Roman Forycki
"La deduzione delle norme morali
generali dalla legge naturale", F.A.
Bednarski, Roma 1969 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 10/1, 233-236
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ris tia n a e ATK
10(1974)1
Z ZAGADNIEŃ ETYKI
F о г у с k i R.
F. A . B ed n arsk i: La d e d u z io n e d elle n o rm e g e n e ra li d a lla le g e n a tu ra le , R om a 1969
Ś l i p k o T.
T a d e u sz S tyczeń, P ro b le m m o żliw o ści e ty k i ja k o e m p iry czn ie u p ra w o m o cn io n ej i o g ó ln ie w a ż n e j te o r ii m o raln o ści. S tu d iu m m e ta e ty c z n e , L ublin,
1972
B ed n a rski F. A .: La d e d u zio n e d elle n o rm e m o ra li g en era li da lia le g g e n a tu rale, In s titu to d e g li S tu d i E cclesiastici, R om a 1969, ss. 62
K siążk ę D e d u k c ja o g ó ln y c h n orm m o ra ln y c h z pra w a n a tu r y m o żn a p o tra k to w a ć ja k o stu d iu m z z a k re s u m e to d o lo g ii filozofii p ra w a i filozofii m o raln o ści. C h a ra k te ry s ty c z n ą d la te g o stu d iu m je s t p ró b a o b ro n y s ta tu s u m eto d o lo g iczn eg o n a u k o w o śc i tw ie rd z e ń s ta w ia n y c h w ra m a c h e ty k i filo zo ficznej. P ró b a id zie w k ie ru n k u lo g iczn eg o p o w ią z a n ia ty c h tw ie rd z e ń z tw ie rd z e n ia m i, p rz y p o m o cy k tó ry c h fo rm u łu je się p ra w o n a tu ry .
A u to r je s t św iad o m y , że p o d e jm u ją c się w y p ro w a d z e n ia zd a ń o c h a ra k te rz e n o rm a ty w n y m ze z d a ń o c h a ra k te rz e o p iso w y m p o z o sta je w n ie z g o dzie z ty m i, k tó rz y w te j sp ra w ie p rz y jm u ją sta n o w isk o h e o p o z y ty w isty c z - ne. W e d łu g zaś n e o p o z y ty w is tó w — ja k w iad o m o — z d a n ia w y ra ż a ją c e p o w in n o ść n ie są zd an ia m i logicznym i, tzn. n ie są an i p raw d ziw e ani fa ł szy w e i z teg o ty tu łu n ie m o g ą b y ć w e ry fik o w a n e an i w y p ro w a d z a n e d e d u k c y jn ie ze zd a ń o p iso w y ch . P rz y jm u ją c w y p ro w a d z a ln o ść zd a ń z a w ie ra ją c y c h te rm in "p o w in ien " ze z d a ń z a w ie ra ją c y c h te rm in " je s t" A u to r s ta je n a s ta n o w isk u o b ie k ty w n e g o c h a ra k te ru n o rm m o ra ln y c h . W te g o r o d z a ju d e d u k c y jn y m p o w ią z a n iu no rm m o ra ln y c h z p ra w e m n a tu r y z in te r p re to w a n y m e g z y s te n c ja ln ie u p a tr u je O n p o d sta w o w y sp o só b przezw ycię-. ż e n ią re la ty w iz m u w te j d zied zin ie. U w aża bow iem , że o d rzu cen ie te g o r o d z a ju p o w ią z a n ia je s t ró w n o z n a c z n e z z a n e g o w a n ie m o b ie k ty w n e g o c h a ra k te ru n o rm m o ra ln y c h .
