Prestatiegerichte, duurzame stedenbouw

i 4 0 2 0 1 2 / 0 4 S+RO T h e m a C i j f e r s t a d I . ' « p r e s t a t i e g e r i c h t e De h e r o n t w i l < l < e l i n g v a n h e t H e m b r u g t e r r e i n i n Z a a n d a m vi^as e e n p i l o t p r o j e c t in h e t k a d e r v a n d e B R E E A M - N L (in o n t w i k k e l f a s e 2010¬ 2011). F o t o : Ce Dubbelman/HH

Prestatiegerichte,

duurzame stedenbouuj

N i c o T i l l i e T U D e l f t / G e m e e n t e R o t t e r d a m nmJd.tillie(a>rotterdam.nl S+RO 2 0 1 2 / 0 4 4 1 T h e m a C i j f e r s t a d Prestatiegerichte stedenbouw

D u u r z a m e r u i m t e l i j k e o n t

-w i k k e l i n g is in c i j f e r s uit t e

d r u k k e n . N a a s t r a n g l i j s t e n

v o o r d u u r z a m e s t e d e n w o r

-sk:i,ii

i,m v<nl:

ï i r s ï r u i ï i f t i i ï f - i s

o n t w i k k e l d o m d u u r z a a m

heid op g e b i e d s n i v e a u t e m e

-t e n . B e s -t a a n d e i n s -t r u m e n -t e n

v o o r g e b o u w e n ^ w o r d e n o p

-*^!|t;:;f-:!ii;i;il«:| h^i: luit ïm&m Vi-'U

e e n heel g e b i e d . Z o k r i j g e n

w e b e t e r i n z i c h t in de g o e d e

en s l e c h t e p r e s t a t i e s v a n

g e b i e d e n , s t e d e n , regio's è n

w a a r k a n s e n liggen. M a a r w e

zijn e r nog niet: r i c h t l i j n e n

w o r d e n node g e m i s t .

H e t k w / a n t i f i c e r e n v a n d u u r z a m e o n t -w i k k e l i n g is b e l a n g r i j k o m s t a p p e n t e k u n n e n z e t t e n . A a n de h a n d v a n c r i t e r i a en i n d i c a t o r e n , een n u l m e t i n g o f de s t a n d v a n z a k e n k a n b e p a a l d w o r d e n w a a r k a n s e n l i g g e n , w a a r b e l a n g h e b -b e n d e n v o o r w i l l e n g a a n . V o l g e n d e s t a p is: d o e l e n s t e l l e n , a c t i e o n d e r n e m e n en m o n i t o r e n . M a a r w a t 'goede' d u u r z a m e s t e d e l i j k e o n t w i k k e l i n g is, d a a r o v e r v e r s c h i l l e n de m e n i n g e n . En hoe g o e d is g o e d , w a a r l i g t de l a t en t e n o p z i c h t e v a n w a t m e t e n w e d a n eigenlijk? D o o r d a t r i c h t l i j n e n o f a f s p r a k e n o n t b r e -ken zijn er g r o t e v e r s c h i l l e n t u s s e n m e t h o d i e k e n c r i t e r i a , i n d i c a t o r e n , h e t al d a n n i e t t o e p a s s e n v a n w e g i n g en de w e g i n g v a n a f z o n d e r l i j k e o n d e r d e l e n . V a n u i t de I S O w o r d t h i e r o p i n t e r n a t i o -n a a l -n i v e a u al a a -n d a c h t v o o r g e v r a a g d . H o p e l i j k b r e n g e n de i n t e r n a t i o n a l e r i c h t l i j n e n , die de k o m e n d e d r i e j a a r w o r d e n o p g e s t e l d , m e e r d u i d e l i j k h e i d . M a a r op d i t m o m e n t k u n n e n w e alleen een o v e r z i c h t g e v e n v a n de v e r s c h i l l e n de i n s t r u m e n t e n en de op c r e d i t s g e b a -s e e r d e i n -s t r u m e n t e n (zie k a d e r r e c h t -s ) v e r g e l i j k e n m e t de i n s t r u m e n t e n die z i c h op p l a n a l t e r n a t i e v e n r i c h t e n . Alle i n s t r u m e n t e n zijn b e d o e l d o m ( u i t g e v o e r d e ) p l a n n e n t e b e o o r d e l e n en d u u r z a m e o n t w i k k e l i n g t i j d e n s h e t p r o c e s t e s t i m u l e r e n . C e r t i f i c e r i n g is m e t n a m e bij de op c r e d i t s g e b a s e e r d e i n s t r u m e n t e n een b e l a n g r i j k o n d e r d e e l en in veel g e v a l l e n o o k h e t h o o f d d o e l . H e t w e r k t als een s o o r t m a r k e t i n g v o o r de o n t w i k k e l a a r en h e t g e b i e d , en d a t h e e f t w e e r een a a n t r e k k e n d e w e r k i n g op i n i t i a t i e v e n in de d i r e c t e o m g e v i n g . Z e k e r op g e b o u w n i v e a u z i j n de op c r e d i t s g e b a s e e r d e i n s t r u m e n t e n op d a t v l a k erg s u c c e s v o l . O p v a l l e n d is d a t alle i n s t r u m e n t e n een s t e r k e k o p p e l i n g h e b b e n m e t h e t land v a n h e r k o m s t . Ze zijn a f h a n k e l i j k v a n n a t i o n a l e d a t a , a a n b e v e l i n g e n en n o r m e n . B o v e n d i e n is er een s t e r k e k o p p e l i n g m e t n a t i o n a l e r e g e l g e v i n g , b o u w v o o r s c h r i f t e n en c u l t u r e e l e r f g o e d . O m d a t v e r v o e r en t r a n s p o r t een g r o t e rol s p e l e n is o o k de l i g g i n g v a n h e t p r o j e c t c r u c i a a l .

