• Nie Znaleziono Wyników

Wspólna walka komunistów polskich i niemieckich (źródła sojuszu PZPR-SED i PRL-NRD)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wspólna walka komunistów polskich i niemieckich (źródła sojuszu PZPR-SED i PRL-NRD)"

Copied!
27
0
0

Pełen tekst

(1)

ZBIGNIEW LESZCZYŃSKI

WSPOLNA WALKA KOMUNISTOW POLSKICH I NIEMIECKICH

"(źRODŁA SOJUSZU PZPR-SED i PRL-NRD)

Obchodzonym w bieżącym roku, jubileuszom XXXV -lecia po- wstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i XXX-lecia ppwsta- nia Niemieckiej Republiki Demokratycznej kierownictwa partii i obu państw nadały jednakowo wysoką rangę. Wspólne obchody

uroczystości jubileuszowych obecnie jednym z przejawów ide- ologicznej i politycznej wspólnoty interesów i celów ukształto­

wanej i nieustannie pogłębianej po obu stronach granicy państwo-

wej na Odrze i Nysie Łużyckiej w procesie budownictwa - socjalis-

tycznego w PRL i NRD. Jest dzisiaj faktem bezspornym, że ini- cjatorem i siłą sprawczą przemian rewolucyjnych, które dopro-

wadziły ' w rezultacie do przełomu w dziejach sąsiedztwa polsko- -niemieckiego, byli od początku polscy i niemieccy· komuniści. Na-

leży jednak przypomnieć, że idea porozumienia i współpracy obu narodów -przejawiająca się w rozmaitych formach·- pojawiła się jeszcze zanim na arenę historyczną wkroczyła rewolucyjna klasa robotnicza i ruch robotniczy.

Badanie źródeł sojuszu między PZPR i SED oraz PRL i NRD

należy do tych zadań polskiej historiografii, którym w Polsce Lu- dowej nadaje się nieustannie doniosłe znaczenie. Poważny wkład

w poznawanie i upowszechnianie tradycji współpracy i walki de- mokratycznych i rewolucyjnyc nurtów obu narodów wnosi po-

wołana do życia w 1956 r. polsko-enerdowska komisja historycz-

3•

(2)

36 Zbigniew Leszczyński

--- --- ---~ . ---~---

na 1 Podkreśl.my, że dalszy rozwój badań nad tą problematyką

pełni także współcześnie istotną funkcję w procesie formowania socjalistycznej świadomości obu narodó\v. Dotychczasowe osiąg­

nięcia historiografii PRL i NRD n ie mogą jednak przysłaniać fak-

tu, że w i .nteresującym nas zakresie istnieje jeszcze wiele luk czy

też problemów oczekujących na \v-prowadzenie ich do programóvv

.

bada\vczych historyków polskich. i niemieckich. Istnieje nadal po- trze ba opracovvywania takich na przykład zagadnień, jak dzia-

łalność KP Niemiec w latach vvojny i roz\vój niemieckiego ruchu oporu 2 · uwzględniając zwłaszcza styki . i powiązania z . działal­

nością Polaków, szczególnie zaś polskich komunistów. Zadanie to posiada duże znaczenie dla ukazywania tego zjawiska w historii narodów polskiego i niemieckiego, urzeczywistnionego dzisiaj ·

w . stosunkach PRL NRD, które historycy obu krajów określają zgodnie jako ciągłość demokratyćznych i rewolucyjnych tradycji 3 Analiza stanu badań nad tą problematyką pozwala uzasadnić tez ę

o znacznych dysproporcjach, czy nawet lukach istniejących w hi- storiografiach PRL i NRD. Obecnie dysponujemy dal e ko pełniej-

1 Obszerny przegląd bibliografii w odniesieniu do tej problen1aty.ki za-

wierają refe 1 raty wygłoszone na posiedzeniu XX sesji polsko-enerdo\Y 1 skiej Komisji Hi sto rycznej w Berlin ~ie (16 17 maja 1973 r.) , z · ob.: A. C z u b i ń-

s ki, Tradycje polsko-niem ieckiej wa lk i ' tetoo lu cyjnej z lat 191 8 194 5.

"Z pola walki" 1974, nr l, s. 35 51; H. G e m k o w, W sp ó l ne trady cje nie-

mieckiego i polskiego ruchu ?·ewolucyjnego 1917/1918 1945. Ta1nże , s . 3 33 ;

R. N a · z ar e w i c z, Stan bada' łl rtad problernatykq niem' ieckiego ruchu ro- , botniczego i antyfaszystOW$kiego ruchu oporu w - _latach II wojny światowej.

Ta t mże , s. 61 72.

· 2

N' iektóre aspekty ruchu Komitetu Nar odoweg o " W olne N iemcy" były już przedmiotem badań pols.ki ~ch hi storykó w. Jeg o gene i działalno ś ć

p.rzybliża praca historyków NRD przetłumaczona na język polski , zob.:

M. P i r k o, Antyfaszystowska działalność Komitetu Naroda:u;ego "Wol nyc h Niemiec" w ZSRR. Ze s zyty Naukowe WAP. Seri a hi s toryczna 1971 , nr 2. 3 ,

s. 39 64; W. ~ Gór a, S. Ok ę ck i, WaLc zy Li o n ow e Niemcy. Tamże ,

s . , 31 64 , 171 203; Ten że, O ni wa lc zy l i o Niemcy. \ Varszawa 196 2.

3 Z tego punktu widzenia istotną rolę przypisać należy pracy H e inricha Gemkowa, uka· zują.cej internacjoonalisty czne tradycj e niemi eck· ieg o i pol- skiego ruchu robotniczego i ich miejsce w kształtowaniu politycznych i ide- ologicznych podstaw przyjaźni i współpra ~cy NRD PRL (praca orpublikowa- na w języku niemieckim i polskim). Z{ib.: H. G e m • k o w, Wierni przyjac · iele - dob?·zy sqsied.zi. Wspólne tradycje nie . mieckiego i pols ki ego rewolucyjne -

go . ruchu robotniczego.

~

War sza· wa 1977.

