Janusz Lehmann
"Bulletin de L’Institut Royal du
Patrimoine Artistique", T. XVI,
1976-1977 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 33/3 (130), 267-268
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZA G R A N IC Z N Y C H C Z A SO P ISM K ON SER W A TO R SK IC H
B U L L E T IN D E L’IN ST IT U T R O Y A L D U PA T R IM O IN E A R TIST IQ U E. Bruksela. Ukazuje się raz w roku.
Tom XVI (1976— 1977), stron 231, ilustracje
Tom dedykowany pamięci M aurice Van den Stock, kierownika administracyjnego Królewskiego Instytutu Dziedzictw a Artystycz nego w Brukseli.
N . G o e t g h e b e u r , A. D e c l e i r e - G o o s s e n s , L. K o c - k a e r t , I. V y n c k i e r , La chasse pein te pré-tyckien n e de Namur.
Essai d ’identification, examen et traitem ent (Malowany relikwiarz
przedeyckowski z Namur. Próba identyfikacji, badanie i konserwacja), ss. 7— 25, 14 il., str. w jęz. flam andzkim . W latach 1969— 1971 przeprowadzono w Instytucie badania i konserwację średniowiecz nego, m alow anego relikwiarza. Relikwiarz, datowany na ok. 1400 r., pochodził z opactwa w Floreffe i został ofiarow any w 1858 r. przez opata Nam urskiem u Towarzystwu Archeologicznem u. O bec nym właścicielem obiektu jest M uzeum Daw nej Sztuki Namur- skiej w Nam ur. Relikwiarz ten jest rzadkim i cennym przykładem sztuki przedeyckowskiej. W ykonane w Instytucie badania relik wiarza obejm owały: analizę ikonograficzną, inwentaryzację stanu zachowania drewna i materii malarskiej, badania m ikroskopow e i mikrochemiczne, badania radiograficzne i reflektografię w pod czerwieni, oznaczenie pigmentów i spoiw. Konserwację ograniczo no do niezbędnych zabiegów oczyszczenia pow ierzchni, zabezpie czenia i utrwalenia drewnianego p od łoża, zapraw, pozłoty i mala- tury, usunięcia nieregularnych szarych uzupełnień ubytków i wy- retuszowania białych krawędzi zapraw akwarelami. D o oczyszczenia użyto octanu amylu, do utrwalenia złoceń i malatury masy wosko- w o-ż\w icznej na gorąco. Próby użycia roztworu żelatyny dały wyniki negatywne.
H. M. J . N i e u w d o r p , M. A n n a c r t i L. K o c k a e r t , Het
laat 14 de Eeuws-M ariaheeld uit Brugge in het Muzeum M ayer Van den Bergh en haar polychrom ie (Madonna z Brugges z końca XIV w.
w Muzeum M ayer Van den Bergh i jej polichromia), ss. 26— 27, 3 ii., str. w jęz. francuskim. M adonna z D zieciątkiem z M uzeum Mayer Van den Bergh w Antwerpii, datowana na lata 1380—4400, uznawana jest za jeden z najważniejszych i najwyższej klasy zabyt ków rzeźby średniowiecznej. Jest to rzeźba z wapienia, polichro m owana, była trzykrotnie przem alowana, ostatnio w X IX w. U su nięcie przemalowań i odsłonięcie dobrze zachowanej polichromii oryginalnej pozw oliło na identyfikację dzieła. Kwerenda dokum en tów archiwalnych wykazała, że rzeźba pochodzi z nie istniejącego już kościoła Św. D on ata w Brugges. Polichrom ia rzeźby w zoro wana jest na polichrom iach alabastrowych, marmurowych, zd ob io nych kością słoniow ą M adonn, gdzie dyskretne akcenty kolorys tyczne podkreślają jedynie szlachetność naturalnego materiału. G . van de V o o r d e, J. F l a m m e , A sim ple compensation m eth
o d in the printing o f high-contrast negatives (Prosta metoda kompen
sacji przy wykonywaniu odbitek i powiększeń z przekontrastowanych negatywów), ss. 38— 55, 8 il., str. w jęz. flam andzkim i francuskim. Opisana m etoda znajduje zastosow anie w ulepszaniu odbitek i p o większeń wykonywanych ze zdefektow anych i nierównych negaty wów. Najw ażniejszym zabiegiem jest sporządzenie maski kom pen sacyjnej przez w ykonanie m etodą stykow ą diapozytywu z popra w ianego negatywu. Jako sposoby dalszego wyrównywania polecane jest lokalne stosow anie ciepłego w yw oływ acza, wzmacniacza lub
osłabiacza farmerowskiego.
