WYMAGANIA EDUKACYJNE Z FIZYKI DLA KLASY III Gimnazjum

ELEKTROSTATYKA

– wie, że sztuczne tworzywa można naelektryzować przez tarcie

– wie, że od XVIII wieku wyróżniono dwa rodzaje elektryczności: „żywiczną” (ebonitu, bursztynu) i

„szklaną”

– wie, że można naelektryzować ciało przez zetknięcie go z ciałem naelektryzowanym – wie, że przez dotyk ciała elektryzują się ładunkami

o tym samym znaku

– wie, że wartość siły wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych zależy od ich odległości i od wartości ładunków zgromadzonych na tych ciałach – wie, że atom składa się z dodatnio

naelektryzowanego jądra i ujemnych elektronów krążących wokół jądra w pewnej odległości – wie, że jądro składa się z dodatnich protonów i

obojętnych elektrycznie neutronów

– wie, że jeden rodzaj energii może zamienić się w inny

– potrafi na przykładzie swobodnie spadającej piłki omówić przemiany energii

– wie, że można naelektryzować ciało, nie pocierając go ani nie stykając z ciałem naelektryzowanym – wie, co to jest pole elektryczne i elektrostatyczne – wie, że źródłem pola elektrycznego jest każde ciało

naelektryzowane

– wie, że pole wytworzone przez ładunek punktowy nazywa się polem centralnym

– wie, że przez tarcie można naelektryzować ciała każdego typu

– wie, że wszystkie ciała dzielimy na przewodniki i izolatory

– wie, że przeniesienie ładunku w polu elektrycznym wiąże się z wykonaniem pracy

– wie, że ciała naelektryzowane jednoimiennie odpychają się, a ciała naelektryzowane różnoimiennie przyciągają się

– zna zasadę działania elektroskopu i zna jego budowę

– wie, czym się różni elektroskop od elektrometru – wie, co to jest ładunek elektryczny i zna jego

jednostkę: kulomb (

1 C

– wie, że wartość siły wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych jest wprost

proporcjonalna do wartości ładunków, a odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości

– wie, że w atomie obojętnym elektrycznie liczba elektronów jest równa liczbie protonów – wie, że ciało naelektryzowane ma za mało lub

za dużo elektronów

– wie, co to są jony dodatnie i jony ujemne – potrafi podać zasadę zachowania energii

mechanicznej

– wie, na czym polega elektryzowanie przez indukcję

– wie, że przez indukcję ciała elektryzują się przeciwnymi znakami

– zna różnicę między polem elektrycznym a elektrostatycznym

– wie, że w polu elektrycznym na umieszczony ładunek działa siła elektryczna, której wartość maleje wraz z odległością od źródła

– potrafi wyjaśnić, czym różnią się w budowie wewnętrznej przewodniki od izolatorów – wie, że w izolatorach nie ma swobodnych

nośników ładunków elektrycznych, a w przewodnikach są

– wie, co rozumiemy przez napięcie elektryczne – zna jednostkę napięcia i jednostki pochodne

– potrafi na rysunku przedstawić siły ilustrujące przyciąganie lub odpychanie ciał

naelektryzowanych

– potrafi przeliczać jednostki ładunku – wie, do czego służy elektrofor

– wie, że oddziaływania ciał naelektryzowanych podlegają prawu Coulomba

– potrafi zastosować zasadę zachowania ładunku do wyjaśnienia mechanizmu elektryzowania ciał przez tarcie i przez dotyk – wie, jak powstają jony dodatnie i ujemne – rozwiązuje typowe zadania rachunkowe z

zastosowaniem zasady zachowania energii mechanicznej

– potrafi objaśnić zasadę zachowania energii mechanicznej na przykładzie wahadła matematycznego

– potrafi wyjaśnić, co się dzieje w przewodniku, gdy zbliży się do niego ciało naelektryzowane – wie, co to jest pole jednorodne