(3)

Walka komunistÓw polskich i niemieckich 37

szym obrazem wsp.ółpracy i walki demokratów i rewolucjonistów,

zwłaszcza zaś polskich i niemieckich komunistów w okresie 1918-1939, niż ma to miejsce w odniesieniu do lat drugiej wojny

światowej czy też okresu bezpośrednio poprzedzającego powsta- nie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Ten stan rzeczy czę­

ściowo tylko może być tłumaczony tragiczną wymową lat 1939- 1945, bądż trudnym i niezwykle złożonym charakterem okresu 1945-1949. Prawdą jest bowiem także, że właśnie po drugiej woj- nie światowej - w warunkach zdawać się mogło nieprzebytej

przepaści wykopanej między obu narodami przez zbrodnie faszy- zmu hitlerowskiego - komuniści polscy i niemieccy podjęli się

przebudowy stosunków dwustronnych i zdołali stworzyć ich ja-

kościowo nowe podstawy. Tradycje internacjonalistyczne stały się podstawową przesłanką kontynuacji współpracy także w tym okre- sie, wywierając ponadto olbrzymi wpływ na rozwój walk rewo- lucyjnych i przekształcenia powojenne w Europie Środkowej.

Sekretarz generalny'KC SED, Erich Honecker, przemawiając

do delegatów VII Zjazdu PZPR oświadczył m. in.: "Niemieccy i polscy komuniści byli tymi, którzy nawet w faszystowskich wię­

zieniach i obozach koncentra·cyjnych pozostali wierni ideałom

internacjonalizmu proletariackiego. Po wyzwoleniu przez Armię Radziecką rozwijali konsekwentnie swoją działalność w celu prze-

zwyciężenia głębokiej przepaści stworzonej pomiędzy naszymi na- rodami .przez imperializm, faszyzm i wojnę"'.

Do chwili obecnej brak jest opracowania podejmującego pro-

blematykę współpracy między polskim i niemieckim ruchem robotniczym w latach 1945-1949. Dotyczy to głównie kontaktów

między Polską Partią Robotniczą a Komunistyczną Partią Niemiec (KPD), a od zjednoczenia KPD i SPD z Niemiecką Socjalistyczną Partią Jedności (SED). Problemu tego nie rozwiązuje wspomniana

już praca H. Gemkowa (ze względu na swój charakter) - choć

w znacznym stopniu zapełnia dotychczasową lukę - ani też arty-

' VII Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Stenogram. War- szawa, 8-12 grudnia 1975 r. Warszawa 1976, s. 814.

(4)

"

38 Źbign!ew Leszczyflsk1

kuły przyczynkarskie F. H. Gentzena, E. S~eber. i H. Vosske'.

Interesujące rezultaty w tym zakresie osiąga w ostatnich latach

zespół badawczy Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicz- nej w Dreźnie. Prace K. H. Griife ukazują kierowanY. przez SED proces kształtowania nowego typu stosunków niemiecko-polskich, rozwój .kontaktów między SED a PPR (od 1948 r. PZPR) a także

stosunków dwustronnych między związkami zawodowymi i in- nymi organizacjami masowymi".

W historiografii polskiej interesujący nas problem stanowi fragment sz.erszego zjawiska, określanego znikomą liczbą prac

poświęconych narodzinom i trzydziestoletniej już historii Nie-

·mieckiej Republiki Demokratycznej. Nie chodzi przy tym o mię­

dzynarodowe uwarunkowania powstania tego państwa, wynika-

jące z realizacji zaleceń umowy poczdamskiej czy też praktyki mocarstw okupacyjnych w Niemczech'.

' F. G e n t z e n, Die Umerziehung der Bevi:i!kerung der Deutschen De- mokratischen Republik im Geiste freund'schaft!icher Beziehungen zum neu- en Po!en (1945-1952), [w:] Jahrbuch fiir Geschichte der sozia!istischen Lander (dalej: JbGSLE). Berlin 1969, t. 13/2; E. S e e b er, Zu den Beziehun- l)en zwischen der DDR und den europdischen vo!ksdemokratischen Staaten bis 1950. "Zeitschrift fi.ir Geschi·chwissenscha"ften" 1973, z. 2; tenże, Zum Kampf der Arbeiterparteien um ein neues Verha!tnis ... zwischen der Vo!ks- repub!ik Polen und der DDR, [w:] JbGSLE. Berlin 1974, t. 12; H. V ·O s s k e, Uber die Entwick!ung der Beziehungen der SED zur internatżona­

len Arbeiterbewegung in den ersten Jahren nach der Griindung der Partei.

"Beitrage zur Geschichte der deutschen Arbeiterbewegung" 197Z: z. 2; sze- rzej na temat stanu badhistorii Folski w NRD (do koń.ca lat sześćdzi

siątych) zob.: E. S e e b er, Die E-rforschung und Darstellung der Gesch~chte Polens in der DDR, [w:] JbGSLE. Berlin 1972, t. 15/2.

' K. H. Gr a f e, Die Herausbildung sozia!istischer internationaler Beziehungen der DDR zur UdSSR und zur Vo!ksrepub!ik Po!en (1945- -1952). Praca habilitacyjna przedstawiona Radzie Naukowej WSP w Dreźnie,

w czerwcu 1977 r.; tenże, Die Herausbi!dung sozia!istischer internationaler Beziehungen zwischen der DDR und der Vo!ksrepublik Polen. "Geschkht- sunterrkhts und Staatsbi.irgerkunde" 1973, z. 9; K. H. Gr a f e, G. Kir s c h, , G. S e e t h a l er, Zur Entwick!unQ der Bruder bundes D DR- V R Po!en.

Tamże, 1973, z. 6.

7 Ten zakres problematyki posiada w Polsce bogatą literaturę, że wspo- mnimy tu tylko nazwiska autorów szeregu prac, jak m. in. A. Klafkowsk.i, J. Kokot, J. Krasuski, A. Skowroński, J. Skibir'lski, B. Wiewióra.

(5)

Walka komunistów polskich i niemieckich 39

Poza nielicznymi wyjątkami' brak jest opracowań ukazują­

cych wewnętrzne determinanty tego procesu, analizujących prze- miany antyfaszystowsko-demokratyczne zapoczątkowane i prze- prowadzone pod kierownictwem SED w byłej radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec. Zjawiskiem charakterystycznym jest przy tym pomijanie lub w najlepszym w padku tylko zasygnalizowa- nie ogólnego zarysu wydarzeń poprzedzających powstanie NRD, a więc dotyczącego lat 1945-1949'. Był to okres stanowiący og- niwo jednolitego procesu rewolucyjnego na terytorium NRD, kie- dy stworzone zostały podstawowe przesłanki wewnętrzne powsta- nia socjalistycznego państwa i jakościowo nowej koncepcji poli- tyki zagranicznej. Dalszym wnioskiem wynikającym z analizy literatury przedmiotu jest całkowity niemal brak opracowań (poza przyczynkami publikowanymi głównie w "Przeglądzie Zachod- nim" i "Sprawach Międzynarodowych"), poświęconych historii powstania i rozwoju Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności.

