U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XLV, 2 SECTIO H 2011
Katedra Finansów, Spoáeczna WyĪsza Szkoáa PrzedsiĊbiorczoĞci i Zarządzania w àodzi
PAWE à TRIPPNER
Struktura i rozwój rynku instytucji zarz ądzających kapitaáami... emerytalnymi w latach 1999-2010
The structure and development of market institutions managers of pension capital contributions in 1999-2010
Wst Ċp
W 1999 roku pojawi áa siĊ w Polsce nowa kategoria inwestora finansowego.
W wyniku wprowadzenia reformy systemu emerytalnego funkcjonowanie rozpocz Ċáy Otwarte Fundusze Emerytalne.
Ich zadaniem jest gromadzenie sk áadek emerytalnych, wpáacanych na rachunki ich klientów oraz ich inwestowanie, przy przestrzeganiu zasady minimalizacji po- ziomu ryzyka inwestycyjnego.
Wraz z up áywem czasu znaczenie tej kategorii inwestorów rosáo, w wyniku regularnego nap áywu skáadek do ich portfeli (zapewniają to regulacje prawne) oraz satysfakcjonuj ących wyników inwestycyjnych. Poziom posiadanych przez OFE aktywów stopniowo wzrasta á, czyniąc je coraz istotniejszą kategorią inwestorów instytucjonalnych w Polsce.
Na skutek ustawowych ogranicze Ĕ w doborze instrumentów do portfeli, fundusze sta áy siĊ bardzo istotną stroną popytową na skarbowe papiery wartoĞciowy, emitowane w celi finansowania deficytu bud Īetowego.
Do ko Ĕca kwietnia 2011 roku na rachunek kaĪdego klienta otwartego funduszu
emerytalnego przekazywane by áo 7,3% wynagrodzenia brutto. W wyniku decyzji
rz ądu, podyktowanej koniecznoĞcią zmniejszenia dáugu publicznego od 1 maja 2011
jedynie 2,3% p áacy brutto bĊdzie transferowana do OFE, reszta zaĞ bĊdzie zapisywana
na kontach ubezpieczonych w ZUS. Docelowo od 2017 roku relacja ta ma wygl ądaü nast Ċpująco: 3,5% páacy brutto do OFE, 3,8% zaĞ na subkonto w ZUS
1.
Zmiany te sprawi ą, iĪ potencjaá popytowy oraz znacznie funduszy emerytalnych zostanie w najbli Īszych latach ograniczone.
Rok 2004 przyniós á wprowadzenie prawnych regulacji, dotyczących dobrowol- nego filara emerytalnego. Wprowadzono grupowe (PPE) oraz indywidualne (IKE) mo ĪliwoĞci do ubezpieczenia siĊ przyszáych emerytów. JednakĪe nie wprowadzono odpowiednich zach Ċt do uczestnictwa w III filarze emerytalnym.
Od 1 stycznia 2012 roku obowi ązywaü ma dodatkowy produkt w filarze dobro- wolnym – Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego. Zach Ċtą do uczestni- ctwa jest mo ĪliwoĞü odliczenia od podstawy opodatkowania dokonanych wpáat do ustalonego limitu. Jest to podstawowa ró Īnica pomiĊdzy IKE a IKZE, przy czym nale Īy pamiĊtaü, Īe lokowanie za poĞrednictwem tej drugiej formy nie bĊdzie zwal- nia áo z zapáacenia podatku od dochodów kapitaáowych.
Celem opracowania jest przeprowadzenie analizy struktury oraz dynamiki roz- woju kapita áowych filarów emerytalnych, a takĪe ocena ich znaczenia i potencjaáu finansowego.
Analiz Ċ przeprowadzono dla lat 1999-2010 w przypadku OFE, a w odniesieniu do instytucji III filara dla okresu 2004-2009 (brak pe ánych danych za 2010 rok).
1. Przyczyny i za áoĪenia reformy systemu emerytalnego
System repartycyjny, który obowi ązywaá w wiĊkszoĞci krajów, w tym równieĪ w Polsce by á tak dáugo efektywny, jak dáugo relacja liczby osób pracujących zawo- dowo i p áacących skáadki na ubezpieczenie spoáeczne do liczby osób pobierających Ğwiadczenia finansowane z tych skáadek ksztaátowaáa siĊ na wysokim poziomie.
