Czy wiesz, że.. Pomysł podporządkowania współżycia seksualnego cyklicznej płodności kobiety nie jest niczym nowym. Zadziwiają- co dokładnie ustalił okres płodny na 14 dzień cyklu żydowski uczony Maimonides - już w XII wieku.
Zgodnie z naturą
Fizjologia cyklu owulacyjnego jasno pokazuje, że występują w nim naprzemiennie fazy płodności i niepłodności. Znajomość prawideł rządzących cyklem pozwala współżyjącej parze na rozpoznanie tych faz na bieżąco w każdym cyklu i dostosowanie do nich swojej aktywności seksualnej w zależności od tego, czy planuje ona poczęcie dziecka, czy też nie.
Wiedząc, kiedy występuje faza płodności w cyklu, można nie tylko uniknąć ciąży, ale także zaprosić dziecko do przyjścia na świat. Jednym słowem - można mądrze, zgodnie z planami życiowymi pokierować swoją płodnością. Znajomość fizjologii cyklu owulacyjnego staje się więc podłożem do przyjęcia postawy życiowej, opartej na szacunku dla natury, dla praw biologii, a także szacunku dla prawa człowieka do dokonywania wolnego wyboru na podstawie o wiedzy o sobie. Taka postawa sprzyja akceptacji własnego ciała i akceptacji płodności, uwalnia od lęku przed nieplanowaną ciążą. Płodność zostaje „oswojona", nie jest już zagrożeniem, ale wartością, która służy małżeństwu.
Metody planowania rodziny, bazujące na wiedzy dotyczącej fizjologii płodności, nazywane są w Polsce naturalnym planowaniem rodziny; często używa się skrótu NPR. Nazwa ta podkreśla, że źródłem wiedzy i podstawą działania metody jest natura, czyli biologiczne prawa rządzące ludzką płodnością. Medycyna światowa określa te metody mianem fertility awareness methods (metody rozpoznawania płodności). Nazwa międzynarodowa podkreśla, że metody te służą zdobyciu wiedzy o płodności, nie sugerując, do czego ma być ona wykorzystana. Zdobywszy wiedzę, człowiek sam decyduje, w jakim celu jej użyje: aby uniknąć poczęcia, zaplanować poczęcie, poszerzyć samoświadomość czy wesprzeć diagnostykę w przypadku zaburzeń.
Wiedza to opis rzeczywistości; jest obojętna światopoglądowo i politycznie. Natomiast wykorzystanie tej wiedzy może być inspirowane światopoglądem, np. religia: wiele par małżeńskich wybiera naturalne planowanie rodziny, ponieważ jest to metoda akceptowana przez ich religie. Planowanie potomstwa z wykorzystaniem metody rozpoznawania płodności jest akceptowane przez prawie wszystkie religie świata, Inni preferują te metody dlatego, że wpisują się one w przyjęty przez nich ekologiczny model życia - pozwalają na planowanie rodziny bez stosowania jakichkolwiek środków lub preparatów zaburzających naturalne procesy biologiczne w organizmie człowieka, są więc metodami ekologicznymi.
Dla wielu osób ważne jest, że są to metody całkowicie pozbawione skutków ubocznych, a więc idealnie zgodne ze zdrowym stylem życia.
W dobie propagowania środków antykoncepcyjnych, często prostych w stosowaniu, nie jest łatwo mówić o takich metodach planowania rodziny, które wymagają poznania zasad funkcjonowania organizmu ludzkiego w sferze płodności, systematycznej obserwacji
objawów oraz umiejętności kierowania własnymi reakcjami popędowymi, co wiąże się z dyscypliną wewnętrzną. Jednak tak jak w każdej innej dziedzinie życia, tak i w tej przekonujemy się, że to, co wymaga trudu, jest wartościowe i satysfakcjonujące, a tego, co przychodzi łatwo, bez wysiłku - najczęściej nie cenimy.
Czym jest naturalne planowanie rodziny?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prowadzi badania nad metodami rozpoznawania płodności od 1967 roku. Już w roku 1982 WHO zdefiniowała naturalne planowanie rodziny jako metody planowania lub zapobiegania ciąży, zaś z początkiem lat dziewięćdziesiątych wydała dokument nt. metod rozpoznawania płodności, przeznaczony dla pracowników służby zdrowia. Wspomniany dokument zawiera szereg zaleceń, m.in. takie jak:
Metody rozpoznawania płodności (MRP) powinny być przedstawiane równolegle z innymi metodami planowania rodziny. Nauczanie MRP powinno być włączone we wszystkie programy związane ze zdrowiem i wychowaniem przeznaczone dla młodzieży i dorosłych, profesjonalistów i nieprofesjonalistów służby zdrowia. Eksperci MRP powinni brać udział w opracowaniu tych programów i wdrażaniu metod.
