Działanie węglanu wapnia w zależności od występowania w glebie glinu ruchomego i manganu aktywnego

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X I, W A R S Z A W A 1962

JÓ ZEF G Ó R A L SK I

D Z IA ŁA N IE W ĘGLANU W A PN IA W ZA LEŻN OŚCI OD W Y STĘPO W A N IA W G LEB IE G L IN U RUCHOM EGO

I M ANGANU A K TYW N EGO

Z akład Ż y w ien ia R oślin i N a w o żen ia SG G W W arszaw a

W yniki dośw iadczeń przep ro w ad zon y ch w k ra ju w sk azu ją w n iek tó ­ ry ch p rzy p ad k ach n a b ra k dodatniego działan ia naw ozów w apniow ych n a glebach k w aśn y ch [1, 9].

J a k w y k azały liczne b ad an ia fizjologiczne, przeprow ad zon e w k u ltu ­ rach w odnych, samo stężenie jonów w odorow ych działa szkodliw ie na rozw ój roślin dopiero poniżej pH 4. P rz y tak im odczynie ty lko pew ne g a­ tu n k i roślin ro zw ija ją się norm aln ie. Szkodliw y w p ły w nad m ierneg o za­ k w aszenia gleb je st w y w oływ an y także w tó rn y m i czynnikam i pow odo­ w anym i n a d m ie rn y m stężeniem jonów w odorow ych.

D uże znaczenie m ogą m ieć tu n a d m ie rn e ilości glinu ruchom ego, a także m an g an u ,,a k ty w n e g o ” (a w ięc w y m ien n y -f łatw o u leg ający r e ­ dukcji) w glebach kw aśnych. Obecność g lin u ruchom ego w iąże się z p rzy - sw ajalnością fosforu przez rośliny, a n a d m ie rn e ilości tzw . m an g an u ak ty w neg o m ogą działać toksycznie na ro zw ijające się rośliny.

L ite ra tu ra dotycząca ujem nego w p ły w u zby t dużego stężenia jonów w odorow ych w roztw orze glebowTym na rozw ój roślin jest bardzo obszer­ na. Now sze b ad ania rów nież p o d k reślają coraz w y raźn iej znaczenie z ja ­ w isk w tórn y ch, tow arzyszących n a d m ie rn e m u stężeniu jonów w odoro­ w ych w roztw orze glebow ym .

V 1 a m i s [7] w sk azu je na to, że teo ria b ezpośredniej w y m ian y jonów m iędzy ko rzeniam i roślin a koloidam i glebow ym i w znacznym stopniu u tru d n ia w y jaśn ien ie w pływ u jonów w odorow ych, glinow ych i m an g a­ now ych na rozw ój roślin. W w y n ik u odpow iednio przeprow adzon ych do­ św iadczeń z jęczm ieniem i sałatą, w k tó ry c h u siłow ał oddzielnie ro zp a­ try w a ć w y n iki żyw ienia roślin poprzez ro ztw ó r glebow y i drogą bezpo­ średniego k o n ta k tu m iędzy korzen iam i a fazą stałą gleby, V 1 a m i s do­ chodzi do w niosku, że na ogół m an g an w y w ie ra ł w m n iejszym stop niu u je m n y w p ły w na rozw ój b ad an y ch roślin niż glin.

W celu w y ja śn ie n ia w p ły w u ty ch w tó rn y ch sk u tk ó w zakw aszenia g le­ by na rozw ój ro ślin założono dośw iadczenia w azonow e na 4 glebach k w a ­ śnych o różnej zaw artości fosforu przy sw ajaln ego . S ch em at dośw iadczeń uw zględn iał dw ie serie: w ap n o w an ą i nie w apnow aną, p rzy czym w obu seriach stosow ano w z ra sta ją c e d aw ki fosforu. Fosfor stosow ano w form ie su p e rto m a sy n y w daw kach 0, 0,4, 0,8 i 1,2 g P 20 5 na wazon. W apń d a w a ­ no w postaci w ęg lan u w ap n ia chem icznie1 czystego w ilościach odpow ia­ d ających 1/1 kw asow ości h y d ro lity czn ej, a jako podstaw ow e naw ożenie 1,0 g K 20 w postaci KC1 oraz 0,1 g N w N H 4N 0 3.

R ośliną dośw iadczalną była koniczyna czerw ona, z k tó re j zebrano dw^a plony.