Jedynym problemem systemu umowy pokoleniowej by áo coroczne zrównowaĪenie sumy wydatków oraz wp áywów. Do poáowy XX wieku system ten funkcjonowaá prawid áowo ze wzglĊdu na wspomnianą powyĪej korzystną relacjĊ
2.
Jednak w nast Ċpstwie wydáuĪania siĊ dáugoĞci Īycia ludzkiego oraz spadającej liczby urodze Ĕ dzieci zaczĊáy siĊ pojawiaü niedobory pieniĊĪne w finansowaniu systemu. Relacja osób p áacących skáadki do osób pobierających Ğwiadczenia zaczĊáa drastycznie male ü, co zaowocowaáo pojawieniem siĊ w systemie deficytu. Jednym z mo Īliwych wyjĞü z tej sytuacji byáo zwiĊkszenie wpáywów do systemu poprzez podniesienie wysoko Ğci skáadki na ubezpieczenie spoáeczne páaconej przez praco- dawc Ċ. Byáo to maáo realne ze wzglĊdu na wzrost kosztów pracy, co w konsekwencji doprowadzi áoby do wzrostu bezrobocia.
1 Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeĔ spoáecznych, Dz. U. 2011, Nr 75 poz. 398.
2 B. Hadyniak, J. Monkiewicz, Fundusze emerytalne II filar, Poltext, Warszawa 1999, s. 13.
Rz ądy poszczególnych krajów stanĊáy przed podobnym problemem – wprowadzenia reform systemów emerytalnych. Przyj Ċte rozwiązania miaáy wspólny fundament – po- wsta áy kapitaáowe systemy emerytalne. JednakĪe rozwiązania zastosowane w poszcze- gólnych krajach nie by áy identyczne – wystĊpowaáy pomiĊdzy nimi zasadnicze róĪnice.
Punktem wyj Ğcia reformy systemu zabezpieczeĔ spoáecznych w Polsce byáo podzielenie spo áeczeĔstwa na trzy grupy, zaĞ kryterium podziaáu byá wiek
3:
• osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku nie zosta áy objĊte reformą. Ich Ğwiadczenia bĊdą wypáacane na dotychczasowych zasadach, czyli pozostali oni w systemie repartycyjnym.
• osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku same zadecydowa áy czy pozostaü w starym systemie, czy przystąpiü do zreformo- wanego systemu emerytalnego. Decyzja o przyst ąpieniu do nowego systemu jest nieodwo áalna.
• osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku obligatoryjnie musz ą staü siĊ czáon- kami zreformowanego systemu.
Fundamentaln ą decyzją leĪącą u podstaw reformy byáo zaáoĪenie wypáacania przysz áego Ğwiadczenia emerytalnego z trzech niezaleĪnych Ĩródeá.
Architektura reformy zosta áa oparta na trzech filarach emerytalnych [Sas Kul- czycka (red) 1999, ss. 35 – 36.]
4:
I Filar – jest to zreformowany ZUS. Ma on charakter repartycyjny. KaĪdy ubezpieczony posiada w áasne konto emerytalne, na którym gromadzone są Ğrodki finansowe wp áywające do zakáadu w formie skáadek. Na indywidualnym koncie ubezpieczonego zosta á zapisany kapitaá początkowy na dzieĔ 1 stycznia 1999 roku, maj ący charakter praw nabytych. Jego wysokoĞü bĊdzie siĊ zmieniaáa w zaleĪnoĞci od wysoko Ğci skáadek wpáywających na konto oraz od poziomu waloryzacji doko- nywanej przez ZUS.
II Filar – jest to obowi ązkowy system emerytalny o charakterze kapitaáowym.
Podstaw ą jego funkcjonowania byáo powoáanie do dziaáalnoĞci Powszechnych Towa- rzystw Emerytalnych – PTE, które rozpocz Ċáy zarządzanie Otwartymi Funduszami Emerytalnymi – OFE. ĝrodki do funduszy pochodzą z czĊĞci skáadki emerytalnej p áaconej do ZUS, który dokonuje ich transferu do OFE. Celem dziaáalnoĞci tych ostatnich jest inwestowanie powierzonych Ğrodków finansowych w celu ich pomno- Īenia, przy przestrzeganiu zasady ograniczania poziomu ryzyka inwestycyjnego.
