Zespół austerii w Raszynie koło Warszawy - koncepcja prac konserwatorskich

Rafał Szczepański, Waldemar

Szczerba

Zespół austerii w Raszynie koło

Warszawy - koncepcja prac

konserwatorskich

Ochrona Zabytków 39/1 (152), 32-38

1986

stwierdzono7, że wejście to można wykonać, ale bez przenoszenia istniejącego portalu. Nowe wejście po­ winno być tak zaprojektowane, by nie nosiło cech ory­ ginalności.

N ajwięcej jednak kontrowersji wzbudziły propozycje ar­ chitektoniczne odbudowy kamienicy nr 1 8 8. Wobec du­ żej rozbieżności zdań na ten tem at Rada Techniczna nie podjęła decyzji w sprawie formy odbudowy kamie­ nicy przy ul. Stragamiarskiej 18, postanawiając, że osta­ teczną decyzję winny podjąć urzędy konserwatorskie. Zalecono jednocześnie opracować projekt techniczny kamienicy przy ul. Strąg an i airs ki ej 19 w przedstawio­ nym układzie funkcjonalnym, z wprowadzeniem drzwi wejściowych od strony ulicy oraz przeniesieniem do wnętrza obiektu elementów sieni gdańskiej z Kłamima. W dwa dni po posiedzeniu Rady Technicznej wojewó­ dzki konserwator zabytków w Gdańsku podjął decyzję o przeznaczeniu do dalszego opracowania w fazie te ­ chnicznej „wersji C ” rozwiązania architektonicznego elewacji kamienicy nr 1 8 9. Na podstawie zaleceń Rady

7 Doc. dr Ryszard Massalski — protokół jw.

8 Protokół z posiedzenia Rady Technicznej PP PKZ w dnu. 15.11.1978 r.

9 Uzgodnienie z dnia 17.11.1978 r. dokonane przez wojew ódz­ kiego konserwatora zabytków w Gdańsku mgr Czesławę Be- tlejewską.

10 Projekt techniczny wielobranżowy, opracowany w PP PKZ — O d d ział w Gdańsku w październiku 1978 r.

11 Projekt techniczny wielobranżowy (ak tualizacja), wykonany w PP PKZ w 1981 r. przez zespół — zob. przypis 1.

i uzgodnienia wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku został opracowany wielobranżowy projekt te­ chniczny 10, w którym z powyższych ustaleń nie udało się spełnić zalecenia o montażu w sieni kamienicy nr 19 elementów zabytkowych z sieni z Kłanina, gdyż nie pozwoliła na to zbyt duża rozbieżność gabarytów e le ­ mentów i sieni.

N ie skończyły się na tym perypetie z elew acją kam ie­ nicy nr 18. Już w trakcie prac budowlanych w 1980 r. nowy wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku — mgr Mirosław Zeidler wniósł zastrzeżenia co do formy architektonicznej realizowanej kamienicy i przesłał pis­ mo w tej sprawie do Generalnego Konserwatora Zabyt­ ków w W arszawie. W związku z powyższym główny pro­ jektant wykonał następne wersje rozwiązania elew a­ cji kamienicy nr 18, które przedstawione zostały do roz­ patrzenia zastępcy dyrektora Zarządu Muzeów i O chro­ ny Zabytków mgr inż. arch. Jackowi Cydzikowi. Po za­ akceptowaniu jednego z wariantów dokonano aktuali­ zacji projektu technicznego 11, na podstawie którego zre­ alizowane zostały prace b udowi a n o -ko n serwators kie. Obydwa obiekty przekazano do użytkowania w maju 1983 r.

Tyle trudności może wystąpić w procesie realizacji kon­ cepcji architektoniczno-konserwatorskich, jeżeli odbiega­ ją one od pewnych funkcjonujących zwyczajowo norm. Trzeba bowiem tu nadmienić, że wybrana i zrealizowa­ na wersja elewacji kamienicy nr 18 jest prawie nie zmienionym rozwiązaniem koncepcji z roku 1977, które wówczas nie zyskało uznania.

mgr inż. arch. Andrzej Macur PP PKZ - Oddział w Gdańsku

A PROJECT FOR THE REHABILITATION A N D ADA PTATIO N O F T W O TENEMENT HO U SES AT STRAGANIARSKA STREET IN G D A N S K

-The author discusses the history of the project for the re­ habilitation and a d ap tation of two tenem ent houses at Straganiarska street in Gdańsk - tenem ent house no 18, of which only foundations have been left and no 19, re­ ferred to as Mrongowiusz's House (between 1812 and 1855 K.C. Mrongowiusz tau g ht Polish there). The plan for the re­ habilitation and adap tation of the houses was drawn by the A telier for the Conservation of Monuments, branch offi­ ce in Gdańsk, in 1979—1981.

