Włodzimiera Ziemlińska-Odojowa,
Barbara Maciukiewicz-Czarnecka
Sprawozdanie z badań
wykopaliskowych,
przeprowadzonych w 1970 r. na
stanowisku 1 w Garbinie, pow.
braniewski
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 619-630
K
R
O
N
I
K
A
N
A
U
K
O
W
A
BADANIA ARCHEOLOGICZNE
W WOJEWÓDZTWIE OLSZTYŃSKIM W 1970 ROKU
B A R B A R A M A C I U K I E W I C Z - C Z A R N E C K A " W Ł O D Z I M I E R A Z I E M L I I Í S Κ Λ - O D O J O W A
SPRAWOZDANIE Z BADAN WYKOPALISKOWYCH,
PRZEPROWADZONYCH W 1970 R. NA STANOWISKU 1
W GARBINIE, POW. BRANIEWSKI
O p o d ję c iu b a d a ń p rz e z d z ia ł A rc h e o lo g ii M u ze u m M a z u rsk ig o w O ls z ty n ie n a s ta n o w is k u 1 w G a rb in ie , pow . b ra n ie w s k i, z a d e c y d o w a ły w z g lęd y k o n s e r w a to rs k ie , p rz y ró w n o c z e s n e j m o ż liw o ści w y k o r z y s ta n ia s p o łec z n e j p ra c y z g ru p o w a ń h a r c e r s k ic h — u c z e s tn ik ó w „ O p e ra c ji 1001 — F r o m b o r k ”.
B a d a n ia o c h a r a k t e r z e ra to w n ic z y m m ia ły n a c elu b liż sze ro z p o z n a n ie te g o s t a n o w is k a , k tó r e z n a n e b y ło ju ż w d ru g ie j p o ło w ie X IX w ie k u К W 1935 r . 2 b a d a n i a n a ty m s ta n o w is k u p rz e p ro w a d z ił F r itz J a e n s c h , a w 1937 r . 3 O tto K l e e m a n n . B a d a n ia te p o z w o liły s tw ie rd z ić is tn ie n ie o sad y z re s z tk a m i d o m ó w s łu p o w y c h o ra z w y r o b y g lin ia n e , r e p r e z e n t u ją c e k u l t u r ę rz u c e w s k ą . W g L o t h a r a K i l i a n a w a r s t w a o s a d n ic z a b y ła p rz e d z ie lo n a , lecz n a le ż ą c a do t e j s a m e j k u ltu r y . O is tn ie n iu
p rz e d z ie lo n e j w a rs tw y k u ltu r o w e j p isze ró w n ie ż H. A g d e 4. W ed łu g teg o a u to ra , w m a te r ia le o b u p o zio m ó w te j w a r s t w y is tn ia ły p e w n e ró ż n ic e w z d o b n ic tw ie c e r a
m ik i. P o d o b n ie c h a r a k t e r s ta n o w is k a in t e r p r e t u j e И . B o h n e - F i s c h e r 3. W obec n ie m o ż liw o śc i s p ra w d z e n ia p o w y ż sz y c h i n t e r p r e t a c j i w o p a rc iu o m a te ria ł, k tó ry p ra w d o p o d o b n ie z a g in ą ł w czasie o s ta t n ie j w o jn y , o k re ś le n ie b liż sze j c h ro n o lo g ii i c h a r a k t e r u s ta n o w is k a b y ło o siem p o d ję ty c h b a d a ń .
W stę p n e j p e n e t r a c ji o b ie k tu d o k o n a li w 1958 r. J e r z y A n t o n i e w i c z , R o m u a ld O d o j, J e r z y K r u p p e , w tr a k c ie p ro w a d z o n y c h w o k o lic y b a d a ń p o w ie rz c h n io w y c h . U z y sk a n y z ty c h b a d a ń m a te r ia ł s k ła d a ł się z k ó łk a żelaz n e g o o ra z k ilk u f r a g m e n tó w c e ra m ik i, ró ż n e j c h ro n o lo g ic z n ie.