Wysoko Ğü wypáacanej emerytury jest uzaleĪniona od wysokoĞci zgromadzonego kapita áu, uwzglĊdnienia zmniejszającego siĊ poziomu zasobów wraz z wypáacaniem Ğwiadczenia oraz statystycznej dáugoĞci Īycia.
III Filar – jest to dobrowolne ubezpieczenie o charakterze kapita áowym finanso- wane indywidualnie przez osoby uwa Īające, Īe uzyskiwane przez nich Ğwiadczenia
3 J. Olszewski, Fundusze emerytalne filar II i III, INFOR, Warszawa 1999, s. 24.
4 K. Sas Kulczycka (red), Instytucje wspólnego inwestowania w Polsce, WIG PRESS, Warszawa 1999, ss. 35-36.
z filarów obowi ązkowych bĊdą zbyt niskie w stosunku do ich oczekiwaĔ. Filar ten mo Īe mieü dwie postacie
5:
Grupowa umowa zawarta przez pracodawcĊ z towarzystwem ubezpieczeniowym lub funduszem inwestycyjnym. Ma ona posta ü Pracowniczego Programu Emerytal- nego. ĝrodki na ten filar pochodzą z czĊĞci wynagrodzenia netto pracownika, które jest przez niego przeznaczona na cel emerytalny. W ramach tego filaru dzia áalnoĞü prowadz ą Pracownicze Towarzystwa Emerytalne.
Indywidualna umowa pracownika z instytucj ą zajmującą siĊ inwestowaniem powierzonych jej Ğrodków finansowych. Są to najczĊĞciej towarzystwa ubezpiecze- niowe, fundusze inwestycyjne oraz banki. Pracownik regularnie przeznacza cz ĊĞü swojego wynagrodzenia netto dla jednej z wy Īej wymienionych instytucji, aby ta dokona áa jej alokacji w sposób maksymalnie efektywny. Przyszáy emeryt ma obowiązek okre Ğlenia typu funduszu, który ma pomnaĪaü jego skáadki. WiąĪe siĊ to z róĪnym poziomem ryzyka funduszy, co wp áywa na bezpieczeĔstwo inwestycji. We wrzeĞniu 2004 roku w ramach III filaru ubezpieczeniowego wprowadzono produkt o nazwie Indywidualne Konta Emerytalne, od 2012 roku za Ğ funkcjonowaü bĊdą w systemie Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego.
Tabela 1. Charakterystyka zasilania kapitaáowych filarów emerytalnych w Polsce X
FILAR
II III
PrzynaleĪnoĞü Obowiązkowa dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 roku. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku nie mają prawa udziaáu w tym filarze.
Dobrowolna. KaĪdy obywatel ma prawo przystąpiü do III filaru.
Metody zwiĊkszania po- ziomu aktywów
Pozyskiwanie nowych czáonków, przejmowanie czáonków od konkurencji wpáaty dotychczasowych czáonków, skutecznoĞü polityki inwestycyjnej
Pozyskiwanie nowych czáonków, wpáaty dotychczasowych czáonków, skutecznoĞü polityki inwestycyjnej.
Początek uczestnictwa
W momencie podjĊcia pracy zawodowej i roz- poczĊcia opáacania skáadek ubezpieczeniowych.
Dowolny. Potencjalny klient sam decyduje kiedy rozpocznie opáaca- nie dodatkowych skáadek.
WysokoĞü skáadki
7,3 % wynagrodzenia brutto (od maja 2011 2,3%
- docelowo od 2017 roku 3,5 %).
Sam uczestnik deklaruje wysokoĞü wpáacanej kwoty.
RegularnoĞü
wpáat Zgodna z wypáacanym wynagrodzeniem i opáa- caniem skáadek.
Uczestnik ma prawo decyzji co do czĊstotliwoĞci opáacania skáadek.
Instytucje dziaáające w ramach filara
Otwarte Fundusze Emerytalne.
Banki, Biura Maklerskie. Towarzy- stwa Ubezpieczeniowe, Towarzy- stwa Funduszy Inwestycyjnych.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie K. Nowak, Nowe emerytury – reforma systemu ubezpieczeĔ spoáecznych, WSB, PoznaĔ, 1999, s. 56.