– potrafi narysować linie pola i oznaczyć zwrot linii

– wie, na czym polega różnica w

rozmieszczeniu ładunku w naelektryzowanym przewodniku i w izolatorze

– potrafi obliczyć napięcie, stosując wzór

AB A B

U W

q

=

– potrafi obliczyć wszystkie wielkości w nim występujące

– potrafi wykonać doświadczenia stwierdzające stan naelektryzowania ciał

– samodzielnie wykonuje doświadczenia z elektroskopem i elektroforem

– rozumie prawo Coulomba i potrafi je objaśnić – potrafi objaśnić mechanizm przyciągania

drobnych skrawków styropianu, papieru czy słomy przez ciała naelektryzowane

– potrafi rozwiązywać problemy z

wykorzystaniem zasady zachowania energii mechanicznej

– potrafi objaśnić zasadę działania elektroforu – potrafi wyjaśnić elektryzowanie przez

indukcję

– potrafi przedstawić graficznie pole jednorodne i pole dwóch ładunków jednoimiennych oraz różnoimiennych – potrafi wyjaśnić, czym różni się

elektryzowanie izolatorów od elektryzowania przewodników

– potrafi wyjaśnić, że napięcie między punktami pola elektrostatycznego zależy od odległości punktów i od wielkości pola

PR Ą D E LE KT RY CZ N Y

– potrafi wymienić skutki przepływu prądu elektrycznego

– zna niektóre symbole stosowane w schematach obwodów

– wie, jakie warunki muszą być spełnione, aby w obwodzie popłynął prąd elektryczny – wie, jaki jest umowny kierunek prądu – wie, że natężenie prądu mierzymy w

amperach (

A

– wie, do czego służy amperomierz – wie, jak włączamy do obwodu woltomierz – potrafi wymienić źródła prądu

– umie rysować proste obwody elektryczne – wie, co to jest węzeł sieci

– potrafi narysować węzeł i zaznaczyć umowne kierunki prądów

– potrafi narysować schemat prostego obwodu elektrycznego

– wie, że

C

1 A=1 s

– wie, że prąd płynący w metalach to ruch elektronów

– wie, że w metalach nośnikami prądu są elektrony, a w cieczach i gazach jony – potrafi stosować woltomierz do mierzenia

napięcia

– wie, że jednostką napięcia jest wolt (

1 V

umowny prądu w obwodzie

– potrafi zapisać pierwsze prawo Kirchhoffa dla węzła z trzema przewodnikami

– wie, że pierwsze prawo Kirchhoffa wynika z zasady zachowania ładunku

– potrafi objaśnić skutki przepływu prądu elektrycznego

– potrafi wyjaśnić, co to jest natężenie prądu – potrafi obliczyć natężenie prądu

– wie, że natężenie prądu to szybkość przepływu ładunków elektrycznych – potrafi wyjaśnić, kiedy natężenie prądu

wynosi

1 A

– wie, jak włączamy do obwodu woltomierz, a jak amperomierz

– potrafi zapisać pierwsze prawo Kirchhoffa dla węzłów z dowolną liczbą przewodów – potrafi obliczać natężenia prądów

dopływających lub odpływających z węzła

– potrafi budować proste obwody elektryczne – potrafi rozwiązywać proste zadania

rachunkowe z zastosowaniem wzoru

q I = t

– potrafi zmierzyć napięcie między dowolnymi punktami obwodu

– potrafi zmierzyć natężenie i napięcie prądu w dowolnym obwodzie elektrycznym

– potrafi uzasadnić, że pierwsze prawo Kirchhoffa wynika z zasady zachowania ładunku

-2-

D RG A N IA I FA LE M EC H A N IC ZN E

- zna pojęcia: położenie równowagi, wychylenie, amplituda

- wie, że drgania mogą być gasnące - potrafi wskazać w otoczeniu ciała drgające - wie, jakie wahadło nazywamy

matematycznym

- wie, że okres wahań wahadła zależy od jego długości

- wie, co to są drgania własne

- wie, że w wyniku rezonansu mechanicznego mogą ulec zniszczeniu różne konstrukcje - wie, co nazywamy impulsem falowym - wie, że fale mogą być poprzeczne i podłużne - wie, jak odróżnić falę poprzeczną od

podłużnej

- wie, co to jest grzbiet i dolina fali - wie, że dźwięki wydają ciała drgające z

częstotliwością większą od 16 Hz a mniejszą od 20000 Hz

- wie, że dźwięki różnią się natężeniem, wysokością i barwą

- wie, że fala, napotykając przeszkodę, ulega odbiciu lub pochłonięciu

- wie, że fale mogą załamywać się na granicy dwóch ośrodków

- wie, czym jest echo - wie, jak powstaje echo

- rozumie, na czym polega szkodliwość hałasu - wie, co to jest pogłos

- zna i rozumie pojęcia: okres i częstotliwość - zna jednostki okresu i częstotliwości - potrafi obliczyć częstotliwość drgań na

podstawie znajomości okresu

- wie, że okres wahań wahadła nie zależy od jego masy i dla małych kątów nie zależy od kąta wychylenia