Lukę tę zapełni częściowo przygotowywane obecnie przez wydaw- nictwo "Książka i Wiedza" polskie tłumaczenie Geschichte der SED. Abriss, wydane w NRD w 1978 r."

Nie tylko z punktu widzenia dzisiejszego stanu stosunków PRL-NRD lecz także ich przyszłości istnieje potrzeba prac uka-

zujących historię te~o państwa, etapy budownictwa socjalistycz- nego w ca~ej złożoności ich wewnętrznych i międzynarodowych

' Niemiecka Republika Demokratyczna. Praca zbiorowa pod red. B. Gru- chmana i B. Wiewióry. Poznań 1963 (seria "Monografia Niemiec współ­

czesnych"); Niemiecka Republika Demokratyczna. Rozwój spoŁeczny i gos- podarczy 1949-1969. Praca zbiorowa pod red. W. Markiewicza. Poznań 1971;

Nimiecka Republika Demokratyczna. Problemy polityczne - pozycja gos- podarcza. Praca zbiorowa pod red. B. Kowalskiego. Katowi~e 1971; M. T o- m a l a, Dwie drogi rozwoju Niemiec. Warszawa 1968.

" Przedmiotowej luki nie rozwiązuje praca historyka NRD, S. Doern- berga, tłumaczona na zyk polski, dzisiaj już w znacznym stopniu zdeza- ktualizowana. Zob.: S. D o er n e b er g, Narodziny nowych Niemiec 1945- -19.49. Antyfaszystowsko-demokratyczne przeobraże1~ia i powstanie Niemiec- kiej Republiki Demolaatycznej. Warszawa 1962.

10 Artykuł recenzyjny, zob.: Z. L e szczy ń ski, Gesclvichte der SED.

Abriss. Serlin 1978. "Z pola walki" 1978, nr 4, s. 214-223.

(6)

• •

40 Zbigniew Leszczyńskl.

uwarunkowań 11 • Wydaje się ponadto ~zasadn.ionym wniosek doty -

czący opracowania monografii po śvvięco nej hi sto rycznym etapom

~

.

rozwoju stos unków m ię dzy PZPR i SED, nie unikając zł ożonych często i trudnych problemóv1 lat 1945 1949. Zadan ie to ułat wi

niewątpliwie znajdujący się obecni e w druku zbiór dokumentó w

.

il ustrujących współpracę polskiego i niemieckiego r · uchu r ty botni- - czego do 1949 r . wspólnie przygotowany i opracowany przez In- styt ut Marksizmu-Leninizmu przy KC SED i Instytut Ruchu Ro~

botniczego WSNS przy · KC PZPR (ze wstępem H. Gemk owa

i Vl. Góry'). ..

· . Niektórym problemom, istotnym z punktu widzenia kry s tali- zacji przesłanek stosunków mi ę dzy NRD i PRL , wymagającym

w naszym przekonaniu dalszych bad ań, pragniemy poświęcić ko-

lejną część rozważań. .

.

,./

.

Z rozwojem strategii KPD; a szczególnie jej przygotowań do

działalności w okresie powojenny· m, wiąże się dz ia łalność tzw.

Komisj i Roboczej (Arbeitskomission der KPD) powołanej przez kierownictwo partii (luty 1944 r .) w Związku Radzieckim. Jej za- daniem miało być opracowanie "( ... ) szeregu politycznych probl ' e- .. n1ów walki o obalenie Hitlera i utworzenie no wyc h Nie1niec" 12

W czas ie ponad rocznej działalności w k ilk u:Q.astu zes-

połach problemowych przeanalizowano wiele zagadnień teore-

tycznych, posiadających zasadnicze znaczenie dla strategii KPD vv okresie powojennym. . Dotyczyły one przede wszystkim utwo--

.

rzenia szerokiego frontu ludowego i walki o now · e, antyfa szys-

.

towsko-demokratyczne Niemcy. - Nie rozwijając szerzej tego zagad- nienia należy podkreślić, że w rezultacie prac Komisji powstał

.

lU. in. dokument p . n. Program akcji bloku walczącej demokracji,

' .

który stał ~ię w przyszłości podstawą . odezwy KPD . z , . 11 czerw · ca

.

. .

~

11 Probl ematykę tę podejmuje a u tor referatu w pra . _ cy pt. . Niemiecka

Republika Demokratyczna. Zarys . rozwoju spo łeczno-pol ityczne . go, znajdu~

.

ją ,c·ej się obecnie w druku (Wydawnictw o MON) . Z ak·ończenie . . . . druku pla-

nowane jest na sierpień br .

12 Cyt. za H. L a s c h i t z a, Ober Inhalt und Prooramm eines de:r

Kćimpferischen Demokrat ie. ,,Beitr ag e z _ ur Geschi c ht e der Deut sc h en A.r- be-iterbe · wegung" 1964, z. 6, s. 1037.

(7)

' Walka komunistów polskich i niemieG.kich 41

·---~---·---· --·- --

1945 r. 13 W bogatym dorobku Komisji {w zasadzie nie analizowa- nym "'' polskiej literaturze przedmiotu) warto zwrócić uwagę na

ten aspekt jej działalności, który wiązał się bezpośr.ednio . ze sta- nowiskiem . komunistów wobec; przyszłych stosunków z Polską .

· Problem ten b·ył kilkakrotnie przedmiotem posiedzeń Komisji , a przede ·wszystkim zespołu opracowującego główne kierunki ide-

ologicznej r · eedukacji narodu niemieckiego.H

W lutym 1945 r. Komisja zapoznała się z rezultatami prac

· wspomnianego zespołu ideologicznego. Stały ' się one podstawą

opracov.;anych na przełomie, lutego . i marca, oraz w kwietniu 1945 r. dyrektyw i szczegółowych . planów denazyfikacji i demo- kratyzacji nieomal wszystk i ch dziedzi11 życia społecznego . W tym

samym czasie na posi'edzeniach Komisji Roboczej pojawiał się często problem stosunków niemiecko-polskich, także w aspekcie przewidywanych sojuszniczych decyzji terytorialnych· na korzyść

Polski. Należy przypuszczać, że kierownictwo KPD dyspor1owało

- obok oficjalnych komunikatów z konferencji w Teheranie i J.ał­

cie bieżącymi ińformacjami na temat podstawowych ptoblemów dyskutowanej wówczas przyszłości Niemiec . Kom·uniści przewi- dywali słusznie, że ' zapowiedź konferencji w Jałcie w spr~wie uzy-

skan · ia przez Polskię "( .. . ) istotnego przyrostu terytorialnego · na

północy i na zachodzie" 15 może stać się argumen~em reakcji nie - mieckiej przeciwko ich koncepcji st?sunków niemiecko-polskich.