Zalecenia te miały na celu rozpowszechnienie wiedzy o nowoczesnych metodach rozpoznawania płodności, przede wszystkim wśród pracowników służby zdrowia, a poprzez nich wśród potencjalnych użytkowników. Obecnie, prawie dwadzieścia lat później, zalecenia WHO są wciąż aktualne, a wiedza w społeczeństwie na ten temat pozostaje dalece niewystarczająca, często nawet błędna, powielająca przestarzałe stereotypy.
Metody naturalnego planowania rodziny wielu ludziom kojarzą się jedynie z
„kalendarzykiem małżeńskim - metodą już historyczną.(tzw. kalendarzyk małżeński - metoda opracowana i ogłoszona w 1924 roku. Jej twórcy to: Japończyk Kyusaku Ogino i Austriak Hermann Knaus.) Opierała się ona wyłącznie na obliczeniach wynikających z długości cykli miesiączkowych. Była to zresztą jedyna informacja, jaką kobieta w tamtych czasach dysponowała na temat swojego cyklu, gdyż o fizjologii płodności jeszcze kilkadziesiąt lat temu wiedziano niewiele. Nowoczesne metody NPR są rezultatem wieloletnich badań. Powstały w wyniku światowych doświadczeń i najnowszych opracowań naukowych nad fizjologią cyklu owulacyjnego kobiety. Ich podstawą jest bieżąca obserwacja objawów płodności.
Zgłębienie tajemnicy płodności to nie tylko opanowanie wiedzy naukowej, dotyczącej mechanizmów funkcjonowania żeńskiego i męskiego układu płciowego, ale także umiejętność dostrzeżenia i interpretacji objawów - wskaźników płodności, które w sposób naturalny pojawiają się w cyklu miesiączkowym. Dzięki poznaniu naturalnego rytmu płodności kobieta może na bieżąco określić okres płodności i niepłodności w każdym swoim cyklu. Rozpoznawanie dni płodnych i niepłodnych w cyklu odbywa się na podstawie codziennych obserwacji tzw. podstawowych objawów płodności:
podstawowej temperatury ciała (PTC),
śluzu, wytwarzanego w kryptach (wgłębieniach) szyjki macicy,
ewentualnie zmian szyjki macicy (stopnia twardości, położenia, stopnia otwarcia).
Każda kobieta jest w stanie nauczyć się prowadzenia obserwacji umożliwiających rozpoznanie objawów płodności. Interpretacji tych objawów oraz praktycznego wyznaczania na ich podstawie faz niepłodności i płodności w cyklu powinni nauczyć się oboje: kobieta i mężczyzna Decyzja o podjęciu bądź niepodjęciu współżycia powinna być decyzją wspólną;
sytuacja, kiedy to żona informuje nic nierozumiejącego męża „kiedy można, a kiedy nie", jest dla mężczyzny frustrująca i często nie do przyjęcia. Znajomość przebiegu kobiecego cyklu oraz umiejętność wyznaczania okresów płodności bardzo sprzyja akceptacji przez mężczyznę tej formy planowania rodziny. Podział ról - według którego kobieta prowadzi obserwacje, a mężczyzna dokonuje interpretacji i wyznacza fazy cyklu, będące podstawą do wspólnej decyzji o podjęciu bądź zaniechaniu współżycia - wydaje się idealnym modelem współpracy małżeńskiej i wspólnej odpowiedzialności w zakresie planowania rodziny.
Aby skutecznie stosować naturalne planowanie rodziny, należy zatem:
• poznać przebieg cyklu owulacyjnego,
• nauczyć się rozpoznawania i interpretacji wskaźników płodności,
• nauczyć się wyznaczania faz niepłodności i płodności według jednej z metod NPR,
• dostosować współżycie do zamierzeń prokreacyjnych (nie planujemy ciąży – nie podejmujemy współżycia w fazie płodności).
Stosowanie naturalnego planowania rodziny możliwe jest jedynie wtedy, gdy oboje małżonkowie akceptują tę formę regulacji poczęć, gdyż – jak już wspomniano - wymaga ona wspólnej decyzji o podejmowaniu (bądź nie) aktywności seksualnej.