M. S e r c k - D e w a i d e i L. K o c k a e r t , Les Sedes Sapientiae
Romanes de Ber them et de H er m aile sous H uy. Etudes des p o ly chromies successives (Romańskie Sedes Sapientiae / Berthem i z
Her-malle sous Huy. Studium kolejnych polichromii), ss. 56— '/6, 10 ii., 2 tab., str. w jęz. flamandzkim. N ie znane Sedes Sapientiae —■ typ siedzącej M adonny z Dzieciątkiem — z Berthem zostało odkryte w kapliczce rozbieranej przy okazji budowy autostrady Bruksela— Liège. W latach 1971— 1975 Instytut wykonał badania i zabezpie czenie rzeźby. W zbiorach Królewskich M uzeów Sztuki i Historii w Brukseli znajduje się podobne Sedes Sapientiae, pochodzące z Hermalle sous Huy. K onserwację tego obiektu przeprowadzono w latach 1951—-1952, kiedy zasady konserwacji rzeźb średniowiecz nych dopiero krystalizowały się i były żyw o dyskutowane. W 1972 r. w związku z wystawą sztuki R en— M oza obiekt został ponownie poddany konserwacji. Treścią artykułu jest studium porównawcze obu tych rzadkich i interesujących zabytków wczesnośredniowiecz nej rzeźby kultowej. Zbadano kolejne przemalowania rzeźb, w yk o nano dokumentację wszystkich koncepcji kolorystycznych, przepro w ad zon o analizy m ikrochemiczne pigmentów i spoiw , badania ra diograficzne i reflektografię w podczerwieni, badania stereom ikro skopow e drewna i warstw malarskich, sporządzono dokum entacje fotograficzne (kolorowe i czarno-białe) oraz dokum entacje rysun kow e. Poprawiono konserwację rzeźby z Herm alle, przeprowa dzoną w latach 1951— 1952, oraz wykonano dokładną rekonstrukcję rysunkowo-malarską pierwotnej polichromii obiektu. Podobnie w wypadku rzeźby z Berthem w ykonano rekonstrukcje rysunkowe wszystkich warstw — koncepcji kolorystycznych rzeźby, i udoku m entow ano ich stan zachowania. Zdecydowano się na odsłonięcie najciekawszej, a równocześnie stosunkow o dobrze zachowanej, czwartej warstwy, prezentującej koncepcję kolorystyczną rzeźby z XIV w.
L. K o c k a e r t , Dating easel painting with a penetrom eter (D ato wanie malarstwa sztalugowego za pomocą penetrometru), ss. 77— 83, 7 il., str. w jęz. francuskim i flamandzkim. Proponowana m etoda pom ocnicza w datowaniu opiera się na fakcie, że twardość i roz puszczalność warstwy malarskiej obrazu zmienia się (zmiany są mniej więcej proporcjonalne) w czasie. O pisano urządzenie do oznaczania twardości malatury m etodą pomiaru głębokości w n i kania igły penetrometru, będącej pod stałym obciążeniem , do warstwy malarskiej zmiękczanej określonym rozpuszczalnikiem . Przeprowadzone próbne oznaczenia twardości m alatury czterech obrazów dokładnie datowanych wykazały, że m etoda ta m oże być pom ocna w datowaniu obrazów, których czas pow stania nie jest znany lub budzi wątpliwości.
J. J a n s e n , V ijf nieuw-geeidentificeerde werken Van de M echelse
becldhouwer Nicolaas Van der Veken (1637— 1709) (Identyfikacja
pięciu dzieł rzeźbiarza z M alines, Nicolasa van der Vekena), ss. 84— 95, 6 il., str. w jęz. francuskim. Identyfikacja i studium pięciu rzeźb figuralnych N icolasa van der Vekena znajdujących się w Berlaar- G estel, Herentals i Lille. Przeprowadzone studium w ykazało, że rzeźbiarz pracował nie tylko dla kościołów w rejonie M alines. T w órczość jego podzielić m ożna na trzy okresy stylistyczne. W pier wszym artysta wzoruje się na Lukasie Faydherbe, w drugim osiąga pełną dojrzałość, a tworzone postacie pełne są indywidualnego czaru, natomiast w trzecim wykazuje swoiste tendencje manierys- tyczne, akcentowane wydłużaniem proporcji rzeźbionych postaci. C. P é r i e r - d ’I e t e r e n , Un trip tique manier is te anversois con
servé à D iest (Antwerpski tryptyk manierystyczny zachowany w D iest),
ss. 96— 119, 7 il., str. w jęz. flam andzkim ; w ramach artykułu: Ch. van den B e r g e n - P a n t e n s , Contri bution à l ’identifica
tion des prem iers donateurs (Przyczynek do identyfikacji pierwszych