W podjętej v/óV\Tczas akcji -vvyjaśniającej sens ko· munikatu kon ~ ­

ferencji w szeregach ruchu Komitet Narodowy "Wolne Niemcy"

wskazywano przede wszystkim na potrzebę kompleksowej . walki z faszyzmem i militaryzmem . W tym aspekcie istnieje · jak pod-

18 W polskiej literaturze przedmiotu do tego ' zagadnienia nawiązuje

A . . C z u b i ń ski, Lewica niemiecka w walce z dyktaturą hitlerowsk ą

1933 . 194,5. Warszawa 1.973, s. 325.

u Protok·oły Komisji Roboczej KPD i opracowane przez nią tzw . pro- gramy detaliczne znajdują się w archiwum Instytutu Marksizmu-Leniniz- mu przy KC SED w Berlinie. Nie one jeszcze dostępne. Z dorobkiem Komisji autor • ·' miał okazję zapoznać się jedynie na podstawie prac Horsta

- Laschitzy, zawierająey.ch w aneksie niektóre tylko dokumenty. Zob.:

H. L a s c h i t z a , Kiimpferische Demokratie gegen Fasch i smus· . Berlin 1969 ,

, s. 20' 9 Z53. •

,

.

15 Teheran-JaUa-Poczdam. Dokum-ent.y konferencji szefóvJ rzq.dó ~ w trzech wielkich mocarstw . Wars za wa 1972 . , wyd . III, s. 208 .

..

(8)

42

Zbigniew Leszczyński

--- ---

kreślano - zasadnicza zbieżność między intencjami sojuszników koalicji antyhitlerowskiej a postulatarni niemieckiego ruchu ro- botniczego i interesami całego narodu".

'Komsja Robocza KPD wniosła duży wkład w opracowanie kierunków, treści i metod działalności wyjaśniającej nowy układ

warunków - powstały na podstawie odpowiednich decyzji soju- szniczych - między Niemcami i Polską. Wskazując na polityczny charakter przewidywanej decyzji o przesunięciu zachodniej gra- nicy Folski i jej prawa do bezpiecznych granic, KPD podkreślała, że podstawowym warunkiem przyszłych stosunków dwustronnych

muszą być głębokie przemiany antyfaszystowsko-demokratyczne w Niemczech. Zakładano, że w procesie ich realizacji zostaną zli- kwidowane źródła ekonomiczne imperializmu niemieckiego jako

nośnik antypolskiej polityki, zaś w sferze ideol@gicznej towarzy-

szyć im będzie krytyczna rozprawa z przeszłością. Szczególną uwagę, w opracowany..ch przez Komisję Roboczą planach powojen- nej reedukacji narodu niemieckiego, przywiązywali komuniści do kampanii wyjaŚniającej genezę, miejsce i rolę Prus w historii Niemiec oraz dziejach stosunków niemiecko-polskich". Taktyka KPD w walce o nowe ułożenie stosunków z Polską polegała więc

na postawieniu w centrum aktywności narodu przede wszystkim generalnych warunków powojennego współżycia obu narodów (czy szerzej nowej koncepcji polityki zagranicznej). Chodziło o to, aby nie dopuścić do sytuacji, w której określone decyzje teryto- rialne przysłonią - jak to miało miejsce po pierwszej wojnie świa­

towej - realizację zasadniczych zadań wynikających z krytycz- nego rozrachunku z przeszłością. Na jednym z posiedzeń Komisji Roboczej podkreślano, że "utrata terenów we wschodnich Niem- czech, która nastąpi wskutek powtarzających się agresji i niezli- czonych zbrodni wojennych niemieckiego imperializmu ( ... ) nie

może odwrócić uwagi narodu od rozwiązania jego społecznych

" H. L a s c h i t z a, Die programmatischen Vorbereitung der alltija- schistisch-demokratischen Umwa!zung in Deutsch!and durch das Pol'itbiiTo und durch eine: Arbeitskomission der K:PD (Mitte 1944 bis zum Auruf des ZK der KPD vom 11, Juni 1945). Praca doktorska w Akademii Nauk Spo-

łecznych przy KC SED w Berlinie. Berlin 1966, s. 134- 136.

11 Tenże, KómpfeTische Demokratie ... , s. 136- 137 i aneks, s. 209-235.

(9)

. -

. ...

Walka kóniun1 s tów po ls ki ch 1 nl.einleckich . 43

i narodo w ych problemów" 18 Sformułowane w ten s po s ób s tano- wis ko posiada naszym zdaniem podstawowe znaczenie dla zrozu-

mi ~ ni a stos unku KPD, a ź ni e j SED wobec odpowiednich zmian terytorialnych na korzyść Fol s ki czy jeszcze szerz e j, wyboru odpowiedr1ich metod kampanii wyj':lśniającej - ten stan rz ec zy.

N o.wy rozdział w historii narodów polskiego i niemieckiego , a tym s amym w stosunkach między rewolucyjnym ruchem robot-

niczym obu krajów , otworzyło zwyc ięstwo • narodów sprzym ie rza- nych na d . faszystowskim . ' imp e r ializ m e m niemieckim. Proc

'

es głę- bokich przemian re w olucyjnych zapoczątkowany w latach 1944- -1945 w kr a jach Europ y ś r odkowej i południowo-wschodniej, po-

zos taw ał w ścisłym związku z wyzwo leńczą misją Związku Ra-

dziecki ego. Powstanie 22 lipca 1944 r. Folskiego Ko· mitetu Wyz- . w · olenia . Narodowego stanowiło hi s toryczny przełom w dziejach , narodu polskiego. Rozpoczę ł o ono na ziem iach polskich j e dnolity proces rew · olucyjny, który pod względem charakteru i tre ś ci roz-

wią zywanych zadań, oznaczał zapoczątkowanie rewolucji socja- l is tycznej. Kierowniczą rol ę w tym procesie odgrywała Pol ska Partia Robotnicza, wokół któr e j s kupiły się siły kon se kwentn i e demokratyczne i po s tępowe , reprezentowane przez Pol s ką Part i ę

