SPRAWOZDANIA 135 VI Krajowy Kongres Socjologiczny w Hiszpanii
La Coruna, 24-26 września 1998
W dniach 24-26 września 1998 roku w miejscowości La Coruna odbył się VI Kongres Socjologiczny, zorganizowany przez Hiszpańską Federację Socjo
logiczną (Federación Espanola Sociologia). Wydarzenie to miało miejsce w jednym z najmłodszych w Hiszpanii, a zarazem jedynym we Wspólnocie Autonomicznej Galicji, wydziałów socjologii i politologii. Kongres odbywał się pod hasłem „Socjologia i społeczeństwo” . Przyjęcie tak szerokiego spektrum zagadnień organizatorzy uzasadnili w programie tym, że kongres odbywający się u progu trzeciego tysiąclecia powinien zająć się ogólną refleksją nad stanem współczesnego społeczeństwa hiszpańskiego, jego osiągnięciami i niepowodze
niami oraz jego przewidywaną przyszłością. Zdaniem organizatorów, socjo
logia wydaje się nauką najbardziej predestynowaną do stworzenia interpretacyj
nych ram odniesienia do wyjaśniania i rozumienia zachodzących obecnie procesów społecznych. Z drugiej strony, przyspieszenie tempa zmian społecz
nych oraz zwiększająca się złożoność systemów społecznych powodują, że socjologia staje się nie tylko uprawniona do wyjaśnienia tych zmian, ale także do ingerowania w nie. Po trzecie, w odczuciu organizatorów, rosnąca społeczna rola refleksji socjologicznej stoi w sprzeczności z niskim statusem zawodu socjologa w społeczeństwie hiszpańskim. Kongres miał otworzyć naukową dyskusję na ten temat, a jej owocem miało się stać wypracowanie nowej wizji roli socjologa we współczesnym społeczeństwie hiszpańskim.
Otwarcia Kongresu dokonał przewodniczący Rady Parlamentu Wspólnoty Autonomicznej Galicji M anuel Fraga, socjolog, założyciel jednego z pierwszych w Hiszpanii (1962) instytutów badań społecznych - Instituto de Opinion Pńblica. W swym wystąpieniu, Fraga przypomniał, że w tym roku upływa stulecie od utworzenia pierwszej katedry socjologii w Hiszpanii. Stwierdził, że w tym kontekście należy podkreślić rolę socjologii w procesie modernizacji Hiszpanii, która miała miejsce w upływającym stuleciu, czego przejawem jest również udział tego kraju w strukturach europejskich. Wykład inaugurujący na temat: „Społeczeństwo dobrobytu a prawa fundamentalne” wygłosił profesor Luis Gonzales Seara z Uniwersytetu Complutense w Madrycie. Prace kongresu podzielone zostały na spotkania grup sympozjalnych oraz, przeważnie na
stępujące po nich, sesje grup roboczych oraz grup specjalnych (działających równolegle z pracami grup roboczych). Sympozja obejmowały swą prob
lematyką zagadnienia zarysowane w programie zjazdowym. Na pierwsze, noszące tytuł „Socjologia i wymiary jej działalności: kształcenie, badania oraz działalność zawodowa” , składały się wykład Emilio Lamo de Espinosa na temat zmieniającej się roli socjologa w społeczeństwie hiszpańskim oraz, podczas sesji drugiej i trzeciej, dyskusje z udziałem władz większości uniwer
sytetów hiszpańskich. Sympozjum drugie na temat: „Władza symboliczna
136 SPRAWOZDANIA
i słabość instytucjonalna” , obejmowało wykład M anuela M artina Serrano z Uniwersytetu Complutense pod tytułem „Symboliczna kontrola strachu przed przemocą” . Niestety dwa pozostałe wykłady, które miały być wygłoszone przez Jacquesa Baudrillarda („Symboliczna kontrola strachu przed odmiennością”) oraz Edgara M orina („Symboliczna kontrola strachu przed naturą”) nie odbyły się. Ich referaty zostały zastąpione dyskusjami. Sympozjum trzecie, noszące tytuł: „Być i nie być. Nienawiść, uczestnictwo i tożsamość w społeczeństwie współczesnym”, obejmowało trzy sesje zatytułowane odpowiednio: „Nowe znaczenia i nowi aktorzy społeczni”, „Nowe formy nierówności w czasach globalizacji” oraz „Zagadnienia teoretyczno-praktyczne tożsamości w społe
czeństwie” . Ostatnie z zaplanowanych sympozjów dotyczyło problematyki
„Globalizacji i tożsamości pierwotnych” .