5 J. Olszewski, op. cit., ss. 26 – 27.
Z uwagi na fakt, Īe fundusze emerytalne są instytucjami komercyjnymi muszą one pobiera ü od kaĪdej wpáaconej skáadki prowizjĊ. Jej wysokoĞü jest uzaleĪniona od sta Īu osoby ubezpieczonej w funduszu, malejąc wraz z wydáuĪaniem siĊ staĪu.
Tak wi Ċc z przekazanej skáadki z wynagrodzenia brutto niepeána kwota zostanie przez fundusz emerytalny zainwestowana w celu jej pomna Īania. Zostanie ona tak Īe zmniejszona o pobraną przez fundusz prowizjĊ. Dodatkowo OFE pobie- ra miesi Ċczną opáatĊ za zarządzanie aktywami. Fundusze emerytalne przeliczają wp áywające na konto ubezpieczonego kwoty na jednostki rozrachunkowe, stano- wi ące punkt wyjĞcia do ustalania kapitaáu zgromadzonego na koncie przyszáego emeryta.
2. Rozwój i znaczenie rynku OFE w latach 1999-2010
W tej cz ĊĞci artykuáu analizie poddana zostanie dynamika zgromadzonych przez fundusze emerytalne aktywów netto. Ich poziom zostanie porównany z aktywami kapitalizacj ą Gieády Papierów WartoĞciowych w Warszawie i Produktem Krajowym Brutto Polski.
Mo Īliwa bĊdzie dziĊki temu odpowiedĨ, czy wzrasta znaczenie OFE w systemie finansowym pa Ĕstwa.
31,6 45,4 62,6
86,1 116,6
140,0 138,3 178,6
221,2
9,9 19,4
0
2,250 100 150 200 250
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aktyw a (m ld. PLN)
Rys. 1. Aktywa OFE w latach 1999-2010 ħródáo: www.knf.gov.pl
W ci ągu 11 lat fundusze emerytalne zgromadziáy aktywa netto, przekraczające
poziom 220 miliardów PLN. W efekcie stanowi ą one bardzo istotny segment rynku
finansowego w Polsce, b Ċdąc niezwykle waĪnymi podmiotami, przede wszystkim
jako popytowa strona na rynku kapita áowym (znaczącą czĊĞü ich portfeli lokacyjnych
stanowi ą obligacje skarbowe oraz akcje spóáek gieádowych). Poziom posiadanych
przez fundusze aktywów jest po pierwsze efektem wp áywających do ich portfeli
sk áadek przyszáych emerytów (fundusze mają ustawową gwarancjĊ ich napáywu)
oraz po drugie wynikiem prowadzonej przez nie polityki inwestycyjnej, której celem (nie zawsze skutecznie realizowanym) jest pomna Īanie powierzonego im kapita áu.
Jedynym rokiem, gdy poziom aktywów rynku OFE si Ċ obniĪyá, byá rok 2008. Byá to efekt panuj ącego kryzysu finansowego, który spowodowaá drastyczne spadki cen akcji na gie ádach (równieĪ w Warszawie). W tym roku obniĪenie wartoĞci akcyjnej cz ĊĞci portfeli funduszy byáo tak duĪe, Īe nawet wpáywające skáadki nie byáy na tyle du Īe, by zatrzymaü obniĪenie wartoĞci aktywów netto caáego rynku. Dwa ostatnie lata stanowi áy powrót do sytuacji obserwowanej przed kryzysem, czyli regularnego wzrostu potencja áu rynku OFE.
7,6 18,8
28,5 27,1
21,5 20,3
13,0 29,7
25,0 27,8
18,3
1,8
0 5 10 15 20 25 30 35
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Udział aktyw ów w kapitalizacji (%)
Rys. 2. Relacja aktywów OFE do kapitalizacji gieády papierów wartoĞciowych ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: www.knf.gov.pl oraz www.stat.gov.pl
Dane na rysunkach 2 i 3 wskazuj ą, iĪ znaczenie rynku funduszy emerytalnych w Polsce stopniowo i regularnie wzrasta. Ich aktywa stanowi ą obecnie blisko 28%
kapitalizacji GWP w Warszawie. Wprawdzie w roku 2008 udzia á ten byá wyĪszy, ale wynika á przede wszystkim z doáujących cen spóáek gieádowych (a w efekcie i ka- pitalizacji gie ády). PamiĊtaü naleĪy równieĪ, iĪ wzrost poziomu aktywów OFE jest regularny i w miar Ċ stabilny, zaĞ sytuacja na rynku gieádowym potrafi siĊ zmieniaü bardzo dynamicznie, st ąd teĪ dosyü duĪe wahania omawianego wskaĨnika.