Socjalistyczną, Strqnnictwo Ludowe i Stronnictw ó D e mokratycz - ne. Podobną rolę odgrywała na zi e miach wschodnich dawn e j Rze- szy Komunistyczna Partia Niemiec. Dzięki jej istnieniu możliwym

s tało się ·wykorzystanie histdrycznej . szansy powstałej w wyniku

zwyci ' ęs twa nad faszyz!llem, przystąpienie do budowy nowego ży- c i a i wreszcie dokonania przełomu także w historii narodu n.ie-

n1iecki e go. Przemiany rewolucyjne, które objęły swym zasi ę giem

także wschodnie Niemcy i kierov va ne były przez komuni s ~ów nie-

· mieckich rozpoczęte · zostały stwierdza si~ w Odezwie z okazji xxx:..l e cia N ie mieckiej Republiki Demokratycznej "( ... ) budo-

vvą antyfa s zy s towsko-demo.kratycznych organów pań s t wow ych, reform ą ro l ną, wywłaszczeniem kapitału monopoli s tycznego , utworzeniem zakładów uspołecznionych, demokratyczną reformą

szkolnictwa. 1,ak zapoczątkowany został jednolity proces rewolu- cyjny, w którym w zaciętej walce z reakcją imperialistyczną do -:

konan o przeobrażeń antyfa s zysto ws ko-demokratycznych , zbudo -

18 T amże, s . 91.

11

·'

(10)

44 Zbigniew Leszczyński

wano podstawy socjalizmu i przystąpiono później do kształtowa­

nia rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego''".

Oczywistą jest dzisiaj konstatacja, że w miarę rozwoju tych procesów, coraz bardziej tożsamych pod względem ideologicznym i politycznym, powstawały korzystne przesłanki urzeczywistnie- nia nowej koncepcji sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Jednakże na

początku, a więc latem 1946 r., przed komunistami polskimi i nie- mieckimi stały niezwykle trudne i złożone zadani<:L Na charakter postaw społeczeństwa polskiego wobec Niemców w decydującym

stopniu złożyły się doświadczenia wojny i okupacji, zacierając

obraz postępowych trady;cji w stosunkach między obu narodami, a przede wszystkim rewolucyjnej współpracy i walki ruchów ro- botniczych.

Komuniści niemieccy stali przed zadaniem uświadomienia na- rodowi rzeczywistych przyczyn klęski narodowej, lecz także winy i odpowiedzialności za konsekwencje zbrodniczej polityki faszyz- mu. Dorażnie było to niezbędne do przezwyciężenia rozprzestrze-

niającej się wówczas apatii i braku nadziei, mobilizacji sił do bu- dowy nowego życia. Perspektywicznie zaś, w koncepcji KPD, mia-

ło umożliwić odzyskanie przez naród niemiecki zaufania narodów

świata, w poważnym stopniu utra.conego w rezultacie agresji i zbrodni hitlerowskiego faszyzmu. Skalę trudności tego zadania

określał balast doktryn faszystowskich pozostawiony w świado­

mości narodu niemieckiego, zwłaszcza antykomunizm i wrogi st1p- sunek do Związku Radzieckiego. Świadomość wyzwoleńczej Arrriii Czerwonej, walczących u jej boku żołnierzy polskich, a także ofiar poniesionych dla te~ sprawy przez niemieckich antyfaszystów nie

pojawiła się bynajmniej automatycznie w wyniku totalnej klęski

Trzeciej Rzeszy. W swej większości naród niemiecki skłonny był

ra<;:zej uważać za winną jego nędzy samą klęskę wojenną, a nie-- rzadko swych wyzwolicieli. W. Uloricht oceniając trudności pierw- szych powojennych miesięcy pisał m .. in.: "Trudniej było usunąć zamęt duchowy i rozkład moralny, pozostawiony w umysłach

" )luruj zum 30. Jahrestag der Grundung der Deutschen Demokratischen

Republik. "Neues Deutschland" 18 XI 1977.

(11)

Walka k omunis t ów polski c h i niemieck ic h 45 ludzkich po dwunastu latach rządów Hitl e ra, aniżeli ruiny v; mia- s tach i wsiach"! 0

Pomimo niezwykle złożonej sytuacji i odmiennych u\varunko-

wań działalnośc .i obu part ii latem 1945 r . istniały obiektywne prz e- ·

s łanki ' dla kontynuacji współpracy komunistów pol s kich i nie- "

: mieckich i po s tawienia na porządku dziennym sprawy przebudo- •

wy podstaw sto s unków mi ę dzy obu narodami. W ich analizie po- .

ważną rolę odgrywa fakt, że PPR w swe j ocenie charakteru dru - giej wojny • Ś\via towej nigdy nie utoż sa m i ała sił odpowiedzialnych

za agr~sję na · Polskę i . zbrodni fasz:yzmu z całym narod e m niem iec - - kim:l 1 Mobilizując naród polski do walki z najeźdźcą i okupantem

hitlerowskim nigdy nie zapominała , że istn - ieją taki e Niemcy an- tyfaszystowskie, provv-adzące n · ierówną walkę w sa mej Rzeszy

.

i organizujące ją na emigracji.

Kolejną, ważną przesłanką powoj e nnej współpracy polski ch

. •

i niemieckicl1 komun~stów obok \V s pólnych do świa dczeń walki

. .

przeciwko fa s zyzmowi było ich k onse k w entnie internacjona- li s tyczne stanowi s ko vvobec partii I_Jen i na i Związku Radzieckiego.

Wr es zcie i PPR i KPD wyszły z \Vojny jako jedyne siły polityczn e

posiadające r e v v olucyjne programy o dbudowy i budowy nowej

.

rzeczywistości svvyc h narodów , za sa dniczo odmiennej od cał ego ic h dot yc hc za sovvego roz w oju sp ołecz nego, zdolnej zabezpieczyć

im d o brąbyt i ż yc i e w poko j u. Przesl anki te vv istotny sposó b o kr e -

ślały wówcza s treść i k ie runki vvalki o przyszłość stos unków pol- s ko-·nielnieckich, choć podkre ś lmy to jeszcze raz jej u warunkowa- nia i zadan ia , które trzeba było \V tym procesie r ozwiąz , by ły po o bu st r on ach nie tylk o złożone, lecz czę s to bard zo o dm ienne.