Pozostałe prace kongresu poświęcone były prezentacji dorobku grup robo
czych oraz sesjom pięciu grup specjalnych. Te ostatnie, które obejmowały wystąpienia nie mieszczące się w formułach wypracowanych przez grupy robocze, poświęcone były zagadnieniom z zakresu socjologii ekonomicznej, problematyki sieci społecznych, wartości społecznych, obywatelstwa i współ
pracy ponadnarodowej oraz metodologii uczestniczącej. Grupy robocze, któ
rych było trzydzieści trzy, obejmowały szeroką problematykę, między innymi:
metodologię, teorię socjologiczną, socjologię religii, socjologię wsi, socjologię nierówności społecznych, socjologię dobrobytu, socjologię turystyki, sportu i czasu wolnego oraz wiele innych.
Wydaje się jednak, że ze szczególnym zainteresowaniem spotkała się pierwsza sesja grupy roboczej dotycząca teorii socjologicznej, zatytułowana:
„Wielość twarzy refleksywności” , poświęcona nowym formom refleksywności społecznej i ich odzwierciedleniu w teoriach socjologicznych. N a sesję tę zgłoszono wiele referatów i zakończyła się ona burzliwą dyskusją. Zarysowując główne wątki wystąpień i dyskusji, należy zwrócić uwagę, między innymi, na referat Pedro Cordero Quinonesa z Uniwersytetu w Salamance zatytułowany
„Racjonalność, refleksywność, codzienność i niepewność w świecie społecz
nym” . A utor skoncentrował się na analizie wymienionych pojęć, wywodzących się z różnych orientacji socjologicznych, które są jego zdaniem podstawowymi kategoriami teoretycznymi, używanymi w refleksji nad światem społecznym.
Przedstawił postulat połączenia tych kategorii w spójnej koncepcji, co jest możliwe, gdyż u ich podstaw leży wspólne im założenie o świadomym i refleksywnym charakterze procesów poznawczych i działań podmiotów społecznych. Pablo Navarro z Uniwersytetu w Oviedo w swym referacie „Dwie formy refleksywności” przedstawił propozycję wyjaśnienia funkcjonowania złożonych struktur społecznych. Działania aktorów społecznych, które pozor
nie mogą destabilizować struktury społeczne, zdaniem autora referatu zostają
„rozproszone” poprzez funkcjonowanie na poziomie makrospołecznym „zew
nętrznych społecznych map kognitywnych” . Andres de Francisco z Uniwer
SPRAWOZDANIA 137 sytetu Complutense i Fernando Aguiar z Andaluzyjskiego Instytutu Zaawan
sowanych Badań Społecznych (IESSA) we wspólnym referacie: „Racjonalność, identyfikacja i działanie zbiorowe. W odpowiedzi na krytykę Alessandro Pizzorno” , wychodząc z założeń teorii racjonalnego wyboru, zwrócili uwagę na racjonalny wymiar jednostkowej identyfikacji społecznej, który przejawia się w intencjonalnym charakterze działań zbiorowych. N a uwagę zasługuje również wystąpienie Ihaki Irorti López z Uniwersytetu Publicznego w Nawarze, która w referacie „Paradoks komedianta” , opierając się na pracach Meada, Gof- fmana i Riesmana, przedstawiła własną koncepcję kształtowania się nowego typu tożsamości refleksywnej w nowoczesnych społeczeństwach. Jak stwierdziła autorka, rozkład centralnych ideologii i systemów wartości związany ze wzrostem społecznej świadomości konwencjonalnego charakteru obowiązują
cych wzorów kulturowych i porządku symbolicznego, powoduje powstanie nowych „wzorów bycia” . Wzory te mogą być traktowane jako scenariusze zachowań, co do których umowności nikt nie m a wątpliwości. Ich istnienie powoduje zmniejszenie napięć psychicznych uczestników życia społecznego, a zarazem nie powoduje osłabnięcia integracji społecznej.
Dużym zainteresowaniem uczestników kongresu cieszyły się również grupy robocze z dziedziny socjologii płci, socjologii polityki oraz stosunków etnicz
nych. Uwagę zwraca szczególne wyczulenie badaczy hiszpańskich na prob
lematykę globalizacji oraz, bardzo wyraźnie obecne w wielu wypowiedziach, umieszczanie problemów lokalnych, hiszpańskich w teoretycznym kontekście globalizacji i „społeczeństwa ryzyka” .