Schem at dośw iadczeń oraz c h a ra k te ry sty k ę gleb u ży ty ch do dośw iad­ czenia podano w tabl. 1— 4. P : odpow iada 0,4 g P 20 5, P 2 — 0,8, P 3 — 1,2 g P 20 5. W tablicach ty ch podane są rów nież plony koniczyny oraz zm iany w odczynie gleby, jej kw asow ości h y d ro lity czn ej oraz zaw artości glin u ruchom ego i m an g a n u aktyw nego. P o n ad to podane są ilości m a n ­ g anu w m a te ria le ro ślin n y m w y rażo n e w p pm Mn.

A nalizę m echaniczną gleby przeprow adzono m eto dą aero m etry czn ą B ouyoucosa-C asagrande w m odyfikacji Prószyńskiego, zaw artość w ęgla oznaczano m etcdą K nopa, zaw artość przy sw ajaln eg o fosforu m etodą E gnera bądź m etodą E g n era w m od y fik acji R iehm a, pH oraz kw asow ość hy d ro lity czn ą m etodam i konw en cjon aln ym i, glin ru chom y m etodą S o- k o ł o v/ a [4], a m angan a k ty w n y m eto d ą S c h a c h t s c h a b e l a [2, 6]. O znaczenia zaw artości m an g an u w m a te ria le ro ślin n y m zostały w yk o­ n an e m etcd ą n adjo dan o w ą [5]. O znaczenia b o ru rozpuszczalnego w w o­ dzie zostały w y ko n ane m etodą B erg era i Truoga.

OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W

W p ierw szy m dośw iadczeniu (tabl. 1) na glebie bielicow ej kw aśnej, słabo próchnicznej, zaw ierającej m ałe ilości fosforu przy sw ajaln eg o i sto ­ sunkow a duże ilości glin u ruchom ego i m an g a n u aktyw neg o sam dod atek w apnia podniósł znacznie p lony koniczyny. W zrastające daw ki fosforu w serii nie w ap n ow anej spow odow ały jed n ak że bardzo w y raźn e zw yżki plonu koniczyny. Poza d ziałaniem naw ozow ym w idocznie zasadow y ch a ­ r a k te r su p e rto m a sy n y spow odow ał złagodzenie ujem nego działania k w a- so ty glebow ej. R ośliny w serii nie w ap n o w an ej m iaiy zab arw ien ie czer- w onordzaw e. Odczyn gleby oraz jej kw asow ość h y d ro lity czn ą po zakoń­ czeniu dośw iadczenia nieznacznie tylk o zm ieniły się w sk u te k w z r a s ta ją ­ cych daw ek su p erto m asy n y . N ato m iast ilość g linu ruchom ego zm niejszyła się znacznie, a ilość m an g an u akty w n eg o w p ew nym sto pn iu przez samo

D ziałanie СаСОз w zależności od Al i Mn

dodanie su p erto m asyn y. D odanie w ap n ia n a to m ia st popraw iło bardzo w y ra ź n ie odczyn gleby, zm niejszyło jej kw asow ość h y d ro lity c z n ą i u su ­ nęło p raw ie całkow icie glin ruchom y.

W dośw iadczeniu ty m w ap no w an ie dało w y n ik dodatni.

W d ru g im dośw iadczeniu (tabl. 2) na glebie nieco zasobniejszej w próchnicę, zaw ierającej je d n a k m n iej glinu ruchom ego niż poprzed nia, za to o w y raźn ie n a d m ie rn e j ilości m an g a n u aktyw nego, działan ie w ap n ia w plonie z pierw szego zbioru było stosunkow o słabe, a u jaw n iło się do­ piero silnie w d rugim . W yższe daw ki fosforu w serii nie w ap n o w an ej rów nież i w ty m dośw iadczeniu spow odow ały w y raźn ą zw yżkę plonu, szczególnie w d ru g im zbiorze. Rów nież i tu w y stęp o w ały podobne ob jaw y uszkodzenia roślin w serii nie w apn o w anej. K w aśn y odczyn gleby zm ie­ nił się pod w p ły w em w apno w an ia bardzo w yraźnie. C h a ra k te ry sty c z n y w ty m dośw iadczeniu je st fakt, że w apnow anie w y w arło stosunkow o m a ły w pływ na zaw artość m an g an u aktyw nego, a nieduże zresztą ilości g lin u ruchom ego nie zostały całkow icie u su n ięte. Podobnie jak w pop rzed n im dośw iadczeniu ta k i tu w apnow anie dało k o rzy stn e w yniki.