Folska Part i a . R- ob otn icz a przed s tawiła narodo wi koncepcj ę,

która rozvviązyvvała radykaln ie i na zaw sze p ' odstawowe problemy ' ro z \vo · iu narodu i państwa polskiego. B a rdzo ważnym · j e j _ mom en -

te m był o p - otrakto \v ani e założe ń polityki P olski, w stos unku d o j e j granic i z : e m zac hodni ch , vv o · rganicznej v vię z i z ogólnym pro g ra -

----~

... .. - - ·-- -- --··- ·-- ----

20 W. U l b-r i c h t , Zur G eschic h te der neuesten Zeit. B er lin 1955, Bd I,

H a lbbd 1, s. 10 3. ·

21 Z o b. m. in.: O nasz stosunek do N ie m ców} [w:] K ształtowanie się . pod-

,

.

staw p r ogramo wych Pol skie j Pa r t ii Robot niczej w l atach 1942 1945 (wyb ór

m , ateriałów i dokumentów). Wa rSizawa 1958 , s. 182-~ 187.

(12)

46 Zbigniew Leszczyński

mem przemian demokratycznych w ustroju politycznym i społecz­

no-gospodarczym". Koncepcja ta wychodziła naprzeciw pows·zech- nemu pragnieniu narodu polskiego, które w odniesieniu do sfery stosunków międzynarodowych materializowało się w dążeri.iu do

uniemożliwienia ponownej agresji imperializmu niemieckiego

\ straszliwych lat okupacji. Ten sam cel przyświecał KPD, która w swym pierwszym po wojnie dokumencie programowym (ApPl KC KPD z 11 czerwca 1945 r.) formułowała trzy żądania w sprawie polityki zagranicznej: "Nigdy więcej podżegania i nienawiści wo- bec Związku Radzieckiego, gdyż wówczas zawsze podnosi ~łowę

reakcja imperialistyczna ( ... ) Pokojowa i dobrosąsiedzka koe!;17V- stencja z innymi narodami. Zdecydowane zerwanie z polityką

agresji i przemocy w stosunku do innych narorlów, polityką norl- bojów i grabieży ( ... ) Uznanie obowiązku odszkodowania za szkndv

wyrządzone innym narodom w następstwie agresii hitlerow- skiej"".

Podkreś-lić należy w tym miejscu, że zadania te były zgodne z zaleceniami umowy poczdamskiej, podpisanej w parę tygodni

później przez mocarstwa zwycięskie. Dzięki konsekwentnei poli- tyce Związku Radzieckiego, umowa poczdamska stworzyła nie tylko system gwarancji dla innych państw i narodów Europy lecz

zabezpieczała także najżywotniejsze interesy narodu niemieckiea0.

Nawiązując do linii wypracowanej w ostatniej fazie woiny, ko-

muniści niejednokrotnie podkreślali związek między politvką mo- carstw okupacyjnych zmierzających do likwidacji źródeł faszyz- mu a interesami niemieckiego ruchu robotniczego i narodu. Z tego nunktu widzenia bardzo charakterystyczna była wypowiedź Wil- helma Piecka na temat ustaleń "wielkiej trójki" w Poczdami.e.

opublikowana w organie prasowym KPD "Deutsche Volkszeitung"

już 5 sierpnia 1945 r."

Podstawowym warunkiem ukazywania działalności komunis- tów niemieckich (w latach 1945-1949) na rzecz urzeczywistnie-

" N. Koł o m ej czy k, Ziemie zachodnie w działalności. PPR. Poznail 1966, s. 49- 50 i nast.

" Um ein antifaschistisch demokratisches Deutschland. Dokumente aus

den Jahren 1945~1949. Berlin 1968, s. 59, 62.

" "Deutsche Volkszeitung" 5 VIII 1945, nr ·17.

(13)

Walka komunistów pol s kich i niemieckich 47

nia no wej · koncepcji wspó łżycia obu narodów jest, jak już pod-

kreślali ś my, kompleksowa an aliza prz e m ia n antyfa sz y stows ko -

'

.

-demokratycznych . Oczywi śc ie mu si ona uwzględniać każdorazow o

związki między rozwojem syt u acji wewnęt rznej a po l ity k ą mo- ca rstw okupacyjnych w poszczególnych s tr e fach N ie m iec, konse - kwencje odchodzenia mocarstw za chodnich od litery umowy pocz- damskiej czy je szcze szerzej, narastania procesów zimnej wojny 25 ·

Przy tak i m zało że niu m etodo l ogicz n~ym możn a, jak się wy daj e ,

sf ormułować pogląd, że po s tęp w interesującej nas kwest ii łącz ­ nie ze s tanowi ącą jej integ ralny element ak ceptacj ą zmian tery-·

tor ialny ch na korzy ść Pol s ki b k o n se k wencją (a . często \Va- runkiem skuteczności) walk i komuni s tów w wielu sfe rach ich ak-

tywno'ści polityczno-ide o l ogi czne j i prak tyc znej . Odno si się to

m . in. do: -

. . politycznego i ideol ogi cznego zbliżania KPD i SPD w o kre -

sie je ·dno ś ci działania (VI 1945 r. IV 1946 r.};

- . k on so lidacji antyfaszystovvsko-den1okratycznych si ł narodu niemieckiego na platformie politycznej KPD i rozwoju polityki

· s ojuszu klasowe go, wypr acovva n ej przez KPD ~ i kontynuowanej

na s tępn ie twórc zo przez SED ; ·

or g a n iza cyjnego i i d e olog icz n e go umacn iania SED w pro-

cesi ~ jej rozvvoju do mark sis to wsko-le ni nov vs kiej partii n ov;e g o ty - pu or az nawiązywani a kontaktó w, a następ.nie \vspółp r aey . z KPZR

(wó\vcza s WKP-1:?) i i nnymi part ia m i komun ist yc znym i i robotni- czy mi (głównie krajów d e mokracj i lud · owej);

w a lk i z e k ono m iczny mi · kor zenia m i faszyzmu i i mp e r ia l iz m u niernieck:iego (np . reforma roln a, wywłaszczenie mien ia a ktyw- nych działaczy NSDAP i zbr o dniar zy wojenny ch);

r ee dukacj i narodu niemieckiego, przebudo • wy jego św i adó ...

n1ości na podstawie za s ad pokojowego i d e mokratycznego współ­

ż yci?- z innymi narodami (t y m celom ob ok intensywne j d enazyfi- kacji s] u żyla d e m o kra tyczna r e f or ma · wiaty i g ł ę b o kie przemia-

ny kult~ralne);

- - - ---·-

. .

25

Sz erzej d o tej pro ble matyki, zwł as zcza z aś za l eżności między po li tyką

mocars tw zachodnich w N, iemczech a genezą zimnej wojny, zob.: R. F re - 1 e k , H istoria zimnej wojny. W ars zaw a 1971, s. 42 68.