-w a d z a ln o śc i zd a ń n o rm a ty -w n y c h ze z d a ń o p iso -w y ch A u to r -w sk a z u je na d w a źró d ła: je d n y m je s t u to ż s a m ia n ie n o rm m o ra ln y c h z n o rm am i w y łą c z n ie te ty c z n y m i, d ru g im — p o słu g iw a n ie się b a rd z o ciasn o p o ję tą d e d u k c ją . T y m czasem o b o k n o rm te ty c z n y c h is tn ie ją n o rm y a k sjo lo g ic z n e i n o rm y te le o ło g ic z n e . J e ż e li n o rm y te ty c z n e są n o rm am i o p a rty m i n a w o li p ra w o d aw cy , o p in ii g ru p y sp o łe c z n e j czy u p o d o b a n iu je d n o s tk i, n o rm y zaś a k s jo lo g iczn e o p ie ra ją się n a w a rto ś c i czy n ó w i ja k o ta k ie m ogą b y ć d o w o d zo n e p rzez sp ro w a d z a n ie do a b su rd u n orm p o s tu lu ją c y c h re a liz a c ję w a rto śc i z nim i sp rz e c z n y c h (dow ód n e g a ty w n y ), to n o rm y te le o ło g ic z n e o d w o łu ją się do w a rto ś c i w ią z a n y c h z re la c ją , ja k a zach o d zi m ięd zy lu d zk im i c z y n a m i a ic h celem . N o rm y m o ra ln e — zd an ie m A u to ra — m a ją c h a ra k te r norm te łe o lo g ic z n y c h i w ty m se n s ie p o s ia d a ją w a rto ś ć a n a lo g ic z n ą do te j, ja k ą p o s ia d a ją z d a n ia p ra k s e o lo g ic z n e , ty p o w e d la n a u k te c h n ic z n y c h . A u to r z d a je so b ie s p ra w ę z teg o , że te rm in y w y s tę p u ją c e z a ró w n o w e ty c e filo zo ficzn ej, ja k i w o n to lo g ii n ie o d z n a c z a ją się je d n o z n a c z n o śc ią , są a n a lo giczne. D e d u k c ja zaś w s e n s ie ścisłym w y m a g a je d n o z n a c z n o śc i term in ó w , w y s tę p u ją c y c h w tw ie rd z e n ia c h sta n o w ią c y c h je j czło n y . Z d ru g ie j je d n a k s tro n y A u to ro w i n ie w y d a je się, b y a n a lo g iczn o ść te rm in ó w zm u szała do re z y g n a c ji z lo g ik i d w u w a rto śc io w e j i je j p ra w n a rzecz lo g ik w ie lo w a r to ś c io w y c h (ja k to n p . s u g e r u je I. B o ch eń sk i p o s tu lu ją c lo g ik ę p ię c io w a r- to śc io w ą , b io rą c p o d u w a g ę p lu ra liz m sta n o w isk w k w e stii o b o w iązy w al- n o śc i n o rm m o ra ln y c h : tu c jo ry z m , p ro b ab ilizm , p ro b ib a b ilio ry z m , e k w ip ro - b ab ilizm itp.). Z d an iem A u to ra m o żn a d o k o n y w a ć d e d u k c ji n o rm m o ra ln y c h z p ra w a n a tu r y ta k ż e p rz y p o m o cy re g u ł k la s y c z n e j logiki, tj. lo g ik i d w u w a rto ś c io w e j. P rz e sła n k a m i ta k ro z u m ia n e j d e d u k c ji są tw ie rd z e n ia o c h a ra k te rz e filozoficznym i n a u k o w y m , o d n o szące się do lu d z k ie j rz e c z y w is to ści. Ś cisły z w ią z e k ty c h tw ie rd z e ń z w y p ro w a d z a n y m i z n ic h n o rm am i m o raln y m i u k a z u je zn aczen ie, ja k ie d la p o stę p u e ty k i filo zo ficzn ej p o sia d a ro z w ó j m e ta fiz y k i i sz c z eg ó ło w y ch n a u k o człow ieku.