G lebę trzeciego dośw iadczenia (tabl. 3) c h a ra k te ry z u je szczególnie duże zakw aszenie (jej pH w ynosi bow iem 4,30), sk ra jn ie m ała zaw arto ść fosfo ru p rzysw ajalnego, a w y jątk o w o duża ilość glinu ruchom ego, a tak ż e duża ilość m an g an u aktyw nego. Toteż ro ślin y w kom b inacji bez w ap n ia i bez fosforu w yg in ęły całkow icie w 3 tygod n ie po w zejściu. Je d n ak ż e ro ślin y k om binacji z daw ką 0,4 g P 20 5 bez w ap n ia w y g inęły także, lecz dopiero po z eb ran iu pierw szego zbioru. O b jaw y uszkodzenia roślin opi­ sane w yżej w y stą p iły tu szczególnie silnie. W apnow anie podniosło b ard zo w y raźn ie plony, p rzy czym także i tu zaznaczyło się w spółdziałanie fos­ foru. Z aw artość glinu ruchom ego zm niejszy ła się bardzo silnie, gdyż spadła z w yjściow ych 17 m g do około 1 mg. T rzeba jed n a k stw ierdzić, że d o d atek fosforu w~ postaci zasadow ego naw ozu p rzy czyn ił się już w y ra ź ­ nie do obniżenia ilości glin u ruchom ego. Z aw artość aktyw nego m an g an u zm niejszyła się, jed n a k nie w ty m stopniu, co zaw artość glinu ru c h o ­ mego.

Rów nież i w ty m dośw iadczeniu dodanie w apnia okazało się b ardzo korzystne.

G leba uży ta do czw artego dośw iadczenia (tabl. 4) w y k azu je rów nież bardzo silne zakw aszenie (pH KC\ — 4,41, a kw asow ość h y d ro lity czn ą — 5,93 m g-rów n.), jest jed n a k silnie próchniczna, zaw iera duże ilości fos­ fo ru przysw ajalnego, nie w y k azu je n ato m iast glinu ruchom ego, a ilość m an g an u akty w nego jest nieduża.

P lo n y k o niczyny w pierw szym zbiorze są w serii w ap no w anej w y ra ź ­ nie niższe niż plony odpow iednich kom bin acji nie w apnow anych. W d r u

-Î i b 1 i с i 1 C ha rakteryst yka gleb y, plon koniczyny i zawartość Ud

So i l c h a r a k t e r , y i e l d of red c lo ver and Un con tent

Glebe - Soil: \z Polesia, części spławialnych 9 koloidalnych b '%) С - 0,85 *

рнш - о о

kwasowość hydrolit. - hydrol, acid. - t , 3 4 ag-równ./lOO g Al ruchomy - cobile - в eg/lùü g

Un aktywny - active. - 8,2 m^/lGO g

3 rozpuszczelny * wodzie - hct watïr soluble - 0,26 ррш

? 2Ü^ met. Egnera - available - 5 tng/100 g

V

■

1

n

k

p

2 N

K

P

3 N

K M

R,

n

k

p

2

+Ca

accord, to 1/1 hydr acidity

w

g 1/A kw

as. hydrolit

Po zakończeniu doświadczenia - by ending of the e x p e n o e n t

РНШ - 4,40 4,40 4,4^ 4,50 6,40 6,40 0,40 o,b0 kw as.hydroli t. h j d r o l . e c i d . - 4 - r « ~ ./ 1 0 0 g 3.91 4, 14 3,78 3,51 1,44 1,65 1,50 1,32 11 Г“ Ь7 - -g/lOO g mobile 6,10 4,60 3,80 3,00 0,80 0,80 0,80 0,80 . ^ 100 a c t i v e 7,00 6,00 6,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00

rozpu szczalny mwodzie

hot water s o lu b le *)рШ 0,25 0,31 0,29 0,28 0 ,28 0 ,2 8 0,31 0,26 « s u b s t a n c j i r o ś l . ^ a b s o l u t n i e suchej _ ррш in p l a n t dry Blatter 1. c i ę c i e - c u t t i n g 2. c i ę c i e - c u t t i n g 533 254 126 122 12197 78 102 54 67 4b 59 45 59 45 61

Działanie СаСОз w zależności od Al i Mn 65

T a b l i c a 2

C ha rakter yst yka gleby, plon koniczyny i zawartość Un S o il c h a r a c t e r , y i e l d of red c lo v e r and Un co nten t

Gleba - S o il: z Кай (c z ę ś c i spł aw ialnych 11 %, koloidowych 6 %) С - 1,00 %

ÊHKC1 ‘ 4,51

kwasowość h y d r o l i t . - hydr ol , a c id . - 4,08 mg-równ./lOO g Al ruchomy - mobile - 2,1 mg/100 g

Un aktywny - a c t i v e - 16,2 mg/100 g

В rozpuszc zaln y w wodzie - hot water so lu b le - 0,31 ppm m et * EgDere - a v a i l a b l e - 8 mg/100 g

- w

g

kw

asow

ości hydrofit

according to 1/1 hydrol, acid.