6 2 0 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 1. G a rb in a , p o w . b ra n ie w s k i. P la n s y tu a c y jn y s ta n . 1.
czono w o s ta tn ic h la ta c h w s k u t e k in te n s y w n e j e k s p lo a ta c ji p ia śn ic y . B a d a n ia n ie - m ie c k ie k o n c e n tro w a ły s ię p ra w d o p o d o b n ie w o k o lic y n ie is tn ie ją c y c h d z isia j z a b u d o w a ń * u s y tu o w a n y c h o k o ło 40 m n a p o łu d n io w y zac h ó d od z ało żo n eg o w 1970 r . w y k o p u 1 (ryc. 2).
B a d a n ia ra to w n ic z e w 1970 r. p ro w a d z o n e b y ły z ra m ie n ia M u zeu m M a z u rsk ie g o p rz e z B a r b a r ę M a c i u k i e w i c z - C z a r n e c k ą i W ło d z im ie rę Z i e m l i ń s k ą - - O d o j o w ą w o k re s ie od 6 lip c a do 7 s ie r p n ia . E k s p lo r a c ją o b ję to p ó łn o c n o -z a c h o d n ią k ra w ę d ź p ia śn ic y , p rz e b a d a n o te r e n o łą c z n e j p o w ie rz c h n i o k o ło 150 m 2 i k u b a tu r z e ok o ło 225 m 3 w y rz u c o n e j ziem i. W tra k c ie p ro w a d z o n y c h p ra c s tw ie r dzono n a s tę p u ją c y u k ła d w a rs t w :
W a r s t w a I — z a w ie ra p ró c h n ic ę le ś n ą o p rz e c ię tn e j m ią ż sz o ści o k o ło 30 cm . N a je j s p ą g u n a o d c in k a c h A r 1, ć w ia r tk a D, A r 2, ć w ia r tk a C, D o ra z A r 4, ć w ia r tk a i A r 5, ć w ia r tk a С — w y s t ą p ił a o k o ło d z ie się c io c e n ty m e tro w a w a r s t e w k a o s z a ro n ie - b ie sk a w y m z a b a rw ie n iu (o zn aczo n a w czasie b a d a ń ja k o w a r s t w a I a), k tó r ą n a le ż y tr a k to w a ć ja k o w a rs t w ę w sp ó łc z e sn e j s p a le n iz n y . W y s tą p iła w n ie j s p o ra d y c z n ie lu ź n a c e r a m ik a n o w o ż y tn a .
6 2 2 K R O N I K A N A U K O W A
R ye. 3. G a rb in a , pow . b ra n ie w sk i. C e ra m ik a z w a r s t w y I b.
w y s tą p iła n a o d c in k a c h A r 1, ć w ia r tk a D, A r 2, ć w ia r tk a C, D. W y ró ż n io n o w n ie j d w ie ja m y . J a m a 1, w c h o d zą c a częściow o w n ie p rz e b a d a n ą jesz c z e śc ia n ę w y k o p u , o w y m ia ra c h 65X 70 cm , je s t o w a ln a , w p r z e k r o ju n ie c k o w a ta , o m ią ż sz o ści o k o ło 20 cm . W y p e łn isk o je j s ta n o w iła in te n s y w n ie c ie m n a , p ra w ie c z a rn a zie m ia, p rz e sy co n a w ę g ie lk a m i d rz e w n y m i. J a m a 2 (być m o że zn iszczo n e p a le n isk o ? ), o d sło n ię ta z o sta ła w p o b liż u ja m y l ; je j w y p e łn is k o s k ła d a ło się z k i lk u n a s tu k a m ie n i o n ie re g u la rn y m u k ła d z ie , w o b rę b ie k tó re g o w y s tę p o w a ły n ie lic z n e , d ro b n e u ła m k i c e r a m ik i o ra z d ro b n e , p rz e p a lo n e k o s te c z k i7. Z ie m ia p o s ia d a ła w ty m m ie js c u z a b a r w ie n ie c z e rw o n a w e n a s k u te k siln eg o p r z e p a le n ia . M a te ria ł c era m ic z n y , z a le g a ją c y w o m a w ia n e j w a rs tw ie , w y s t ę p u je lu ź n o lu b te ż w n ie re g u la rn y c h z a c ie m n ie n ia c h p ró c h n ic z n y c h . Z a c h o w a n y je d y n ie fr a g m e n ta ry c z n ie , p o z w a la je d n a k n a p o d s ta w ie p e w n y c h fo rm (ry c. 3), j a k ró w n ie ż r o d z a ju s u ro w c a , w a r s t w ę I b u z n a ć za śla d o s a d n ic tw a z o k re s u rz y m sk ie g o .