Du Īo czytelniejsza jest sytuacja w odniesieniu do relacji pomiĊdzy aktywami funduszy emerytalnych, a wielko Ğcią PKB Polski. Poziom tego wskaĨnika regularnie, co roku wzrasta á na korzyĞü funduszy emerytalnych, zaĞ jedynym okresem, gdy ulegá pogorszeniu by á rok 2008, czyli okres kryzysu finansowego. W ostatnich dwóch latach sytuacja wróci áa do normy i na koniec 2010 roku aktywa OFE przekroczyáy 16%
PKB Polski, co oznacza, i Ī rynek funduszy emerytalnych odgrywa coraz istotniejszą
rol Ċ w systemie finansowym paĔstwa.
2,7 4,1
5,6 7,1
8,9
12,0 10,9
13,3 16,4
1,4
11,0
0,4
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Udział aktyw ów OFE w PKB (%)
Rys. 3. Relacja aktywów OFE do PKB Polski ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie www.knf.gov.pl oraz www.stat.gov.pl
3. Analiza struktury II filara emerytalnego
Od samego pocz ątku funkcjonowania zreformowanego systemu emerytalnego problemem by áa niedostateczna konkurencja pomiĊdzy funduszami. Przyczyną byá i nadal jest mechanizm wyliczania minimalnej, oczekiwanej stopy zwrotu funduszy.
Oparty on jest na wagach, do obliczania których wykorzystuje si Ċ poziom aktywów funduszy. Oznacza to, Īe maáym podmiotom nie opáaca siĊ prowadziü innej polityki inwestycyjnej ni Ī duĪe fundusze, gdyĪ naraĪają siĊ na koniecznoĞü dopáat do rachun- ków swoich klientów, gdy nie osi ągną odpowiednio wysokiej stopy zwrotu (znane są przypadki z przesz áoĞci OFE Bankowy).
Od pocz ątku zarysowaá siĊ podziaá rynku emerytalnego na tzw. „wielką czwórkĊ”
oraz pozosta áe podmioty. Do tej pierwszej grupy naleĪą OFE Amplico, OFE Aviva,
OFE ING oraz OFE PZU. Pomimo stara Ĕ czynionych przez organ nadzorujący rynek,
czyli Komisj Ċ Nadzoru Finansowego, polegających na wydawaniu zgody na poáącze-
nia i przej Ċcie jedynie w obrĊbie maáych i Ğrednich funduszy, poziom koncentracji
rynku OFE jest nadal wysoki. Jest to czynnik ograniczaj ący niezaleĪnoĞü polityki
inwestycyjnej na tym rynku.
Poni Īej prezentują to dane liczbowe.
75,0 74,1 73,7 73,5 73,3 72,6 72,2 72,2 72,1 71,8 71,0 69,5 25,0 25,9 26,3 26,5 26,7 27,4 27,8 27,8 27,9 28,2 29,0 30,5
0 20 40 60 80 100 120
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Reszta rynku (%)
Wielka czw órka (%)
Rys. 4. Struktura rynku funduszy emerytalnych w Polsce ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
W ci ągu 11 lat udziaá wielkiej czwórki w rynku OFE ulegá obniĪeniu o 5,5 punktu procentowego, czyli niewiele. Cztery najwi Ċksze fundusze nadal posiadają blisko 70% rynku, mierzonego poziomem aktywów netto, co daje na jeden fundusz Ğredni udziaá na poziomie ponad 17%. Pozostaáe 10 podmiotów w niewielkim stop- niu przekracza 30% udzia áów w rynku, co oznacza, Īe Ğrednio jeden z funduszy ma udzia á na poziomie jedynie 3%.