- potrafi wskazać w otoczeniu urządzenia, w których znalazły zastosowanie wahadła - wie, co to jest rezonans mechaniczny - potrafi zastosować swoją wiedzę do

wyregulowania wahadła w zegarze - wie, co nazywamy falą

- wie, że fale mechaniczne nie rozchodzą się w próżni

- wie, że szybkość rozchodzenia się fal jest w danym ośrodku stała

- wie, co to jest okres, częstotliwość i długość fali

- wie, co to są ultradźwięki i infradźwięki - wie, od czego zależy natężenie, wysokość i

barwa dźwięku

- wie, że szybkość rozchodzenia się dźwięku zależy od sprężystości ośrodka

- potrafi sformułować prawo dobicia fali - potrafi graficznie zilustrować prawo odbicia

fali

- wie, że fala może ulegać ugięciu i interferencji - potrafi rozwiązywać proste zadania

rachunkowe

- potrafi obliczać okres przy danej częstotliwości

- potrafi omówić zmiany szybkości,

przyspieszenia i siły w czasie drgań sprężyny - potrafi obliczać okres wahań wahadła z

wyrażenia ^{T 2 l} p g

=

- wie, co to jest izochronizm wahań - wie, że dla podtrzymania wahań i drgań

należy dostarczać ciału energię z częstotliwością drgań własnych - potrafi stosować poznane wzory do

rozwiązywania zadań rachunkowych i problemów

- wie, że fale poprzeczne mogą rozchodzić się tylko w ciałach stałych,

a fale podłużne w gazach, cieczach i ciałach stałych

- potrafi wymienić zastosowanie ultradźwięków w medycynie i technice - wie, że instrumenty muzyczne zbudowane są

z wykorzystaniem zjawiska rezonansu akustycznego

- potrafi opisać i wyjaśnić zjawisko ugięcia (dyfrakcji) fal na przeszkodach lub otworach - wie, co to jest fala stojąca

- potrafi obliczyć najmniejszą odległość od przeszkody pozwalającą usłyszeć echo

- wie, że okres drgań zależy od właściwości fizycznych sprężyny

- potrafi przedstawić zmiany energii podczas drgań sprężyny

- potrafi opisać zmiany prędkości, przyspieszenia i siły w ruchu drgającym sprężyny

- potrafi obliczać wszystkie wielkości ze wzoru na okres wahań wahadła

- potrafi wyjaśnić zjawisko rezonansu mechanicznego wahadeł

- potrafi objaśnić mechanizm powstawania fali poprzecznej

- potrafi obliczać wszystkie wielkości z wyrażenia

v = × l f

- potrafi objaśnić, dlaczego rozmaite źródła wydają dźwięki różniące się barwą

- potrafi opisać i wyjaśnić zjawisko interferencji - potrafi wyjaśnić, jak powstaje fala stojąca - wie, jak powstaje pogłos

M A G N ET YZ M

- wie, że magnesy odpychają się lub przyciągają - wie, że magnesy przyciągają żelazne przedmioty - wie, że każdy magnes ma dwa bieguny N i S - wie, że bieguny jednoimienne magnesów

odpychają się, a różnoimienne przyciągają się - wie, że wokół magnesu istnieje pole

magnetyczne

- wie, że w pobliżu przewodnika z prądem na magnes działają siły magnetyczne

- wie, że wartość tej siły maleje wraz ze wzrostem odległości od przewodnika

- wie, jak jest zbudowany elektromagnes - wie, że na przewodnik z prądem w polu

magnetycznym działa siła zwana elektrodynamiczną

- wie, że siła elektrodynamiczna jest równa zero, gdy kierunek linii pola magnetycznego pokrywa się z kierunkiem przepływu prądu