Kanttekeningen

U i t e r a a r d is er o o k een a a n t a l k a n t -t e k e n i n g e n -t e p l a a -t s e n . H e -t b e h a l e n v a n een hoge c e r t i f i c e r i n g is v a a k een d o e l op z i c h g e w o r d e n . H e t b e h a l e n v a n de c r e d i t s k a n s o m s v e r v a l l e n t o t een a f v i n k l i j s t j e , w a a r b i j de i n t e g r a l e d u u r -z a m e o n t w i k k e l i n g u i t h e t o o g w o r d t v e r l o r e n . Zo zijn er f i e t s e n s t a l l i n g e n in een g e b o u w a a n g e l e g d , a l l e e n o m d a t er c r e d i t s v o o r g e g e v e n z i j n . » I n s t r u m e n t e n g e b a s e e r d op c r e d i t s :

BREEAM (Building research establishment environmental assessment method) w a s

é é n v a n e e r s t e c o m m e r c i e e l b e s c h i k b a r e m i l i e u b e o o r d e l i n g s i n s t r u m e n t e n v o o r . g e b o u w e n . V o o r h e t e e r s t t o e g e p a s t in h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k (1990). B R E E A M c o m -m u n i t i e s r i c h t e n z i c h o p h e t m i t i g e r e n v a n de g e v o l g e n die n i e u w e o n t w i k k e l i n g e n h e b b e n op de g e b o u w d e o m g e v i n g . M e t d i t i n s t r u m e n t k a n de m e e r w a a r d e v o o r de lokale g e m e e n s c h a p v a n h e t b e o o g d e p r o j e c t o p m i l i e u - , s o c i a l e en e c o n o m i s c h e a s p e c t e n w o r d e n b e p a a l d en g e c e r t i f i c e e r d . Doel is h e t b e h a l e n v a n een o p t i m a a l a a n t a l c r e d i t s . B R E E A M w o r d t m e t n a m e in h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k m a a r o o k in a n -d e r e -delen v a n -de w e r e l -d g e b r u i k t . V a a k is -d a n een lokale v e r s i e u i t g e w e r k t z o a l s

o n d e r a n d e r e in T u r k i j e , India en N e d e r l a n d .

