Zastosowanie siedliskowego indeksu glebowego (SIG) w projektowaniu składu gatunkowego odnawianych lasów

(1)

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LXII NR 4 WARSZAWA 2011: 150-162

JAROSŁAW LASOTA, STANISŁAW BROŻEK, MACIEJ ZWYDAK

ZASTOSOWANIE SIEDLISKOWEGO

INDEKSU GLEBOWEGO (SIG) W PROJEKTOWANIU

SKŁADU GATUNKOWEGO ODNAWIANYCH LASÓW

APPLICATION OF THE TROPHIC SOIL INDEX

IN PLANNING THE COMPOSITION

OF RENEWED FOREST STANDS

Katedra Gleboznawstwa Leśnego, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Abstract: The paper presents the application o f the trophic soil index (SIG) in the selection o f trees

species in forest renewal planning. It supplements site works, in which based on soil properties within the distinguished site types are planned groups o f forest trees that should be promoted in the forest renewal. For particular natural and forest areas are proposed specific types o f forests with the most important tree species depending on the soil potential defined by SIG.

Słowa kluczowe: typy lasu, typ gospodarczy drzewostanu, cel hodowli lasu, dopasowanie drzewostanu

do siedliska.

Key words: forest type, potential stand type, objective o f silvicultural management, adjusting stand to

forest site.

WPROWADZENIE

Kartowanie siedlisk w lasach sprowadza się do podzielenia powierzchni leśnej na ob szary o określonej żyzności, zwane typami siedliskowymi lasu. Podstawowym elemen tem wyróżniającym typy siedlisk sągleby i ich właściwości. Wcześniejsze badania wyka zały, że istnieje możliwość wykorzystania siedliskowego indeksu glebowego (SIG) [Bro żek i in. 201 la, b] do wyodrębniania typów siedlisk wzajemnie różniących się trofizmem. Celem niniejszej pracy jest określenie zakresów wartości siedliskowego indeksu glebo wego (SIG) dla niżowych i wyżynnych zespołów leśnych, kształtujących się w obrębie zróżnicowanych troficznie typów siedlisk, w odmiennych warunkach klimatycznych sześciu krain przyrodniczo-leśnych. Zakresy indeksu SIG mogą być pomocne do rozpo znania typów siedlisk oraz planowania składu gatunkowego odnowień, które jest końco wym etapem prac siedliskowych. Na podstawie potencjału gleb, wydzielonych typów siedlisk projektuje się kombinacje gatunków drzew preferowanych do odnowienia lasu.

(2)

Zastosowanie siedliskowego indeksu glebowego (SIG) w projektowaniu ... 151

METODYKA

Badania wykonano na 225 stanowiskach w rezerwatach przyrody i parkach narodo wych we wszystkich krainach przyrodniczo-leśnych nizin i wyżyn Polski [Brożek i in. 2011]. Opis powierzchni i szczegóły metodyczne prac terenowych oraz laboratoryjnych przedstawiono we wcześniejszych opracowaniach [Brożek 2011; Brożek i in. 2011 a]. Oddzielnie analizowano powierzchnie zlokalizowane w krainach przyrodniczo-leśnych obejmujących teren nizinny (krainy I-TV) oraz wyżynny (V i VI kraina). W każdej z krain przyrodniczo-leśnych, powierzchnie badawcze zgrupowano w pięć kategorii żyznościo wych (wyodrębnionych na podstawie tradycyjnych kryteriów klasyfikacji typologicz nej). Tak wyodrębnione grupy pozwoliły na wyznaczenie zakresów indeksu SIG, najle piej wyrażających ich zróżnicowany trofizm i zarazem przydatność do hodowli lasu. Dla krain przyrodniczo-leśnych I-VI, w poszczególnych grupach żyznościowych siedlisk (określonych zakresem indeksu SIG) i tradycyjnie wyróżnianych kategoriach uwilgotnie nia zaproponowano przykładowe typy lasu, odpowiadające najważniejszym zespołom le śnym. Zaproponowane typy lasu należy traktować jako orientacyjne i niewyczerpujące całego wachlarza kombinacji gatunków, jakie mogłyby być realizowane w toku odnowie nia lasu. Typy lasu wskazują tylko główne gatunki lasotwórcze, mogące tworzyć drze wostan przy konkretnym uwilgotnieniu i żyzności siedlisk. Zestaw gatunków domieszko wych oraz proporcje pomiędzy gatunkami głównymi w wielogatunkowych drzewosta nach, powinny być dopasowane do lokalnych warunków środowiska przyrodniczego, bądź uzależnione od szczegółowych celów gospodarki leśnej.

