Zbigniew Masłowski, Witold
Dąbrowski
Pytania i odpowiedzi prawne
Palestra 4/2(26), 72-76
P Y T A N I A I O D P O W I E D Z I P R A W N E
I P Y T A N I E : 1. J a k i t e r m i n p r z e d a w n i e n i a s t o s u j e s i ę d o w i e r z y t e l n o ś c i p i e n i ę ż n y c h z t y t u ł u s p ł a t m a j ą t k o w y c h o k r e ś l o n y c h w o r z e c z e n i u s ą d o w y m l u b w u m o w i e o d z i a ł s p a d k u ? 2. C z y p r z y p r z e l i c z e n i u t a k i c h w i e r z y t e l n o ś c i p o w s t a ł y c h p r z e d 1 w r z e ś n i a 1 9 3 9 r. n a w a l u t ę o b o w i ą z u j ą c ą s t o s u j e s i ę z a s a d ę n o m i n a l i z m u ?O D P O W I E D Ź :
Ad 1. W obowiązującym ustawodawstwie brak przepisu, który by przewidywał dla w ierzytelności wymienionych w przedstawionym py taniu szczególny term in przedawnienia. Wobec tego należy przyjąć, że stosuje się tu przedawnienie ogólne, wynoszące w m yśl art. 105 p.o.p.c. 10 lat.
Należy jednak mieć na uwadze, że jeśli chodzi o wierzytelności, któ re stały się w ym agalne przed wejściem w życie przepisów ogólnych praw a cywilnego z 1950 r., tzn. przed 1 października 1950 r., i w tym dniu nie uległy jeszcze przedaw nieniu według przepisów dotychczaso wych (art. 281 k.z.), to bieg przedawnienia 10-letniego z art. 105 p.o.p.c. rozpoczyna się — stosownie do przepisu art. X IX przep. wprow. przep. og. pr. cyw. — z dniem 1 października 1950 r. Jeśliby jednak przedawnie nie rozpoczęte przed tą datą według przepisu art. 281 k.z. nastą piło wcześniej, przedaw nienie następuje z tym wcześniejszym te r minem. Ma to praktyczne znaczenie w stosunku do wierzytelności wy m agalnych przed dniem 1 października 1950 r., które ulegają przedaw nieniu 20-letniem u na podstawie' art. 281 k.z. (w brzm ieniu obowiązują cym przed 1.X.1950 r.). Należy przy tym uwzględnić, że na terenach, któ re w okresie okupacji zostały przyłączone do Rzeszy i nie m iały są downictwa polskiego, bieg przedaw nienia ulegał przez cały okres oku pacji zawieszeniu.
N r 2 Z B IG N IE W M A S Ł O W S K I 73
Bliższego rozważenia wymaga zagadnienie, od jakiej daty należy li czyć bieg przedaw nienia omawianych wierzytelności.
Stosownie do art. 108 p.o.p.c., jak również art. 276 k.z. obowiązują cego przed 1.X.1950 r., bieg przedaw nienia rozpoczyna sią od dnia w y magalności długu. W stosunku do spłat m ajątkow ych datę płatności określa orzeczenie sądowe lub akt działowy (art. 192 § 1 k.z.). Jeśliby data płatności nie została w ten sposób określona, to zgodnie z art. 192 § 2 k.z. spłata wyznaczona w orzeczeniu sądowym stanie się w ym agal na w pierwszym dniu po uprawom ocnieniu się postanowienia sądu, spła ta zaś wyznaczona w akcie działowym — niezwłocznie po podpisaniu aktu.
Odrębnego rozważenia wymaga wypadek, gdy spłata m ajątkow a pow stała w w yniku działów dokonanych przez w stępnych na podstawie art. 1075 i nast. k.N. w drodze aktów między żyjącymi.
Mimo że ważność i skuteczność takiego działu ocenia się według stanu z chwili otwarcia spadku, przedaw nienie roszczeń uczestni ków aktu z ty tu łu wyznaczonych spłat zaczyna biec na zasadach
ogólnych od dnia ich płatności oznaczonej w sam ym akcie, a w razie nieoznaczenia daty płatności — od chwili sporządzenia aktu działów. A kt taki bowiem stosownie do art. 1076 k.N. ma ch arak ter darowizny uczynionej na rzecz przyszłych spadkobierców i jako taki jest natych m iast skuteczny. Skoro zatem roszczenia z aktu takiego w ynikające sta ją się w ym agalne i mogą być dochodzone, to również, zdaniem moim, biegnie w stosunku do nich przedawnienie. Inaczej natom iast będzie, gdy chodzi o wierzytelności osób obdarowanych, które w akcie działo wym nie brały udziału. Dopóki osoby te aktu działowego nie potwierdzą, nie są jeszcze wierzycielami wyznaczonych im spłat i w stosunku do nich, moim zdaniem, przedawnienie nie może rozpocząć swego biegu.