Such a long period of design work was the result of num e­ rous discusions and controversies as to the form of the reconstruction and conservation of the two structures. The biggest controversy arose with regard to architectonic re­ construction of the house no 18. The version th a t has been finally accepted and realized is almost exactly the same as the project proposed in 1977 and not approved then. The reconstruction of the two tenem ent houses was com­ pleted in 1983.

R A FAt SZCZEPAŃSKI ' W A LD EM AR SZCZERBA

ZESPÓŁ AUSTERII W RASZYNIE K O Ł O W ARSZAW Y - KONCEPCJA PRAC KO N SERW A TO RSK IC H

Zespół austerii położony jest u wylotu trasy szybkiego ruchu z Warszawy do Krakowa i Katowic, w kierunku południowym w klinie między historycznym Traktem Kra­ kowskim (obecnie ul. Godebskiego) a. kompleksem sta­ wów falenckich (dawnych bagien). Północna część ze­ społu z obecną zabudową Raszyna1, rozlokowaną luźno w formie domów wolno stojących. Szlaki komunikacyj­ ne - historyczny (ul. Godebskiego) i współczesny (Al. Krakowska) wycinają trójkątny skwer między zespołem

sakralnym a zespołem austerii. Zespół znajduje się na końcu głównego traktu pieszego Raszyna, biegnącego wzdłuż Al. Krakowskiej do kościoła1, w miejscu połą­ czeń ruchu pieszego z Falent, Janek i okolicznych miej­ scowości.

Powiązanie zespołu z krajobrazem - stawami należący­ mi do Instytutu M elioracji i Użytków Zielonych w Fa­ lentach, najazdem głównej trasy komunikacyjnej pół­ noc-południe - dodaje mu walorów przestrzennych.

7. „ B it w a p o d Raszynem” , o braz Ja n u a re g o Su ch o d o lskie g o, 1831 r.

(neg. IS P A N )

1. „T h e B a ttle o f Raszyn", p a i n ­ tin g by J anuar y Suchodolski, 1831

Historia zespołu austerii 1

M u row an a austeria', dom pocztowy, kuźnia i d re w n ia ­ ny młyn w odny pow stały w e d łu g p ro je k tó w Szymona B. Z uga ok. 1784 r.; in ic ja to re m przedsięw zięcia był F ran­ ciszek T e p p e r młodszy.

Ze w zg lę d u na skrom ny zasób źródeł a rch iw a ln ych d o ­ tyczących Raszyna1 n ie w ie le w iem y o losach a u ste rii i poczty, n ie w iem y — kiedy u tra c iły sw oje pie rw o tn e przeznaczenie. W 1809 r. były św iadkam i d o n io s łe g o zdarzenia historycznego — bitw y pod Raszynem. W cza­ sie w a lk b udynek a u s te rii nie u le g ł zniszczeniu, czę­ ściowo uszkodzone zostały sklepy i s ta jn ia .

P rzeznaczenie a u ste rii na m ieszkania i k o le jn e je j re­ m onty s p o w o do w a ły zm iany w w yg lą d zie zewnętrznym b udynku oraz w pierw otnym p o d z ia le w nętrz. Z m ie n io ­ ny został u k ła d ,k o m u n ik a c y jn y o b ie ktu . Z apew ne w ko ń ­ cu XIX w. lu b na początku XX o b n iżon o ryza lit zacho­ d n i o je d n ą ko n d yg n a cję , u su w a ją c z n ie g o klatkę schodow ą.

N ow ą d re w n ia n ą klatkę schodow ą umieszczono na osi budynku w za ch o d n ie j części d. sali b a lo w e j. W bocz­ nych częściach budynku w prow a d zo n o now e podziały w nętrz, z a c ie ra ją c daw ny u kła d pomieszczeń.

