Justyna Siemionow
Metodyka oddziaływań
resocjalizacyjnych wobec nieletnich
niedostosowanych społecznie : w
kierunku dobrych praktyk
Resocjalizacja Polska (Polish Journal of Social Rehabilitation) 2, 287-297
2011
Re so c ja liza c ja Po lsk a
N r 2 /2 0 1 1 ___________
Ju styn a Siem ionow *
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych
wobec nieletnich niedostosowanych społecznie -
w kierunku dobrych praktyk
Przestępczość nieletnich, stanow iąca istotny procen t na tle patologicznych zja wisk społecznych, jest ściśle pow iązana z innym i problem am i o podłożu społecz nym. Różne analizy tego zjawiska, zmierzające do w skazania sposobów mających na celu zaham ow anie owej tendencji i/lub też najlepiej możliwości jej odw rócenia prow adzone są na poziom ie m akro i m ikrospołecznym . W ielodyscyplinarne p o dejście do tego problem u uw zględnia zarów no założenia psychologiczne, socjo logiczne, krym inologiczne, jak również filozoficzne, a łączy je przede wszystkim z postępow aniem praktycznym . Prezentow ana w tym artykule optyka zagadnień resocjalizacyjnych została osadzona w nurcie rozw ażań resocjalizacji otw artej na środow isko, oddziaływ ań, które wychodzą poza m ury instytucji, tym samym stw a rzając nowe możliwości psychokorekcji nieletnich niedostosow anych społecznie. Ta tendencja pokazuje, że resocjalizacja jest dyscypliną dynam iczną, a jej efektyw ność w dużym stopniu zależy od um iejętności i możliwości dostosow ania się do zm ienia jącej się rzeczywistości, w której jest ona osadzona.
Z asady funkcjonow ania M łodzieżow ego O śro d k a W ychowawczego n r 1 w M a lb o rk u , jego cele i z a d an ia oraz sposób przyjm ow ania w ychow anków , ich resocjalizacji i prow adzonych d ziałań kom pensacyjno-w yrów naw czych
M łodzieżow y O środek W ychowawczy n r 1, im. Tadeusza Kościuszki w M al borku jest instytucją resocjalizacyjno-w ychow aw czą, czynną cały rok, zapew niającą opiekę całodobow ą dla dzieci i m łodzieży niedostosow anych społecznie, w norm ie intelektualnej, wym agających specjalnej organizacji nauki, m etod pracy, terapii, w ychow ania i resocjalizacji. Siedziba O śro d k a mieści się przy ulicy Jagiel lońskiej 94 w M alborku, organem prow adzącym jest R ada Pow iatu M alborskiego,
natom iast organem spraw ującym n ad zó r pedagogiczny jest K uratorium O św iaty w G d ań sk u 1.
N adrzędnym celem funkcjonow ania M łodzieżow ego O środ k a W ychowawczego jest elim inow anie przyczyn i przejaw ów niedostosow ania społecznego, um ożliw ie nie uzyskania wiedzy i um iejętności niezbędnych do ukończenia szkoły, wychowanie m łodzieży w poczuciu odpow iedzialności, miłości do Ojczyzny oraz poszanow ania dla polskiego dziedzictw a kulturow ego przy jednoczesnym otw arciu na w artości k u ltu r Europy i św iata, a także zapew nienie bezpiecznych w arunków kształcenia i w ychow ania oraz przygotow anie w ychow anków do życia zgodnego z obow iązują cymi norm am i społecznymi i praw nym i, a także do sam odzielności życiowej.
O środ ek zapew nia:
1) m ożliwość indyw idualnego oddziaływ ania na dzieci i m łodzież niedostoso w aną społecznie, odpow iedniego do ich deficytów poznawczych i em ocjonalnych;
2) podtrzym yw anie poczucia tożsam ości narodow ej, etnicznej, religijnej; 3) kształcenie dzieci na poziom ie szkoły podstaw owej i gim nazjum , pom oc w nadrobieniu opóźnień oraz m ożliwość ukończenia szkoły (klasy) w skróco nym term inie (prom ocja śródroczna, egzam iny uzupełniające, indyw idualny tok nauczania);
4) korzystanie z pom ocy psychologicznej, pedagogicznej, resocjalizacyjnej, w tym : w pokonyw aniu trudności i niepow odzeń szkolnych;
5) udział w życiu kulturalnym , sportow ym , społecznym oraz rozw ijanie zainteresow ań;
6) poczucie bezpieczeństwa i zaspokojenie potrzeb wychow anków , w tym ochronę przed przem ocą, uzależnieniam i i innym i przejaw am i patologii społecznej;
7) przygotow anie m łodzieży do sam odzielnego życia w naturalnym środow isku społecznym zgodnie z obow iązującym i zasadam i życia społecznego2.