WYNIKI BADAŃ

W ramach badań opracowano zakresy indeksów SIG dla gospodarczo ważnych le śnych zespołów roślinnych nizin i wyżyn Polski. Stanowiska badawcze były rozmieszczo ne dość równomiernie w każdej z krain, a kryterium wyboru stanowiska był zespół roślinny wyróżniony fitosocjologicznie na podstawie cech flory stycznych. Uzyskane wyniki przed stawiono w charakterystyce zespołów roślinnych, które zgrupowano według żyzności, nawiązując do grup troficznych siedlisk tradycyjnie wyróżnianych w lasach [Zwydak i in. 2011; Lasota i in. 201 la,b,c; Wanic i in. 2011]. Badania umożliwiły określenie Siedliskowe go Indeksu Glebowego (SIG) dla 30 zespołów roślinnych, (lub grup zespołów o zbliżonych wymaganiach siedliskowych np.: grądów wysokich, typowych i niskich łącznie). Zesta wienie wartości SIG dla zespołów (tab. 1) oraz wcześniej przyjęte graniczne wartości SIG dla typów siedlisk w lasach gospodarczych i rezerwatowych [Brożek i in. 201 la] były podstawą określenia zespołów roślinnych odpowiadających kategoriom żyzności gleb wg SIG, z podziałem na krainy przyrodniczo-leśne (tab. 2). Jest to więc zastosowanie SIG w projektowaniu typów lasu, czyli określeniu głównych gatunków drzewiastych, będących celem hodowli w określonych warunkach siedliskowych.

W konstrukcji tabeli 2 pomocne były rozkłady wartości SIG w kategoriach siedlisk nizinnych (rys. 1) i wyżynnych (rys. 2). Zaprezentowana na rysunku 1 zmienność SIG w podziale na 5 grup troficznych siedlisk, w sześciu krainach przyrodniczo-leśnych, potwierdza wcześniejsze wypracowane w lasach gospodarczych graniczne wartości SIG dla borów i borów mieszanych (SIG=13), borów mieszanych i lasów mieszanych (SIG=23), lasów mieszanych i lasów (SIG=33) oraz lasów i lasów łęgowych (SIG> 33). W grupie siedlisk nizinnych (rys. 1) w Krainie Bałtyckiej (I) badane grupy zespołów zostały rozgraniczone, osiągając odmienne wartości indeksu SIG. W stosunku do

(3)

poło-TABELA 1. Siedliskow y Indeks G lebow y (SIG) w zespołach roślinnych połączonych w grupy troficzne TABLE 1. Trophic Soil Index (SIG) for plant comm unities grouped in trophic units

Nr Zbiorowisko roślinne i numery stanowisk SIG

N o Plant communities and plot numbers

Średnia Mean

N Sd Min Max Q25 Media na

Q75

BORY, sosnowe i torfowiska nieleśne (nr 7) - CONIFEROUS FORESTS

1 Cladonio-Pinetum, 40, 41, 210, 115, 211 8 5 5 4 16 4 5 10 2 Empetro nigri-Pinetum, 216, 220, 221, 38, 37 5 5 2 4 8 4 4 6 3 Leucobryo-Pinetum, 73, 96, 212, 213, 16, 82, 27, 58, 179, 39 8 10 3 4 12 5 8 10 4 Peucedano-Pinetum, 87, 136, 200, 122, 152 10 5 3 6 13 7 11 12 5 Molinio caeruleae-Pinetum, 42, 94, 118, 17, 57 15 5 4 8 20 15 15 16 6 Vaccinio idiginosi-Pinetum, 217, 182, 48, 98, 92, 113, 30 12 7 5 5 17 7 13 16 7 Sphagno-Betuletum pubescentis, 86, 18, 131 20 3 2 17 21 17 20 21

BORY MIESZANE, sosnowe, świerkowe, jodłowe, z udziałem dębu i buka - CONIFEROUS MIXED FORESTS

