Wprowadzenie do polityki społecznej Rys historyczny
Rzym: rozdawnictwo zboża;
Średniowiecze: szkoły, przytułki, szpitale;
Renesans: 1601 r. Anglia „Poor Law” – pierwszy akt nowoczesnego ustawodawstwa społecznego (obowiązek gmin utrzymywania osób najuboższych, kształtowanie ich produktywności.
XIX w.: 1881-1883 r. Niemcy, Otto von Bismarck – ojczyzna nowoczesnej polityki społecznej
(wprowadzenie ubezpieczeń społecznych w stosunku do robotników, później także dla innych grup) XX w.: 1906-1914 r. Anglia. – reformy wprowadzające inne rozwiązania niż na kontynencie; 1942 (1945)
Plan Beaveridge’a - szkolnictwo ponadpodstawowe, ubezpieczenia społeczne, komunalna polityka mieszkaniowa, pełne zatrudnienie.
USA 1931 r. „Social Security Act”
Etapy polityki społecznej
1. Działalność socjalna o charakterze charytatywnym;
2. Nadzór nad warunkami pracy;
3. Szkolnictwo publiczne.
Nurty (sposoby definiowania) polityki społecznej
1. Socjalno-bytowy;
Usuwanie, łagodzenie dolegliwości wynikających z kapitalistycznego systemu gospodarczego.
2. Socjologiczno-strukturalny;
Praktyczna (stosowana) socjologia, narzędzia poprawy stosunków społecznych.
Polityka społeczna powinna zmierzać do zmiany struktury społecznej – wyeliminowanie rozbieżności klasowych.
Polityka społeczna jest procesem długotrwałym wprowadzanym za pomocą ustawodawstwa.
3. Ekonomiczno-społeczny;
Działalność państwa i innych organizacji na rzecz rozwoju.
Polityka gospodarcza i społeczna powinny być wspólnymi politykami państwa.
Cele polityka gospodarczej:
a) Wzrost gospodarczy;
b) Spadek bezrobocia
c) Zachowanie odpowiedniego poziomu inflacji;
d) Łagodzenie nierówności społecznych.
Wybrane cele polityki społecznej:
a) Równość społeczna;
b) Sprawiedliwość społeczna;
c) Godność człowieka.
4. Psychologiczno-społeczny;
Polityka społeczna powołana do zaspakajania potrzeb ludzkich/społecznych.
Selekcja potrzeb (mieszkania, zasiłki, edukacja) 5. Makrospołeczny.
Celem polityki społecznej jest wszechstronne kreowanie postępu społecznego.
Postęp społeczny wg Jana Daneckiego:
a) Dobrobyt społeczny;
b) Równość społeczna;
c) Sprawiedliwość społeczna;
d) Podmiotowość społeczna (ludzie mają wpływ na decyzje ich dotyczące);
e) Ład społeczny (uznawanie różności bez konfliktów).
Zadania polityki społecznej
1. Aspekt politologiczny – utrzymanie spokoju społecznego;
2. Aspekt socjologiczny – powodowanie zmian w strukturze społecznej;
3. Aspekt psychologiczny – zaspokajanie potrzeb społecznych/
Dualizm polityki społecznej
1. Polityka socjalna, a polityka społeczna:
Polityka socjalna (np. mieszkania komunalne) zawiera się w polityce społecznej (np. szkoły wyższe, kultura, ochrona środowiska). Jednocześnie polityka społeczna wywodzi się od polityki socjalnej.
2. Polityka społeczna jako praktyka/polityka społeczna jako nauka.
Polityka społeczna jest nauką, gdyż jest idiograficzna, społeczna, empiryczna i praktyczna.
Polityka społeczna – celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania życia i pracy ludzi oraz stosunków społecznych, mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa społecznego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu oraz zapewnienie ładu społecznego.