PHKC1 - 4,50 4 , 6 l 4,72 4,93 6,60 6,70 6,70 6,80 kwas.h y d r o l i t . , . , . , - mg-równ./100 g h y d r o l . a c i d . ^ ° 3,63 3 ,4 2 3,21 3,30 1,44 1,32 1,26 1,20 Al ruchom? - mg/lOO g mobile 2,70 2,70 2,50 2,30 1,10 0,70 0,80 0 .8 0 Ud - mg/100 g a c t i v e 17,00 18,00 17,00 17,00 15,00 15,00 15,00 14,00

^ rozpuszc zal ny w wodzie

hot water so lu b le 0,33 0,34 0,34 0 ,3 6 0,30 0.3 1 0 ,3 2 0 , 3 2 w s u b s t a n c j i r o ś l . ^ a b s o l u t n i e suchej _ ppfl) in p l a n t dry m a tte r 1. c i ę c i e - c u t t i n g 350 270 153 166 57 70 59 59 2. c i ę c i e - c u t t i n g 177 118 97 88 52 47 47 49 5 R o c z n ik i C le b o z n a w c z e

T a b l i c a 3

Ch a rakt er ysty ka g le b , plon koniczyny i zawartość Un S o i l c h a r a k t e r , y i e l d of red c lo ver and Un co ntent

Gleba - S o il: (z Boglowic, c z ę ś c i spiaw ialnych 17 %, koloidowych 4 %) С - 0,65 %

püKCl “

kwasowość h y d r o l i t . - hydrol, a c id . - 3,72 mg-równ./lOO g Al ruchomy - c o b i l e - 16,5 mg/100 g

lin aktywny - a c t i v e - 16,4 og/100 g

В rozpuszczalny w wodzie - hot water so lu b le - 0,2 6 ppm PgOij met. Egnera - aw ail ab le - 2 mg/100 g

- mg-równ./100 g

рнш ■

kwa s.hyd roli t . hyd ro l, ac id .

Al - »g/100 g

uiо Ь i le

aktywny

“ “ a c t i v e - aZ/1 0 ° « g rozpu szczalny n wodzie

hot water sol ub le w s u b s t a n c j i r o ś l . a b s o l u tn i e suchej in p la n t dry m et te r ?o zekończeniu doświadczenia ppm ppm 1. c i ę c i e - c u t t i n g 2. c i ę c i e - c u t t i n g N K ~ NKR, nkp2 Щ NK NKPi ₁ NKß

+Ca wg 1/1 kwasowości hudrolit. according to 1/1 hydrol acid

ling of the experiment

4.31 4,43 4,51 4,53 6,20 6,30 6,40 6,60 3,45 3,63 3,51 3,36 1,20 1,17 1,11 1,05 17,00 11,30 9,50 10,70 1,10 1,40 1,30 1,50 21,00 21,00 21,00 20,00 11,00 11,00 11,00 15,00 0,29 0,31 0,25 0,26 0,31 0,28 0,28 0 ,2 7 593 418 390 94 96 104 122 - - 350 270 82 82 82 80

Działanie СаСОз w zależności od Al i Mn ₆₇ T a b l i c a C h a r a k t e r y s t y k a g l e b , p l o n k o n i c z y n y i z a w a r t o ś ć U n S o i l c h a r a k t e r , y i e l d o f r e d c l o v e r a n d U n c o n t e n t го I

-I

6,80 6,80 6,80 “ - V i » « С 0 0 0 0 0 0 0 k w e s . h y d r o l i t . . ,, h j d r o l . a c i d . - « в - ™ » - ' 1 “ в 5.43 5,34 5,25 5,20 1,77 1,71 1,47 1,53 Un вк ^ - ag/100 g a c t i v e 0 ° 5 , 0 0 5 , 0 0 5,00 5,00 2,00 2,00 2 , 0 0 2 , 0 0 r o z p u s z c z a l n y w w o d z i e h o t w a t e r s o l u b l e “ С,49 0,53 0,53 0,49 0,50 0,53 0,52 0,51 w s u b s t a n c j i r o ś l . И д a b s o l u t n i e s u c h e j _ ppm i n p l a n t d r y m a t t e r 1 . c i ę c i e - c u t t i n g 2 . c i ę c i e - c u t t i n g 33 29 27 29 27 27 27 29 13 14 13 14 13 14 13 14 ъ*