8 Querco roboris-Pinetum typicum, 88, 184, 85, 100, 91, 61, 28, 25 15 8 10 7 32 8 10 22

9 Serratulo Pinetum, 95, 121, 135, 128, 193, 143 20 6 7 11 31 14 20 25

10 Abiete tum polonicum,181, 22, 99, 11, 12, 26, 176 24 7 7 13 33 17 25 31

11 Querco roboris-Pinetum molinietosum, 201, 97, 214, 47, 125, 199, 114, 225, 67,

72,

14 10 7 6 27 8 12 20

12 Querco-Piceetum, 151, 142, 146, 177 24 4 9 11 29 18 27 29

13 Sphagno girgensohnii-Piceetum typicum, 144, 138, 202, 145, 137, 154, 134, 139 22 8 7 12 33 17 22 28

14 Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, 219, 215, 60, 218, 36, 130 16 6 8 4 24 9 18 23

LASY MIESZANE, ubogie lasy liściaste - BROADLEAF MIXED FORESTS

15 Luzulo pilosae-Fagetum, 31, 183, 162, 132, 46, 34, 148, 158, 165, 187 21 10 9 8 34 14 20 32 16 Fago-Quercetum, 29, 167, 49, 157, 159, 44 25 6 4 19 29 20 28 28 15 2 J. L a so ta , S. B ro że k, M . Z w yd ak

(4)

cd. tabeli 1 table 1 continued

17 Calamagrostio arundinaceae-Quercetum, 20, 13, 156, 9, 75, 207, 8, 208 26 8 7 15 34 20 29 32 18 Potentillo albae-Quercetum, 89, 90, 79, 191, 76, 68, 64, 203, 189, 80, 1 27 11 8 12 38 22 28 32 19 Grądy wysokie (Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, Stellario holosteae -

Carpinetum deschampsietosum), 192, 117, 111, 123, 102, 109, 150, 153, 172,

107, 55, 116,66

27 13 7 15 36 19 30 32

20 Tilio-Carpinetum abietetosum, 70, 69, 178, 10, 74, 65, 190 34 7 6 22 38 32 36 38

LASY, żyzne buczyny i grądy - BROADLEAF FORESTS

21 Galio odorati-Fagetum typicum, 21, 52, 32, 223, 101, 2, 149, 170, 147, 163, 3 29 11 9 8 36 29 33 35 22 Grądy typowe (Galio-Caipinetum typicum, Tilio - Carpinetum typicum, Stellario

holosteae - Carpinetum typicam),77, 63, 78, 83, 126, 195, 224, 205, 141, 164,

166, 1 7 3 ,5 4 (bez 116 i 66)

33 13 4 20 37 32 34 35

23 Acer platanoides-Tilia cordata, 103, 106, 133, 124, 110 35 5 3 32 40 33 34 35

24 Mercuriali Fagetum, 33, 169, 171, 175, 222 38 5 0 38 38 38 38 38

25 Grądy niskie (Galio-Carpinetum corydaletosum, Tilio -Carpinetum

corydaletosum, Tilio -Carpinetum stachyetosum, Stellario holosteae - Carpinetum flcarietosum), 51, 50, 185, 53, 4, 15, 197, 112, 105, 127, 24, 198,

206, 168

34 14 4 28 39 31 35 37

LASY ŁĘGOWE I OLSY- RIPARIAN FORESTS AND ALDER FORESTS

26 Sphagno squarrosi-Alnetum, 84, 56, 194 24 3 7 17 32 17 23 32 27 Ribeso nigri-Alnetum, 120, 180, 35, 59, 81, 140, 204, 14, 93, 209, 31 10 4 24 36 27 32 32 28 Salici-Populetum, 161, 174, 7, 119, 160, 30 5 6 19 34 31 33 33 29 Ficario-Ulmetum, 186, 104, 6, 62, 196 35 5 5 27 39 34 ₃₇ 38 30 Fraxino-Alnetum, 19,71, 108, 129, 188, 43, 155, 5, 23, 45 31 10 5 21 37 30 31 35 Z a sto so w a n ie sie d lis ko w eg o in de ks u g le b o w eg o (S IG ) w p ro je kto w a n iu ... 1 5 3

(5)