L E E D (Leadership in energy and environmental design) is de A m e r i k a a n s e v a r i a n t die m e t n a m e in de V e r e n i g d e S t a t e n en C a n a d a w o r d t t o e g e p a s t , m a a r o o k i n t e r n a -t i o n a a l . H i e r v o o r zijn g e e n v a r i a n -t e n in a n d e r e l a n d e n u i -t g e w e r k -t . De U S Green B u i l d i n g C o u n c i l h e e f t in L E E D N D ( N e i g h b o r h o o d D e v e l o p m e n t ) de p r i n c i p e s v a n de in de V e r e n i g d e S t a t e n g a n g b a r e ideeën o v e r smart growth, s t e d e n b o u w en g r o e n e

g e b o u w e n in een r a t i n g s y s t e e m o n d e r g e b r a c h t . Dit b e n a d r u k t h e t l a n d g e b r u i k

en de m i l i e u o v e r w e g i n g e n in de V e r e n i g d e S t a t e n en is d a n o o k m e t n a m e b e d o e l d v o o r N o o r d A m e r i k a . H e t is d u s g o e d m o g e l i j k d a t een n i e u w e w i j k in h e t l a n d -s c h a p aan de r a n d v a n de -s t a d g e k o p p e l d a a n o p e n b a a r v e r v o e r een hoge -score h a a l t . T e g e l i j k e r t i j d z i e n w e o o k d a t w a n n e e r L E E D N D e l d e r s in de w e r e l d w o r d t

t o e g e p a s t , er v r e e m d e s i t u a t i e s k u n n e n o n t s t a a n .

BREEAM GEBIED v a n de D u t c h Green B u i l d i n g C o u n c i l is in S e p t e m b e r 2011 g e l a n

-c e e r d en w i j k t r e d e l i j k a f v a n de v o o r g a a n d e i n s t r u m e n t e n . B e l a n g r i j k s t e v e r s c h i l z i j n de zes i n h o u d e l i j k e c a t e g o r i e ë n : b r o n n e n , k l i m a a t , w e l z i j n , r u i m t e l i j k e o n t w i k -k e l i n g , m a n a g e m e n t en s y n e r g i e w a a r b i j m e t n a m e de l a a t s t e c a t e g o r i e n i e u w is.

Zo w o r d e n s y n e r g e t i s c h e o p l o s s i n g e n , als een w a t e r p l e i n d a t z o w e l w a t e r o p v a n g als o p e n b a r e r u i m t e a a n p a k t , g e w a a r d e e r d . Een a n d e r v e r s c h i l is d a t h e t n a a s t h e t plan o o k m o g e l i j k is een p l a n in u i t v o e r i n g als een plan in b e h e e r t e b e o o r d e l e n . Een

g e b i e d s o n t w i k k e i i n g k a n v a a k j a r e n d u r e n , B R E E A M G E B I E D b i e d t de m o g e l i j k h e i d o m een c o m b i n a t i e v a n alle p l a n f a s e s t e b e o o r d e l e n .

P a g i n a 4 2 : De i i e r o n t w i k k e l i n g v a n Inet H e m b r u g t e r r e i n in Z a a n d a m w a s e e n p i l o t p r o j e c t in h e t k a d e r v a n d e B R E E A M - N L (in o n t w i k k e l f a s e 2010¬ 2011). Foto's: Ce Dubbelman/HH S + R O 2 0 1 2 / 0 4 4 3 T h e m a C i j f e r s t a d Prestatiegerichte stedenbouw Terw/ijl op v o o r h a n d al d u i d e l i j k was d a t de f i e t s e n s t a l l i n g e n n i e t g e b r u i k t z o u d e n w o r d e n .

Ook w o r d t veel m e t r e l a t i e v e scores g e w e r k t , z o w e l bij s y s t e e m i n d i c a t o r e n (is er een m e t r o ? ) als bij p r e s t a t i e -i n d -i c a t o r e n ( w a t -is de f r e q u e n t -i e ? ) . In b e n c h m a r k s o f v e r g e l i j k i n g e n t u s s e n g e b i e d e n (een w e l o f n i e t , o f h o o g o f laag g e c e r t i f i c e e r d gebied) kan h e t g e b r u i k van r e l a t i e v e p r e s t a t i e i n d i c a -t o r e n een v e r -t e k e n d beeld g e v e n . Zo w o r d e n er b i j v o o r b e e l d al c r e d i t s g e g e -ven als er een e n e r g i e - e f f i c i ë n t i e v a n 25 p r o c e n t t e n o p z i c h t e v a n de o u d e s i t u a t i e g e r e a l i s e e r d w o r d t . Een plan in w i j k A m e t s l e c h t e e n e r g i e - e f f i c i ë n t i e h a a l t die 25 p r o c e n t m e t g e m a k , m a a r een plan in w i j k B - w a a r al z u i n i g m e t e n e r g i e w o r d t o m g e g a a n - h e e f t h i e r m e e r m o e i t e m e e . H e t kan d a n z o m a a r z i j n d a t w i j k A een h o g e r e c e r t i f i c e r i n g k r i j g t dan w i j k B, t e r w i j l h e t a b s o l u t e e n e r g i e v e r b r u i k per v i e r k a n t e m e t e r o f i n w o n e r in w i j k A veel h o g e r l i g t d a n in w i j k B. In LEED k u n n e n b i j v o o r b e e l d g r o t e v e r s c h i l l e n o n t s t a a n t u s s e n L E E D - g e c e r t i f i c e e r d e g e b i e d e n in de V e r e n i g d e S t a t e n en in Europa. D a a r -bij m o e t e n w e ons w e l r e a l i s e r e n d a t er geen a l g e m e n e n u l m e t i n g van h e t g e b i e d p l a a t s v i n d t , m a a r d a t h e t een b e o o r d e l i n g v a n h e t (deels u i t g e v o e r d e ) plan op d a t m o m e n t is m e t als u i t e i n d e -lijk doel t e c e r t i f i c e r e n .