Stan istniejący

O b e c n ie zespół a u ste rii w Raszynie z n a jd u je się w b a r­ dzo złym stanie. Pozapadały się dachy, w ilg o ć g ru n to ­ wa k o ro d u je mury parterów , o d p a d a ją tynki, c a łk o w ic ie ro zp a d ła się kuźnia i magazyny pasz. W szystko razem świadczy o b raku gospodarza. W budynkach mieszczą się usługi rzem ieślnicze, d ro b n y h a n d e l i m ieszkania kw aterunkow e. Stan obecny budynków na p odstaw ie o g lę dzin oraz ekspertyzy m ykologicznej i ko n stru kcyj­ nej p rzedstaw ia się n a s tę p u ją c o :

a u ste ria — w ie le w tórnych przekształceń b udynku, lecz czytelny p la n z m ożliw ością o d tw o rze n ia stanu p ie rw o ­ tn e g o po p rzeprow adzeniu b a d a ń a rc h ite k to n ic z n y c h ; w ięźba d a ch o w a do zach o w an ia pod w a ru n kie m zasto­ sow ania le kkie g o p o k ry c ia ;

s ta jn ia — dużo w tórnych elem entów , plan w d u że j czę­

ści na śladzie w e d łu g p ro je k tó w S. B. Z uga, w ięźba dachow a bardzo zniszczona, część m urów d o w ym iany; w ozow nia — d a le ko idące przekształcenia, nieczytelny p la n , bardzo duża część m urów do wym iany, w ięźba dachow a c a łko w icie zniszczona;

poczta — w ie le w tórnych przekształceń budynku, lecz czytelny pla n o d p o w ia d a ją c y p ro je kto w i S. B. Z u g a ; nie któ re elem enty pow inny być przedm iotem b a d a ń a r­ ch ite kto n iczn ych ;

kuźnia — n a jp ra w d o p o d o b n ie j e le m e n t w tórny w sto­ sunku do p la n ó w S. B. Zuga, zlokalizow any na śladzie muru z p ro je ktu Z u g a ; o b ie k t c a łko w icie zdew astow any.

Program użytkowy zespołu

W 1983 r. Urząd G m in y w Raszynie zle cił PP PKZ — O d d z ia ło w i w W arszaw ie w yko n a nie studium p ro g ra m o ­ w o-przestrzennego d la p la n o w a n e j konserw acji zespołu a u s te r ii2 S tudium zostało w ykonane na po d sta w ie uchw ały Rady N a ro d o w e j, któ ra zakłada przeznaczenie budynków a u ste rii na cele k u ltu ra ln e . Program użyt­ kowy w poszczególnych budynkach przedstaw ia się n a ­ s tę p u ją c o :

budynek głów ny, d aw na auste ria — księ g a rn ia Domu Książki, Urząd Stanu C yw ilnego, sala ekspozycyjna, h a ll-re c e p c ja , zaplecze sa n ita rn e ;

budynek d a w n e j s ta jn i — b ib lio te k a p u b liczn a wraz z czytelnią i zapleczem ;

budynek d a w n e j w ozow ni — k a w ia rn ia i re s ta u ra c ja ; budynek d a w n e j poczty — przyw rócenie p ie rw o tn e j fu n ­ kcji poczty (wraiz z w spółczesną te le k o m u n ik a c ją ); ruiny d a w n ej kuźni (bu d yn e k nowo p ro je kto w a n y) — tra - fo s ta c ja , c e n tra la te le fo n ic z n a d la Raszyna, zaplecze techniczne wraz z ko tło w n ią , G m in n y O śro d e k K ultury i P ropagandy.

1 Dane historyczne o zespole austerii według opracow ania Teresy Szyburskiej.

2 Studium programowo-przestrzenne zostało wykonane w 1983 roku przez arch. W aldem ara Szczerbę.

2. Fasada austerii w Raszynie, pro­ jekt S. B. Zuga z ok. 1784 r. (oryg. w Gab. Rycin UW, neg. IS PAN) 2. The façade of the inn at Ra­ szyn, designed by S.B. Zug in ca 1784

3. Budynek austerii, widok ogólny od strony Al. Krakowskiej, stan w

1984 r.