Do szczególnych, bardzo istotnych dla procesu resocjalizacji zadań ośrodka n a leży: w spółdziałanie z rodziną w ychow anka (opiekunam i praw nym i), ośrodkiem pom ocy społecznej, szkołam i i innym i instytucjam i w jego miejscu zam ieszkania w celu przygotow ania optym alnych w arunków społecznej reintegracji po pow rocie w ychow anka do dom u rodzinnego, w tym możliwości kontynuow ania nauki lub podjęcia pracy i sam odzielnego życia.
Powyższe zadania są głów nie realizow ane w M O W poprzez:
1) organizow anie zajęć dydaktycznych, profilaktyczno-wychowaw czych, tera peutycznych i resocjalizacyjnych, um ożliw iających nabyw anie um iejętności życio wych ułatw iających funkcjonow anie w środow isku rodzinnym i społecznym ;
2) pom oc w ychow ankom w planow aniu kariery edukacyjnej i zawodowej z uw zględnieniem ich możliwości i zainteresow ań;
1 Statut Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego nr 1 w Malborku. 2 Ibidem.
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich... 2 8 9
3) udzielanie pom ocy rodzicom (opiekunom praw nym ) w zakresie doskonalenia um iejętności niezbędnych we wspieraniu rozwoju dzieci i młodzieży, psychoeduka cja rodziców.
W realizacji swoich zadań O środek w spółpracuje ze środow iskiem lokalnym oraz w zależności od potrzeb z innymi właściwym i instytucjam i.
Szczegółowe cele, zadania placówki w zakresie wychowania oraz formy ich realizacji określa Program W ychowawczy O środka, a w zakresie profilaktyki - Program Profilaktyki. Programy są dostosow ane do możliwości psychofizycznych i potrzeb rozwojowych wychowanków.
Nauczyciele i wychowawcy realizują cele i zadania zaw arte w Program ie W y chowawczym i Program ie Profilaktyki obowiązującym w O środku. Pracownicy nie pedagogiczni wspierają realizację wym ienionych program ów .
M etodyka wychow ania resocjalizującego jest dyscypliną pedagogiki resocja lizacyjnej, zajmującą się m iędzy innym i w arsztatem pracy samego pedagoga (wy chowawcy). Koncentruje się ona na realizacji praktycznych zaleceń form ułowanych przez teorię wychow ania oraz projektow aniu i ocenianiu skuteczności m etod, form i środków oddziaływ ań na osobę zdem oralizow aną1. Zatem zadaniem na dziś m e todyki oddziaływ ań resocjalizacyjnych jest wskazanie odpow iedzi na pytanie: jakie zadania i cele z nimi zw iązane realizować wobec jednostek o zaburzonej socjalizacji, aby zwiększyć efektyw ność tych oddziaływ ań? Zalecane przez klasyczną m etodykę w ychow ania w skazania dotyczą powszechnie przyjętych norm społecznych i praw nych. Dośw iadczenia w pracy z nieletnim i niedostosow anym i społecznie wskazują, iż w zmieniającej się dynam icznie rzeczywistości społecznej i gospodarczej to już nie wystarczy.
Z asady kierow ania i przyjm ow ania w ychow anków do M O W
Do O środ ka nieletnich kieruje starosta pow iatu właściwego ze względu na miej sce zam ieszkania dziecka, a w przypadku braku miejsca zam ieszkania - starosta właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka.
Podstawą skierowania do O środka jest praw om ocne orzeczenie sądu.
Starosta kieruje dziecko do O środka wskazanego przez C entrum M etodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w W arszawie. C en tru m M etodyczne pow ia dam ia sąd, który w ydał orzeczenie.
O środek przyjmuje dzieci i m łodzież w w ieku 13-18 lat w norm ie intelektual nej, istotne jest to, że po ukończeniu 18. roku życia wychow anek na własną prośbę może pozostać w O środku i tu kontynuow ać naukę.