154 J. Lasota, S. Brożek, M Zwydak

wy analizowanych stanowisk (25-75%) pierwsze cztery grupy troficzne osiągają od mienne zakresy indeksu SIG. Ostatnia grupa, lasy łęgowe i olsy (5) pokrywa się w zakre sie trofizmu z grupą lasów (4). Jest to prawidłowy obraz zmienności tych stanowisk i grup troficznych, gdyż np. w poprzednich klasyfikacjach siedlisk obie te grupy występo wały razem. Rozdzielenie czterech pierwszych grup troficznych (borów, borów miesza nych, lasów mieszanych oraz lasów) za pomocą indeksu SIG oznacza, że te kategorie siedlisk różnią się wyraźnie właściwościami gleb, na których występują. Pojedyncze przy padki wartości ekstremalnych, nie zmieniają kluczowych prawidłowości. Analizując ob raz zmienności gleb wyrażonych indeksem SIG (rys. 1) w stosunku do Krain: Wielkopol- sko-Pomorskiej (III) i Małopolskiej (VI) dochodzimy do podobnych konkluzji. W Krainie Mazursko-Podlaskiej (II) lasy mieszane (3) są słabo rozdzielone od lasów (4) oraz od lasów łęgowych i olsów (5). W Krainie Mazowiecko-Podlaskiej (IV) i w Krainie Śląskiej (V) dość słabo rozdzieliły się grupy borów (1) i borów mieszanych (2), a pozostałe - zadowalająco (z wyjątkiem olsów i łęgów).

W grupie siedlisk wyżynnych (rys. 2) z pomocą SIG zanotowano dobre rozdzielenie grup troficznych borów mieszanych (2) i lasów (4), oraz słabsze dla lasów mieszanych (3), co wynika ze zbyt małej liczebności stanowisk na siedliskach wyżynnych.

Wartości SIG dla wszystkich badanych zespołów wraz z podstawowymi cechami statystycznymi przedstawia tabela 1. Z tej części opracowania wynika ważny wniosek, że indeks SIG może być pomocnym narzędziem, nie tylko w diagnozowaniu typów sie dlisk (grup troficznych siedlisk), ale również w projektowaniu typów lasu (składów ga tunkowych drzewostanów).

Na podstawie zmienności SIG w obrębie grup troficznych B, BM, LM, L oraz Lł i Ol zaproponowano typy lasu, czyli zestawy gatunków drzewiastych. Wchodziły one w skład badanych zespołów roślinności leśnej [Brożek, Zwydak 2011]. Graficzna analiza danych zaprezentowana na rysunkach 1 i 2 pozwoliła uchwycić wartości graniczne SIG dla typów siedlisk, czyli grup troficznych i zespołów roślinnych wymienionych w ostatniej kolumnie tabeli 2.

Analizując wartości siedliskowego indeksu glebowego (SIG) w glebach mało zmie nionych przez gospodarkę leśną rezerwatów leśnych zauważono, że na obszarze nizin nym kraju wyodrębniają się krainy północne (Bałtycka I i Mazursko-Podlaska II) od pozostałych krain przyrodniczo-leśnych (III—VI). W krainie Bałtyckiej (tab. 2) zakresy indeksu SIG, odpowiadające zespołom roślinnym siedlisk borów mieszanych, lasów mie szanych i lasów są nieco zmienione w stosunku do ustaleń przyjętych dla całego niżu Polski (tab. 2). „Przesunięcia” wartości progowych SIG badanych zespołów są uzasad nione wynikami uzyskanymi w trakcie analizy gleb w rezerwatach krainy I. W warun kach Krainy Bałtyckiej takie gatunki lasotwórcze jak: buk, dąb bezszypułkowy oraz grab, osiągają lepsze parametry wzrostowe na glebach określonych niższymi wartościami SIG, w stosunku do pozostałego obszaru niżu (tab. 2). Prawdopodobną przyczyną jest od mienny klimat Krainy Bałtyckiej, przejawiający się najsilniejszym wpływem klimatu atlan tyckiego oraz korzystnymi warunkami termicznymi i wilgotnościowymi.

Podobną potrzebę przesunięcia zakresów wskaźnika SIG, ale w odwrotnym kierun ku, zaobserwowano w Krainie II Mazursko-Podlaskiej. Tu gleby odpowiadające zespo łom roślinnym siedlisk borów, borów mieszanych i lasów mieszanych mają nieco „pod wyższone” wartości graniczne SIG, w stosunku do tych samych naturalnych siedlisk występujących w centralnej i południowej Polsce (tab. 2). Przyczynąjest tu niewątpliwie również czynnik klimatyczny (najsurowszy klimat w strefie niżowej), który sprawia, że dobrą produkcyjność zbiorowiska osiągają na glebach lepszych, czyli zasobniejszych w

(6)