Rozw ój ty c h n a u k p o z w a la n a co ra z to p re c y z y jn ie js z e fo rm u ło w a n ie tw ie rd z e ń c h a ra k te ry z u ją c y c h p ra w o n a tu r y w je g o e g z y s te n c ja ln y c h p rz e ja w a c h . A u to r w y ra ż a p rz e k o n a n ie , że o b e c n ie b a rd z ie j n iż k ie d y k o lw ie k m o żem y p o w ied zie ć w o p a rc iu o o sią g n ię c ia n a u k szczeg ó ło w y ch , co je s t c h a ra k te ry s ty c z n e d la czło w ie k a ja k o czło w ie k a, a co sta n o w i je g o ce c h y p rz y p a d k o w e i n ie isto tn e . T re śc ią p ra w a n a tu r y —■ w e d łu g A u to ra — je s t to w szy stk o , co je s t n ie z b ę d n e do re a liz a c ji lu d z k ic h celów , in d y w id u a ln y c h i sp o łeczn y ch . N a u k a w y k a z u je , że w c z ło w ie k u is tn ie ją ró ż n e g o ro d z a ju m ech a n izm y , k tó r e u m o ż liw ia ją p ra w id ło w e fu n k c jo n o w a n ie sk o m p lik o w a n e g o a p a ra tu lu d z k ie j o so b o w o ści. Ich celem je s t re a liz a c ja szczęścia i d o sk o n a ło śc i czło w ie k a. R e a liz a c ja z aś teg o ce lu d o k o n u je się p rzez czyny, k tó r e do n ieg o p ro w ad zą. W a rto ś ć czy n u lu d zk ieg o , je g o z w ią z e k z p ra w em n a tu r y z a le ż y od je g o zw iązk u z re a liz a c ją celu czło w ie k a ja k o czło w iek a.
K o n c e n tru ją c się n a an a liz ie lu d zk ich c z y n ó w w re la c ji do ich celu , k tó ry m je s t szczęście i d o sk o n a ło ść czło w iek a, A u to r d o k o n u je c h a ra k te ry s ty k i lo g iczn ej tw ie rd z e ń d o ty c z ą c y c h w a rto ś c i p o szcz e g ó ln y c h czy n ó w lu d z k ic h po p rzez u s ta le n ie m ięd zy nim i re la c ji lo g iczn y ch : sp rzeczn o ści i w y n ik a nia. (Np. m ięd zy czy n am i o b o ję tn y m i i n ie -o b o ję tn y m i, o d p o w ied n im i i nie- -o d p o w ied n im i, k o n ie c z n y m i i n ie-k o n ieczn y m i, p o ż y te c z n y m i i nie-p o ży - tecz n y m i zach o d zi r e la c ja sp rzeczn o ści; zaś m ięd zy k o n ie c z n o śc ią c zy n u a je g o u ż y te c z n o śc ią i n ie o b o ję tn o ś c ią zach o d zi re la c ja w y n ik a n ia ). P rzy u s ta la n iu ty c h re la c ji p o s łu g u je się n ie k tó ry m i re g u ła m i i p ra w a m i lo g icz n eg o m y śle n ia , a zw łaszcza re g u ła m i: o d ry w a n ia i p o d s ta w ia n ia o raz p r a w am i tra n sp o z y c ji, sy lo g izm u h ip o te ty c z n e g o i p o d w ó jn e j n e g a c ji.
P u n k te m w y jś c ia p rz e p ro w a d z a n y c h ro z u m o w a ń je s t p o z y ty w n o -n e g a - ty w n e sfo rm u ło w an ie p ra w a n a tu ry : „dobro n a le ż y czynić, zła n a le ż y u n i k a ć " (S. Th. I—II, q. 94, a. 2). Z g o d n ie z ty m p ra w e m czy n ić n a le ż y to i t y l ko to, co n ie sp rz e c iw ia się celo m czło w ie k a, u n ik a ć zaś n a le ż y te g o i ty lk o teg o , co sp rz e c iw ia się ty m celom . T ak p o ję te p ra w o n a tu r y im p lik u je w so bie w sz y stk ie m o ra ln e p ra w a i o b o w iązk i czło w ie k a. W sz y s tk ie p ra w a m o ra ln e cz ło w ie k a w ię c e j lu b m n iej w ią ż ą się z ta k p o ję ty m p ra w e m n a tu ry . P o z o sta ją on e w lo gicznym zw iązk u nie ty lk o z p ra w e m n a tu ry , a le ta k ż e z sobą. M ożna w ięc ta k ż e m ięd zy nim i u s ta la ć re la c je lo g iczn e. A u to r w y k o rz y s tu ją c re la c je zac h o d z ą c e m ięd zy p o szczeg ó ln y m i ro d z a ja m i zd a ń k w a d ra tu log iczn eg o d o k o n u je c h a ra k te ry s ty k i r e la c ji z a c h o d z ą c y c h p o m ięd zy zd an ia m i m o d aln y m i, o trz y m u ją c w te n sp o só b z esp ó ł tw ie rd z e ń , k tó r e m o żn a u w a ż a ć za p o d sta w o w e tw ie rd z e n ia e ty k i filozoficznej.