W ostatnich m iesiącach pojaw iała się tendencja zm ierzająca do zm ian praw nych w tym zakresie. W ychowanek, który ukończył 18 lat w M OW , w trakcie trw ają cego roku szkolnego będzie m iał możliwość dokończenia klasy, natom iast dalszy
’ R. Opora. Resocjalizacja-wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych społecznie. Kra ków 2010.
etap kształcenia czy też klasę program ow o wyższą będzie m ógł realizow ać w swoim środow isku m acierzystym . R ozw iązanie to jest jak najbardziej słuszne, bliskie zało żeniom resocjalizacji otw artej, jednak pod w arunkiem , że to środow isko zostanie przygotow ane do pow rotu danego nieletniego, a część prow adzonych oddziaływ ań resocjalizacyjnych obejmie także jego rodzinę.
Przyjm owanie do O środka odbyw a się o każdym czasie, przez całą dobę. O przyjęciu nieletniego do O środka dyrektor pow iadam ia właściwe organy zo bow iązane do kontroli spełniania obow iązku szkolnego lub obow iązku nauki.
W przypadku niedoprow adzenia nieletniego do O środka w ciągu 3 miesięcy od daty wskazania placówki przez C entrum dyrektor O środka przesyła dokum entację nieletniego właściwemu staroście oraz pow iadam ia o tym sąd rodzinny i Centrum . W skazany powyżej czas oczekiwania na nieletniego w instytucji także zostanie skróco ny, co zapowiadają nowe rozw iązania praw ne resortu edukacji, w którego gestii pozo stają M łodzieżowe O środki Wychowawcze oraz M łodzieżowe O środki Socjoterapii.
W łaściw ości oddziaływ ań resocjalizacyjnych w M łodzieżow ym O śro d k u W y chow aw czym n r 1 w M a lb o rk u i m ożliw ości oceny ich efektyw ności
M łodzieżow y O środek Wychowawczy w M alborku realizuje swoje zadania na podstaw ie systemu kom plem entarnego (eklektycznego), dostosow ując wszelkie działania do potrzeb w ychow anków , ich deficytów poznawczych i em ocjonalnych, uw zględniając ich możliwości i predyspozycje.
O pracow any przez zespół Program W ychowawczy określa kolejne zadania do realizacji, a także możliwe do zastosow ania form y i m etody pracy z m łodzieżą nie dostosow aną społecznie, uw zględniając przy tym wiek w ychow anka oraz jakość i ilość posiadanych przez niego deficytów. Bardzo duże znaczenie przyw iązuje się tu do prow adzenia długofalowych działań resocjalizacyjnych w środow isku otw artym , w ychow ankow ie uczestniczą w wielu im prezach sportow o-kulturalnych na terenie m iasta, a także system atycznie chodzą na zajęcia do szkół m asow ych, dom u k ultury oraz innych instytucji oświatow ych.
K lim at społeczny O środka jest w ypadkow ą wielu czynników , z których najw aż niejszym jest kadra pedagogiczna, jej um iejętności, w iedza, kom petencje osobiste, zaangażow anie w pracę. Proces resocjalizacji jest tu traktow any jako interakcja (re lacja) dw óch jego uczestników : w ychow anka i wychowawcy.
Z naczenie m a także położenie i lokalizacja placówki - M O W w M alborku znaj duje się w centrum m iasta, które to z kolei leży w bliskiej odległości od Trójm iasta, co stw arza liczne możliwości uatrakcyjnienia pobytu naszych w ychow anków , ale jednocześnie zwiększa ryzyko określonych niebezpieczeństw, np. łatw ość ucieczek i tra n sp o rtu do miejsca zam ieszkania.
Twórcza resocjalizacja, rozum iana jako proces wychowawczy, zawiera charak terystyczne elementy, które wyznaczają jej zakres przedm iotow y i podm iotow y4.
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich... 291
Z akres przedm iotow y określa w arunki działania i przebiegu procesu oraz jego ograniczenia, natom iast zakres podm iotow y - wskazuje rolę i funkcję osób uczest niczących w tym procesie, czyli poddaw anych procesow i resocjalizacji.