Gleba - S o i l : (ze s p ó ł d z i e l n i Kanie* c zę ś ci spłówialnych 11 %, koloidowych 4 %)

С - 3 .9 0 %

Ą c i " 4’41

kwasowość h y d r o l i t . - hy dr ol. ac id . - 5 »93 mg-równ./ЮО g Al ruchomy - mobile - 0 mg/l00 g

Un aktywny - e c t i v e - 4,4 mg/100 g

В rozpuszc zal ny w wodzie - hot water so lu b le - 0,50 ppm F2OC met. Egnere - Riehma - a v a i l a b l e - 25 mg/100 g

gim zbiorze różnice na niekorzyść serii w apnow anej są co p raw d a m niejsze, jed nak że p raw ie zaw sze jeszcze istotne. Mimo stosunkow o d u ­ żej ilości przy sw ajaln eg o fosforu dodanie fosforu spow odow ało zw ięk­ szenie pierw szego zbioru zarów no w serii nie w apno w anej, jak i w serii z d o datkiem w apnia. To samo odnosi się do serii nie w apnow anej w d ru ­ gim zbiorze.

G leba po zakończeniu dośw iadczenia w y kazy w ała w serii w ap no w an ej odczyn obojętny, a nieduża ilość m an g an u ak ty w neg o spadła w w y n ik u w ap now ania do ilości uw ażanej za n iew y starczającą [6].

D Y S K U S J A

W przeprow adzonych 4 dośw iadczeniach w 3 przy p ad k ach w ap n o w a­ nie spow odow ało bardzo w yraźn e podw yższenie plonów^ i usunęło szkodli­ w e dla roślin działanie glin u ruchom ego, a także n a d m iern e ilości m an ­ gan u aktyw nego. N ato m iast w c zw arty m dośw iadczeniu, w k tó ry m m im o bardzo kw aśnego odczynu i dużej kw asow ości hydro lity czn ej nie było g lin u ruchom ego w glebie, działanie naw ozów w apniow ych okazało się w ręcz szkodliw e, gdyż obniżyło plon, a p onadto zm niejszyło ilość m a n ­ gan u aktyw nego do ilości uw ażan ej za n iew y starczającą. P rzed staw io n e w y n iki w sk azy w ały b y na to, że naw ozy w apniow e d ziałają k o rzy stn ie tam , gdzie w y stę p u je glin ru ch o m y i m an g an a k ty w n y w n a d m ie rn e j ilości oraz tam , gdzie w apń u ru ch a m ia fosfor glebow y. N atom iast sto­ sow anie naw ozów w apniow ych na glebach co p raw d a kw aśnych, lecz nie z aw ierający ch glin u ruchom ego, a zasobnych w fosfor p rzy sw ajaln y , oka­ zało się niek orzy stn e.

Stosow anie daw ek naw ozów w apniow ych n a w e t w form ie w olniej działającej w edług całkow itej kw asow ości h y d ro lity czn ej, jak w idać z w ynikó w przedstaw io n ych dośw iadczeń w azonow ych nie w y d aje się słuszne, gdyż pow oduje zb yt duże i nagłe zm iany w y ra ż ają ce się n ie ­ p o trzeb n y m doprow adzeniem gleby stosunkow o lekkiej do zbyt w yso­ kiego p H oraz zm niejszeniem ilości m an g a n u aktyw nego. In n a rzecz, że w w a ru n k a ch polow ych naw óz w apn io w y nie zostaje tak dobrze w ym ie­ szany, toteż odkw aszanie nie n a stę p u je ta k szybko.

Osobnego om ów ienia w ym aga sp raw a zaw artości m an g an u w m a­ te ria le roślinnym . W p rzeprow ad zo n ych dośw iadczeniach w szędzie tam , gdzie rozw ój koniczyny był zaham ow any, ro śliny za w iera ły z reg u ły po­ nad 200 ppm m anganu, a ro ślin y z ko m b in acji o bardzo niskich plonach w y k azy w ały zw ykle ponad 400 ppm m an g anu . W dośw iadczeniu czw ar­ ty m o niedużej zaw artości m an g an u akty w n ego (około 5 m g /100 g gleby)

D ziałanie СаСОз w zależności od A l i Mn 69

zaw artość m an g an u w m a te ria le ro ślin n y m w ynosiła około 27 ppm Mn w seriach nie w apnow anych, a w seriach w ap now anych około 13 ppm . L ö h n i s [3] oznaczała zaw artość m an g an u w różnych roślinach u p ra w ­ nych i doszła do w niosku, że ro ślin y zaw ierające około 1200 ppm Mn w y ­ k azy w ały w y raźn e oznaki uszkodzenia spow odow anego n ad m iarem m an ­ g an u aktyw n ego w glebie, n ato m ia st ro ślin y o zaw artości około 500 p p m M n m ia ły w ygląd n o rm alny . K oniczyna czerw ona, w edług tej au to rk i, m a być stosunkow o m ało w rażliw a na n a d m ia r m anganu.