Wprawdzie po raz pierwszy w historii udzia á maáych podmiotów przekroczyá granice 30%, ale nadal jest to zbyt ma áo, aby moĪna byáo mówiü o prawdziwej kon- kurencji na tym rynku. Tak d áugo jak minimalna oczekiwana stopa zwrotu bĊdzie wyliczana w ten sposób jak obecnie, a stopie Ĕ koncentracji rynku bĊdzie siĊ utrzy- mywa á na tak wysokim jak dotąd poziomie, to maáe podmioty bĊdą naĞladowaáy podczas konstrukcji swoich portfeli lokacyjnych strategie stosowane przez „wielk ą czwórk Ċ” OFE.
4. Konstrukcja dobrowolnego filara emerytalnego w Polsce
Wed áug zgodnych opinii wszystkich ekspertów, zajmujących siĊ rynkiem eme- rytalnym w Polsce, wysoka stopa zast ąpienia Ğwiadczeniem emerytalnym ostatniego wynagrodzenia ze stosunku pracy b Ċdzie moĪliwa jedynie przy samodzielnym do- ubezpieczeniu si Ċ przyszáych emerytów. Ten segment rynku emerytalnego to dobro- wolny III filar, gdzie od 2004 roku funkcjonuj ą regulowane ustawowo produkty, które umo Īliwiają inwestowanie dodatkowych Ğrodków na poczet zwiĊkszenia przyszáych ĞwiadczeĔ emerytalnych.
Przysz áy emeryt ma moĪliwoĞü wyboru pomiĊdzy grupową formą lokowania
Ğrodków na przyszáą emeryturĊ. Ma ona postaü uregulowanych prawnie Pracowni-
czych Programów Emerytalnych
6. Drug ą zinstytucjonalizowaną formą oszczĊdzania jest forma indywidualna, nosz ąca nazwĊ Indywidualne Konta Emerytalne
7.
W 2012 roku rozpocznie funkcjonowanie w III filarze nowy produkt o nazwie Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, które b Ċdą funkcjonowaáy w podobny sposób jak IKE, a g áówną róĪnicą jest forma zachĊty do oszczĊdzania w dobrowolnym filarze:
• w przypadku IKE jest to zwolnienie z podatku od dochodów kapita áowych, który nie zostanie zap áacony w chwili osiągniĊcia wieku emerytalnego,
• w przypadku IKZE jest to odpis zainwestowanej kwoty (do obowi ązującego limitu) od podstawy opodatkowania w rozliczeniu podatku dochodowego PIT.
III Filar Emerytalny
Pracownicze Programy Emerytalne
Indywidualne Programy Emerytalne
Umowa z TFI
Umowa z TU
PFE Umowa z TFI
Umowa z TU
Inne
Rys. 5. Formy III filara emerytalnego w Polsce ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
W formie grupowej przysz áy emeryt wybiera spoĞród umowy pracodawcy z To- warzystwem Funduszy Inwestycyjnych, Towarzystwem Ubezpieczeniowym b ądĨ za áoĪonym przez pracodawcĊ Pracowniczym Funduszem Emerytalnym.
W formie indywidualnej mo Īliwe jest podpisanie umowy z Towarzystwem Fun- duszy Inwestycyjnych, Towarzystwem Ubezpieczeniowym, Bankiem b ądĨ Biurem Maklerskim.
5. Struktura i znaczenie III filara emerytalnego
Ostatnia cz ĊĞü opracowania dotyczy analizy popularnoĞci grupowej oraz indywi- dualnej formy dodatkowego oszcz Ċdzania na przyszáą emeryturĊ oraz wewnĊtrznych
6 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych, Dz. U. 2004, Nr 116 poz. 1207.
7 Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o Indywidualnych Kontach Emerytalnych, Dz. U. 2004, Nr 116, poz. 1205.
struktur poszczególnych form inwestowania. Analiza dotyczy okresu 2004-2009 (dane za rok 2010 s ą nadal niekompletne).
76,4 71,1 68,3 67,1 69,1 69,4
23,6 28,9 31,7 32,9 30,9 30,6
0 20 40 60 80 100
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Form a indyw idualna Form a grupow a
Rys. 6. Podziaá III filara emerytalnego ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
Dominuj ącą formą dobrowolnego filara emerytalnego są ubezpieczenia grupowe.