J a k k o lw ie k b y się o c e n ia ło p ró b ę d e d u k c y jn e g o w y p ro w a d z e n ia no rm m o ra ln y c h z p ra w a n a tu ry , trz e b a p rzy zn ać, że te g o ro d z a ju p ró b a z a słu g u je n a u w a g ę , zw łaszcza ze w z g lę d u n a cel, ja k i je j p rz y św ie c a ł, a m ian o w icie u k a z a n ie o b ie k ty w n e g o c h a ra k te ru n o rm m o ra ln y c h . In n a je s t k w e stia , czy p ró b a ta się p o w io d ła, czy d o p ro w a d z iła do z a d a w a la ją c e g o ro z w ią z a n ia p o sta w io n e g o p ro b le m u i czy p ro p o n o w a n e ro z w ią z a n ia id ą w e w łaściw y m k ie ru n k u . W te j k w e s tii n a su w a się sz e re g z a strz e ż e ń i w ą tp liw o ści. P rzed e w szy stk im tr u d n o zgodzić się z A u to rem , że w y k a z y w a n ie o b ie k ty w n e g o c h a ra k te ru n o rm m o ra ln y c h w iąże się ściśle z ich w y p ro w a d z a ln o śc ią d e d u k c y jn ą ze zd a ń o c h a ra k te rz e opisow ym . T eg o ro d z a ju za ło ż e n ie je s t b o w iem n iczy m innym , ja k p rz y ję c ie m n e o p o z y ty w is ty c z n e g o zało żen ia, że ty l k o te tw ie rd z e n ia są n a u k o w e , k tó r e są w e ry fik o w a ln e lub sp ro w a d z a ln e do in n y c h tw ie rd z e ń n a u k o w y c h . W ą s k ie ro z u m ie n ie n au k o w o śc i, n ie p rz y jm o w a n ie tw ie rd z e ń k o n iecz n o ś- cio w y ch i je d n o c z e śn ie re a ln y c h , p ro w ad zi do o d rz u c e n ia tw ie rd z e ń m e ta fizy czn y ch i w sz e lk ic h tw ie rd z e ń o c h a ra k te rz e p o w in n o ścio w y m . N ik t je d n a k n ie je s t zm u szo n y do p rz y jm o w a n ia ta k w ą sk ie g o ro z u m ie n ia n a u k o w ości. N a p ew n o tw ie rd z e n ia n o rm a ty w n e e ty c z n e są w in n y m se n s ie o b ie k ty w n e i n a u k o w e niż tw ie rd z e n ia o pisow e. D lateg o z a m ia st u z a sa d n ia n ia
ty c h no rm , ic h o b ie k ty w n o śc i, o b ie k ty w n o ś c ią zd a ń o p iso w y c h (z k tó ry c h te n o rm y są d e d u k o w a ln e ), n a le ż a ło b y ra c z e j m ów ić o u z a s a d n ia n iu w ła ś c iw y m d la n o rm m o ra ln y c h i n ie p o ró w n y w a ln y m z in n e g o ty p u u z a sa d n ie n iam i; n a le ż a ło b y m ów ić o sw o is te j z a sa d n o śc i tw ie rd z e ń e ty k i filozoficz n ej.