fln(jere opzet

De t w e e N e d e r l a n d s e i n s t r u m e n t e n DPL ( D u u r z a a m h e i d s p r o f i e l v a n een l o c a t i e ) en GPR S t e d e n b o u w ( G e m e e n t e l i j k e P r e s t a t i e r i c h t l i j n ) h e b b e n een heel a n -dere o p z e t (zie k a d e r h i e r n a a s t ) . Z o w e l DPL als GPR S t e d e n b o u w zijn w a a r d e -volle i n s t r u m e n t e n o m d a t ze i n z i c h t g e v e n in de s t a n d v a n z a k e n en t i j d e n s h e t p r o c e s een v i n g e r a a n de pols k u n -nen h o u d e n . Ook zijn ze t e k o p p e l e n aan a n d e r e g a n g b a r e m e t h o d e n zoals EPL, GPR G e b o u w , e n z o v o o r t . Het b e l a n g r i j k s t e v e r s c h i l m e t de i n t e r n a t i o n a l e i n s t r u m e n t e n is d a t de N e d e r l a n d s e v a r i a n t e n w e l een n u l m e t i n g d o e n . Dit is c r u c i a a l o m een b e s t a a n d g e b i e d m e t één o f m e e r d e r e p l a n v a r i a n t e n t e v e r g e l i j k e n , o f een b e s t a a n d g e b i e d t e v e r d u u r z a m e n . D a a r n a a s t kan h e t z e l f d e g e b i e d l a t e r in de t i j d g e m e t e n en g e m o n i t o r d w o r d e n . Een v e r g e l i j k i n g van t w e e v e r s c h i l l e n d e w i j k e n is o o k m o g e l i j k , m a a r d i t b l i j f t bij veel i n s t r u m e n t e n een m o e i l i j k p u n t v a n w e g e l o c a t i e s p e c i f i e k e k e n m e r k e n , k a n s e n en b e d r e i g i n g e n . Een a n d e r g r o o t v e r s c h i l is d a t er geen c e r t i f i c e r i n g is. M a a r hoe v e r s c h i l l e n d de i n t e r -n a t i o -n a l e e-n N e d e r l a -n d s e i -n s t r u m e -n t e -n ook z i j n , ze h e b b e n i e d e r h u n s p e c i f i e k e doel en een s p e c i f i e k e m e e r w a a r d e .