P rzy obliczaniu term inów przedawnienia spłat spadkowych należy mieć na uw adze przepisy ustaw y z dnia 18 czerwca 1959 r. o zawiesze niu niektórych spłat spadkowych (Dz. U. Nr. 36, poz. 227). Według art. 3 tej ustaw y, w stosunku do spłat spadkowych, których płatność ulega zawieszeniu stosownie do art. 1, przedaw nienie nie biegnie w okresie wprowadzonego przez ustaw ę zawieszenia, to jest od dnia 27 czerwca
1959 r. do końca 1963 roku.
Jeśliby spłaty pieniężne należne współspadkobiercom stanow iły za pis testam entow y (art. 112 pr. sp.) lub zachowek (art. 151 pr. sp.), to roszczenia z powyższych tytułów ulegałyby —■ stosownie do przepisów
art. 134 i 166 pr. sp. — przedaw nieniu 5-letniemu.
74 P Y T A N IA I O D P O W IE D Z I P R A W N E N r 2
wym nie zmieniałoby charakteru prawnego wierzytelności, stanowiąc tylko jej uznanie przeryw ające bieg przedaw nienia (art. 111 pkt 1 p.o. p.c.), wobec czego od dnia wymagalności spłaty rozpoczęłoby bieg nowe przedawnienie 5-letnie. Jeśliby jednak wierzytelność z ty tu łu zapisu lub zachowku została stw ierdzona orzeczeniem sądowym, to wówczas stosow nie do art. 1.13 pr. sp. przedawnienie, jakie zaczęło biec na nowo, wyno siłoby lat 10.
Ad 2. Wobec b raku przepisów szczególnych, które by regulowały w sposób odrębny kw estię przerachowania w ierzytelności pieniężnych z ty tułu spłat spadkowych powstałych przed 1 w rześnia 1939 r., należy stosować przepisy dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nie umorzonych zobowiązań pieniężnych (Dz. U. Nir 45, poz. 332). Ja k wiadomo, ipnzelpisy d ekretu przew idują bezwzględne stosowanie zasady nominalizmu (art. 5 i 6) z wyłączeniem skuteczności jakichkolwiek zastrzeżeń zapłaty (tzw. klauzul) w edług równowartości obcej w aluty, złota lub innego m iernika w artości (art. 8— 11).
Inne natom iast zasady przerachowania stosować należy wtedy, gdy spłata m ajątkow a określona w akcie zaw ierającym działy dokonane przez w stępnych (art. 1,075 i nast. k.N.) została częściowo lub całkowicie doko nana, a następnie ak t działów okaże się nieważny i spadkobiercy wystąpią o dział spadku. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 14.XII. 1957 r. 2 CR 1178/57 (OSN z 1958 r., poz. 11,5) do spłat dokonanych prze pisy dekretu o nominalizmie nie m ają zastosowania i dla obliczenia uisz czonych kwot należy w postępowaniu działowym uwzględnić ich rzeczy wistą w artość w chwili dokonania zapłaty w stosunku do w artości udzia łu w spadku.
(opracował Zbigniew Masłowski)
II P Y T A N I E : C z y p r a w o l o k a l o w e u c h y l i ł o p r z e p i s y o k ó l n i k a n r 15 M i n i s t r a G o s p o d a r k i K o m u n a l n e j z d n i a 15 k w i e t n i a 1 9 5 4 r o k u w p r z e d m i o c i e u s t a l e n i a d o d a t k o w e j p o w i e r z c h n i m i e s z k a n i o w e j d l a a d w o k a t ó w — c z ł o n k ó w z e s p o ł ó w a d w o k a c k i c h ?