W b ad an iach późniejszych W i l i a m s a i V l a m i s a [8] au to rzy ci p o d kreślają, że ro ślin y zaw ierające około 400 ppm Mn w y k a z y w a ły ob jaw y bardzo silnej nekrozy, a w ro ślin ach o zaw artości około 200 ppm o b jaw y tak ie w ystęp o w ały jeszcze dość silnie.

W św ietle ty ch w yników podaw ane w ięc przez L ö h n i s ilości m a n ­ gan u są chyba zb y t w ygórow ane. F i n e k [2] zn ajdo w ał w roślinach owsa pow yżej 25 ppm m an g an u. S tw ierdzo n e w ięc w nin iejszej p racy około 13 ppm m an g an u w roślinach koniczyny, pochodzących z serii w ap now anej czw artego dośw iadczenia, w y d a ją się zby t niskie.

Z aw arto ść b o ru rozpuszczalnego w wodzie w sk u te k w apn ow an ia nie uległa zm ianom . Na ogół rozpow szechnione jest m niem anie, że w ap n o ­ w anie może przyczynić się do u n ieru ch o m ien ia boru. W p rzedstaw iony ch dośw iadczeniach nie stw ierdzono takiego zjaw iska, choć ilości b o ru w glebach w ziętych do dośw iadczeń b y ły stosunkow o nieduże, a uw aża się, że p rzy zaw artości poniżej 0,5 p pm m ogą w ystępow ać już o b jaw y b ra k u boru. Z u b e r i H a s i e r [10] stw ierdzili zm niejszenie ilości rozpuszczalnego w wodzie b oru na glebach kw aśnych, a optim um rozpusz­ czalności b o ru p rzy pH 6,0— 6,3. Z daniem ty ch au torów dopiero dalsze zm niejszanie się kwasowości, a ty m bard ziej zalkalizow anie gleby po­ w oduje tak że zm niejszenie się ilości p rzy sw ajalnego boru.

W N IO SK I

1. W dośw iadczeniach p rzep row ad zo ny ch na czterech glebach k w aś­ nych uzyskano p rzy dodaniu w ęglanu w ap n ia w trzech przy p ad k ach k o rzy stn e d ziałanie tej fo rm y w apnia, k tó re objaw iło się w w yraźnym podw yższeniu p lonu koniczyny oraz obniżeniem zaw artości glinu ru ch o ­ m ego i m an g an u aktyw nego.

2. N a jed n ej z b ad an y ch gleb o dużej zaw artości su b sta n c ji org a­ nicznej m im o dużego stężenia jonów w odorow ych dodanie w ap n ia obni­ żyło w y raźn ie plon i to zwłaszcza plon u zy sk an y z pierw szego zbioru. W od różnieniu od tam ty c h 3 gleb gleba ta nie zaw ierała jed n a k glinu ruchom ego i niew ielkie ty lko ilości tzw . m an g an u aktyw nego.

3. Z aw arto ść m an g an u była n a d m ie rn ie duża w m a te ria le roś]in n ym pochodzącym z serii nie w apn o w an ej ty ch gleb, k tó re w y k azały dużą zaw artość m an g an u aktyw nego.

4. Z aw artość b o ru rozpuszczalnego w w odzie nie u legła zasadniczym zm ianom w sk u te k dodania w apnia.

STR E SZ C Z E N IE

W yniki przepro w adzon y ch w k ra ju dośw iadczeń w sk azu ją w n iek tó ­ ry ch p rzy p ad k ach na b rak dodatniego d ziałan ia naw ozów w apniow ych na glebach kw aśnych.

W celu uzyskan ia p ew nych w y ja śn ie ń co do tego zjaw iska założono dośw iadczenia w azonow e z 4 glebam i kw aśny m i o różnej zaw artości fos­ fo ru przysw ajaln ego. S ch em at dośw iadczeń uw zględniał serię w apn ow aną 1 nie w apnow aną. Stosow ano w obu seriach daw ki fo sforu odpow iada­ jące 0, 400, 800 i 1200 m g P 20 5 w postaci su p erto m asy n y na wazon, w ap ń jako C a C 0 3 (chem icznie czysty) w ilości, k tó ra teo rety czn ie pow inna do­

prow adzić glebę do pH 7.