B l a c k box

V a n u i t een s t e d e n b o u w k u n d i g en r u i m t e l i j k e o r d e n i n g s p e r s p e c t i e f zijn de b e o o r d e l i n g s i n s t r u m e n t e n v o o r d u u r z a a m h e i d een e e r s t e s t a p in de g o e d e r i c h t i n g . M a a r de u i t k o m s t e n r o e p e n nog (te) veel v r a g e n o p . Door h e t t o e p a s s e n v a n w e g i n g s f a c t o r e n t u s -sen de c r i t e r i a b l i j v e n veel r e s u l t a t e n een black box. H e t is n i e t a l t i j d d u i d e l i j k w e l k e keuzes, g e w i c h t e n en o n d e r l i n g e k o p p e l i n g e n h e t s y s t e e m h e e f t . Een u i t k o m s t d a t er 25 p r o c e n t m e e r g r o e n in een w i j k m o e t o m v a n een 4 n a a r een 7 t e k o m e n is b e l a n g r i j k o m t e w e t e n , m a a r n o g b e l a n g r i j k e r is o m t e w e t e n is w a a r er g r o e n bij m o e t , w a a r o m daar, en w a t de m e e r w a a r d e is o m h e t d a a r t e d o e n . En d a t is w e l w a a r s t e d e n b o u w en r u i m t e l i j k e o r d e n i n g o v e r g a a n . Bij de a f d e l i n g s t a d s o n t w i k k e l i n g v a n de G e m e e n t e R o t t e r d a m w o r d e n c a t e -g o r i e ë n u i t b e s t a a n d e i n s t r u m e n t e n nu g e k o p p e l d a a n G l S - b e s t a n d e n . D i t w o r d t u i t g e z o c h t op h e t k l e i n s t m o g e -lijke s c h a a l n i v e a u , z o d a t d a t a v a n de s t a d als g e h e e l , een w i j k o f een b u u r t snel b e s c h i k b a a r zijn. Op die m a n i e r kan er m a k k e l i j k e r a n t w o o r d g e g e v e n w o r d e n op de v r a g e n : w a a r , w a a r o m d a a r en w a t l e v e r t h e t op? H e t is een v o o r z i c h t i g e s t a r t v a n de p r e s t a t i e g e -r i c h t e s t e d e n b o u w . • N o t e n 1 C A S B E E Ü a p a n ) L e e d ( U S A , C a n a d a ) B R E E A M ( U K ) e n G P R i n N e d e r l a n d . Nederlandse i n s t r u m e n t e n : DPL en GPR S t e d e n b o u w D P L is in o p d r a c h t v a n h e t v o o r m a l i g e m i n i s t e r i e van V R O M o n t w i k k e l d en in 2 0 0 8 d o o r I V A M op de m a r k t g e -b r a c h t . Dit i n s t r u m e n t is g e -b a s e e r d op h e t c o m p u t e r p r o g r a m m a Excell. A a n de h a n d van de People, P l a n e t , P r o f i t - g e d a c h t e (Elkin: l e e f b a a r h e i d , m i l i e u en e c o n o m i e ) zijn 11 t h e m a' s en 24 c a t e g o r i e ë n b e n o e m d . De c a t e -g o r i e ë n k u n n e n v o o r een b e s t a a n d e w i j k o f een plan w o r d e n g e s c o o r d . Op deze m a n i e r o n t s t a a t een d u u r z a a m -h e i d p r o f i e l m e t scores t u s s e n de 3 en 9. H e t p r o f i e l kan w o r d e n v e r g e l e k e n m e t een f i c t i e v e r e f e r e n t i e w i j k die h e t m e e s t o v e r e e n k o m t m e t h e t s t u -d i e g e b i e -d . De r e f e r e n t i e w i j k v o l -d o e t aan de b e s t a a n d e w e t - en r e g e l g e -v i n g en s c o o r t op de o n d e r d e l e n een 6. Op deze w i j z e w o r d t i n z i c h t e l i j k hoe h e t s t u d i e g e b i e d s c o o r t en w a t de s t e r k e en z w a k k e p u n t e n z i j n . GPR Stedenbouw is o n t w i k k e l t d o o r \A/E a d v i s e u r s in o p d r a c h t v a n (en in s a m e n w e r k i n g m e t ) de g e m e e n t e T i l b u r g en G r o n i n g e n en is in 2010 op de m a r k t g e k o m e n . H e t is een w e l k o m e a a n v u l l i n g o p h e t veel t o e g e p a s t e GPR G e b o u w . A a n de h a n d van 5 c a t e g o r i e ë n - energie, r u i m t e l i j k e i n r i c h t i n g , g e z o n d h e i d , g e b r u i k s w a a r d e en t o e k o m s t w a a r d e - w o r d e n de d u u r z a a m h e i d p r e s t a t i e s v a n een gebied o f plan w e e r g e g e v e n in r a p p o r t c i j f e r s . H e t v e r g e l i j k b a a r m a k e n v a n p r o j e c t e n is e e n c r u c i a a l k e n m e r k , o m d a t zo m e e r d e r e p l a n v a -r i a n t e n v e -r g e l e k e n k u n n e n w o -r d e n .