Podział metod rozpoznawania płodności
Według Światowej Organizacji Zdrowia rozróżniamy następujące metody rozpoznawania płodności:
1) Metody jednowskaźnikowe, zakładające obserwację jednego wskaźnika płodności:
• termiczna ścisła i poszerzona - obserwowanym wskaźnikiem płodności jest podstawowa temperatura ciała. Metoda termiczna ścisła pozwala wyznaczyć jedynie koniec fazy płodności i fazę niepłodności poowulacyjnej. Nakłada więc duże ograniczenia we współżyciu i nie może służyć do zaplanowania poczęcia, ale jej skuteczność jest bardzo wysoka. Metoda termiczna rozszerzona pozwala na wyznaczenie fazy niepłodności przedowulacyjnej za pomocą obliczeń; łączy się to jednak ze wzrostem zawodności metody;
• owulacji Billingsów - obserwowanym wskaźnikiem jest śluz szyjkowy i jego zmiany w cyklu.
• Model Creightona - Wystandaryzowana modyfikacja metody owulacji Billingsów.
2) Metody wielowskaźnikowe, tzn. objawowo-termiczne, polegające na obserwacji więcej niż jednego wskaźnika płodności. Najczęściej jest to pomiar temperatury ciała, obserwacja śluzu, ewentualnie badanie szyjki macicy oraz czasem dodatkowo obliczenia, jako element pomocniczy. .
Najwyższą skuteczność wykazują metody wielowskaźnikowe, dlatego też są najczęściej stosowane.
Skuteczność metod naturalnego planowania rodziny
Według dość powszechnej opinii, skuteczność metod rozpoznawania płodności jest niezbyt wysoka. Pogląd ten ma najczęściej źródło w utożsamianiu NPR wyłącznie z
„kalendarzykiem małżeńskim". Osoby głoszące taką opinię na ogół nie mają wiedzy o nowoczesnych metodach objawowo-termicznych. Drugim źródłem błędnych opinii o niskiej skuteczności NPR są osoby, które deklarują, że te metody u nich zawiodły. Analiza ich przypadków pokazuje jednak, że osoby te nie zostały profesjonalnie nauczone konkretnej metody przez instruktora, a jedynie stosowały się do wskazówek sąsiadki, przyjaciółki lub popularnego czasopisma. Jest oczywiste, że w tej sytuacji nie można mówić o zawodności metody, ale jedynie o jej nieznajomości lub złym nauczaniu metody.
Badacze skuteczności metod NPR, podchodząc rzetelnie do przedmiotu badania, podają zwykle dwie wartości: błąd metody (przy pełnym przestrzeganiu wszystkich reguł stosowania) oraz błąd stosowania (przy niepełnym przestrzeganiu reguł lub błędach nauczania). Obie te wartości wyrażane są tzw. wskaźnikiem Pearla [wym. Perla], powszechnie stosowanym przy ocenie skuteczności różnych metod antykoncepcji. Wskaźnik Pearla (P) oznacza liczbę ciąż wśród 100 par, stosujących daną metodę przez jeden rok. Jest to więc wskaźnik zawodności metody: przykładowo, jeśli wskaźnik Pearla dla danej metody P=5, oznacza to, że na 100 par, stosujących tę metodę przez rok, 5 kobiet zajdzie w ciążę.
Wśród naturalnych metod planowania rodziny najwyższą skuteczność mają metody objawowo-termiczne. Jest to skuteczność porównywalna ze skutecznością pigułki hormonalnej, a więc najwyższa możliwa do osiągnięcia. Potwierdzają to liczne badania, pokazujące, że błąd metody przy metodach objawowo-termicznych P< 1.
Metody NPR mają więc bardzo wysoką skuteczność, potwierdzoną badaniami. Łatwo jednak zauważyć, że ta wysoka skuteczność metod w dużym stopniu zależy od dokładności ich stosowania. Jest to zrozumiałe, gdyż opierają się one na wiedzy i decyzjach ludzkich, nie zaś na działaniu środków mechanicznych czy farmaceutycznych. Nawet najlepsza metoda nie wykaże oczekiwanej skuteczności, jeśli będzie stosowana niedbale, a jej reguły nie będą konsekwentnie przestrzegane. Należy więc uczyć się wybranej metody pod kierunkiem wykwalifikowanego instruktora, aby dokładnie opanować reguły jej stosowania i uniknąć błędów.