RYSUNEK 1. SIG w kategoriach żyzności siedlisk nizinnych dla krain I-IV

FIGURE 1. SIG in the trophic categories for forest sites o f lowlands from natural forest regions I-IV

Z a sto so w a n ie sie d lis ko w eg o in de ks u g le b o w eg o (S IG ) w p ro je kto w a n iu ... 1 5 5

(7)

RYSUNEK 2. SIG w kategoriach siedlisk wyżynnych krain V -V I

FIGURE 2. SIG in the trophic categories for forest sites o f uplands from natural forest regions V -V I

15 6 J. La so ta , S. B ro że k, M . Zw yda k

(8)

TABELA 2. Zakresy siedliskow ego indeksu gleb ow ego i odpow iadające im typy lasu, w kra inach przyrodniczo-leśnych

TABLE 2. Trophic soil index ranges and the corresponding trees com position in natural forest region s

Kraina Bałtycka (I) - Bałtycka (I) natural forest region Kategoria żyzności sie - dlisk wg gleby Trophic categories o f forest sites based on soil

Projektowanie typu lasu - Forest type planning

zakres SIG range wilgotność siedliska sile humidity typy lasu forest type

przykładowy zespół roślinny jako wzorzec składu gatunkowego odnowień

model plant community as a pattern o f species composition in forest regeneration

Bory, SIG 4-13

4-13 suche So C ladonio-Pinetum , E m petro nigri-Pinetum

świeże Brz-So L eu cobryo-P inetum, E m petro nigri-Pinetum

wilgotne BrzD-So M olinio caeruleae-Pinetum

bagienne So Vaccinio uliginosi-Pinetum

Bory mieszane, SIG 14-23

14-20 świeże Bk-So, Dbb-So

Luzulo pilosae-F agetu m , F ago-Q uercetum p e tr a e a e

wilgotne Db-So Querco roboris-Pinetum m olinietosum

bagienne So-Brzo Vaccinio uliginosi-Betuletum p u b escen tis,

Vaccinio uliginosi-Pinetum

Lasy mieszane, SIG 24-33

21-28 świeże So-Dbb-Bk, Gb-So-Db

F ago-O uercetum p etra ea e, Luzulo p ilo sa e- F agetum , S tellario holosteae-C arpin etum descham psietosu m

wilgotne Gb-So-Db Stellario h olosteae-C arpin etu m typicum

bagienne So-Ol-Brzo Sph agno squarrosi-A Inetum

Lasy, SIG 34-40

29-40 świeże Bk, Db-Bk G alio odorati-F agetum , S tellario holosteae- C arpinetum typicum

wilgotne Gb-Db, Gb-Js-Db, Js-Bk

Stellario h olosteae-C arpin etu m ficarietosu m , M ercurialis perennis-F agu s sy lva tica

bagienne Ol Ribeso nigri-Alnetum

Lasy łęgowe, SIG 28-40

28-40 wilgotne Wz-Js, Wz-Db-Js

F icario-U lm etu m m inoris,Salici-Populetum

bagienne Js-Ol F raxino-A Inetum, Stellario nem orum -Alnetum glutin osae),

Kraina Mazurs ko-Podlaska (11) - Mazurs ko-Podlaska (II) natural forest region Bory,

SIG 4-13

4-15 suche So C ladonio-Pinetum

świeże Brz-So P eu cedan o-P inetum

wilgotne Brzo-Św-So M olinio caeruleae-Pinetum

16-25 świeże Św-So Serrat ulo-P inetum

wilgotne Db-Św-So, Db-Św

Querco roboris-Pinetum m olinietosum , Querco- Piceetum

bagienne So-Św, Brzo- So-Św

Sphagno girgensohnii-Piceetum , Vaccinio uliginosi-Betuletum pu bescen tis

(9)

158 J. Lasota, S. Brożek, M Zwydak

cd. tabeli 2 table 2 continued

Kraina Mazurs ko-Podlas ka (11) - VI azurs ko-Podlas ka (11) natural forest region Lasy mieszane, SIG 24-33 26-33 świeże Gb-Db-So, Lp-Db-So Tilio-Carpinetum calamagrostietosum wilgotne Św-Db, 01- Św-Db Tilio-Carpinetum typicum bagienne Brzo-Ol-Św, O l-BrzD

Sphagno girgensohnii-Piceetum, Sphagno squairosi-A Inetum Lasy, SIG 34-40 34-40 świeże Lp-Db, Kl-Lp-Db, Gb-Db