fundatorów). Tryptyk Pokłon Trzech K róli z kościoła St. Sulplice w D iest, m alowany na tablicach z drewna dębow ego (wym. 1 1 9 x X 8 1, 5 H-119X 37, 5 1- 119x36 cm), był konserw owany w Instytucie
w latach 1974— 1976. Przeprowadzone przy okazji konserwacji ba dania fizyczne, a szczególnie radiografia i reflektografia w pod czerwieni, pozw oliły na odkrycie nieznanych szczegółów rysunku i kom pozycji oraz herbów fundatorów. A naliza uzyskanych danych um ożliw iła skorygow anie datowania i uściślenia atrybucji. E. de W i t t e , P olyvin yl alcohol. Som e theoretical and p ra ctica l
informations f o r restorers (Polialkohol winylowy. Informacje teore
tyczne i praktyczne przydatne dla konserwatorów), ss. 120— 129, w ykresy i tab., str. w jęz. francuskim i flam andzkim . Polialkohol winylow y znajduje coraz szersze i powszechniejsze zastosowanie w konserwacji zabytków . A utor om awia zalety i wady poszczegól nych rodzajów polialkoholu w inylowego zależnie od jego ciężaru cząsteczkow ego i czystości. Podaje nazwy handlowe i charakterys tyki produktów poszczególnych firm. Charakteryzuje ujemny wpływ na jego trwałość wysokiej w ilgotności powietrza i temperatury, soli nieorganicznych i niektórych związków organicznych. Poleca p oli alkoh ol winylow y do wszystkich czasowych zabezpieczeń i m onta żu, natom iast zaleca ostrożność w stosowaniu polialkoholu jak o spoiw a integralnego i przepajania oryginalnego tworzywa zabytków. M. C o m b l e n - S o n k e s , Roger Van der Weyden dessinateur.
Comparaison de ses dessins autonomes et du dessin sous-jacent de ses tableaux (Roger van der Weyden —■ rysownik. Porównanie jego rysunków i podrysowań obrazów), ss. 130— 142, 9 il., str. w jęz. flam andzkim . Autorka nawiązuje do artykułów na temat rysunków pod obrazami Rogera van der W eydena ujawnionych za pom ocą fotografii w podczerwieni, opublikowanych w tomach XII i XIII „B iuletyn u” (1970 i 1971— 1972). Uzupełnia rezultaty swoich ów czesnych badań studiami zachowanych rysunków Rogera van der W eydena oraz fotografii w podczerwieni dalszych obrazów, a m ia now icie tryptyku Braque’a z M uzeum Luwru, Bożego Narodzenia z Capilla Real w Grenadzie, M adonny z Dzieciątkiem ze zbiorów Instytutu Sztuki we Frankfurcie. Podaje wiele now ych, interesują cych szczegółów na temat techniki rysunku i malarstwa van der
W eydena, odkrytych dzięki zastosow aniu m etod fizycznych i che micznych.
L. M a s s c h e l e i n - K l e i n e r , L. M a e s , Etude technique de
la tapisserie de P a ys B as M éridionaux. L es tapisseries anversoises des X V I e et X V I I e siècles (Studium techniczne opon z południowych
Niderlandów. Opony antwerpskie z X V I i XVII w.), ss. 143— 153, 2 tabl., str. w jęz. flam andzkim i angielskim . Analiza barwników o pon antwerpskich z X V I i X V II w. wykazała, że technika szesna- stowiecznych gobelinów stanowiła kontynuację tradycji rzemiosła średniowiecznego, stosującego trwałe i sprawdzone w czasie m a teriały. Z barwników używane były głów nie: rezeda barwierska, marzanna, kermes, urzet, indygo. Stosując zaprawy galusow e, gli now e, żelazow e i cynkow e, z w ym ienionych barwników uzyskiwano około 40 kolorów i ich odcieni. W X V II w. pojawiły się now e barwniki, na ogół mniej trwałe, takie jak koszenila na zaprawie cynowej, drzewo fizetow e, fustik, kam pesz i orselia. W artykule om ów iono również tekstury szesnasto- i siedemnastowiecznych tkanin oraz w ykazano różnice w grubościach przędzy, skrętach nici i gęstości tkania.
K om unikaty
E. de W i t t e , H et vernissen van vensterglas om kunstvoorwerpen
te bescher men fegen U V stralen (Werniksowanie okien w celu za
bezpieczenia dzieł sztuki przed promieniowaniem nadfioletowym), ss. 155— 156.
L. M a s s c h e l e i n - K l e i n e r , L es m éthodes de conservation des
textiles dans trois m usées des E tats-U nis (M etody konserwacji tkanin
w trzech muzeach Stanów Zjednoczonych), ss. 156— 157.
Kronika, 1974— 1975, ss. 159— 231, przedstawia najważniejsze prace i wydarzenia Instytutu oraz wykaz publikacji.