Blisko 70% aktywów jest zgromadzonych w tej formie oszcz Ċdzania, zaĞ indywi- dualne inwestycje stanowi ą niecaáe 30%. Jest to efektem niedostatecznych zachĊt dla indywidualnego oszcz Ċdzania na przyszáą emeryturĊ, perspektywa unikniĊcia zap áacenia podatku od dochodów kapitaáowych jest perspektywą bardzo odlegáą dla przysz áych emerytów i nie stanowi skutecznej jak widaü zachĊty.
1,7
2,8
3,8 3,6
5,0
0,3 1,9 1,6 2,2
0,9 0,7
0 1,3 2 4 6 8 10
2004 2005 2006 2007 2008 2009
PPE (m ld PLN) IKE (m ld PLN)
Rys. 7. Aktywa III filara emerytalnego ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
Powy Īsze dane wskazują, iĪ Ğrodki zgromadzone w filarze dobrowolnym są nadal
niewielkie w porównaniu z aktywami, zgromadzonymi w drugim filarze obowi ąz-
kowym. àączna wartoĞü aktywów przekracza 7 miliardów záotych, co biorąc pod
uwag Ċ funkcjonowanie tych rozwiązaĔ przez ponad 6 lat, jest rezultatem niezada-
walaj ącym. Zdecydowanie rozczarowuje poziom aktywów, zgromadzony w formie
indywidualnej, która powinna by ü podstawą samodzielnego doubezpieczania siĊ na
poczet zwi Ċkszenia przyszáych ĞwiadczeĔ emerytalnych.
Poni Īej zaprezentowane zostaáy struktury formy grupowej i indywidualnej w dobrowolnym filarze emerytalnym.
44,6%
28,7%
26,7%
TFI
TU PFE
Rys. 8. Struktura grupowej formy III filara emerytalnego w 2009 roku ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
Dominuj ącą formą grupowego oszczĊdzania na przyszáą emeryturĊ jest umowa podpisana przez pracodawc Ċ z funduszem inwestycyjnym. Dwie pozostaáe formy, czyli umowa z firm ą ubezpieczeniową oraz prowadzenie wáasnego funduszu emerytalnego ciesz ą siĊ mniejszą popularnoĞcią.
43,8%
36,4%
11,1%
8,7%
TU TFI Bank Inne
Rys. 9. Struktura indywidualnej formy III filara emerytalnego w 2009 roku ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie www.knf.gov.pl
W ramach Indywidualnych Kont Emerytalnych dominuj ą dwie formy oszczĊdza-
nia. Umowa z towarzystwem ubezpieczeniowym oraz z funduszem inwestycyjnym
stanowi ą ponad 80% tej formy inwestowania na poczet przyszáych ĞwiadczeĔ. Korzy-
stanie z po Ğrednictwa banków oraz biur maklerskich to niecaáe 20% dobrowolnego
filara emerytalnego.
Zako Ĕczenie
Artyku á ten zostaá sporządzony w przededniu istotnych zmian w systemie eme- rytalnym w Polsce. W wyniku wprowadzonych zmian, o których autor wspomina á w tek Ğcie, moĪna siĊ spodziewaü obniĪenia roli odgrywanej przez otwarte fundusze emerytalne (mniejszy strumie Ĕ kapitaáu bĊdzie zasilaá ich portfele) oraz moĪna mieü nadziej Ċ na wzrost znaczenia filaru dobrowolnego, a w szczególnoĞci jego segmentu indywidualnego poprzez wprowadzenie bardziej skutecznych i tera Ĩniejszych zachĊt do lokowania wolnych Ğrodków na poczet przyszáych emerytur.
Niezale Īnie od wysokoĞci skáadki przekazywanej do OFE, Ĩródáo satysfakcjo- nuj ącego poziomu stopy zastąpienia ostatniego wynagrodzenia przez emeryturĊ leĪy w dodatkowych ubezpieczeniach, finansowanych samodzielnie przez przysz áych emerytów.
The structure and development of market institutions, managers of pension capital contributions in 1999-2010
The purpose of the submitted article is to assess the situation in the capital segment of the pension system in Poland. The first area of analysis is to explore the dynamics of the development of open pen- sion funds, their importance in the financial system of the state and the capital market and the structure of second pillar pension scheme for the funds held net assets.
The second area of analysis is to assess the situation in a voluntary pension pillar, its importance in the overall system and popularity of forms of saving chosen by future retirees in order to increase their benefits.
