Caricetum paniculatae, C. distichae i Equ-

136

(11)

isetum fluviatilis. Wymienione zespo³y do rzadkich zaliczyli równie¿ TR¥BAi wsp.

(2006). Wszystkie wyró¿nione biocenozy zwiêkszaj¹ bioró¿norodnoœæ w dolinie i st¹d nie nale¿y pomijaæ je w opracowaniach.

6. Wnioski

• W dolinie rzeki Urzêdówki wystêpowa³o 11 zespo³ów szuwarowych. Tworzy³y je 22 gatunki charakterystyczne dla klasy Phragmitetea, 42 gatunki z ró¿nych jed- nostek syngenetycznych klasy Molinio-Arrhenatheretea i 15 gatunków towa- rzysz¹cych. Zespo³em najbardziej rozpowszechnionym by³ Caricetum gracilis.

• W badanej dolinie stwierdzono wystêpowanie rzadko spotykanych zespo³ów:

Caricetum paniculatae, C. distichae i Equisetetum fluviatilis.

• Zespo³y szuwarowe pomimo, i¿ wystêpuj¹ w postaci niewielkich p³atów roœlin- nych s¹ wa¿nym elementem szaty roœlinnej i urozmaiceniem krajobrazu.

Literatura

BRAUN-BLANQUETJ., 1964. Pflanzensoziologie Grundzüge der Vegetationskunde. 3. Auflage.

Springer, Wien-New York, 865 ss.

DENISIUKZ., 1980. £¹ki turzycowe Wielkopolski (klasa Phragmitetea). Pañstwowe Wydawnic- two Naukowe, A, 20, 1–140.

DOBRZAÑSKIB., TURSKIR., 1972. Pokrywa glebowa. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim. 30–36.

FIJA£KOWSKID., CHOJNACKA-FIJA£KOWSKAE., 1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Moli- nio-Arrhenatheretea, Scheuzerio-Caricetea fuscae w makroregionie Lubelskim. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria D, Monografie, 217, 7–414.

FILIPEKJ. 1973. Projekt klasyfikacji roœlin ³¹kowych i pastwiskowych na podstawie liczb warto- œci u¿ytkowej. Postêpy Nauk Rolniczych, 4, 59–69.

KRYSZAKA., KRYSZAKJ., GRYNIAM., 2006. Zró¿nicowanie geomorfologiczne terenów zalewanych doliny Warty a wystêpowanie zbiorowisk ³¹kowo-szuwarowych. Annales UMCS, Sectio E, 61, 285–292.

MATUSZKIEWICZW., 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 535 ss.

MITOSEKH., KO£ODZIEJJ., 1972. Zarys klimatu województwa lubelskiego. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim, Lublin, 30–73.

MIREKZ, PIÊKOŒ-MIREKH., ZAJ¥C S., ZAJ¥CM., 2002. Krytyczna lista roœlin kwiatowych i paprotników Polski. Biodiversity of Poland, 1, 442 ss.

MOSEKB., 1980/81. Zbiorowiska szuwarowe doliny Bystrzycy. Annales UMCS, Sectio E, 71–73, 227–237.

PODGÓRSKAJ., 1977. Stosunki geobotaniczne ³¹k doliny Bystrzycy na odcinku miêdzy Lublinem a Spiczynem. Maszynopis pracy dr AR Lublin, 1–164.

TR¥BACz., WOLAÑSKIP., OKLEJEWICZK., 2006. Ró¿norodnoœæ florystyczna wybranych zbiorowisk nieleœnych doliny Sanu. Annales UMCS, Sectio E, 61, 267–275.

137

(12)

WOJCIECHOWSKIK., 1972. Stosunki wodne i wytyczne ich wykorzystania. W: Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim. Lublin, 90–121.

Rush communities in the valley of the Urzêdówka river

B. MOSEK, S. MIAZGA

Department of Grassland and Green Forming, Agricultural University of Lublin Summary

Phytosociological studiesin the valley of the Urzêdówka River were conducted in 2000 and complemented in 2004. Using the Braun-Blanquet method, 93 phytosociological relevés were established, including 30 relevés of rush communities of the Phragmitetea class.

11 plant associations were distinguished, including 4 grass associations (Sparganio-Glycerie- tum fluitantis, Glycerietum maximae, Phragmitetum australis and Phalaridetum arundinacea), 6 sedge (Eleocharidetum palustris, Caricetum elatae, C. paniculatae, C. acutiformis, C. distichae and C. gracilis) and Marsh Horsetail associations (Equisetetum fluviatilis). The accounted for 32% of all plant communities on the studied area that were distinguished. The Caricetum gracilis association was distinguished based on 12 plant patches and the other associations based on 1 to 3 patches, which indicates the originally wide phytosociological diversity of the valley and the fact that land drainage caused the disappearance of rush communities that now occur in the form of single patches. Altogether, 22 plant species of the Phragmitetea class, 42 species from various syngenetic units of the Molinio-Arrhenetheretea class and 16 accompanying species were identi- fied in all associations. A total of 83 species were identified in the 11 associations distinguished.

The Caricetum paniculatae, C. distichae and Equisetetum fluviatilis associations were classified as rare. As the phytocenoses distinguished increase biodiversity in the valley, they should not be omitted in studies.

Recenzent – Reviewer: Stefan Grzegorczyk Adres do korespondencji – Address for correspondence:

Dr Barbara Mosek

Katedra £¹karstwa i Kszta³towania Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin

tel. 081 445 69 03

e-mail: stanislaw.miazga@ar.lublin.pl