W yróżniam y cztery podstaw ow e grupy czynników um ożliwiających prow adze nie działań w ram ach resocjalizacji twórczej:
1) w arunki personalne,
2) sprzyjający klim at społeczny, 3) przesłanki praw no-adm inistracyjne,
4) rozw iązania in frastru k tu raln e i architektoniczne,
W szystkie grupy czynników poza przesłankam i praw no-adm inistracyjnym i są możliwe do spełnienia i kontrolow ania przez kadrę zarządzającą M OW , czyli przez zespół kierowniczy. W spom niana powyżej grupa czynników zależy od rozw iązań resortow ych (M O W należy do M E N , co już zostało zasygnalizow ane powyżej) czy też od organów prow adzących i nadzorujących, stąd też zespół kierow niczy m a na nią tylko w pływ pośredni. Bardzo w ażną tendencją są prow adzone od 2008 roku spotk ania tzw. zespołu ekspertów , w skład którego w chodzą w ybrani dyrektorzy placów ek resocjalizacyjnych, a ich zadaniem jest opracow anie stand ard ów fun k cjo now ania M O W we w szystkich jego obszarach, co jest niezm iernie w ażne z uwagi na fakt, iż w ostatnich latach liczba tego typu instytucji w zrosła blisko o 30% .
Pięć podstaw ow ych zaleceń m etodycznych twórczej resocjalizacji oraz m ożli wości ich zastosow ania w praktyce
Zalecenie w szechstronnej diagnozy - jednym z ważniejszych elem entów tej dia gnozy, poza profilem psychologiczno-pedagogicznym w ychow anka, jest poszuki wanie jego zasobów, wskazanie mu ich, co staje się punktem wyjścia do dalszych działań resocjalizacyjnych; pon ad to ważne jest, aby dokonać dokładnej analizy możliwości poznawczych nieletniego, a ujaw nione w ten sposób deficyty m inim ali zować odpow iednio dobranym i m etodam i.
Z alecenie kom plem entarności postępow ania - kom plem entarność procesu twórczej resocjalizacji skutkuje pełniejszym rozwojem wychowanków, a przede wszystkim stym uluje i rozwija u nich te stru k tu ry i m echanizm y, które um ożliwiają im w przyszłości tw órczą adaptację społeczną, wykraczając poza zwykłe ram y przy stosow ania społecznego5, kom plem entarność w tym rozum ieniu to także taki dobór poszczególnych zadań w procesie resocjalizacji podopiecznego, które prow adzą do tego samego celu, lub też przyczyniają się do realizacji celów cząstkowych, to zada nia jak uk ładank a z puzzli - tw orzą pełny obraz zaplanow anego uprzednio procesu resocjalizacji.
Z alecenie elastyczności po staw pedagogicznych - proces resocjalizacji jest tu rozum iany jako relacja dwóch najważniejszych jej uczestników : wychow anka i wychowawcy, oczywiście od tego drugiego, jako osoby posiadającej określoną
w iedzę i dośw iadczenie, oczekuje się właściwego podejm ow ania decyzji w tym p ro cesie i adekw atnych sposobów działań; w procesie twórczej resocjalizacji koniecz ne jest prezentow anie postaw y otw artej na potrzeby w ychow anków , dostosowanej do aktualnej sytuacji podopiecznego, stąd też wychowawca pow inien ujawniać gotow ość do szybkiej zmiany zaplanowanych na dany czas działań i w prow adze nia w to miejsce innych, podążających za zm ieniającą się kondycją psychofizyczną w ychow anka.
Z alecenie adekw atnego d o b o ru m etody - m a ścisły związek z rodzajem , czy też m odelem stosowanej tu diagnozy, której celem jest stw orzenie tzw. m apy w ycho w anka, ukazującej jego m ocne strony oraz deficyty w różnym stopniu, stąd posiada nie takiej wiedzy o podopiecznym pozw ala wyszukać i zastosować odpow iednie do ujaw nianych trudności m etody pracy, przy jednoczesnym w ykorzystaniu zasobów tego w ychow anka, w praktyce sprzyja tem u dokonyw anie diagnozy przez interdy scyplinarny zespół, który w spólnie ustala obszary do zmiany i intensyw nej pracy oraz wyznacza ramy czasowe do ich realizacji.