W a r s t w а II — sta n o w ił j ą ja ło w y p ia se k , o p rz e c ię tn e j m iąższo ści 1 m. J e d y n ie n a o d c in k a c h A r 4, ć w ia r tk a D o ra z A r 5, ć w ia r tk a C, s iln ie p rz e w ę ż o n a , d o c h o d zą c a n a g ra n ic y A r 5, ć w ia r tk a C/D do m iąższo ści 20 cm. Z a w ie ra ła o n a k ilk a u ła m k ó w lu ź n e j c e ra m ik i, k tó r ą n a le ż y n a w ią z a ć c h ro n o lo g ic z n ie do w a rs tw y Ib (ryc. 3 : 3). W y s tę p o w a n ie w sp o m n ia n y c h u ła m k ó w c e r a m ik i tłu m a c z y ć trz e b a w y d m o w y m c h a r a k te re m p o d ło ż a w a rs t w y Ib .
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M Q23
R yc. 4. G a rb in a , pow . b ra n ie w sk i. S ia d y sm u g n a a rz e 1, ć w ia r tk a C.
F o t . R . O d o j
s trž e n i w y k o p u . J e j m ią ż sz o ść je s t z ró ż n ic o w a n a n a p o szc z eg ó ln y ch o d c in k a c h . O g ó ln ie m o ż n a p rz y ją ć , że je j ś re d n ia g ru b o ś ć w z a c h o d n ie j części w y k o p u w y n o si około 20 cm , w części w sc h o d n ie j n a to m ia s t ok o ło 40 cm . N a o d c in k a c h A r 1, ć w ia r t k a C, D i A r 2, ć w ia r tk a C, D, w a r s t w a p o s ia d a z a b a rw ie n ie sz a re , je s t b a rd z o s iln ie p rz e sy c o n a s p a le n iz n ą w p o s ta c i w ę g ie lk ó w d rz e w n y c h , n ie je d n o k ro tn ie o dość z n a c z n y c h ro z m ia ra c h . N a o d c in k u A r 2, ć w ia r tk a С w p ó łn o c n o -w s c h o d n im n a r o ż n ik u w y s tą p iła w a r s t w a p o p io łu , w c h o d z ą c a w p ro f il. N a A rz e 1, w ć w ia r tk a c h C i D z ao b se rw o w a n o d o ść re g u la r n ie ry s u ją c e się sm u g i (ryc. 4). N a z a c h o d n im o d c in k u ic h w y s tę p o w a n ia s m u g i u k ła d a ły się p ro s to p a d le , b ą d ź te ż ró w n o le g le do p ro f ilu AB (ryc. 2). B y ły o n e ja ś n ie js z e od o p is y w a n e j w a rs t w y . P ły t k ie w y p e łn is k o sm u g n ie p o z w a la ło n a o k re ś le n ie ic h p r z e k r o ju p io n o w e g o . N ie u d a ło s ię te ż w y d z ie lić w z a je m n e j ic h s tr a ty g r a f ii n a ty m o d c in k u .