Wartości polityki społecznej:
1. Stosunki społeczne (sprawiedliwość społeczna, równość społeczna, solidarność) 2. Stan zaspokojenia potrzeb (bezpieczeństwo socjalne, dobrobyt, zdrowie);
3. Instytucje społeczne (samorządność, podmiotowość człowieka, partnerstwo, dobro wspólne);
4. Stosunki między człowiekiem a przyrodą (praca, równowaga ekologiczna).
Niebezpieczeństwa wynikające z posługiwania się wartościami:
1. Konflikt między wartościami;
2. Posługiwanie się wartościami ideologizuję politykę społeczną;
3. Negatywne skutki.
Wartości zrośnięte:
1. Sprawiedliwość;
Traktowana na równi z zasadą państwa demokratycznego.
Sprawiedliwa nierówność – nierówne rozłożenie pewnej cechy, by realizować sprawiedliwość.
Zasady sprawiedliwości polityki społecznej wg J. Hrynkiewicza:
a) Największe korzyści uzyskują ci, którzy są w najgorszej sytuacji;
b) Otwarcie dla wszystkich, możliwość osiągnięcia pozycji społecznych o najwyższym statusie (bez protekcji);
c) Stworzenie możliwości realizacji planów życiowych;
d) Podnoszenie poziomu gwarantowania wszystkim minimum, w celu rozwoju, zmniejszania nierówności.
2. Równość;
a) Równość miar (wobec prawa, równość liberalna) b) Równość sytuacji;
c) Równość szans.
3. Solidarność;
Społeczna nauka Kościoła, socjaldemokracja, altruizm, wspólnota interesów społecznych, obowiązek działań solidarnych – dzielenia się dochodem.
Podatek progresywny, organizacje pozarządowe – działalność bez przymusu.
4. Bezpieczeństwo;
Wolność od zagrożeń ryzyka socjalnego (starość, śmierć, niepełnosprawność, wielodzietność).
Działy zabezpieczenia społecznego:
I. Ubezpieczenia społeczne;
II. Ubezpieczenie komercyjne/rynkowe/wzajemne;
III. Pomoc społeczna;
IV. Służba zdrowia;
V. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych;
VI. Świadczenia związane z bezrobociem;
VII. Uzupełniające świadczenia socjalne (organizacje pozarządowe).
Techniki zabezpieczenia społecznego (mechanizmy zabezpieczeń):
I. Ubezpieczeniowa;
Wypłacane świadczenia o charakterze obligatoryjnym, gdy spełnione warunki umowy, np.
prawo do renty, emerytury);
II. Zaopatrzeniowa;
O charakterze obligatoryjnym (można się domagać) tytułem decyzji ustawodawcy, np.
becikowe.
III. Opiekuńcza.
Charakter fakultatywny – uznaniowe, np. pomoc społeczna, prawo domagania się, ale decyzję podejmują pracownicy opieki społecznej , rozpatrując wnioski indywidualne.
Uwarunkowania polityki społecznej
Uwarunkowania – przyjęte rozwiązania normatywne, zjawiska i procesy społeczne i ekonomiczne, których występowanie oraz natężenie wpływa na kształt polityki społecznej, na przyjmowane cele oraz
możliwości i sposoby ich realizacji.
Najłatwiej prognozować uwarunkowania demograficzne.
Postawa woluntaryzmu: (wszystko można);
Postawa skrajnego determinizmu (nic nie można).
Klasyfikacja:
1. Uwarunkowania zewnętrzne (charakter ekonomiczny);
2. Wewnętrzne uwarunkowania (procesy w kraju);
a) Ustrojowo-polityczne (stopień centralizacji, stan instytucji);
b) Materialne:
- ekonomiczne (poziom rozwoju gospodarczego, rynek pracy);
- infrastrukturalne (drogi, autostrady, szkoły);
- ekologiczne (konieczne wydatki na środowisko naturalne).
c) Związane z czynnikiem ludzkim:
- demograficzne (struktura społeczeństwa);
- społeczne (kwalifikacje, przedsiębiorczość).