- wie, że silniki elektryczne wykonują pracę kosztem energii elektrycznej

- potrafi wymienić elementy silnika elektrycznego - wie, że prąd indukcyjny wzbudza się w obwodzie

obejmowanym przez zmienne pole magnetyczne

- potrafi wymienić różne sposoby wzbudzania prądu indukcyjnego

- wie, jaki prąd nazywamy przemiennym - wie, że do wytwarzania prądu przemiennego

służą prądnice prądu przemiennego - wie, że światło jest falą elektromagnetyczną - wie, że fale elektromagnetyczne mogą się

rozchodzić zarówno w ośrodkach materialnych, jak i w próżni

- potrafi omówić właściwości fal

elektromagnetycznych podczerwonych i nadfioletowych

- potrafi wymienić zakresy fal wykorzystywanych w medycynie

- wie, że Ziemia jest magnesem

- wie, że na północy geograficznej jest południowy biegun magnetyczny, a na południu – biegun północny

- wie, że nie można wyizolować bieguna magnetycznego

- wie, że wewnątrz zwojnicy oddziaływanie magnetyczne jest największe

- wie, że zwojnica, w której płynie prąd, działa tak jak magnes

- wie, że za pomocą elektromagnesów otrzymuje się bardzo silne oddziaływania (silne pole magnetyczne)

- wie, że nie wszystkie materiały nadają się na rdzenie do elektromagnesów

- wie, od czego i jak zależy siła elektrodynamiczna - zna i umie stosować regułę lewej dłoni - wie, że w silnikach elektrycznych wykorzystane

jest zjawisko oddziaływania pola magnetycznego na przewodnik z prądem - wie, do czego służy komutator

- wie, co to jest indukcja elektromagnetyczna - potrafi określić kierunek prądu indukcyjnego - wie, jaka jest zasada działania prądnicy prądu

przemiennego

- wie, jakie wielkości opisują prąd przemienny - wie, jak powstaje fala elektromagnetyczna - wie, jak obliczyć szybkość rozchodzenia się fali

elektromagnetycznej

- wie, co to jest długość i częstotliwość fali elektromagnetycznej

- potrafi wymienić występujące w widmie fal elektromagnetycznych grupy fal od najkrótszych do najdłuższych

- wie, że magnesy wykonuje się z żelaza - wie, że nie wszystkie metale nadają się do

wytwarzania magnesów

- wie, że nie można wyizolować bieguna magnetycznego

- potrafi określić kierunek i zwrot linii pola magnetycznego przewodnika prostoliniowego i zwojnicy

- wie, że rdzenie elektromagnesu wykonane są ze stali miękkiej

- potrafi wyjaśnić, co to jest indukcja magnetyczna - potrafi obliczać wartość siły elektrodynamicznej - potrafi przedstawić zasadę działania silnika

elektrycznego

- potrafi uzasadnić zastosowanie komutatora w silnikach elektrycznych

- zna i potrafi objaśnić i stosować regułę Lenza - potrafi omówić budowę i działanie prądnicy

prądu przemiennego

- potrafi wyjaśnić, dlaczego do wytwarzania energii elektrycznej powinno się stosować odnawialne źródła energii

- potrafi wskazać zależność właściwości fal elektromagnetycznych od ich długości - potrafi stosować wzór

c = × l v

rozwiązywania zadań związanych z rozchodzeniem się fal elektromagnetycznych

- wie, że wokół magnesu istnieje pole magnetyczne

- zna i stosuje regułę prawej dłoni

- potrafi narysować pole magnetyczne wokół przewodnika z prądem

- potrafi wyjaśnić, dlaczego stal miękka znalazła zastosowanie w elektromagnesach

- potrafi obliczyć wszystkie wielkości z wyrażenia

F = × × B I l

- potrafi doświadczalnie wykazać zależność siły elektrodynamicznej od natężenia prądu

( ) ^I

od długości przewodnika

( ) ^l

- potrafi wyjaśnić, dlaczego w silnikach stosuje się więcej niż jedną ramkę

- potrafi wyjaśnić zjawisko indukcji elektromagnetycznej, korzystając z zasady zachowania energii