3. The building of the inn, a g e ­ neral view from Al. Krakowska, condition in 1984

4. Widok na zespól austerii od strony stawów falenckich, na pierw­ szym planie ruiny d. kuźni (obecnie komórki gospodarcze), 1984 r. 4. View on the complex of the inn from Falenty ponds; in the fore­ ground — ruins of the former smithy (today — sheds)

5. Porównanie stanu istniejącego z

projektem S. B. Zuga

5. A comparison of the existing condition with S.B. Zug's version

6. Plan zagospodarowania terenu — dwa warianty

6. The plan for land development — two versions

7. Zagospodarowanie zespołu austerii wraz z najbliższym otoczeniem, rzut dachów

7. Development of the inn complex and the adjacent area; view of the roofs

ткщш

:

2

?m

№OGA*OWANtA TERfNU

8. Plan przyziemia zespołu austerii

8. The plan for the ground floor of the inn complex

9. Elewacje i przekroje zespołu austerii

---H T li 1 : 1 T^Jpr 134 »ч

: 4 % _ ^

Ą

i

10. Elewacje wschodnia i zachodnia budynku nowo projektowanego (Ośrodek Kultury) na śladzie d. ku­ źni (fot. 3 - 1 0 Pracownia Fotogra­ ficzna PP PKZ — Oddział w W ar­ szawie)

10. Eastern and western elevations of a newly-designed building (the Centre of Culture) on the remains of the former smithy

Założenia projektowe

— P rojektanci zdecydow ali się na przyw rócenie form pierw otnych w o d n ie s ie n iu do e le m e n tó w zabudow y zgodnych z projektem S. B. Zuga (p ro je k t ten zachow ał się w G a b in e c ie Rycin U niw ersytetu W arszaw skiego). — W o d n ie sie n iu do e lem entów zabudow y ze śladam i d a le k o idących przekształceń, lecz będących w dobrym sta n ie technicznym i noszących cechy przem yślanej przebudow y, zdecydow ano się pozostaw ić ich kształt przestrzenny pod w arunkiem przystosowania do w sp ó ł­ czesnej fu n k c ji.

— W w ypadku fra g m e n tó w znacznie przekształconych i będących w bardzo złym sta n ie technicznym zdecy­ d o w a n o się na pozostaw ienie je d y n ie tych, które nie budzą w ą tp liw o ści co do sw ojej autentyczności, a w ięc n a jczę ście j obrysów m urów (śladów ) fra g m e n tó w ścian konstrukcyjnych i kom inowych.

Projekt koncepcyjny

P ro je k ta n c i3 przyjęli ta k ą ko n ce p cję re s ta u ra c ji b u d y n ­ ku a u s te rii, która byłaby m ożliw ie najbliższa p ro je kto w i S. B. Zuga. Budynki pozostałe, w ie lo k ro tn ie p rz e b u d o ­ w yw ane, ale noszące cechy p ro jektow anych przez Zuga zarów no w zarysie m urów, ja k i w kształcie przestrzen­ nym, zostały p o tra k to w a n e ja k o m a te ria ł historyczny. B ardzo zły stan techniczny tych o b ie k tó w nie pozw ała na ich o d b u d o w ę w kształtach z końca XVIII w. B a d a ­ nia' a rch ite k to n ic z n e przesądzą o kształcie e lem entów w ą tp liw ych i ich zgodności z p rojektem S. B. Z uga. R ozw iązanie k o m u n ik a c ji w o b rę b ie zespołu a u ste rii o p a rto na historycznym w jeździe na d ziedziniec, a z m ożliw ością w yjazdu w kierunku A l. K rakow skiej. Prze­ w id z ia n o m iejsca p a rk in g o w e na 41 sam ochodów . W p ro je k c ie w ariantow ym za p ro p o n o w a n o poszerzenie

3 Autorzy projektu: architektura — arch. Rafał Szczepański, arch. Waldemar Szczerba, współpraca: arch. Maria Konce­ wicz; konstrukcja — mgr inż. Bogusława Więzowska; instala­ cje sanitarne — mgr inż. Jadwiga Wojas; instalacje elektro­ energetyczne — mgr inż. Stanisław Harasiuk; kierownik Pra­ cowni: mgr Zygmunt Kropisz.

cią g u pieszego wzdłuż A l. K rakow skiej w kierunku połu dn io w ym p o dcieniem w budynku d. poczty. Styk tego budynku z A l. Krakow ską stwarza uciążliw ość dla ruchu pieszego, mimo p ro je k to w a n e g o o tw a rcia fu n ­ k c jo n a ln e g o pierzei za b u d o w a ń a u ste rii z m ożliw ością ob e jścia budynków .