624 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 5. G a rb in a , p ow . b ra n ie w s k i. P la n u k ła d u sm u g n a a rz e 1, ć w ia r tk a CD. S k a la 1 : 80.
6 2 6 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 7. G a rb in a , p ow . b ra n ie w s k i. N a cz y n ie z a r u 1, ć w ia r tk a D — w a r s t w a I I I . b ły szc z e n ia p o w ie rz c h n i. P o z a o m ó w io n y m w y ż e j m a te r ia łe m s tw ie rd z o n o o b ecn o ść n ie lic zn y c h b ry łe k su ro w c a b u rsz ty n o w eg o . W p ó łn o c n o -w s c h o d n im n a ro ż n ik u n a A rz e 1, ć w ia r tk i С n a tr a f io n o n a s z c z ą tk i k o s tn e , k tó ry c h fr a g m e n ta ry c z n e z a c h o w a n ie n ie p o z w a la o k re ś lić ich c h a r a k t e r u . O m a w ia n a w a r s t w a k u ltu r o w a w p ó łn o c n o -w s c h o d n im o d c in k u w y k o p u (A r 3, ć w ia r - k a C, D, A r 4, ć w ia r tk a C, D, A r 5, ć w ia r tk a C) p o z b a w io n a b y ła s p a le n iz n y . Z a w ie r a ł a je d y n ie s p o ra d y c z n ie w y s tę p u ją c ą c e r a m ik ę i o d p a d y k rz e m ie n n e . W a r s t w a IV — w y ró ż n io n a w z a c h o d n im o d c in k u w y k o p u (A r 1, ć w ia r tk a C, D r A r 2. ć w ia r tk a C), p o d w a rs tw ą II I, o m iąższo ści około 15 cm . B y ła to w a rs t w a ja ło w eg o p ia s k u o z a b a rw ie n iu ja s n o b r u n a tn y m .
628 K R O N I K A N A U K O W A
f r a g m e n ty n a c z y ń z o rn a m e n ty k ą w p o s ta c i o k o ln y c h ro w k ó w i o rn a m e n tu s te m p e l k o w e g o (ryc. 9 :2) o ra z z o rn a m e n te m w y c is k a n y m p a lc e m (ryc. 9 : 5). C h a r a k t e r y sty c z n e d la te j c e r a m ik i je s t o b m a z y w a n ie je j p o w ie rz c h n i z a ró w n o z z e w n ą trz ja k i w e w n ą tr z .
M a te ria ł k rz e m ie n n y j e s t m n ie j lic z n y niż w w a rs tw ie I I I . S ą to ró w n ie ż o d p a d y k rz e m ie n n e , w z n ac z n ie m n ie js z e j j e d n a k ilo śc i p rz e p a lo n e a n iż e li w o m ó w io n e j w y ż ej (w a rs tw a I I I). T y lk o w je d n y m w y p a d k u z a o b s e rw o w a n o ś la d y o b ró b k i, o k a z je s t je d n a k u s z k o d z o n y i n ie p o z w a la n a o k re ś le n ie c h a r a k t e r u te g o n a rz ę d z ia . S u ro w iec b u rs z ty n o w y w y s t ą p ił je d y n ie n a A rz e 1, w ć w ia r tc e D, w p o s ta c i n ie w ie lk ie j b ry łk i.
