Maria Cybulska
Problematyka ogólna obrotu
nieruchomościami w nowym
kodeksie cywilnym : [recenzja
artykułu Stefana Breyera
opublikowanego w czasopiśmie
"Nowe Prawo", 1964, nr 12]
Palestra 9/2(86), 68-69
F W r f C Ł j P P W / t S r P B 4
W W I C Z E J
Problematykę ogólną obrotu nieruchomościa/ni w nowym kodeksie cywilnym
om aw ia S te fa n B r e y e r n a ła m a c h n u m e ru 12(196^) „N ow ego P ra w a ”. P o jęc ie nieru ch o m o ści w k o d ek sie cyw ilnym je s t szersze an iżeli p ojęcie n ie ru chom ości w ed łu g a rt. 3 p r a w a rzeczow ego. O becnie — obok g ru n tó w — n ie ru chom ością są ta k ż e b u d y n k i trw a le z g ru n te m zw iązan e lu b części ta k ic h b u d y n ków , jeżeli n a m ocy p rzep isó w szczególnych sta n o w ią o d ręb n y od g ru n tu p rze d m iot w łasności. N ieruchom ościam i g ru n to w y m i są za te m w szelk ie nieruchom ości — zaró w n o ro ln e, ja k i b u d o w la n e — n iezależn ie od tego, czy są zabudow ane, czy też nie. N ieruchom ości b u d y n k o w e n a to m ia st to b u d y n k i z n a jd u ją c e się n a n ieruchom ościach g ru n to w y ch , trw a le z n im i zw iązane, a le z m ocy o d ręb n y c h p rz e pisów sta n o w iąc e o d ręb n y p rze d m io t p ra w i obow iązków . N ieruchom ości b u d y n kow e zn a n e ju ż b y ły przep iso m dotychczasow ym , np. u sta w ie z d n ia 23.V.1957 r. o sp rze d aż y przez P a ń stw o dom ów m ie sz k aln y c h i działek b u d o w lan y c h lu b u s ta w ie z d n ia 17.11.1961 r. o go sp o d arce te re n a m i w m ia sta c h i osiedlach i innych. P o ty c h u w ag a ch ogólnych a u to r p rz y stę p u je do o m ów ienia szereg u przepisów , k tó re n o rm u ją o b ró t nieruchom ościam i.
P o d staw o w y m przep isem o p rze n ie sie n iu w łasności rzeczy oznaczonych co do tożsam ości je s t a r t. 155 § 1 k.c., k tó ry stanow i, że w łasność ta k ic h rzeczy p rz e nosi sa m a um ow a. U m ow a ta k a m a p o dw ójne sk u tk i: ob lig acy jn e i rzeczow e. Od zasad y k o n sen su aln o ści p rze w id zia n e są je d n a k w y ją tk i, gdy d la s k u tk u rzeczo w ego w y m ag a n y je st obok um ow y w pis do księgi w ieczy stej (np. jeżeli chodzi o u sta n io w ie n ie o d ręb n e j w łasn o ści lokali).
S tosow nie od a rt. 157 § 1 k.p.c. w łasn o ść n ieru ch o m o ści n ie m oże być p rz e n ie sio n a pod w a ru n k ie m a n i z zastrzeżen iem te rm in u . G dy je d n a k w b re w te m u s tr o n y z a w rą um ow ę ta k ie j treści, to — zd an iem a u to ra — in a cz ej n iż dotychczas „niew ażnością” o b ję ta je s t ty lk o t a część czynności, k tó r a m ia ła ro dzić sk u tk i rzeczow e, u trz y m u je się zaś w m ocy część o b lig a cy jn a um ow y.
A rty k u ł 155 § 1 k.c. n ie po zo staw ia w ątp liw o ści co do tego, że um ow a o p rz e n ie sie n ie w łasności je st u m o w ą p rzyczynow ą i że p rzy czy n a t a — ja k o essentiale
n eg o tii — m u si b y ć w tre ś c i a k tu u ja w n io n a . W zw iązk u z ty m m ogłaby się zro
dzić w ątp liw o ść, czy czynność p ra w n a u k r y ta pod czynnością p o zo rn ą będzie n ie w ażna,. jeżeli nie u ja w n ia o n a rzeczy w istej przyczyny. I n te rp re ta c ja d aw nych p rzepisów , k tó re n ie od b ieg ają w zasadzie od p rzep isó w k.c., poszła w ty m k ie ru n k u , że um ow a u k r y ta n ie je s t niew ażna. A rty k u ł 58 § 1 k.c. w y k ła d n ię tę sa n k c jo nu je.