- potrafi wskazać różnice między prądnicą prądu stałego a prądnicą prądu przemiennego - potrafi uzasadnić, dlaczego w elektrowniach

wytwarzany jest prąd przemienny, a nie stały - potrafi wyjaśnić, co to jest widmo fal

elektromagnetycznych

- potrafi wyjaśnić, dlaczego promienie rentgenowskie i promienie

g

dziedzinach

-4-

O PT YK A

- wie, że naturalnym źródłem światła jest Słońce - wie, że światło w ośrodku jednorodnym rozchodzi się

po liniach prostych

- wie, że światło może rozchodzić się w ośrodkach materialnych (przezroczystych)

- wie, co to jest zwierciadło

- wie, kiedy światło ulega odbiciu, a kiedy rozproszeniu - potrafi wskazać na rysunku kąt odbicia i kąt padania

oraz prostopadłą padania

- potrafi podać przykłady zastosowań zwierciadeł płaskich

- wie, jakie zwierciadła nazywamy sferycznymi - potrafi rozpoznać i nazwać zwierciadło kuliste wklęsłe i

wypukłe

- wie, że zwierciadło wklęsłe skupia równoległą wiązkę światła, a zwierciadło wypukłe rozprasza

- potrafi graficznie znaleźć ognisko zwierciadła kulistego - potrafi narysować bieg promienia świetlnego

wychodzącego z ogniska po odbiciu od zwierciadła - wie, że na granicy dwóch ośrodków światło zmienia

kierunek, czyli załamuje się

- wie, co to jest kąt padania i załamania oraz potrafi wskazać je na rysunku

- wie, że gdy kąt padania jest równy

0°

- wie, co to jest pryzmat

- wie, że światło jednobarwne po przejściu przez pryzmat załamuje się dwukrotnie ku podstawie - wie, co nazywamy soczewką

- potrafi wymienić rodzaje soczewek

- potrafi na rysunku wskazać główną oś optyczną soczewki, ognisko, ogniskową i promienie krzywizn - wie, że za pomocą soczewek skupiających możemy

otrzymać obrazy rzeczywiste i pozorne, powiększone i pomniejszone

- potrafi wymienić przyrządy, w których stosuje się soczewki

- potrafi przedstawić zasadę działania oka

- wie, co to jest akomodacja oka i odległość dobrego widzenia

- potrafi doświadczalnie udowodnić prostoliniowe rozchodzenie się światła

- wie, jak powstaje cień i półcień - wie, że światło niesie ze sobą energię - potrafi sformułować prawo odbicia światła - potrafi graficznie zilustrować prawo odbicia światła - wie, jakie obrazy otrzymujemy w zwierciadłach

płaskich

- wie, co to jest główna oś optyczna, ognisko, ogniskowa i promień krzywizny

- wie, co to jest ognisko pozorne

- wie, kiedy w zwierciadłach kulistych wklęsłych otrzymujemy obraz pomniejszony, rzeczywisty i odwrócony

- wie, kiedy ten obraz jest powiększony, rzeczywisty, odwrócony, a kiedy pozorny, prosty, powiększony - wie, że załamanie jest wynikiem różnicy szybkości

rozchodzenia się światła w ośrodkach - wie, kiedy kąt załamania jest mniejszy od kąta

padania, a kiedy większy - wie, co to jest kąt graniczny

- wie, że światło w pryzmacie ulega rozszczepieniu - wie, że szybkość rozchodzenia się światła w ośrodku

zależy od długości (częstotliwości) fali świetlnej - potrafi narysować bieg wiązki równoległej do osi

optycznej po przejściu przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą

- wie, co to jest zdolność skupiająca soczewek - potrafi wykreślić obrazy otrzymywane w

soczewkach skupiających

- wie, gdzie należy umieścić przedmiot, aby otrzymać oczekiwany obraz

- potrafi szczegółowo omówić budowę oka - wie, co to jest krótkowzroczność i

dalekowzroczność

- wie, jakie soczewki należy zastosować, aby skorygować te wady wzroku

- wie, że światło jest częścią widma fal elektromagnetycznych

- wie, że światło jest falą poprzeczną

- umie uzasadnić, dlaczego światło po odbiciu od powierzchni chropowatych jest rozproszone - potrafi znaleźć konstrukcyjnie obraz odcinka w