A n a liz a p rz e d sta w io n e g o w y ż e j m a te r ia łu p o z w a la o k re ś lić c h ro n o lo g ię w a rs tw : I I I i V (ryc. 10) n a s c h y łk o w y o k re s n e o litu i zaliczy ć go do k u l t u r y r z u c e w s k i e j 8. P r o w a d z o n e w 1970 r . b a d a n i a n ie p o z w o liły n a u c h w y c e n ie ic h w z a je m n e j z a le ż n o ści cza so w ej czy k u ltu r o w e j. N a e ta p ie o b e cn y c h b a d a ń , w y d a je się, ż ^ o b y d w ie t e w a r s t w y s ą p o z o sta ło śc ią te j s a m e j k u ltu r y . J e d n a k z n a c is k ie m tr z e b a p o d k re ś lić , że p o m im o d o ść je d n o lite g o m a te r ia łu c e ra m ic z n e g o z o b y d w u w a r s t w (I II i V) s t r a ty g r a f i a u k ła d u i c h a r a k t e r u ty c h w a r s t w s u g e r u je w y ra ź n e n a s tę p s tw a czaso w e ich p o w sta n ia . 8 J . K o s t r z e w s k i , W. C h m i e l e w s k i , K. J a ż d ż e w s k i , P r a d z ie je P o l s k i, W a rsz a w a —K ra k ó w —W ro c ła w 1965, w y d . 2, ss. 101, 102; J . Ż u r e k , O sa d a z m ło d s z e j e p o k i k a m ie n n e j w R z u c e w ie , p o w . w e j h e r o w s k i i k u ltu r a r z u c e w s k a , F o n te s A rc h a e o lo g ic i P o s n a n ie n s e s, t. 4, 1954; J . D ą b r o w s k i , Z p r o b le m a ty k i I I o k r e s u e p o k i b r ą zu w p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j P o lsce, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń sk ie, n r 2(80), 1963, ss. 169 i n .; L . K i l i a n , op. cit.; С. E n g e l , V o r g e sc h ic h te d e r a ltp r e u s s is c h e n S tä m m e , K ö n ig s b e rg 1935, B d. 1, T a b l. 84 c.
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M 629
Rye. 20. G ra b in a , p ow . b ra n ie w sk i. F r a g m e n t p ro f ilu AB.
F a k t, że n a te re n ie o m a w ia n e g o o b ie k tu n a tra f io n o je d y n ie n a f r a g m e n ta ry c z n y m a te r ia ł c e ra m ic z n y , p rz y ró w n o c z e sn y m b r a k u n a rz ę d z i p ra c y lu b in n y c h p rz e d m io tó w , u p o w a ż n ia do w n io s k u , że b a d a n ia m i o b ję to je d y n ie k r a n ie c o sad y .
B ard zo o stro ż n ie n a le ż y p o d c h o d zić do ja k ie jk o lw ie k i n t e r p r e t a c j i o p is a n y c h w y żej sm u g . P r z y ją ć je m o ż n a ja k o ś la d y b u d o w l i 9, n ie m o ż n a je d n a k w y k lu c z y ć ś la d ó w o rk i (u p ra w a ż aro w a), a c z k o lw ie k d o ty c h c z a so w e ro z p o z n a n ie c h a r a k t e r u o s a d
630 K R O N I K A N A U K O W A n ic tw a k u l t u r y rz u c e w s k ie j n ie s u g e r u je t a k ie j h ip o te z y . T eg o ty p u d o w o d y są d o ty c h c z a s n ie z n a n e n a s ta n o w is k a c h k u l t u r y r z u c e w s k ie j. Z u w a g i n a to , że te g o ro c z n e , je d y n ie f r a g m e n ta r y c z n e b a d a n ia , n ie d a ły p o d s ta w do je d n o z n a c z n e g o o k re ś le n ia c h a r a k t e r u o b ie k tó w n e o lity c z n y c h , z a w a rty c h g łó w n ie w w a r s t w i e I I I , ja k r ó w n ie ż o k re ś le n ia w z a je m n e j z ależ n o ści w a r s t w I I I í V, n ie z b ę d n a w y d a je się k o n ty n u a c ja b a d a ń n a s ta n o w is k u 1 w G a rb in ie , ty m b a rd z ie j że s ta n o w is k u te m u z a g r a ż a d e w a s ta c ja (sy ste m a ty c z n a e k s p lo a ta c ja p iaśn icy ).
J A N D Ą B R O W S K I R Y T A K O Z Ł O W S K A