R ośliną dośw iadczalną była czerw ona koniczyna, z k tó re j zebrano 2 zbiory.

W pierw szych 3 dośw iadczeniach w ap n o w anie spow odow ało bardzo w y raźn e podw yższenie plonów i usunęło szkodliw e działanie glin u r u ­ chomego, a także n a d m ie rn e ilości m an g an u aktyw nego. W czw arty m n a ­ to m iast dośw iadczeniu n a glebie bardzo kw aśnej próchnicznej d ziałanie naw ozu w apniow ego spow odow ało obniżenie p lonu w pierw szy m zbiorze, zm niejszyło ilość m an g an u aktyw n eg o do ilości uw ażanej za n ie w y s ta r­ czającą. G linu ruchom ego w tej glebie nie było.

W apnow anie nie spow odow ało na żadnej z b ad an ych gleb zm niejsze­ nia ilości bo ru rozpuszczalnego w wodzie.

W yniki dośw iadczeń w sk azy w ały b y na to, że w ap no w anie działa k o rzy stn ie tam, gdzie w y stę p u je glin ru cho m y i n a d m ie rn a ilość m a n ­ gan u aktyw nego. P o tw ierd za się rów nież fak t, że stosow anie w ap n ia w ilości po trzeb n ej do doprow adzenia gleby do pH 7 je s t niesłuszne, po­ w od u je bow iem m. in. zm niejszenie ilości m an g an u aktyw nego do ilości niew y starczający ch .

Działanie СаСОз w zależności od Al i Mn 71

L IT E R A T U R A [1] B y c z k o w s k i A.: in fo rm a cja osob ista.

[2] F i n e k A.: M eth od en zur B estim m u n g des für H afer v erfü g b a ren M angans. Z eitsch r. P fla n z. D üng. u. B od enkun., t. 67, 1954, s. 198— 211.

[3] L ö h n i s M.: Mn to x ic ity in field and m ark et gard en crops. P la n t and S oil, t. 3, 1951, s. 193— 222.

[4] P i e t i e r b u r g s к i A.: Ć w iczen ia z ch em ii roln ej. W arszaw a, 1954. [5] P i p e r A.: A n a liza gleb i roślin . PW N , W arszaw a 1957, ss. 389. [6] S c h a c h t s c h a b e l P.: M eth od en b u ch , T. I, 1955, s. 199— 200.

17] V I a m i s J.: A cid so il in fe r tility as related to soil — so lu tio n and solid — p h a se e ffe c ts. S o il S cien ce 1953, t. 75, s. 383— 394.

[8] W i l l i a m s D. E., V I a m i s J.: M an gan ese to x ic ity in standard cu ltu re solu tion . P la n t and S oil, t. 8, 1957, s. 183— 193.

[9] W ł o d e k J., C z y n c i e l J., R u e b e n b a u e r T., W o d z i e к а М.: W stęp ­ ne d o św ia d czen ia nad d zia ła n iem w a p n o w a n ia . Roczn. N auk. R oln. i L eśn., t. 36, 1936, s. 331—348.

[10] Z u b e r R. , H a s i e r A.: Ü ber d ie B o rb ed ü rftig k eit ein ig er F u tte r le g u m i­ nosen . M itt. S ch w eiz. L a n d w irt., t. 7, 1959, s. 12— 16.

И . Г О Р А Л Ь С К И ДЕЙ С ТВИ Е К А Р Б О Н А Т А К А Л Ь Ц И Я , О БУ СЛО ВЛЕННО Е НА Л И Ч И ЕМ В ПО ЧВЕ П О Д ВИ Ж Н О ГО А Л У М И Н И А И А К ТИ ВН О ГО М А РГА Н Ц А И з трудов К а ф е д р ы питания растений и удобр ен и я Главной С ельск охозяй ствен н ой Ш колы, В арш ава Р е з ю м е Р езул ь тат ы п ров еден н ы х в П ольш е опы тов сви детельствую т о том, что в н е ­ к отор ы х сл уч ая х, изв естк овы е удобр ен и я не оказы ваю т пол ож и тел ьн ого д е й ­ ствия не к и сл ы х почвах. Д ля вы яснения этого явлен и я проводились вегетационны е опыты с 4 к и сл ы ­ ми почвами, содер ж ащ и м и разл и ч н ое количество усвояем ого ф о сф о р а . При составлен и и схем ы опытов бы ла учтена как изв естк ован н ая серия, так и н е и з­ весткованная. В о беи х сер и я х прим енялись дозы ф о сф о р а , соответствую щ ие О, 400, 800 и 1200 мг Р2О5 в ви де т ер м оф осф ата („su p ertom asyn y”, ф о р м у л а C a2N a2(P0 4)o + C aSiO ;î или 3Ca0 3N a2 0'P2 0 5' S i0 2) на сосуд, известь в ви де СаСОз (химич. чист.) в количестве, которое — теоретич ески — д о л ж н о довести почв у д о p H 7. Опытным растением я влялся красны й клевер, с которого собрано бы ло 2 п о­ коса. В п ер в ы х т р ех опы тах и зв естк ован и е вы звало весьма зам етн ое повы ш ение у р о ж а я , оно устран и ло вр едн ое влияние п одв и ж н ого алю миния и избы ток ак ­ тивного марганца, тогда как в четвертом опыте, на очень кислой п ерегнойной п оч в е д ей стви е и звесткового удобр ен и я вы звал о сн и ж ен и е у р о ж а я в 1 покосе, сн и зи л о со д ер ж а н и е активного м арганца до количества, которое п р и зн авал ось н едостаточны м . П одв и ж н ого алю миния в этой почве не было.