d) Wynikające z zastanego modelu polityki społecznej (uprawnienia instytucji)
Podstawowa charakterystyka współczesnych uwarunkowań polityki społecznej w Polsce:
1. Zewnętrzne uwarunkowania:
a) Procesy żywiołowe (globalna wioska);
b) Mechanizmy sformalizowane związane z porozumieniami międzynarodowymi (np. WTO) 2. Wewnętrzne uwarunkowania:
a) Zasada demokracji parlamentarnej (sposoby dochodzenia do konsensusu);
b) Samorządność lokalna (decentralizacja, odpaństwowienie)
c) Społeczna gospodarka rynkowa (zobowiązania społeczne wobec pracowników) Instrumenty polityki społecznej
1. Ekonomiczne:
Oddziaływanie państwa na stosunki własnościowe, np. reformy rolne, procesy reprywatyzacyjne, dysponowanie własnością, kształtowanie dostępu do dóbr, usprawnienie rynku pracy.
2. Prawne:
Prawa negatywne, prawa pozytywne.
3. Informacyjne:
Edukacja, informacja przestrzeni (media), adresowane do konkretnych osób (np. szkolenia zawodowe).
4. Kadrowe:
Ludzie świadczący usługi, podejmujący decyzje, konstruujące system PS, a także odbiorcy.
5. Kształtowanie przestrzeni:
Urządzenia infrastrukturalne, komunikacja.
Podmioty polityki społecznej
Podmiot – zdolność suwerennego działania. Zdolność do wpływania na instytucje. Suwerenne działania instytucji.
Klasyfikacja ogólna:
1. Pierwotne - niezinstytucjonalizowane, społeczeństwo, młodzież (kultura, edukacja), ludność wsi, mniejszości narodowe, niesformalizowane.
2. Wtórne – instytucje publiczne (państwowe, samorządowe), ruchy społeczne, fundacje, związki zawodowe, wyznaniowe.
3. Negocjacyjne – nie mają własnych interesów, wtórne pośredniczą w sporach podmiotów pierwotnych i wtórnych.
Anomia – instytucja dba o interesy swoje, swoich członków, nie podmiotom, którym powinna służyć.
Klasyfikacja podmiotów wtórnych:
1. Podmioty międzynarodowe polityki społecznej w skali globalnej:
ONZ – Rada społeczno-gospodarcza (ubóstwo, migracje);
Międzynarodowa Organizacja Pracy (przed ONZ, na mocy Traktatu Wersalskiego przy Lidze Narodowych, obecnie przy ONZ).
Światowa Organizacja Zdrowia;
UNESCO, UNICEF, HABITAT (urbanizacja)/
Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Greenpeace.
2. Podmioty międzynarodowe polityki społecznej w skali regionalnej:
Unia Europejska (PE, RUE, KE) Komitet Społeczno-Ekonomiczny 3. Podmioty krajowe:
a) Podmioty pozarządowe:
Mniej istotne niż rządowe w kontekście skutków, mniejsza dowolność w działaniach.
Ok. 60 tys. zarejestrowanych: związki wyznaniowe, zawodowe, działalność samopomocowa (AA), stowarzyszenie pracowników socjalnych, WOŚP, CARITAS Polska.
b) Podmioty publiczne:
- ustawodawcze;
- wykonawcze (rząd – Rządowa Rada Ludnościowa, hufce pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej);
- sądownicze (TK, sądy pracy, sądy rodzinne);
Kontrolne (NIK).
Infrastruktura – ogół urządzeń publicznych w państwie zaspokajających potrzeby socjalne, zdrowotne, oświatowe i kulturalne ludności.
Infrastruktura społeczna – przedszkola, uniwersytety, szpitale, filharmonia – zarządzają samorządy, rzadziej ministrowie (kultury, zdrowia, szkolnictwa wyższego).
Ustawodawstwo społeczne.
Społeczne fundusze spożycia: Budżet państwa – spożycie, akumulacja. PKB – akumulacja od 15-25%.
Konsumpcja – ze środków społecznych/ze środków indywidualnych.
Wydatki publiczne w Polsce ok. 44,8%.
Fundusz spożycia społecznego:
1. Fundusze spożycia ogólnospołecznego (komunalne, administracja publiczna, sądy) Część produktu społecznego wydatkowana z uwzględnieniem potrzeb społecznych na zaspokajanie potrzeb indywidualnych i zbiorowych niezależnie od rezultatów pracy własnej.