W czasie kongresu odbyło się również spotkanie Rady Federalnej Hiszpań
skiej Federacji Socjologicznej, na której zrelacjonowano i podsumowano udział delegacji hiszpańskiej na Światowym Kongresie Socjologicznym, który odbył się w lipcu 1998 roku w Montrealu. Wybrano również nowe władze FES.
Przewodniczącą została M aria Angeles D uran Heras, dyrektor Centrum Badań Socjologicznych (CIS). Podczas konferencji zamykającej kongres głos zabrała nowo wybrana przewodnicząca FES, która podsumowała kończący się zjazd oraz przedstawiła program działalności FES na najbliższy okres. Stwierdziła, że jednym z najważniejszych celów, jaki postawiło sobie kierownictwo tej or
ganizacji, jest rozwój kół terenowych, zwiększenie udziału kobiet w centralnych i lokalnych kołach FES. Wykład zamykający pod tytułem „Migawki socjo
logiczne” wygłosił Jóse Castillo Castillo z madryckiego Uniwersytetu Comp
lutense.
W kongresie wzięło udział przeszło tysiąc pięciuset socjologów i studentów socjologii, wygłoszono ponad czterysta wykładów, referatów i komunikatów z badań. Uwagę zwróciło duże zainteresowanie kongresem ze strony między
narodowej społeczności socjologicznej. Świadczyć o tym może liczny udział, w charakterze referentów i obserwatorów, socjologów z Ameryki Łacińskiej, Stanów Zjednoczonych oraz Europy Zachodniej.
138 SPRAWOZDANIA
Kończąc należy też nadmienić, że tegoroczny kongres był poprzedzony I Hiszpańskim Kongresem Studentów Socjologii, w marcu tego roku w Sala
mance. Stanowił on swoiste przygotowanie zarówno dla uczestniczących w nim zaproszonych socjologów, jak i studentów socjologii. Hasłem kongresu brzmia
ło „Socjologia sto lat później” i stanowiło nawiązanie do setnej rocznicy utworzenia przez M anuela Salas у Ferre pierwszej katedry socjologii na Uniwersytecie w Madrycie. Obrady marcowego zjazdu zdominowane były przez refleksję nad historią i stanem obecnym socjologii w Hiszpanii.
Mikołaj Stanek
Marriage, Morality and Emotions - Updating Edward Westermarck The Westermarck Society Symposium
Helsinki, Rammsiniemi-Takykuja, 19-22 listopada 1998
W dniach 19-22 listopada 1998 roku w Helsinkach oraz w oddalonym kilkanaście kilometrów od stolicy Finlandii, malowniczo położonym nad brzegiem M orza Bałtyckiego, Rammsiniemi-Takykuja odbyła się pod hasłem
„Marriage, M orality and Emotions” interesująca międzynarodowa konferencja naukowa, poświęcona upamiętnieniu dorobku fińskiego socjologa i antropolo
ga kultury Edwarda Westermarcka. Konferencja została zorganizowana przez
„The W estermarck Society” , pod którą to nazwą kryje się Fińskie Towarzystwo Socjologiczne skupiające w chwili obecnej około 1200 członków (w sześcio- milionowym kraju, jakim jest Finlandia!). Osobą bezpośrednio odpowiedzialną za powodzenie zakrojonego na stosunkowo szeroką skalę przedsięwzięcia był Jukka-Pekka Takala - profesor Institute of Legal Policy Uniwersytetu w Hel
sinkach.
Edward Aleksander Westermarck (1862-1939) nie jest postacią bliżej znaną polskim adeptom socjologii i antropologii kulturowej, mimo iż człowiek ten odcisnął niezatarte piętno na wizerunku obu tych dyscyplin w skali światowej.
Studenci socjologii i antropologii w naszym kraju rzadko słyszą o dorobku tego ewolucjonisty i (później) gorącego propagatora podejścia funkcjonalistycznego w analizie antropologicznej. Co ciekawe, Westermarck nie jest postacią popu
larną także w swoim rodzinnym kraju, pomimo że fińscy socjologowie ustanowili go patronem własnego towarzystwa naukowego. Dało się słyszeć w kuluarach konferencji złośliwe uwagi samych Finów, iż fińska socjologia czyniąc W estermarcka patronem kierowała się tylko i wyłącznie popularnością jego dzieł (m.in.: The History o f Human Marriage z 1891 roku oraz The Origin and Development o f Moral Ideas z lat 1906-1908) na zachodzie Europy (np.
w Wielkiej Brytanii), gdzie jest on razem z Bronisławem Malinowskim czy Franzem Boasem uznawany za klasyka. Przyczyną niechęci fińskich uczonych