И звестк ован и е не ум еньш ило ни в одной из п осл едован н ы х почв с о д е р ж а ­ ния растворимого в воде бора. Р езул ь тат ы опытов сви детельств овали о том, что и зв естк ован и е ок азы в ает п о л ож и тел ьн ое дей стви е там, где н аблю дается наличи е п одв и ж н ого алю м иния и избы ток активного марганца. П од тв ер ж д ает ся т а к ж е ф ак т, что п рим ен ение к альция в количестве необходим ы м для дов еден и я почвы до p H 7, не ц ел есо ­ образно, так как оно не вы зы вает ум ен ьш ен и я со д ер ж а н и я активного м арганца до количества, являю щ егося недостаточны м . J . G Ó R A L S K I

A CTIO N OF CALCIUM C A R BO N A TE IN D EPEN D EN C E ON OCCURRENCE OF M OBILE A L U M IN IU M A N D AC TIV E M A N G A N E SE IN SO IL S In stitu te of P lan t N u tritio n and F e r tiliz a tio n C entral S ch ool of A g ricu ltu re

S u m m a r y

The fin d in g s of in v e s tig a tio n s in P olan d in d ica te in som e ca ses fa ilu r e of p o ­ sitiv e action of calciu m fe r tiliz e r s on acid soils.

To e lu c id a te th is p h en om en on pot ex p e r im e n ts w e r e m ade on 4 acid soils w ith d iffe r e n t co n ten t of a v a ila b le p h osp h oru s. The e x p e r im e n ta l sch em e in clu d ed lim ed and u n lim ed series. In both series ph osp h oru s d o ses corresp on d in g to 0, 400, 800 and 1 2 0 0 m g P2O5 per p ot w ere applied in th e form of a lk a lin e sin tered rock p h osp h ate. C alciu m as CaCO^ (chem . pure) w a s ap p lied in q u a n tities w h ic h th e o r e tic a lly should bring th e soil rea ctio n to p H 7.

Red clover from 2 cu ts w a s u sed as e x p e r im e n ta l p lan t.

In th e fir s t 3 ex p e r im e n ts lim in g e ffe c te d a v e r y m arked in crea se of y ie ld s and elim in a ted th e n o x io u s actio n of m o b ile a lu m in iu m , also th e e x c e s s iv e am ou n ts o f a c tiv e m a n g a n ese. In th e fo u rth e x p e r im e n t on a v ery acid h u m u s soil, lim e d r e s ­ sin g cau sed d ecreased y ield of one cut and reduced the am ou n t of the a ctiv e m a n ­ g a n ese to a le v e l con sid ered as in a d eq u a te. N o m o b ile a lu m in iu m w a s p resen t in th is soil.

L im in g did n ot ca u se red u ctio n of th e am ou n t of w a te r so lu b le boron in any o f th e in v e s tig a te d soils.

T he fin d in g s seem to in d ica te th a t lim in g e x c e r c ise s a fa v o u ra b le in flu e n c e in ca ses w h e r e m o b ile a lu m in iu m and an e x c e s s iv e am ou n t of a c tiv e m a n g a n ese occur. It w a s also con firm ed th a t a p p lica tio n of calciu m in q u a n tities req u ired for b rin gin g so il p H to 7 is in e x p e d ie n t sin ce — am ong other e ffe c ts — th e am ou n ts of a c tiv e m a n g a n ese are th ereb y reduced to an in a d eq u a te le v e l.