2. Fundusze świadczeń społecznych.
- związane z realizacją polityki społecznej - pozabudżetowe (fundusze celowe PS).
Fundusze:
a) formy docierania do ludności:
tworzą świadczenia pieniężne
finansują świadczenia w naturze – szkolnictwo b) kryterium rodzaju potrzeb:
edukacyjne, kulturalne, zdrowotne c) kryterium podmiotowe
d) kryterium sposobu finansowania
Największe fundusze celowe (fundusze świadczeń społecznych):
1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (ok. 150 mld) - składkowy (obligatoryjny)
- dotacje budżetowe
- emerytury, renty, świadczenia chorobowe.
2. Narodowy Fundusz Zdrowia (ok. 55 mld)
- ubezpieczeniowy (obligatoryjny poza rolnictwem) - liniowy podatek na zdrowie – 9%
- Za bezrobotnych i rolników indywidualnych płaci państwo - Usługi medyczne.
3. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego obsługuje Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników (ok. 19 mld, w tym fundusz emerytur i rent: 16 mld)
- składkowy, zaopatrzeniowy, 94% dotacja budżetowa 4. Fundusz Pracy (ok. 10 mld złotych)
Składkowy, 2,45% (poza rolnictwem)
5. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (ok. 10 mld, z czego ok. 3 mld ściąganych)
Polityka ekologiczna, dochód: kary i opłaty od składujących odpady 6. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (1,5 mld)
Składkowy, 0,5% (poza rolnictwem), nie płacą firmy do 20 pracowników i firmy, które zatrudniają 6% osób niepełnosprawnych
7. Fundusz Alimentacyjny (ponad 1 mld) Pieniądze budżetowe (ściągane ok. 12%)
8. Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej (700-800 mln) Dotacje, odpisy, totalizator sportowy
9. Fundusz Rezerwy Demograficznej (700-800 mln) Finansowany z ZUS
10. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy (700-800 mln)
Budownictwo niewłasnościowe (komunalne, spółdzielcze) 11. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (300 mln)
Przy upadku zakładu pracy (zgłoszenie upadłości).
Od płac (poza rolnictwem)
Modele polityki społecznej Klasyfikacje dotyczące gospodarki rynkowej (Titmuss/Espingandersen):
R. Titmuss:
1. Model marginalny 2. Model motywacyjny
3. Model instytucyjno-redystrybucyjny
G. Espingandersen:
Kryteria:
a) Stopień dekomodyfikacji dostępu do świadczeń (bezwarunkowy lub uwarunkowany) b) Wpływ świadczeń na zmianę struktury społecznej
c) Relacja między państwem a rynkiem 1. Reżim liberalny
2. Reżim konserwatywno-korporacyjny 3. Reżim socjaldemokratyczny
Ad. 1
Wszystkie potrzeby realizowane są poprzez kanały: rynek i rodzina. Zabezpieczenie od ryzyka – „rodzina pomoże”. Komercyjne ubezpieczenie, edukacja, emeryturu. Państwo realizuje tylko potrzeby
najsłabszych. Polityka Społeczna o charakterze interwencyjnym – publiczna pomoc społeczna.
Podstawowym działem po rynku jest zatem pomoc społeczna.
Krytyka: PS dereguluje rynek pracy – bezrobocie. Instytucje Publiczne nie są wydajne. Niska stabilność, ale rozwój rynku.
Ad. 2
Państwo motywuje obywatela do podjęcia zatrudnienia.
Wysokość świadczeń zależy od tego, czy dana osoba pracuje, jaki ma staż pracy.
Oparty na przymusowych ubezpieczeniach społecznych. Państwo pomaga tym, którzy pomagają.
Państwo łagodzi może łagodzić różnice, lecz ich nie likwiduje.
Prawo do pomocy zależy od sytuacji na rynku pracy.
Ad. 3
Odpowiedzialność ponosi społeczeństwo, a za nim państwo – równość społeczna. Polityka Społeczna obejmuje wszystkich, świadczenia są wyrównane, niezależnie, czy ktoś pracuje, czy nie. W przypadku ryzyka te same świadczenia. Odpowiedzialność wszystkich za wszystkich.