Zalecenie kreow an ia w ychow anka - wskazuje konieczność stw arzania w ycho w ankow i takich sytuacji, w których ma on szansę zm ieniać swoją tożsam ość, tzn. zobaczyć siebie w innych niż dotychczas sytuacjach, rolach społecznych, niezbęd ne są tu inform acje zw rotne od osób trzecich, które w idzą podopiecznego w yko nującego dane zadanie i wzm acniają go np. poprzez nagrody czy też pochwały, zdecydow anie łatwiej jest realizować to zalecenie, wychodząc z oddziaływ aniam i resocjalizacyjnym i poza instytucję, organizując je w środow isku otw artym .
W ybrane sposoby i form y pracy stosow ane w M łodzieżow ym O śro d k u W ycho w aw czym n r 1 w M a lb o rk u w pisujące się w n u rt twórczej resocjalizacji
G ru p a te a tra ln a
Funkcjonuje w M O W od w rześnia 200 4 roku, w jej skład wchodzi 10-15 wy chowanków, którzy mają na swoim koncie już kilka znaczących sukcesów w la tach 2 00 5 -2 0 0 7 , m .in. w yróżnienie na Pow iatowym Festiwalu „Przyjaźń niejedno m a im ię”, I miejsce w Pow iatowym Turnieju Teatralnym „Niebieskie Tarcze” oraz w yróżnienie na szczeblu wojewódzkim tego turnieju. W ychowankowie w spól nie z opiekunam i koła ćwiczą regularnie, bardzo chętnie uczestniczą w próbach przedstaw ień autorskich. Przedstaw ienia i próby są w większości niczym innym jak psychodram ą, w trakcie której w ychow ankow ie odgryw ają sceny zw iązane z ich codziennym życiem lub też z ich dośw iadczeniam i, często bolesnym i, z przeszłości. Tw orzone w spólnie z opiekunam i spektakle mają zatem znaczący w ym iar terapeu tyczny, a także profilaktyczny.
Koło sportow e
R egularnie prowadzi swoją działalność od wielu lat, jednak zupełnie od niedaw na bardziej otw orzyło się na środow isko i ak tu alnie zasadniczym celem tego typu aktyw ności jest przygotow anie w ychow anków - nie tylko w w ym iarze sportow ym
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich... 293
- do pozytyw nej rywalizacji z m łodzieżą ze szkól m asowych. Jest to także bardzo dobra okazja do zdobycia licznych w zm ocnień pozytyw nych, zaznaczenia swojej osoby na tle grupy, a to w szystko przekłada się na w zrost sam ooceny w ychow anków i zm ianę w izerunku własnej osoby; buduje to poczucie spraw stw a i skuteczności. To też okazja do zmiany sposobu radzenia sobie z porażkam i i niepow odzeniam i, które nieodłącznie towarzyszą naszem u życiu, w trakcie wielu zadań chłopcy dośw iadcza ją odm iennych emocji, uczą się je rozum ieć i analizow ać.
Kolo ekologiczne
Jest to stosunkow o now y rodzaj działalności pozaszkolnej w M O W prow adzony od 200 4 roku. G łów nym zadaniem tych zajęć z w ychow ankam i jest uwrażliwienie ich na ochronę środow iska oraz zasobów naturalnych, pom oc w zrozum ieniu p o d stawowych zjawisk przyrody, by tak w ypracow ane postaw y przenieść na inne o b szary życia społecznego. Jest to także kolejna okazja dla w ychow anków do otw arcia się na środow isko i uczestnictw a w licznych im prezach w spólnie z rów ieśnikam i ze szkół masowych. W ychowankowie M O W pod opieką wychowawcy prow adzą systematyczne obserw acje stopnia zużycia w ody i energii w O środ ku , segregują o d pady, zbierają surowce w tórne, prow adzą konkurs czystości terenów zewnętrznych i w ew nętrznych. Koło to stale w spółpracuje, m .in. poprzez udział w różnych kon kursach z Dyrekcją Lasów Państwowych.