N r 2 W IT O L D D Ą B R O W S K I 75
O D P O W I E D Ź :
P raw o lokalowe (ustawa z dnia 30 stycznia 1959 roku — Dz. U. N r 10, poz. 59) skodyfikowało przepisy praw ne dotyczące mieszkań. Do dnia w ejścia w życie tego praw a (12.11.1959 r.) wszystkie spraw y regulujące stosunki najm u, gospodarowania lokalam i itp. były uregulow ane bądź w odpowiednich przepisach k.z., bądź w ustaw ach szczególnych. Praw o lokalowe w art. 89 w yraźnie ustaliło, że wyszczególnione w tym a rty kule przepisy praw ne utraciły moc i nie obowiązują od dnia wejścia nowej ustaw y, tj. od dnia 1.2 lutego 1959 roku.
N atom iast zgodnie z art. 84 ust. 1 praw a lokalowego — do czasu wy dania przepisów wykonawczych przew idzianych w ustaw ie o praw ie lo kalow ym zachowują moc dotychczasowe przepisy wykonawcze. Jest to logiczną zasadą każdej zmiany podstawowego aktu prawnego, który re guluje szerszą dziedzinę życia społecznego lub gospodarczego. W wielu bowiem w ypadkach dopiero przepisy wykonawcze zapewniają należyte stosowanie praw a, uzupełniając i w yjaśniając jego zasady. Brak. takich przepisów, naw et przez okres przejściowy, czyniłby całkowicie iluzo ryczne istnienie niektórych przepisów zasadniczego aktu prawnego, ja kim jest ustaw a czy dekret. Jest rzeczą zrozumiałą, że obowiązują te przepisy wykonawcze, k tóre dotyczą spraw uregulow anych w nowej ustawie, w danym w ypadku — w praw ie lokalowym. Jeśli bowiem pod stawowy przepis dawnej ustaw y został zniesiony i zagadnienie uregu lowano 1 w odmienny sposób, to przepisy wykonawcze utraciły swoją moc w raz z uchyloną normą praw ną.
Praw o lokalowe w art. 37—41 ustaliło zasady norm zaludnienia lokali. W art. 38 przewidziało przyznanie dodatkowej powierzchni mieszkanio w ej, której zasady i try b przyznawania określi Prezes Rady Ministrów. M amy więc w praw ie lokalowym wyraźne, ustawowe odesłanie zagad nienia do uregulow ania w przepisach wykonawczych. Jeżeli więc takie przepisy, opierające się na art. 38 praw a lokalowego, nie zostały jeszcze w ydane, to obowiązują dawne przepisy wykonawcze, które to zagadnie nie regulują.
A rt. 37—41 w związku z art. 89 praw a lokalowego uchylił norm y za ludnienia lokali, uregulow ane dotychczas przepisam i dekretu z dnia
21 grudnia 1945 r. o publicznej gospodarce lokalam i (Dz. U. z 1950 r. N r 36, poz. 343). Zachowane jednak zostały, zgodnie z art. 84 ust. 1 p ra w a lokalowego, przepisy wykonawcze w ydane na podstawie uchylonego
d ekretu z dnia 21 grudnia 1945 roku, a m iędzy innym i m ają moc obo w iązującą przepisy uchw ały n r 583 Rady M inistrów z dnia 9 lipca 1952
76 P Y T A N I A I O D P O W IE D Z I P R A W N E N r 2
w spraw ie dodatkowej powierzchni mieszkalnej (Monitor Polski N r A-83, poz. 1326).
Jeżeli zatem praw o lokalowe zachowało moc obowiązującą uchwały n r 583 Rady M inistrów, to tym samym zachowało w szystkie przepisy w ydane na podstawie § 20 tej uchwały, upoważniającego M inistra Go spodarki K om unalnej do określenia osób upraw nionych do zajmowania części mieszkania na w arsztat pracy. Obowiązuje więc w całej rozciąg łości okólnik n r 15 M inistra Gospodarki K om unalnej z dnia 15 kw ietnia
1954 roku ustalający, że: 1.) organy kw aterunkow e powinny adwokatom należącym do zespołów pozostawić do wyłącznego użytku część mieszka nia przeznaczoną na w arsztat pracy, 2) część mieszkania, o której mo wa w punkcie poprzedzającym, może stanowić osobną izbę o powierzch ni nie przekraczającej podwójnej podstawowej norm y zaludnienia. Ta dodatkowa powierzchnia przysługuje tylko co do tych mieszkań adwo katów, które zajmowali oni przed przystąpieniem do zespołu adwokac kiego.
Adwokat-członek zespołu adwokackiego ma w ięc prawo pod rządami prawa lokalowego do zajmowania w chw ili obecnej dodatkowej po wierzchni m ieszkaniowej w granicach i na zasadach ustalonych w okól niku nr 15 Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 15 kw ietnia 1954 roku.