Tilio-Carpinetum typicum, Acer platanoides-Tilia cordata

wilgotne Lp-Gb-Db, Js-Db

Tilio-Carpinetum stachyetosum

bagienne Ol Ribeso nigri-A Inetum

Ficario-Ulmetum minoris,Salici-Populetum

bagienne Js-Ol Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum-AInetum glutinosae),

Kraina Wielko po lsko-Po morska (LU) - Wielkopolsko-Pomorska (ID) natural forest region

Bory, 4-13 suche So Cladonio-Pinet um

SIG 4-13 _świeże _Brz-So _{Leucobryo-Pinetum, Peucedano-Pinetum} wilgotne Brzo-So Molinio caeruleae-Pinetum

14-23 świeże Dbb-So, Bk-Dbb-So

Querco roboris-Pinetum typicum, Fago- Quercetum petraeae

wilgotne Db-So Ouerco roboris-P inetum molinietosum

bagienne So- Bfzd Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis

Lasy mieszane, SIG 24-33

24-33 świeże So-Bk-Dbb, So-Dbb, Gb- So-Db

Fago-Quercetum petraeae, Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae, Potent illo albae-Ouercetum petraeae, Luzulo pilosae- Fagetum, Galio sylvatici-Carpinetum polytrichetosum

wilgotne Gb-So-Db Galio sylvatici-Carpinetum typicum

bagienne Ol-Brzo Sphagno squarrosi-Alnetum

Lasy, SIG 34-40

34-40 świeże Gb-Db, Bk Galio sylvatici-Carpinetum typicum, Galio odorat i-Fagetum

wilgotne Gb-Js-Db, Gb-Lp-Db

G ali sylvatici-Carpinetum corydaletosum

bagienne O l Ribeso nigri-A Inetum

Lasy lęgowe, SIG 28-40

Ficario-Ulm etum m inoris, Salici-Populetum

bagienne Js-Ol Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum-Alnetum glutinosae

(10)

Kraina M azowie cko-Podlas ka (TV) - M azowiecko-Podlaska (TV) natural forest region Bory,

SIG 4-13

4-13 suche So Cladonio-P inetum

świeże Brz-So Peucedano-P inetum

wilgotne Brzo-So Molinio caeruleae-Pinetum

14-23 świeże So+Db, Db- So

Querco roboris-Pinetum typicum, Serratulo- Pinetum

wilgotne Db-So Querco roboris-Pinetum molinietosum

bagienne So-Brzo Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinet um Lasy mieszane, SIG 24-33 24-33 świeże Gb-So-Db, Lp-So-Db Tilio-Caipinetum calamagrostietosum wilgotne Ol-So-Db, Gb-So-Db Tilio-Carpinetum typicum

bagienne Ol-Brzo Sphagno squarrosi-Alnetum

Lasy, SIG 34-40

34-40 świeże Gb-Db, Lp-Db

Tilio-Carpinetum typicum

wilgotne Gb-Js-Db Tilio-Carpinetum stachyetosum, Tilio-Carpinetum corydaletosum

! Lasy łęgowe, ! SIG 28-40

Ficario-Ulm et um m inoris, Salici-Populetum

bagienne Js-Ol Frax ino-A Inetum,

| Kraina Śląska (V) - Śląska (V) natural forest region Bory,

I SIG 4-13

4-13 suche So Cladonio-Pinetum

świeże Brz-So Leucobryo-P inetum

wilgotne Brzo-So Molinio caeruleae-Pinetum

| Bory mieszane, 1 SIG 14-23

14-23 świeże Bk-Dbb-So, Dbb-So, Bk-So

Querco roboris-Pinetum typicum, Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae, Luzulo pilosae-Fagetum

wilgotne Ś w-Db-So Querco roboris-Pinetum molinietosum

bagienne Św-Brzo-So Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum | Lasy mieszane, SIG 24-33 24-33 świeże So-Dbb, Bk- Dbb, Jd-Bk, Gb-So-Dbb Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae, Galio sylvatici-Carpinetum polytrichetosum, Luzulo pilosae-Fagetum

wilgotne Św-So-Db, Ol-So-Db, Ol-Jd-Db

Galio sylvatici-Carpinetum typicum

(11)