Bezpośrednie otoczenie zespołu a u ste rii stanow i tró j­ kątny skwer u zbiegu ul. G o d e b s k ie g o i Al. K rakow ­ skiej oraz przestrzeń o tw a rta pom iędzy staw am i a za b u ­ d o w a n ia m i a u ste rii. P rojekt za kła d a pozostaw ienie zie­ leni w yd zie lo n e j na skwerze oraz przeprow adzenie c ią ­ gów pieszych p o d kre śla ją cych kom pozycję budynku a u ste rii. N o skrzyżowaniu tych c ią g ó w p ro p o n u je się pom nik u p a m ię tn ia ją c y b itw ę pod Raszynem i śmierć płk. G o d e b skie g o .

O d za ch o d n ie j strony zespołu za p ro je kto w a n o ta ra s w i­ dokow y o tw a rty na stawy, będący przedłużeniem g a le rii O śro d ka Kultury.

A rc h ite k tu ra o b ie ktu nowo p ro je k to w a n e g o na śladzie d a w n e j kuźni i magazynu pasz ma c h a ra k te r w spółcze­ sny, przy zastosow aniu d a ch u d w u spadow ego i okien przes к lepionych łu ka m i. B udynek może budzić d a le k ie skojairzena z a rc h ite k tu rą historyczną, a le prostota fo r­ my, oszczędność d e ta lu a rch ite k to n ic z n e g o i je d n o ro d ­ ność kom pozycji e le w a cji mie pozwala' na konkretne przybliżenie do a rc h ite k tu ry ja k ie jk o lw ie k epoki i ja k ie j­ kolw iek fu n k c ji. Proste tra k to w a n ie plainu i czytelna za­ sada bryły są o d p o w ie d zią na przyjęte założenia za­ m knięcia dziedzińca b u dynkam i m ożliw ie niskim i z ma­ ksymalnym otw arciem na w id o k stawów.

Elew acja z rytmem a rkad od strony za ch o d n ie j, dzięki lekkiej, ażurow ej fo rm ie , ma ma celu zespolenie k u b a ­ tury z krajobrazem . D łu g o ść e le w a c ji je s t czytelna je ­ dynie z o d le g ło ści 2 —3 km poprzez stawy, n a to m ia st z bliższej o d le g ło ści w idoczna je s t w skrócie perspe­ ktywicznym.

Sposób kszta łto w a n ia d ziedzińca p rzedstaw iono w dw óch w ersjach. In te n c ją p ro je k ta n tó w je s t stw orzenie je d n o ro d n e g o i u za sa d n io n e g o historycznie typu prze­ strzeni p u b lic z n e j. W spółczesna fu n k c ja ośrodka będzie p o c ią g a ła konieczność utw orzenia czegoś w rodzaju fo- rum -skweru, który p o w in ie n p e łn ić fu n k c je społeczne. W yd a je się w łaściw e kszta łto w a n ie dziedzińca w ja k najprostszych fo rm a ch , z historyczną s tu d n ią pośrodku,

wzbogacając go niskimi formami roślinnymi i tworząc dogodne miejsca do wypoczynku.

Zespół austerii w Raszynie przez wiele dziesiątków lat ze względu na fakt sławnej bitwy był przedmiotem wiel­ kiego kultu miejscowej społeczności. Dzisiaj nadal b ar­ dzo żywa jest tradycja tego miejsca i społeczeństwo d ą ­ ży do podniesienia rangi tego obiektu zabytkowego. Brak funduszy i mieszkań zastępczych dla obecnych lo­ katorów uniemożliwia przeprowadzenie odpowiednich prac budowlanych i konserwatorskich; nie starcza na­ wet na kontynuację prac projektowych. Projekt koncep­ cyjny, który został przyjęty przez władze Raszyna i kon­ serwatorskie Warszawy, musiał w tej sytuacji powędro­ wać na półkę i czeka na lepsze czasy. Oby tylko kolej­ na zima nie doprowadziła austerii do kompletnej ruiny.