Sam orząd w ychow anków
To kolejny sposób na uczenie i rozw ijanie u w ychow anków um iejętności w spół pracy, gospodarności, podejm ow ania decyzji, radzenia sobie z krytyką i uznaniem innych, rozw iązyw ania bieżących trudności i konfliktów m iędzy sobą. Poprzez o r ganizow anie czy też w spółorganizow anie im prez sportow o-kulturalnych o charak terze lokalnym wychow ankow ie zmieniają swój sposób funkcjonow ania w grupie, niejako ćwiczą w ypełnianie różnych ról społecznych, poszerzają swój wachlarz roz w iązań sytuacji trudnych. W trakcie tych zajęć dośw iadczają, jak m ożna nie krzyw dząc drugiej osoby, powiedzieć jej o swojej złości, niezadow oleniu, rozczarow aniu. W śród znaczących w ydarzeń z życia Sam orządu M OW , które na stałe wpisały się w kalendarz im prez, m ożna w ym ienić szczególnie now atorskie, jak:
• zorganizow anie meczu piłki nożnej z policją,
• przygotowanie i prow adzenie zabawy choinkowej dla dzieci z rodzin objętych kuratelą sądową,
• zorganizow anie rajdu turystycznego, k tóry stał się im prezą cykliczną, dla in stytucji opiekuńczo-wychowawczych z terenu M alborka - M OW TROP.
Budow a w ioski kościuszkowskiej
Z adanie realizow ane było jako projekt: M IA STECZKO ŚR ED N IO W IEC ZN E Z KĄCIKIEM REKREACJI. N adrzędnym celem om aw ianego projektu było prow a dzenie oddziaływ ań resocjalizacyjnych wobec chłopców niedostosowanych społecz nie, stopniowe likw idow anie deficytów em ocjonalnych, przyswajanie przez nich właściwych sposobów budow ania relacji interpersonalnych tak, aby po opuszczeniu
O środk a byli w stanie właściwie funkcjonow ać w społeczeństw ie oraz otaczającej ich rzeczywistości, która staw ia im wiele barier, dla nich często nie do pokonania. Z adan ie to było podw ójnie tru d n e do zrealizow ania, gdyż m łodzież przebywająca w O środku odbierana jest negatyw nie przez większość społeczeństw a, ludzie nie posiadając odpow iedniej wiedzy na tem at tego problem u, tw orzą zafałszowany o b raz tego typu m łodzieży o p arty na lęku, nie chcą przyjm ować takich osób do pracy, unikają z nim i kontaktu. W środow isku lokalnym w ychow ankow ie często postrze gani są jako m łodzież z m arginesu społecznego, ludzie obaw iają się podjąć z nimi w spółpracę. Naszym celem jest także zm iana poglądów społeczeństw a lokalnego na tem at w ychow anków ; chcemy przełam yw ać tego typu bariery, zapobiegać zjawisku w ykluczenia społecznego, które zagraża w ychow ankom opuszczającym MOW . N a tym polega now atorstw o om aw ianego projektu, który poza elem entam i resocjali zacji otw artej, nastaw iony jest na zm ianę w izerunku w ychow anków w środow isku.
N a u k a tań ca
W ybrana grupa w ychow anków system atycznie uczęszcza na zajęcia taneczne na terenie m iasta, jest to nauka tańców nowoczesnych oraz standardów , efektem tej w spółpracy będzie wspólny w ystęp przed społecznością O środka, tego typu w yda rzenie m iało już miejsce na uroczystej gali z okazji 60-lecia MOW .
N a u k a gry na gitarze
Zajęcia odbywają się zarów no na terenie M OW , jak i poza nim , w ychow anko wie uczestniczą w spotkaniach i treningach organizow anych przez M iejski Dom Kultury. Umiejętności w ychow anków znajdują swoje odzw ierciedlenie w organizo wanych akadem iach oraz apelach m iędzy innym i z okazji D nia Kobiet, czy też Dnia Komisji Edukacji Narodow ej.
Z ajęcia plastyczne
W ychowankowie uczestniczą w zajęciach koła plastycznego na terenie m iasta, wykonują prace różnym i technikam i, pod okiem specjalistów plastyków; efektem tej w spółpracy są w ystawy ogniska plastycznego, na których w ychow ankow ie M OW rów nież umieszczają swoje prace, pon ad to startują w organizow anych konkursach, co w wielu przypadkach zakończyło się n agrodą łub w yróżnieniem .
Zasadniczym celem oddziaływ ań prow adzonych w nurcie twórczej resocjali zacji jest doprow adzenie do pom yślnego zakończenia całego procesu resocjalizacji, poprzez rozbudzenie i odnalezienie potencjalnie mocnych stron w w ychow ankach, zm iany ich w izerunku społecznego, w yposażenia w narzędzia, które pozwolą im bezkolizyjnie funkcjonow ać po opuszczeniu O środka. O pierając się w łaśnie na owych m ocnych stronach w ychow anka, cały proces zm ierza do w ykreow ania jego nowej tożsam ości, odm iennej od tej, k tó rą mają osoby nieprzystosow ane społecznie.