T ru d n o bow iem m ięd zy te g o ro d z a ju tw ie rd z e n ia m i d o p a try w a ć się zw iąz k ó w w y n ik a n ia lo g iczn eg o . B rak z aś zw iązk ó w o c h a ra k te rz e d e d u k c y jn y m m ięd zy n o rm am i m o ra ln y m i i z d a n ia m i o c h a ra k te rz e o p iso w y m w c a le nie św ia d c z y o s u b ie k ty w n o śc i ty c h no rm , a ty lk o o in n e j, n ie o p iso w e j ic h r e a l n ości, o in n y m s ta tu s ie m e to d o lo g ic z n y m ic h n a u k o w o śc i. M o żn a p o w ie dzieć n a w e t w ię c e j, sta tu s tw ie rd z e ń , k tó r e n ie w c h o d z ą z in n y m i tw ie rd z e n iam i w zw iązk i w y n ik a n ia lo g iczn eg o , p o w in ie n b y ć sta tu s e m szczeg ó ln eg o u p rz y w ile jo w a n ia , p o ró w n y w a ln e g o z u p rz y w ile jo w a n ie m , ja k ie m a ją w n a u ce a k sjo m a ty . U z a sa d n ia n ie zaś a k sjo m a tó w n ie m a c h a ra k te ru d e d u k c y j n ego, ch o ć on e sam e s ta n o w ią sw eg o ro d z a ju b azę d la d o k o n y w a n ia d e d u k cji.
P ro p o n o w a n e w ięc p rzez A u to ra ro z w ią z a n ie p ro b le m u o b ie k ty w n o śc i tw ie rd z e ń e ty k i filo zo ficzn ej przez w y p ro w a d z e n ie ty c h tw ie rd z e ń ze zd ań o c h a ra k te rz e opisow ym , n ie n o rm a ty w n y m , n ie w y d a je się tra fn e , a p rz y n a jm n ie j n ie je s t to je d y n a d ro g a do p rz e z w y c ię ż e n ia su b ie k ty w iz m u w te j d zied zin ie. R aczej w y d a je się, że u k a z a n ie o b ie k ty w n o ś c i ty c h n o rm w iąże się ś c iśle z u k a z a n ie m ic h p o w ią z a n ia z r e a liz a c ją lu d z k ic h celó w . P ro b le m em w ięc fu n d a m e n ta ln y m d la u z a s a d n ie n ia o b ie k ty w n o ś c i i sw eg o r o d z a ju w e ry fik a c ji ty c h n orm je s t w y k a z a n ie , że s ta n o w ią o n e tra fn e d y re k ty w y słu ż ą c e re a liz a c ji o b ie k ty w n y c h i s u b ie k ty w n y c h c eló w czło w iek a. A u to r w p ew n y m sto p n iu d o tk n ą ł te g o p ro b le m u , z a sy g n a liz o w a ł go, n ie p rz y w ią z a ł je d n a k do n ie g o ta k ie j u w a g i, n a ja k ą on z a słu g u je .
R o m a n F o ry c k i
T a d e u sz S ty c z e ń , P roblem m o żliw o ś c i e ty k i ja k o e m p ir y c z n ie u p ra w o m o c n io n e j i o g ó ln ie w a ż n e j teo rii m o ra ln o ści. S tu d iu m m e ta e ty c z n e . L ublin, Tow .
N a u k o w e K. U. L., 1972, ss. 220 + 3 n lb
O p u b lik o w a n a o sta tn io ro z p ra w a T. S ty czn ia zro d ziła się z je g o k ilk u le t n ich b a d a ń filo zo ficzn y ch sk o n c e n tro w a n y c h w p ierw szy m rz ę d z ie n a p ro b le m a ty c e m e ta e ty c z n e j. Ś w iad czą o ty m n a jle p ie j a r ty k u ły i ro z p ra w y u k a z u ją c e się od la t p ra w ie d z ie się c iu w p o lsk ic h i z a g ra n ic z n y c h c zaso p ism ach n a u k o w y c h . P ierw szą w ty m k ie ru n k u zap o w ie d z ią b y ł a rty k u ł M ożliw ość e ty k i n a u k o w e j u J o h n a L o cke'a , k tó r y u k a z a ł się w „R oczni k a c h F ilo zo ficzn y ch " ju ż w 1963 r.b O w ie le b a rd z ie j re p r e z e n ta ty w n a je s t je d n a k s e ria p ra c o g ło szo n y ch w la ta c h 1966 do 1969, p rz e d e w szy stk im ro z p ra w a W sp ra w ie p rze jśc ia od z d a ń o rz e k a ją c y c h do zd a ń p o w in n o ścio - w y eh ,2) P roblem po zn a n ia pra w a n a tu ra ln e g o 3> o raz „D o św iad czaln y p u n k t