Atuty naturalnego planowania rodziny i trudności, jakie się z nim wiążą Atuty
Metody rozpoznawania płodności mają liczne zalety, Oto najważniejsze z nich:
są bzpieczne, nieinwazyjne, nie mają skutków ubocznych, nie ingerują w naturę pozwalają na planowanie rodziny bez stosowania jakichkolwiek środków lub preparatów, zaburzających naturalne procesy biologiczne w organizmie człowieka;
są skuteczne - zarówno w planowaniu, jak i nieinicjowaniu poczęcia dziecka;
małżonkowie mogą zaplanować poczęcie dziecka, gdy są do tego psychicznie i zdrowotnie przygotowani, mogą także uniknąć poczęcia, jeśli mają ku temu powody;
nie wprowadzają konfliktu sumienia; metody NPR nie naruszają żadnych zasad etycznych, są akceptowane przez prawie wszystkie religie świata;
są dostępne dla każdego, nic nie kosztują; po osiągnięciu biegłości (kilka spotkań z instruktorem) nie wymagają konsultacji medycznych;
są proste w użyciu; - zapewniają zaspokojenie potrzeb psychofizycznych; dyskrecji, prywatności, intymności;
pomagają kobiecie poznać funkcjonowanie własnego ciała, wzbogacają jej wiedzę o samej sobie, wzmacniają akceptację własnej kobiecości, wywierają pozytywny wpływ na postrzeganie własnego ciała i seksualności:
dają poczucie kontroli własnej płodności, uwalniają od lęku przed nieplanowaną ciążą;
są możliwe do stosowania w różnych nietypowych sytuacjach (nieregularne cykle, czas po porodzie itp.);
motywują do rozmów i decyzji podejmowanych wspólnie; stymulują porozumienie w sprawach współżycia seksualnego, sprawiają, że odpowiedzialność za prokreację staje się wspólną sprawą kobiety i mężczyzny;
wzmacniają związek poprzez rozwijanie różnorodnych, także pozaseksualnych form wyrażania sobie nawzajem miłości i czułości; w grupie osób stosujących NPR rzadziej pojawia się objaw „znudzenia seksualnego”, zdecydowanie niższy jest też wskaźnik rozpadu związków;
są bardzo przydatne w diagnostyce ginekologiczno-położniczej;
promują związki trwałe i monogamiczne, sprzyjając ograniczeniu rozszerzania się chorób przenoszonych drogą płciową;
umożliwiają nastolatkom poznanie funkcji rozrodczych człowieka, co ułatwi im w przyszłości podejmowanie świadomych i odpowiedzialnych decyzji w zakresie współżycia i prokreacji.
Trudności
Metody rozpoznawania płodności niosą ze sobą także pewne trudności. Oto najczęściej sygnalizowane:
• Stosowanie NPR jest niemożliwe, gdy jedno z małżonków nie akceptuje tej metody.
Niezbędna jest zgoda i aktywna współpraca kobiety i mężczyzny, wspólna motywacja i współdziałanie.
• Dla niektórych osób zbyt dużą trudnością jest powstrzymywanie się w określonym czasie od aktywności seksualnej, trwające od ośmiu do kilkunastu dni w cyklu. Osoby takie nie akceptują postawy życiowej, związanej ze stosowaniem NPR (naprzemienne okresy aktywności seksualnej i powstrzymywania się od niej). Jednak podnoszone argumenty, że okresowa „wymuszona" wstrzemięźliwość seksualna może negatywnie oddziaływać na stan zdrowia psychicznego, nie znalazły potwierdzenia w badaniach.
• Możliwość zaburzenia objawów płodności przez takie czynniki, jak: stres, choroba, zmiana klimatu, przemęczenie, spożycie alkoholu, bezsenna noc itp., co w efekcie utrudnia prawidłową interpretację przebiegu cyklu i może czasem wydłużyć okres wstrzemięźliwości. Trudności występują, gdy tego typu zaburzenia są częste.
• Metody NPR wymagają nauki, trwającej przynajmniej przez 3 kolejne cykle, a w tym czasie kilku kontaktów z nauczycielem NPR.
• Wymagają systematyczności w prowadzeniu obserwacji i zapisów objawów, związanych ze zmianami śluzu i temperatury, ewentualnie ze zmianami szyjki macicy.
• Metody te muszą być nauczane przez wykwalifikowanych nauczycieli.
• Analiza jakości śluzu oraz badanie szyjki macicy może u niektórych kobiet rodzić opory natury estetycznej.
Doświadczenie pokazuje, że istnieją pewne trudności niepowiązane bezpośrednio z metodami NPR, wpływające jednak znacząco na ich stosowanie. Do takich czynników należy powszechny brak wiedzy na temat NPR oraz wspomniane już liczne mity, związane z ich stosowaniem (np. o niskiej skuteczności). Niemałe znaczenie ma także brak promocji metod NPR przy równoczesnej silnej reklamie środków antykoncepcyjnych. U źródeł tego zjawiska leży fakt, że NPR jest niekomercyjne, czyli nie przynosi zysków, brakuje więc źródła finansowania ewentualnych kampanii reklamowych. W tej sytuacji metody rozpoznawania płodności promowane są wyłącznie przez osoby, kierujące się przekonaniem o wysokich walorach tych metod i ceniące postawę życiową związaną z ich stosowaniem.