N. Furniss/T. Tilton:
Kryterium: forma ingerencji państwa w siłę rynkową.
1. Państwo pozytywne
2. Państwo bezpieczeństwa socjalnego 3. Państwo dobrobytu społecznego
Ad. 1
Prawo pozytywne dla właścicieli kapitału. Ochrona przed niespodziankami rynkowymi i roszczeniami pracowniczymi. Odpowiada motywacyjnemu.
Ad. 2
Zagwarantowanie minimalnego dochodu każdemu obywatelowi, bezpieczeństwo kapitału. Odpowiada socjaldemokratycznemu.
Ad. 3
Równość szans, wyrównanie warunków życiowych. Trudno znaleźć odpowiednika.
Model państwowo-kolektywistyczny (biurokratyczno – kolektywistyczny) Dotyczy gospodarki planowej.
Zbliżony do motywacyjnego (rola ubezpieczeń społecznych), powszechność.
Rozbudowana pomoc społeczna Pełne zatrudnienie.
Model konfucjański (azjatycki)
Tajwan, Singapur, Japonia, Hong-Kong
Ochrona pracy niższa niż w Europie. Korporacyjność w gospodarce, bez gwarancji formalnych, jeśli są to nieprzestrzegane. Niskie bezrobocie.
Klasyfikacja w UE (rozwinięcie podziału Titmussa):
1. Model kontynentalny 2. Model anglosaski
3. Model nordycki/skandynawski
4. Model śródziemnomorski/rudymentarny 5. Model postkomunistyczny
Ad. 1
Niemcy, Francja, Belgia, Luksemburg, Austria
Partycypacja na rynku pracy. Model motywacyjny (synonim).
Ad. 2
Wlk. Brytania, Irlandia
Model kolektywistyczno-indywidualistyczny: powszechne bezpieczeństwo socjalne, ale na poziomie minimum. Na rynku ubezpieczenia dodatkowe. Odpowiada pograniczu marginalnego i motywacyjnego.
Bardziej liberalny niż kontynentalny.
Ad. 3
Szwecja, Dania, Finlandia, Holandia.
Synonim: instytucjonalno-redystrybucyjny. Liczy się obywatelstwi (model opiekuńczy), likwidacja różnic społecznych. Funkcjonuje tam, gdzie jest wysoka aktywność zawodowa (ok. 75%).
Ad. 4
Model podstawowy, zbliżony do motywacyjnego.
Model katolicyzmu socjalnego (Grecja, Włochy)
Podstawą: zasada subsydiarności – pierwszeństwo mają jednostki i wspólnoty – parafie pomagają więcej niż samorząd.
Ad. 5
Niejednorodny, państwa poszły w różnych kierunkach:
a) Kraje bałtyckie i bałkańskie – model anglosaski – Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia b) Polska, Czechy, Słowacja, Węgry – model kontynentalny
Wskaźnik zaspokajania potrzeb (MDI)
1. Logiczna i psychiczna struktura organizmu;
2. Indywidualne doświadczenia człowieka 3. Miejsce w strukturze społecznej
Maslow – potrzeby podstawowe i ponadpodstawowe Kocowski – potrzeby mają charakter współwystępujący
Polityce Społecznej bliżej jest do rozumienia potrzeb wg Maslowa.
Kierunki proponowanych wskaźników dobrobytu:
1. Miernik ekonomicznego dobrobytu (per capita w $)
2. Metoda genewska (SWPŻ – syntetyczny wskaźnik poziomu życia), wyłączanie PKB. Mierzona w odsetku potrzeb do zaspokojenia.
3. Miernik dobrobytu psychicznego – niezależnie od PKB.
Ad. 1
Składniki poziomu życia:
1. Produkcja i usługi materialne (PKB)
2. Wartość usług niematerialnych (edukacja, zdrowie, kultura) 3. Wartość produkcji w gospodarstwach domowych
Gospodarka naturalna.