Bardzo ważnym elem entem , początkiem om aw ianego procesu resocjali zacji jest diagnoza, o p arta na m odelu interdyscyplinarnym , który ujmuje isto tę nieprzystosow ania społecznego jako złożone zjawisko - kum ulację czynników biologiczno-psychologiczno-kulturow ych.
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich... 295
Pojęcie zm iany w procesie resocjalizacji
Interesujące i ważne dla praktyków są prow adzone w M O W badania efektyw ności podejm owanych oddziaływ ań, którym towarzyszy ich systematyczna ew alu acja. Są to badania:
• efektyw ności w ew nętrznej ( w ram ach instytucji)
• efektyw ności zew nętrznej (poza instytucją, w środow isku lokalnym i ro dzin nym wychowanków)
Czynniki (przykładow e) będące przedm iotem analizy zm iany zachow ania wew nątrz instytucji:
1) spadek ilości ucieczek wychowanków , 2) term inow e pow roty z przepustek i urlopów,
3) bezkolizyjne funkcjonow anie w czasie przepustek na terenie miasta, 4) poprawa w yn ikó w w nauce,
5) rozwój zainteresowań,
6) a k ty w n y udział w kołach zainteresowań,
7) obniżenie poziom u agresji w różnych jej formach,
8) zwiększenie p o zytyw n ej aktyw ności w ychow anków podczas zajęć w czasie
w olnym ,
9) zwiększenie udziału w ychow anków w zajęciach o charakterze kulturalno-spor-
to w ym poza M O W , wspólnie z m łodzieżą ze szkół m asowych,
10)zwiększenie liczby w ychow anków podejm ujących dalszą naukę w szkołach za
w odow ych oraz realizujących kursy przyuczające do konkretnego zawodu.
Czynniki będące przedm iotem analizy efektyw ności zew nętrznej: 1) bezkolizyjne funkcjonow anie w czasie przepustek na terenie miasta,
2) właściwe, zgodne z norm am i życia społecznego zaspakajanie potrzeb przez w y chow anków po opuszczeniu MOW,
3) poprawne w ypełnianie przypisanych im ról społecznych w życiu dorosłym, 4) kontynuacja nauki po opuszczeniu M O W (w miejscu zamieszkania ),
5) podejm owanie pracy zawodowej.
Problem em nurtującym wiele osób związanych z resocjalizacją jest odpow iedź na pytanie: jakie czynniki determ inują efektyw ność podejm owanych oddziaływ ań i jaki jest stopień osiągniętej zmiany osoby niedostosow anej społecznie? Zm iany, która pozwoli na bezkolizyjne funkcjonow anie jednostki w społeczeństwie i p o praw ne w ypełnianie przypisanych jej ról społecznych.
Z m iana zachow ania z antyspołecznego na prospołeczne zazwyczaj nie jest spo w odow ana sw obodnym rozwojem jednostki, lecz um ożliw ia ją aktyw ny i zam ie rzony proces resocjalizacji, zapewniający dalszy, praw idłow y przebieg ontogenezy6. Proces resocjalizacji, do którego wstępem jest diagnoza w ujęciu interdyscyplinar nym, poszukująca zasobów i mocnych stron u jednostki niedostosowanej społecznie,
skoncentrow ana zatem bardziej na tu i teraz oraz przyszłości niż zdeterm inow a na przeszłością i obciążeniam i w ychow anka, które naturaln ie także należy w niej uw zględniać.
W ychowankowie z uwagi na utrw alone patologiczne m echanizm y funkcjono w ania często reagują nieadekw atnie do sytuacji, urucham iając tym samym kolejne reakcje ze strony innych uczestników tej interakcji. O przyczynach i podłożu w spo m nianych powyżej zaburzeń napisano już w literaturze przed m io tu bardzo wiele, ważniejsze zatem stają się m etody i techniki pracy z nieletnim i niedostosow anym i społecznie, które tak jak i otaczająca nas rzeczywistość m usiały ulec przeobraże niom , aby przynosić oczekiw ane zmiany.