/

(14)

48 Zbigniew Leszczyński

---

- walki o jedność Niemiec, zwłaszcza tej jej formy, jaką był

powstały w końcu 1947 r. ruch Niemieckich Kongresów Ludo- wych.

Realizacja celów w każdej z wymienionych wyżej sfer, przy

uwzględnieniu ścisłych zależności pom·iędzy nimi, służyła obi,ek- tywnie krystalizacji jakościowo nowych zasad współżycia z naro- dem polskim. W procesie tym szczególną rolę pełnił niemal od

początku stosunek do granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Stawał się on stopniowo - dzięki konsekwentnej i cierpliwej postawie komunistów - jednym z istotnych czynników konsolidacji sił

antyfaszystowsko-demokratycznych. Jednocześnie jednak postulat rewizji tej granicy był ogniwem jednoczącym najróżnorodniejsze

kierunki polityczne reakcji niemieckiej. Zrozumiałym jest, że sy- tuacja taka stwarzała liczne implikacje, głównie w sferze reedu · kacji narodu niemieckiego. Stosunek do zachodniej granicy ·Polski

stał się centralnym zagadnieniem walki - a z czasem kryterium jej efektywności - z nacjonalizmem i szowinizmem, której ko-

muniści od początkuprzyznali priorytet w swych działaniach na rzecz przebudowy świadomości narodu.

Nawiązując do opracowanych wcześniej wytycznych, komu-

niści koncentrowali się przede wszystkim na ukazywaniu przy- czyn, które doprowadziły do katastrofy narodowej i określonych

decyzji sojuszniczyeh. Dla konkretyzacji metod tej działalri'ości charakterystyczny był artykuł opublikowany 28 sierpnia 1945 r.

w organie prasowym KPD. Sformułowano w nlm szereg wska- zówek dla organizacji szkoleń politycznych, poświęconych m. in.

problemom granicy i odszkodowań. Wiele uwagi poświęcono zwła­

szcza genezie i celom faszystowskiej teorii o "braku przestrzeni

życiowej" (Volk ohne Raum). Podkrlono, że punktem wyjścia każdej dyskusji na ten temat winna być teza, że "( ... ) o pomyślnoś­

ci i dobrobycie narodu nie decyduje ilość kilometrów kwadrato- wych"". Wskazywano jednocześnie te czynniki, które warunkują

poziom rozwoju każdego narodu i stopień zaspokojenia jego po- trzeb (m. in. poziom rozwoju swytwórczych, polityczna i społecz­

na struktura państwa, udział w międzynarodowym podziale pracy itd.). Istotne z punktu widzenia kształtowania nowych zasad

" "Deutsche Volkszeitung" 28 VIII 1945, nr 66.

(15)

Walka komunistów polskich i niemieckich 49

współżycia z narodem polskim jest badanie kierunków, f. orm i me-

.

tod działalności reedukacyjnej, w której obok odpowiednich orga- nów Radzie. ckiej Administracj-i Wojskovvej (SMAD) 27 w Niemczech

decydującą rolę · odgryvvali od początku komuniści niemieccy.

Pierw · sze popularne opracowania takich m. in. problemów, jak:

źródła imperializ~u niemieckiego, g' eneza :,narodowego socjaliz- mu", pr~yczyny i konsekwencje drugiej wojny światowęj prze- znaczone na potrzeby s~erokiej kampanii wyjaśniającej i wyko..;.

.

rzystywane w szkoleniu wewnątrzpartyjnym \vyszły właśnie

.,

spod pióra działaczy KPD 28 ·

V.! okresie jedności działania KPD i SPD, obie partie wypra -- cowa1y w-spólne stanowisko wobec kwestii posiadających decy-

dujące znaczenie dla powodzenia szeroko pojmowanej reedukacji.

:Dotyczyło ono m . in. takich problemów, jak społeczno-ekonomicz-·

ne źr~dła faszyzmu, rola Prus w historii Niemiec oraz wina i od-

powiedzialność narodu niemieckiego. Materiały do szkolenia par- tyjnego pozwalają się zorientować w kierunkach i metodach

kształto\vania nowego stosunku do Polski, a także miejscu jakie v; tym procesie zajmował , problem granicy na Odrze: i Nysie Łu-

życkiej oraz prze~iedlani€ ludności niemieckief 9

. l .

Wydarzeniem o podstawo-vvym znaczeniu dla utrwalenia i kon-

tynuacji przemian rewolucyjnych, a tym samym p-rzyszłości sto- sunków niemiecko~ polskich było zjednoczenie. KPD i SPD w re-

vvol.ucyjną partię jedności klasy robotniczej'", dokonane na gruncie

- - - - - -

27 W bogatej literatur· ze poświęennej temu zagadnieniu w NRD zwraca

uwagę wydane ostatnio opracow , ian'ie rezultatów XXII Sesji Komisji Histo- rycznej NRD ZSRR (4--5 czervvca 1974), , zob.: Die Ent' wicklung der freund- schajtlichen Beziehungen zwischen der DDR und der UdSSR. Referate und Diskussionsbeitrdge. BerHn 1977.

l

28 Należały do nich m. in.: w . . Gir n u s, WeT mac~t Geschichte? Berlin

1945; A. N ord e n , Lehren deutsc her . Geschich te. Zur politischen Rolle de r · Finanzkapitals und der Junker. Berlin 1947; W. U l b r i c h t, W er is ~ der

'

Feind der deutschen N ation. Moskwa 1943; Tenże , Die Legende vom "Deut-

schen Sozialismus". Berlin 1946.

29 Dotyezy to głównie tzw. "Vortragsdispos ; itionen der KPD ' ', a po pow- staniu · sED "So.zialistische Bildungshefte der SED". Komplety zeszytół\v znajdują się \v Centralnym Archiwum Partyjnym · Instytutu Marksi~rnu­

-Leninizmu przy KC SED w Berlinie.

4 - PRL- NRD •

-

(16)

50 Zbigniew Leszczyński

marksizmu-leninizmu w kwietniu 1946 r." Program Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności, przyjęty na zjeździe zjednocze- niowym, zawierał podstawowe zadania zapoczątkowanego wcześ­

niej okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu. Przedsta- wiona w Zasadach i celach SED naukowa charakterystyka socja- lizmu obejmowała tak3e jego internacjonalistyczną istotę. Na pod- stawie wspólnoty interesów i celów międzynarodowej klasy robot- niczej SED deklarowała "( ... ) swą jedność ze świadomymi klasowo robotnikami wszystkich krajów", podkr~ślając także, że "solida- ryzuje się z miłującymi pokój i demokratycznymi narodami ca-

łego świata"". W części programu, poświęconej zadaniom bieżą­

cym, SED formułowała żądania uznania obowiązku odszkodowań

i zdecydowanej walki przeciwko wszelkim formom nienawiści ra- sowej, posiadające podstawowe znaczenie dla przyszłego kształtu stosunków niemiecko-polskich. Komuniści polscy byli wówczas tymi, którzy potrafili właściwie ocenić znaczenie zjednoczenia niemieckiego ruchu robotniczego i powstania jednolitej partii.