4. Czas wolny:
Jednostka czasu wolnego ma wartość taką samą jak wartość jednostki czasu pracy danej osoby.
Czas absolutnie dyspozycyjny.
5. Środowisko naturalne
Odejmuje się od sumy poprzednich podzielonej przez liczbę ludności.
W Polsce nie stosowany ze względu na nadmierne skomplikowanie metodologiczne oraz podatność na manipulacje (opiera się na szacunkach danych państw).
Ad. 2
Poziom zaspokajania potrzeb uznawanych za podstawowe:
a) Wyżywienie b) Mieszkanie c) Zdrowie d) Wykształcenie e) Czas wolny i rozrywki
f) Zabezpieczenie bytu (bezpieczeństwo socjalne) Od 0% do 100% zaspokajania potrzeb.
Suma odsetek dzielona przez 6 – ogólny wskaźnik.
W Polsce zastosowany tylko raz – pod koniec lat 60.
Nie jest powszechny ze względu na poziom skomplikowania.
Human Development Index (Wskaźnik Rozwoju Społecznego) – (EGZAMIN!)
Zwrócenie uwagi na wielowymiarowość ubóstwa – brak lub małe uczestnictwo w rozwoju społecznym.
Wykorzystywany we wszystkich państwa świata 1. Zamożność (PKB)
2. Zdrowie (przeciętna długość życia)
3. Wykształcenie (przeciętna liczba lat pobierania edukacji szkolnej, wskaźnik alfabetyzacji)
Opisywane za pomocą wskaźników pomocniczych. Od 0 do 1 - ułamek dziesiętny do 3 miejsc po przecinku . Podobny do SWPŻ. Nie w $, mierzy potrzeby.
Polska początek lat 90.
Ad. 1
Średni dochód (min. 0-200$, przeciętnie 7300$, max. 40 tys. $) Ad. 2 (min. 0, p. 71-72, max. 85 lat)
Ad. 3 (0, 9,5, 15; 0%, 96,5%, 100%)
Polska przeprowadziła badania w 1994 roku na podstawie danych z 1992 roku.
Grupy państw według HDI:
a) Słabo rozwinięte: 0-0,500 b) Średnio- : 0,501-0,800 c) Wysoko- : 0,801-1 Polska w 1994 roku: 0,801 Obecnie na 41. miejscu – 0,844 PKB per capita: 17840$
Demografia
1. Ruch naturalny ludności;
2. Ruch przestrzenny ludności.
Migracje: wewnętrzne i zewnętrzne.
Ad. 1 - Urodzenia - Zgony
- zmiany stanu cywilnego
Wspólna kategoria: przyrost rzeczywisty – przyrost naturalny i saldo migracji z zagranicą (ur-zg+im-em) Kraje emigracyjne – p. nat. > saldo
Kraje imigracyjne – p. nat. < saldo Globalny problem ludnościowy.
W większości krajów, kraje rozwijające się – zbyt szybki przyrost.
Kraje rozwinięta – zbyt niski przyrost.
W roku przybywa stale ponad 90 milionów ludności.
Przyrost ekspozycyjny – ponad 2,5% w skali roku, podwaja się w ciągu 19 lat.
Obecnie w Europie na jedną osobę w wieku poprodukcyjnym przypadają 4 osoby w wieku produkcyjnym.
Polityka ludnościowa (część polityki społecznej)
Oddziaływanie poprzez władzę państwową na strukturę demograficzną społeczeństwa. Tylko prokreacja.
1. Polityka pronatalistyczna – wzrost przyrostu, odmłodzenie;
2. Polityka antynatalistyczna – obniżenie przyrostu.
3. Neutralna polityka ludnościowa – państwo nie oddziałuje na poziom urodzeń, traktuje je jako fakt społeczny i dba o wychowywanie dzieci. Odchodzi się od takiej polityki.
Ad. 1
Instrumenty – rekompensata, urlopy, opieka nad dzieckiem, wysokie zasiłki. Oddziaływania ekonomiczne.
Polityka rodzinna – oprócz prokreacji dbanie o odpowiednią rolę rodziny. Instrumenty podobne jak w polityce ludnościowej.