160 J. Lasota, S. Brożek, M. Zwydak

Kraina Śląska (V) cd. - Śląska (V) natural forest region Lasy,

SIG 34-40

34-40 świeże Bk, Bk-Db, Gb-Db

: Galio odorati-Fagetum, Galio sylvatici-

Carpinetum typicam

wilgotne Gb-Db, Gb-Jd-Db, Js-Db

\ Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum

bagienne Ol \ Ribeso nigri-Alnetum

28-40 wilgotne Wz-Js, Wz-Js-Db

Ficario-Ulmetum minoris,Salici-Populetum

bagienne Js-Ol Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum-Alnetum \ glutinosae

Kraina Małopolska (VI) - Małopolska (VI) natural forest region Bory, 4-13 suche So \ Cladonio-Pinetum

SIG 4-13 _świeże _Brz-So _{; Leucobryo-Pinetum} wilgotne Brzo-So \ Molinio caeruleae-Pinetum

bagienne So \ Vaccinio uliginosi-Pinetum

14-23 świeże Bk-So, Db- Bk-So

j Que reo roboris-Pinetum typicum, Luzulo pilosae-

Fagetum

wilgotne Jd-Db-So, Jd-So

Querco roboris-Pinetum molinietosum, Abietetum \ polonicum

bagienne So-Brzo \ Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio \ uliginosi-Pinetum Lasy mieszane, SIG 24-33 24-33 świeże So-Jd-Bk, Jd-Bk, So-Db, Tilio-Carpinetum calamagrostietosum,Luzulo \ pilosae-Fagetum, Potent illo albae-Quercetum \ petraeae

wilgotne Jd, Ol-So-Jd, I Abietetum polonicom, Tilio-Carpinetum Jd-So-Db \abietetosum

bagienne Ol-Brzo \ Sphagno squarrosi-Alnetum

Lasy, SIG 34-40

34-40 świeże Bk, Db-Bk, Lp-Db,

\ Galio odorati-Fagetum, Tilio-Carpinetum typicum

wilgotne Gb-Db, Js-Db

Tilio-Carpinetum stachyetosum, Tilio- Carpinetum corydaletosum

Lasy lęgowe, SIG 28-40

\ Ficario-Ulmetum minoris,Salici-Populetum

bagienne Js-Ol Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum-Alnetum

i glutinosae

składniki pokarmowe, substancje ilaste, i często zawierających węglan wapnia. Niejedno krotnie spotykamy tu naturalne, uwarunkowane klimatem, drzewostany iglaste (świerko- wo-sosnowe) na glebach o tak korzystnych właściwościach, że w pozostałych regio nach Polski niżowej pozwoliłyby ukształtować się drzewostanom mieszanym (dębowo- sosnowym lub bukowo-dębowo-sosnowym), a nawet liściastym (bukowym lub

(12)

dębo-Zastosowanie siedliskowego indeksu glebowego (SIG) w projektowaniu 161

wym). Dobrym przykładem jest stanowisko NOR146 w rezerwacie Struga Żytkiejmska z drzewostanem sosnowo świerkowym, gdzie SIG osiągał wartość 29, kwalifikującą ten pedon do odmiany mezotroficznej. Stanowisko to położone jest w Puszczy Rominckiej, podlegającej znacznym wpływom klimatu borealnego, w którym gleby o wyraźnie cięż szym uziamieniu i wyższym trofizmie są w stanie zapewnić warunki do życia jedynie drzewom iglastym. Analogiczne sytuacje miały miejsce na innych powierzchniach tego terenu, jak np. NOR142 w Wigierskim Parku Narodowym.

DYSKUSJA

Zaproponowane w pracy typy lasu, odpowiadające określonym zakresom indeksu SIG, określają główne gatunki lasotwórcze, nawiązując do określonego zespołu roślinne go, który ukształtuje się na glebach o określonych wartościach SIG. Dla ułatwienia, za kresy SIG i odpowiadające im grupy zbiorowisk leśnych dopasowano do krain przyrod niczo-leśnych wyodrębnianych na potrzeby gospodarki leśnej. Należy jednak pamiętać, że terytorialne zasięgi obszarów występowania zespołów leśnych do końca nie pokry wają się z granicami krain, lub też nie mają dokładnie poznanych terytoriów występowa nia. Gatunki domieszkowe nie są uwzględnione w proponowanych typach lasu. Nie nale ży jednak przyjmować typów lasu schematycznie, tzn. w każdym przypadku należy roz ważyć, czy typ lasu winien być bezwzględnym odwzorowaniem składu drzewostanów spotykanych w rezerwatach, czy nieco zmodyfikowany w celu podniesienia walorów produkcyjnych, oczywiście z zachowaniem zasad zapewniających równowagę ekosys temu leśnego i jego trwałości. Takie dylematy dotyczyć będą głównie kategorii siedlisk oligo- i mezotroficznych, gdzie należy rozważyć, czy hodować np. lite drzewostany li ściaste niskiej bonitacji, czy uwzględnić w kompozycji składu gatunkowego również od powiednio wysoki udział gatunków iglastych. Proponowane w tabelach typy lasu mają być pomocne w dążeniu do naturalizacji lasów, i zachowania ich trwałości i wielofimk- cyjności. Dobór odpowiedniego składu gatunkowego, w ramach jakie stwarzają warunki siedliskowe, wymaga znajomości wymagań ekologicznych, poszczególnych gatunków drzewiastych. Bardzo dobrym, syntetycznym ujęciem takiej wiedzy są prace Jaworskie go [1994, 1995].