W telegramie wysłanym z tej okazji przez Sekretariat KC PPR do Żarządu SED stwierdzono m. in.: "Pozdrawiamy to największe' w historii niemieckiej klasy robotniczej wydarzenie, które - je~

steśmy tego pewni - przyczyni się do pomyślności ·narodu nie- mieckiego i pokoju w Europie"".

W działalności wyjaśniającej charakter granicy na Odrze i Ny- sie Łużyckiej KPD, a później SED koncentrowały się przede wszy- stkim na środowiskach przesiedleńców, którzy na podstawie uch-

wał poczdamskich i dodatkowych uzgodnień międzysojuszniczych

przybywali stopniowo do radzieckiej strefy okupacyjnej. Komu-

niści zdawali sobie sprawę z faktu, że ta katego<ia ludności jest stosunkowo najmniej odporna na nastroje i hasła rewizjonistycz- ne, skierowane nie tylko przeciwko nowej granicy z Polską, ale

" Zjednoczenie niem~eckiego ruchu robotniczego i powstanie SED jako

prawidłowość okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu ukazuje m. m. wydane ostatnio w Pol's·ce opracowanie zbiorowe pt. Zjednoczenie ruchu robotniczego w socjal.istycznych krajach Europy 1946- 1948. Praca zbiorowa pod red. J. W. Gołębiowskiego i W. Góry. Warszawa 1978, s. 121- 155.

" Dokumente der Sozialistischen Einheitspartei Deutschlands. Berlin 1952, Bd I, s. 8.

" Centralne Archiwum KC PZPR, 295/VII-72, dokument nr 88.

(17)

Walka komunistów polskich i niemieckich

--~------~---51 generalnie przeciwko reprezentowanej przez nich koncepcji uło­

żenia stosunków z Polską". Pozyskanie przesiedleńc-ów dla pro- gramu budowy antyfaszystowsko-demokratycznych Niemiec wy-

magało jednak - obok intensywnej działalności wyjaśniającej ___::

w miarę szybkiego rozwiązania ich problemów życiowych. Przy wydatnej pomocy Radzieckiej Administracji Wojskowej, SED, Blok Demokratyczny i organa samorządowe skoncentrowały swe wysiłki na zapewnieniu przesiedleńcom materialnych warunków

życia i asymilacji tej ludności w nowym środowisku". Daleko-

wzroczność tej polity~i i jej znaczenie dla przyszłości stosunków z Polską potwierdził rozwój sytuacji w zachodnich strefach oku- pacyjnych Niemiec. Podtrzymywanie wśród przesiedleńców na- strojów "tymczasowości", nadziei powrotu "do ziem ojczystych"

pozwoliło włączyć znaczną ich część do narastającej kampanii re-:

wizjonistycznej przeciwko ZSRR i Polsce. Jej szczególne natę­

żenie pozostawało w bezpośrednim związku ze znanymi oświad­

czeniami W. Churchilla i J. F. Byrnes'a (5 III i 8 IX 1946 r.), któ- rzy zakwestionowali m. in. óstateczny charakter granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

W tej sytuacji SED kierując się zdecydowanie przeciwko na- strojom antypolskim i rewizjonistycznym, podkreślała często spra- wiedliwy i słuszny z punktu widzenia interesów obu narodów-cha- rakter granicy z Polską. Podobnie jednak jak to było w przypad- ku KPD wstrzymuje się jeszcze wówczas - ze wspomnianych

wcześniej względów - z wypowiadaniem swego stanowiska w sprawie jej ostatecznego charakteru. Taka taktyka partii wi- doczna była zwłaszcza w okresie poprzedzającym dwa centralne wydarzenia w życi~ politycznym radzieckiej strefy okupacyjnej:

referendum w Saksonii (30 VI 1946 r.) i jesienne wybory do rad gminnych, kreistagów i landtagów (IX- X 1946 r.). Reakcja nie-

" Kieru.nki i metody pracy. wyjaśniającej wśród przesiedleńców ukazy-

wała broszura napisana w 1947 r. przez P. Merkera, członka Sekretariatu Centralnego ·i kierownika Wydziału P~acy i Opieki Społecznej Zarządu

SED. Zob.: P .. M er ker, Die niichsten Schritte zur Losung des Umsiedler- problems. Berlin 1947.

" Szerzej do tego zagadnienia, zob.: A. Brożek, J. Kok o t, Integra- cja przesiedleńców w Niemczech po II wojnie światowej. Wrocław-Warsza­

wa-Kraków 1966, s. 165-1,90.

4*

Cytaty

Powiązane dokumenty

a strong reason to accept the deflationary account of public language meaning, as the point of contention between deflationists, as defined in this paper, and proponents of

Na temat procesu identyfikowania siebie poprzez aktywność wnioskowano na podstawie autodefinicji ujawniających reprezentacje aktywności połączone z reprezentacjami

29 czerwca odbyło się w Rostocku &#34;Spotkanie Przyjaźni&#34;. W spotkaniu tym uczestni- czyli przedstawiciele władz państwowych i partyjnych NRD oraz

światowej komuniś ci polscy i nie mieccy czynnie uczestniczyli w antyfaszystowskim ruchu oporu-'. Na terenie Związku Radziec- kiego ścisł e kontakty łączyły także

● sed -ne '/^\s.*[1-9]:/p' input //wydrukuje linie zaczynające się spacją oraz zawierające liczbę po której następuje “:”.

Korzystanie z baz danych SILP wymaga zawarcia umowy cywilnoprawnej, zawie- raj¹cej informacje o: rodzaju danych podlegaj¹cych udostêpnieniu, zakresie dalszego dopusz-

Zjazdem tym Polskie Towarzystwo Historii Medycyny i Gesellschaft für Geschichte der Medizin in der DDR rozpoczęły planowaną serię podobnych spotkań; następne będzie organizo-

Część czw arta bowiem - znakom ite studium na tem at historii święta W niebow zięcia Najświętszej M aryi P an­ ny w liturgii Kościoła zachodniego, ze szczególnym