P rzech o d ząc do um ów p rze d w stęp n y c h , a u to r p o d k reśla , że głów ny a k c e n t p o łożony z o stał n a roszczeniu o n a p ra w ie n ie szkody w w y p a d k u , gdy stro n a u chyla się od za w a rc ia um ow y przyrzeczonej. N iem n iej je d n a k dopuszczone zostało ró w n ież p rze n iesien ie w łasn o ści w drodze w y ro k u zastę p u jąc eg o ośw iadczenie zobo w iązanego, jeżeli um ow a p rz e d w stę p n a z o stała z a w a rta w fo rm ie p rzew id zian ej d la um ow y przyrzeczonej, a w ięc w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o . O dm ien n ie niż w p raw ie , dotychczasow ym zostało u n o rm o w an e p rze d aw n ien ie roszczeń — i to zaró w n o roszczeń o p rz e n ie sie n ie w łasności, ja k i o odszkodow anie — k tó re
obec-N r 2X88) Prz«
0
(q<l p ran l»raułrUe«oj 68nie w ynosi ro k licząc od d aty , w k tó r e j u m ow a przy rze czo n a m ia ła być za w a rta , przy czym jeśli roszczenie o p rze n iesien ie w łasn o ści zo stało oddalone, to te rm in p rze d aw n ien ia roszczenia odszkodow aw czego n ależy liczyć od up raw o m o cn ien ia się orzeczenia w ty m przedm iocie. 1
Ż kolei a u to r p rzechodzi do om ów ienia fo rm y um ow y p rze n iesien ia w łasności
nieruchom ości, k tó fa zgodnie z a rt. 158 k.c. p o w in n a być z a w a rta w fo rm ie a k tu n o ta rialn e g o , i to bez w zg lęd u n a to, czy chodzi o um ow y zobow iązujące, czy te ż o um ow y p rzenoszące w łasn o ść w w y n ik u istn iejące g o p o przednio zobow iązania. B ra k je st je d n a k p rz e p isu g eneralnego, k tó ry b y sta n o w ił, że ró w n ież czynności p ra w n e m a ją c e b ez p o śred n i zw iązek z p rze n iesien ie m w łasności n ieruchom ości w y m ag a ją fo rm y n o ta ria ln e j. W dalszych w y w o d ach a u to r o m aw ia szereg w y p a d ków , k tó re m ogą n a s trę c z a ć w ątp liw o ści in te rp re ta c y jn e w z a k resie obow iązującej form y, a n a s tę p n ie przechodzi do dalszych problem ów . M iędzy in n y m i a u to r p o ru sza p rze n iesien ie w łasn o ści n a darczy ń cę przez o d w ołanie d aro w izn y oraz prze n ie sie n ie w łasności działki, n a k tó re j sa m o istn y posiadacz w zniósł b u d o w lę lu b in n e u rzą d zen ie przenoszące w a rto ść działki.
Instytucja obrony obowiązkowej w postępowaniu przygotowawczym to ty tu ł a r ty k u łu Je rz eg o P o r a d y zam ieszczonego w tym że n u m e rz e (12/1964) „N owego P ra w a ”.
W ypadki, w k tó ry c h in te re s y oskarżonego m uszą być o b lig a to ry jn ie strzeżone przez obrońcę, w y m ie n ia — je śli chodzi o p o stę p o w an ie sądow e — a rt. 79 k.p.c. Ma to m iejsce m ia n o w icie w ów czas, gd y o sk a rż o n y n ie uk o ń czy ł 17 la t, je s t g łu chy lu b niem y, a ta k ż e gd y zachodzi u za sa d n io n a w ątp liw o ść co do jego poczy talności. P o n a d to k aż d y o skarżony m u si m ie ć obro ń cę p rze d sąd em w ojew ódzkim jako pie rw sz ą in sta n c ją .
Z m ocy u sta w y z d n ia 28 m a rc a 1958 r. in s ty tu c ja obrony obow iązkow ej została w prow adzona ta k ż e do p o stę p o w an ia przygotow aw czego (art. 80 § 2 k.p.k.).
Na tle ob ro n y obow iązkow ej w p o stę p o w an iu sąd o w y m za ry so w a ły się różnice poglądów . P ro f. Ś liw iń sk i w ychodzi z założenia, że w w y p a d k a c h obrony n iezb ęd n e j obrońca m u si b y ć ustan o w io n y , a le n ie m u si b ra ć u d ziału w p ostępow aniu. C dm ien n e sta n o w isk o zajęło orzecznictw o sądow e, w m y śl k tó reg o o b ro n a obo w iązkow a polega nie ty lk o n a u sta n o w ien iu obrońcy, ale ró w n ież n a jego k o n ie cz nym u d ziale w p o stę p o w an iu (OSN 45/56, 44/56).
P rz y stę p u ją c do om ów ienia in sty tu c ji obro n y obow iązkow ej w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym , a u to r p o d k reśla , że a rt. 80 § 2 k .p .k — podobnie ja k przep isy re g u lu ją c e tę in s ty tu c ję w p o stę p o w an iu sądow ym — n ie o k reśla sposobu k o rzy sta n ia przez oskarżonego z pom ocy obrońcy obow iązkow ego. J a k w iadom o, Udziął o skarżonego i jego obrońcy w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym je st d alek o w ęż szy niż w p o stę p o w an iu sądow ym , gdyż poza czynnościam i określo n y m i w a rt. 244 § 1 k.p.k. u zależn io n y je st od u zn a n ia o rg a n u prow adzącego postępow anie. P o w stało w ięc p y ta n ie, czy o obow iązku u sta n o w ie n ia obrońcy niezbędnego m ożna m ów ić dop iero w te j fazie postęp o w an ia, w k tó re j u d ział obrońcy je st n iezależny od o rg an u prow adzącego postępow anie, czy te ż p rz y w szy stk ich czynnościach, w k tó ry c h udział o b rońcy m oże być dopuszczony. Z d an iem a u to ra przepis a rt. 80 § 2 k.p.k. n ie p ozw ala n a ograniczenie obro n y obow iązkow ej ty lk o do czynności o kreślonych w a rt. 244 § 1 k.p.k., a w ięc do czynności p rzy za zn a jo m ien iu się po dejrzan eg o z m a te ria ła m i śle d ztw a lu b dochodzenia. O b ro n a obow iązkow a p ow inna