PODZIĘKOWANIA

Niniejsza praca powstała dzięki wsparciu udzielonemu przez Norwegię poprzez dofi nansowanie ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego - nr projektu PNRF- 68-A1/1/07. Autorzy dziękują Polsko-Norweskiemu Funduszowi Badań Naukowych i Uniwersytetowi Rolniczemu w Krakowie za sfinansowanie badań, oraz administracyjną obsługę projektu.

LriERATURA

B R O ŻE K S. 2011: Gleby i siedliska leśne nizin i wyżyn Polski - ujęcie klasyczne i num eryczne. Rocz. Glebozn. 62, 4: 7 -1 5 .

B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., L A SO TA J., R Ó Ż A Ń S K I W. 201 la : Z a ło ż e n ia m eto d y czn e b a d a ń z w iązk ó w pom iędzy glebą, z zespołam i roślinnym i w lasach. Rocz. G lebozn. 62, 4: 16-38.

B R O Ż E K S ., Z W Y D A K M ., P A C A N O W S K I P. 201 lb : O d m ian y tro fic z n e p o d ty p ó w gleb ja k o je d n o s tk i niższego rzędu w system atyce gleb w lasach. Rocz. G lebozn. 62, 4: 124—132.

(13)

162 J. Lasota, S. Brożek, M. Zwydak

BR O ŻEK S., LASOTA J., ZW Y D A K M ., W ANIC T., G R U B A P., B ŁO Ń SK A E. 2011: Zastosow anie siedlisko wego indeksu glebow ego (SIG) w diagnozie typów siedlisk leśnych. Rocz. G lebozn. 62, 4: 133-149. JA W ORSKI A. 1994: H odow la lasu. W ym agania siedliskow e w ażniejszych gatunków drzew leśnych oraz zasady

ich odnaw iania. A R w Krakowie.

JA W O RSK I A. 1995: C h arakterystyka hod o w lan a drzew leśnych. G utenberg, Kraków.

LA SO TA J., ZW Y D A K M., W ANIC T., B R O ŻE K S. 2011 a: R óżnorodność gleb zespołów borów m ieszanych.

Rocz. G lebozn. 62, 4: 5 4 -7 2 .

L A SO TA J., B R O Ż E K S., ZW Y D A K M ., W A N IC T. 201 lb : R óżnorodność gleb acid o filn y ch lasów liścia stych, św ietlistej dąbrow y subkontynentalnej oraz ubogich p ostaci grądów. Rocz. G lebozn. 62, 4: 7 3 -9 2 . LA SO TA J., B R O Ż E K S., Z W Y D A K M ., W ANIC T. 201 lc : R ó ż norodność gleb żyznych buczyn i grądów.

Rocz. G lebozn. 62, 4: 1 0 9 -1 2 3 .

WANIC T., B R O ŻE K S., LASOTA J., ZW Y D A K M. 2011: R óżnorodność gleb olsów i łęgów. Rocz. G lebozn.

62, 4: 1 1 5 -1 3 1 .

ZW Y D A K M ., LA SO TA J., B R O ŻE K S., W ANIC T. 2011: R óżnorodność gleb zespołów borów sosnow ych.

Rocz. G lebozn. 62, 4: 3 9 -5 3 .

dr inż. Jarosław Lasota

Katedra Gleboznawstwa Leśnego Uniwersytet Rolniczy w Krakowie A l 29 Listopada 46, 31-425 Kraków rllasota@cyf-kr. edu.pl