zwierciadle płaskim

- potrafi graficznie znaleźć ognisko zwierciadła kulistego

- potrafi narysować bieg promienia świetlnego wychodzącego z ogniska po odbiciu od zwierciadła - potrafi graficznie przedstawić konstrukcję obrazu w

zwierciadłach kulistych wklęsłych - wie, co to jest równanie soczewki - wie, jak obliczyć powiększenie obrazu - wie, co to jest zdolność skupiająca zwierciadła

kulistego i potrafi ją obliczyć

- potrafi objaśnić, kiedy światło ulega całkowitemu wewnętrznemu odbiciu

- potrafi przedstawić bieg promieni świetlnych przechodzących przez płytki równoległościenne - wie, czym różni się widmo ciągłe od widma

liniowego

- wie, co to jest współczynnik załamania światła - potrafi wyjaśnić, jak powstaje tęcza

- potrafi obliczać zdolność skupiającą soczewek - potrafi wyjaśnić, co oznacza na przykład zdolność

skupiająca

4D

- potrafi doświadczalnie wyznaczyć ogniskową soczewki skupiającej

- potrafi zastosować do obliczenia ogniskowej równanie soczewek

- zna zasadę działania aparatu fotograficznego - zna zasadę działania mikroskopu

- wie, że światło zachowuje się czasem jak strumień korpuskuł

- wie, że twórcą teorii korpuskularnej światła był Newton

- potrafi wymienić dowody na falową naturę światła - potrafi konstrukcyjnie znaleźć obraz dowolnej figury

w zwierciadle płaskim

- zna zależność między ogniskową a promieniem krzywizny

- potrafi obliczyć ogniskową zwierciadła - potrafi graficznie przedstawić bieg wiązki

równoległej po odbiciu od zwierciadeł kulistych - potrafi obliczyć każdą wielkość z równania

zwierciadła

- wie, co to znaczy, że zdolność skupiająca zwierciadła jest ujemna

- potrafi rozwiązywać problemy z zastosowaniem praw załamania i odbicia światła

- potrafi wyjaśnić, dlaczego światło w pryzmacie ulega rozszczepieniu

- potrafi wyjaśnić istnienie barw przedmiotów w świetle odbitym i świetle przechodzącym - potrafi wyznaczyć zdolność skupiającą soczewki

skupiającej

- potrafi obliczać wszystkie wielkości z wyrażenia

1 1 1 f = + x y

- potrafi narysować bieg promieni w aparacie fotograficznym i mikroskopie

praktycznych z zakresu programu nauczania, proponuje rozwiązania nietypowe,

- potrafi korzystać ze wszystkich dostępnych źródeł informacji i samodzielnie zdobywać potrzebne wiadomości oraz systematycznie wzbogaca swoja wiedzę korzystając z różnych źródeł informacji i swobodnie ją operuje, - jest autorem samodzielnie wykonanej pracy o dużych wartościach poznawczych i dydaktycznych,

- samodzielnie wykorzystuje wiadomości w sytuacjach nietypowych i problemowych (np. rozwiązując dodatkowe zadania o podwyższonym stopniu trudności, wyprowadzając wzory, analizując wykresy), - formułuje problemy i dokonuje analizy lub syntezy nowych zjawisk i procesów fizycznych,

- potrafi udowodnić swoje zdanie używając przekonywującej argumentacji, będącej skutkiem samodzielnie nabytej wiedzy wzorowo posługuje się językiem przedmiotu, jego wypowiedzi mają przemyślaną konstrukcję, nie zawierają żadnych błędów,

- zna nowe osiągnięcia z zakresu fizyki,

- wykorzystuje posiadaną wiedzę do projektowania doświadczeń fizycznych oraz formułuje obserwacje i wnioski dotyczące ich przebiegu, - sprostał wymaganiom na niższe oceny.

W

Uczeń ma prawo do podwyższenia przewidywanej oceny rocznej o jeden stopień, jeśli w terminie tygodnia od podania oceny przewidywanej zgłosi do nauczyciela chęć poprawy tej oceny.

Na sprawdzianie przygotowanym przez nauczyciela, uwzględniającym wymagania programowe na ocenę o jeden stopień wyższą od proponowanej, uczeń powinien uzyskać minimum 80% prawidło- wych odpowiedzi. Ocena z poprawy nie ma wagi.

-6-