Agresja, przem oc i przestępczość w śród nieletnich m ają ró żn oro dn e przy czyny oraz uw arunkow ania, w iążą się tak że z w ielom a skutkam i groźnym i dla społeczeństw a jak i samych nieletnich. Przeciw działanie tym zjawiskom wym aga przem yślanych i skoordynow anych działań wielu instytucji i podm iotów . O d nie daw na m ierzy się, czy też raczej bada efektyw ność oddziaływ ań resocjalizacyjnych (badania ilościowe i jakościowe). W skaźniki tej skuteczności są różne, m ożna je analizow ać p od względem statystycznym oraz jakościow ym , uw zględniając oczy wiście specyfikę instytucji wychowawczej. W ażne jest jednak to, że m ożna ową efektyw ność system atycznie podnosić, m onitorując prow adzone działan ia resocja lizacyjne i dokonując ich ewaluacji, co skłania do poszukiw ania now ych rozw iązań i podejm ow ania alternatyw nych działań, często pozornie niezw iązanych z danym problem em .
Kompleksowe oddziaływ ania prow adzone w ram ach n u rtu resocjalizacji tw ó r czej przynoszą określone efekty, zachow anie nieletnich zm ienia się w kierunku pożądanym z p u n k tu w idzenia ich p o w ro tu do społeczeństw a i bezkolizyjnego funkcjonow ania w nim. Oczywiście na ten proces składa się wiele czynników w za jem nie na siebie oddziałujących, co staje się przedm iotem analiz i zainteresow ania wielu praktyków i badaczy tego zjawiska.
Streszczenie
A rtykuł zwraca uwagę na m o żliw o ści od d ziaływ ań resocjalizacyjnych w instytucji typu M ło d z ież o w y O środek W ychow aw czy, który funkcjonuje w ramach resocjalizacji otwartej na środow isk o. Z asadniczym celem procesu resocjalizacji n ieletn ich jest p ow rót w y c h o w an k ów do sp o łeczeń stw a , opisyw any sposób d ziałań resocjalizacyjnych i ich zróżn icow a n ie, d o sto so w a n ie do indyw idualnych potrzeb n ieletn ieg o zw ięk sza szanse na tzw. sukces resocjalizacyjny, p od n osi efek ty w n o ść prow adzonych d ziałań . Ten typ od d ziaływ ań reso cjalizacyjnych pozw ala zaangażow ać m ocn e strony w ych ow ank a i na nich oprzeć proces resocjalizacji. R ealizacja części zadań poza instytucją, jak pokazują najnowsze badania, przynosi trw alsze zm iany w funkcjonow aniu n ieletnich. Ponadto w skazuje p otrzebę p oszu kiw ania dalszych i coraz bardziej efektyw n ych m etod pracy z n ieletn im i n ied ostosow an ym i sp o łeczn ie, takie też jest o czek iw an ie środow isk a praktyków.
Metodyka oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich... 297
Abstract
The methodology of resocialization treatment
of socially maladjusted juveniles - heading for good practises
T he article show s the p ossib ilities o f resocialization treatm ent in a Juvenile D eten tion C entre, w hich fun ction s by the m eans o f resocialization op en to th e environm ent. T he prim ary goal o f resocialization o f the juvenile is to bring them back to the society. T h e re socialization treatm ent described here and its differen tiation and adjusting to the individual needs o f a juvenile increases the chances o f a so called „resocialization success”, therefore increases the effectiveness o f the undertaken efforts. T h is ty p e o f resocialization treatm ent enables to engage the strengths o f the pupil and m ake them the foun dation o f th e resociali zation . Carrying ou t som e o f the tasks outside o f th e in stitu tion , as the m ost recent research show , brings m ore lon g-lasting effects on the fu n ction in g o f the juveniles. M oreover, it p oin ts ou t the need to con tin u e searching for other, m ore and m ore effective, m ethods o f w ork in g w ith th e juveniles socially m aladjusted, w hich is con sistent w ith the exp ectation s o f the practitioners.
Bibliografia
Konopczyński M. Metody twórczej resocjalizacji. Warszawa, PW N 2007.
O pora R. Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie odporności psychicznej
i zniekształceń poznawczych. Gdańsk, Wyd. UG 2009.
O pora R. Resocjalizacja-wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych społecznie. Kra ków, IMPULS oraz G dańska Wyższa Szkoła Humanistyczna 2010.
Statut Młodzieżowego O środka Wychowawczego nr 1 w M alborku.