Pozytywne cechy polskiej demografii:
1. Na tle Europy mamy młode społeczeństwo:
Wskaźnik dzietności (liczba dzieci przypadających na jedną kobietę) – 1,38
Wskaźnik reprodukcji ludności (liczba córek przypadających na jedną matkę) – 0,66 (optymalnie 1)
Wskaźnik płodności kobiet (ile dzieci w danym roku urodzonych przypada na 1000 kobiet, GUS:
15-49 lat) – 44
Polska w pierwszej 30 najstarszych społeczeństw.
2. Dobry stosunek osób w wieku po- i przedprodukcyjnym 18,7% poniżej 18 lat
64,4% osoby w wieku produkcyjnym 17% osoby w wieku produkcyjnym 3. Zmniejszenie się umieralności niemowląt
Aktualnie poniżej 5 promili (czołówka 3 promile) 4. Rozwody nieczęste:
2010 – 230 tysięcy małżeństw
210 tysięcy ustanie związku (również z przyczyn naturalnych) 140 tys. rozwodów.
5. Wydłużanie się przeciętnego trwania życia.
Niekorzystne cechy:
1. Spadek liczby urodzeń.
Migracje:
- stałe - czasowe
- wahadłowe (dom-praca) - wewnętrzne
- zewnętrzne
Najczęstsze powody: charakter zarobkowy, charakter polityczny
2,5% ludności świata mieszka poza krajem urodzenia, co powoduje zmiany polityczne i ekonomiczne.
Po II wojnie światowej saldo migracyjne jest stale ujemne. Do roku 1960 wyjeżdżali głównie obcokrajowcy, a wracali Polacy. Obecnie trend jest odwrotny.
Warunki „przejścia migracyjnego”:
a) Względny spadek migracji b) Znaczny odpływ ludności
c) Głęboki spadek dynamiki ludnościowej
d) Reformy rynku pracy i zabezpieczenia społecznego
Kwestie społeczne jako kategoria polityki społecznej Polityka społeczna bada kwestie społeczne.
Kwestie społeczne:
1. Pauperismus – ubóstwo, zła sytuacja ludności wiejskiej 2. Arbeite frage – sytuacja robotników
Wspólna kategoria: soziale frage (public issue)
Kwestia społeczna (l.poj.) – problem epoki, położenie klasy robotniczej Kwestie społeczne (l.mn.) – inne problemy (wieś, kobiety, Żydzi)
OBECNIE:
Kwestie społeczne – ponieważ nie ma jednej zasadniczej. PS musi się nimi zajmować.
Problem społeczny – jest ich wiele (ONZ wydało „Encyklopedię Problemów Światowych Ludzkiego Potencjału) – zawierającą ok. 12 tys. problemów)
Danecki: Kwestie społeczne - te problemy społeczne, które odznaczają się szczególną dotkliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa.
Klasyfikacja:
1. Przedmiotowe:
Z czym społeczeństwo ma problem: bezrobocie, ubóstwo, zdrowie, mieszkania, edukacja, patologie.
2. Podmiotowe:
Kto ma problem: ludność wiejska, osoby niepełnosprawne.
Stopniowalność:
1. Stygmatyzacja:
Wyłączenie z grupy społecznej. Negatywny charakter.
2. Marginalizacja:
Brak uczestnictwa jednostek lub grup społecznych w różnych wybranych sferach życia, np.
kultura, rynek pracy, potrzeby mieszkaniowe.
3. Ekskluzja:
Brak uczestnictwa w jakiejkolwiek sferze życia społecznego (bezdomni).
Ubóstwo Rodzaje
a) Obiektywne/subiektywne;
b) Masowe/enklawowe c) Bezwzględne/względne
Bzw – podstawowe potrzeby człowieka, takie same na całym świecie Wz – relatywne na tle społecznym
d) Zawinione/niezawinione
Kryteria:
a) USA:
Udział w strukturze wydatków – 1/3 wydatków na żywność gospodarstwa domowego, sztywna część budżetu. 4-5% USA, 5-15% Europa Zachodnia, ok. 20% Polska
b) Kanada:
62,5% wydatków na podstawowe potrzeby: wyżywienie, mieszkanie, ubranie c) Europa (Niemcy):
50% dochodu danego typu gospodarstw domowych, np.: średnia dochodu rodziny 2+2 W pozostałych krajach Europy 40/50/60% dochodu lub średnich wydatków.