D a n e ogólne do projektu restauracji zespołu austerii w Ra­ szynie Powierzchnia zabudowy (m2) Powierzchnia użytkowa (m2) Kubatura (m 3) Biblioteka (d. stajnie) 390,57 320,44 2205 Austeria 465,86 800,54 5623 d. W ozow nia Poczty 381,7 326,0 1387 d. Poczta 331,1 271,2 2015 d. Kuźnia 1252,0 1110,0 5545 Ogółem 2821,23 2828,18 16775

arch. Rafał Szczepański arch. Waldemar Szczerba PP PKZ - Oddział w Warszawie

THE IN N CO M PLEX AT RASZYN NEAR W ARSAW - THE C O N C E P T O F C O N SE R VA TIO N W O RK

The inn com plex is situated a t the outlet of a motor-way to Katowice on southern rims of W arsaw . This historic struc­ ture was designed by Szymon В. Zug in ca 1784. In 1809 it witnessed the b attle of Raszyn, the tradition of which was very vivid in the 19th century. The complex of buildings comprises a post-office, coach house, stables, smithy, fo l­ der w arehouse and an inn with a ballroom in the first floor. Subsequent changes of users have brough about „ ille g ib ility ” of the structure, of both its blocks and e le v a ­ tions. A t present, it houses council flats, shops, craftsmen's workshops and telephone exchange. The buildings are in a very bad technical condition. There are no elem entary sanitary installations. The smithy went to ruin and does not practically exist.

The Raszyn population wants to repair the complex and to earm ark it for social purposes, as sort of a commune's cul­ tural centre. A utilization program m e for individual buildings is the follow ing:

a - in the inn — a wedding palace and restaurant (with all facilities)

b — in the post-office — a post-office and a museum hall с — in form er stables — a commune library and a reading room

d — on the remains of the smithy and fodder warehouse —

construction (according to the plan) of a centre of cultu­ re, workshops for teenagers and a conference room. This would be the only building put up, while all the other buildings would be a dap ted to their relevant functions. The inside court-yard, with flower beds and benches, is to function as a p lace for rest. A tria n g u la r square between the church and buildings will serve as the place for the monument of Colonel Godebski, a well-known historic per­ son, killed in 1809 in the battle of Raszyn.

The plan envisages for the m aintaining of all preserved details of original architecture and the restoration of re­ maining elements according to the description and arch i­ tectonic studies being just carried out. The only new buil­ ding will be a one-storeyed pavillion, whose shape and architectonic details would not disagree with historical sur­ roundings.

The designers plan to combine the com plex with open la n d ­ scape and especially with ponds in the south. Hence, the concept to make large glazings in the planned pavillion and to leave a thoughfare with a span in the centre of the buildings for users and the public. It is also planned to put up a terrace with an extensive view over the ponds. The above conceptual design has been stopped due to the lack of funds.

A N T O N I KOZIELSKI

M OSTEK W PARKU U JA Z D O W S K IM W W A R SZA W IE - PRZYKŁAD WCZESNEJ KONSTRUKCJI ŻELBETOWEJ

W Parku Ujazdowskim w W arszawie znajduje się prze­ rzucany nad wąskim przesmykiem stawu, żelbetowy mo­ stek o charakterystycznym łukowym kształcie. Zły stan techniczny obiektu spowodował jego zamknięcie dla ruchu wczesną wiosną 1985 r. Poniższy tekst przedsta­ wia dzieje budowy tego skromnego mostku, który oka­ zuje się jednym z niewielu zachowanych w W arszawie wczesnych przykładów konstrukcji żelbetowej.

Początki konstrukcji żelbetowych w Europie

W końcu XVIII i na początku XIX w. duże zaintereso­ w anie we Francji i w Anglii budziły tzw. spoiwa hydra­ uliczne, tzn. tw ardniejące również w obecności wody. W iązało się to z koniecznością zastępowania w kon­ strukcjach murowych tradycyjnej zaprawy w apiennej, której niska wytrzymałość i powolne wiązanie nie były

dostosowane do pojawiających się w tym czasie śmia­ łych projektów wykorzystujących elementy metalowe, szczególnie przy budowie różnych typów mostów. W prawdzie już w starożytności używano do przygoto­

wywania zapraw murarskich naturalnych materiałów

wulkanicznych, np. popiołów puzolanowych (zwainych tak od miejscowości Pozzuoli w pobliżu N eapolu, gdzie je wydobywano), ale zastosowanie tych surowców ogra­ niczało się do niewielu dysponujących nimi regionów. Decydującym krokiem na drodze do uzyskania nowych, mocniejszych spoiw był wynalazek Anglika J. Aspdina (1779—1855), który w roku 1824 opatentował sposób produkcji cementu.

Wynalazca nazwał nowy m ateriał cementem portlandz­ kim ze względu na' jego podobieństwo do kam ienia portlandzkiego, będącego wówczas w Anglii popular­ nym materiałem budowlanym.