Polska:
Ubóstwo relatywne, subiektywne, ustawowe.
Minimum egzystencji – koszyk dóbr i usług, który umożliwia przeżycie w stanie zdrowia i zdolności do pracy.
a) Żywność
b) Mieszkanie (7 m kw. na osobę)
c) Odzież i obuwie (bielizna osobista, 2 pary butów) d) Leki, środki higieniczne
e) Wydatki na naukę 400 zł – skrajna bieda, 5-6%
Minimum socjalne – koszyk dóbr i usług umożliwiający posiadanie i wychowywanie potomstwa oraz utrzymanie więzi ze społeczeństwem (aktywność we wszystkich aspektach życia).
Ok. 50%
a) Mieszkanie niewłasnościowe, sprzęt gospodarstwa domowego b) Zdrowie (publiczna służba zdrowia)
c) Kultura – abonament, 1 gazeta, 1 tygodnik, 1 książka na mieszkańca d) Wypoczynek
e) Transport i łączność (ale nie samochód, nie komputer i nie telefon) Ubóstwo relatywne – ok. 20%
Ubóstwo subiektywne 30-35%
Ubóstwo ustawowe – próg dochodowy umożliwiający dostanie zasiłku – 21-22%
Zwykle dane są zawyżone, gdyż:
a) Uposażenie dobre, ale zmiana pracy b) 10-15% szara strefa
c) Struktury koszyków nie pokrywają się
Struktura:
W Polsce mam doczynienia ze zróżnicowaniem przestrzennym (warmińsko-mazurskie, czy świętokrzyskie są biedne), ubóstwo jest częstsze na wsi. Uboższe są także gospodarstwa domowe z bezrobotnymi.
Na początku lat 90. nie było ubogich z wykształceniem wyższym, obecnie różnice się zmniejszają.
Znaczenie ma również: stan zdrowia, liczba osób w gospodarstwie domowym, patologie społeczne (alkoholizm), wiek.
Przyczyny:
Klasyfikacja Bradley’a Schillera
1. Teorie skażonych charakterów:
Brak umiejętności lub ambicji, przezorności, aktywności. Ubóstwo na własne życzenie – kultura ubóstwa. Niedbalstwo, narkotyki, wrogość, podejrzliwość w stosunku do klasy średniej.
Podklasa społeczna- grupa trwale uboga, wyłączona z zasadniczych podziałów społecznych.
2. Ograniczone możliwości:
Ubóstwo to zespół procesów, na które jednostka nie ma wpływu.
a) Płeć b) Rasa
c) Niepełnosprawność d) Miejsce zamieszkania Wynika z wyzysku.
3. Teorie Wielkiego Brata:
Przez pomoc otrzymywaną od państwa mogą nie pracować całe pokolenia. Poverty Trap – możliwość osiągania bez pracy dochodów bliskich minimalnemu wynagrodzeniu.
Przeciwdziałania:
Ubóstwo – przyczyny indywidualne – strategie pracy socjalnej, nie tylko świadczenia społeczne (nawet jeśli to minimalne), pomoc rzeczowa, usługowa, programy szkoleniowe
Przyczyny niezawinione – tworzenie miejsc pracy, szkolenia, bardziej selektywne narzędzia NA EGZAMIN:
1. Polityka Społeczna jako nauka
2. Nurty i ich przedstawiciele (pytania T/N)
3. Wartości – ogólnie – bezpieczeństwo socjalne i zabezpieczenie społeczne, działy, zasady 4. Uwarunkowania, klasyfikacja
5. Fundusze (skróty)
6. Modele polityki społecznej – klasyfikacja, opis 7. Potrzeby społeczne, HDI
8. Demograficzne podstawy 9. Kwestia społeczna
